Westervoort GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE

Transcriptie

1 Westervoort GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen tussen 19 en 65 jaar in de gemeente Westervoort Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden

2 Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden. In het voorliggende document komt een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de doelgroep volwassenen. Voor een verdere verdieping, regionale gegevens over ouderen en een beeld van de gemeente in regionaal perspectief verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage. i pagina 2

3 ALGEMEEN Demografische opbouw De gemeente Westervoort heeft op 1 januari inwoners. ii Acht op de tien volwassen inwoners is van Nederlandse afkomst. Twaalf procent van de volwassenen heeft een etnische achtergrond die valt binnen de categorie westerse allochtoon. iii Demografische opbouw Nederland Gemeente De leeftijdsopbouw van de inwoners in Westervoort wijkt iets af van de Nederlandse: het aandeel inwoners tussen de 50 en 60 jaar is in verhouding groter < 10 jr 10 tot 20 jr 20 tot 30 jr 30 tot 40 jr 40 tot 50 jr 50 tot 60 jr 60 tot 70 jr 70 tot 80 jr 80 tot 90 jr > 90 jr Gezinssamenstelling Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type woont samen met kinderen > 18 jr woont samen met kinderen < 18 jr huishoudens met thuiswonende kinderen een-oudergezin alleenwonend woont samen met partner Woonsituatie Gemeente Gelderland- Midden huishouden waarin mensen wonen. Gescheiden mensen en leden van eenpersoonshuishoudens maken meer gebruik van de gezondheidszorg. iv In vergelijking met volwassenen inwoners in de hele regio Gelderland-Midden woont een groter deel van de inwoners samen met een partner (+6%). Ook woont groter deel samen met kinderen (+8 %). Meer volwassenen met een laag en midden inkomen wonen samen met kinderen jonger dan 18 jaar, dit is respectievelijk 46 procent en 43 procent ten opzichte van 23 procent van de volwassenen met een hoog inkomen. Sociaal economische status Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere sociaaleconomische groepen is over het algemeen minder goed dan die van mensen met een hogere sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het pagina 3

4 algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is minder goed. v Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor de SES. vi In Westervoort ligt het percentage lage inkomens op 30%, dit komt overeen met het regionale beeld. Maar in vergelijking met de regio hebben meer inwoners moeite met rondkomen: 29% geeft aan enige of zelfs grote moeite te hebben met rondkomen (regionaal is dit 23%). Achtendertig procent van de mensen met een laag inkomen zegt geen geld te kunnen besteden aan lidmaatschappen. Van de Westervoortse volwassenen zegt 37% geen moeite te hebben met rondkomen, maar wel te moeten opletten met uitgaven; dit percentage is gelijk aan het regionale percentage. Drieënveertig procent van de volwassenen geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van 1.000, - op te kunnen vangen; regionaal is dit vijf van de tien. Het aandeel inwoners dat aangeeft gebruik te maken van en/of behoefte te hebben aan ondersteuning bij schulden is nagenoeg gelijk aan de regionale percentages. Wanneer in meer detail gekeken wordt naar de gegevens blijkt dat 12% Ja, ontvang hulp van de inwoners met een Hoog inkomen laag inkomen aangeeft 4% Ja, ontvang hulp, maar zou meer willen (meer) behoefte te hebben Nee, maar zou ik wel willen aan ondersteuning. In vergelijking met 2008 is een Midden inkomen 5% stijging waar te nemen in het aandeel volwassenen dat moeite heeft met rondkomen. Laag inkomen 4% 2% 10% Uit de tabel blijkt dat het grootste deel van de 0% 5% 10% 15% 20% volwassen inwoners een betaalde baan heeft (70%); dit percentage is 6% lager dan het percentage voor heel Nederland. Wanneer gekeken wordt naar het hoogst behaalde opleidingsniveau blijkt dat volwassenen in Westervoort lager opgeleid zijn dan in de regio en de rest van Nederland: de percentages hoog opgeleiden zijn respectievelijk 29% (gemeente Westervoort), 35% (regio Gelderland-Midden) en 34% (Nederland). Werksituatie Gemeente Nederland Betaald werk 70 % 77 % Werkloos 5 % 4 % Gepensioneerd 4 % 3 % Volledig arbeidsongeschikt Fulltime huisvrouw / man 5 % 5 % 11 % 7 % Student 4 % 7 % Gepensioneerd met baan 1 % 0 % Gedeeltelijk werkloos 0 % 1 % Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 1 % 1 % Laag (LO) Midden 1 (MAVO, LBO) Hoogst behaalde opleidingsniveau Gelderland-Midden Nederland Midden 2 Hoog (HBO, (HAVO, WO) VWO, MBO) Gemeente pagina 4

5 GEZONDHEID Fysieke gezondheid Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller herstel. Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid van een persoon. Wie positief oordeelt over de eigen gezondheid heeft vaak ook een gezonde houding ten aanzien van het eigen welbevinden. Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen gezondheid. Het totale oordeel geeft een indicatie over hoe men wat gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte. vii Gezondheid (Zeer) goed Gaat wel (Zeer) slecht Bijna driekwart van de volwassenen in de gemeente Westervoort (74%) beoordeelt zijn/haar eigen gezondheid als goed tot zeer goed. Dit percentage ligt onder het regionaal (82 procent) en landelijke percentage (81 procent). Volwassenen met een midden en hoog inkomen beoordelen hun gezondheid positiever dan volwassenen met een laag inkomen. In gemeente Westervoort zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. Er is in de gemeente Westervoort geen sprake van onder- of oversterfte. viii Chronische ziekten en multimorbiditeit Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en coronaire hartziekten. Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter. ix Van de respondenten geeft 37 procent aan geen chronische aandoening te hebben; dit is lager dan het landelijke (46%) en regionale (45%) percentage. Van de Westervoortse volwassenen met een laag inkomen heeft 32% geen chronische aandoening. De chronische aandoening die het meest pagina 5

6 voorkomt volwassenen is migraine/ernstige hoofdpijn (25% van alle volwassenen en 35% van de mensen met een laag inkomen), gevolgd door hoge bloeddruk (16%) en een andere ernstige aandoening van nek of schouder (12%). Vergeleken met de regionale en landelijke percentages blijkt dat migraine/ernstige hoofdpijn meer voorkomt; deze percentages liggen beide op 19 procent. Psychische gezondheid Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen. x Om deze redenen is het van belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen. xi Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Westervoort naar schatting 485 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per inwoners hebben plaatsgevonden binnen het ziektecluster psychische en sociale problemen. xii Ter vergelijking: voor heel Nederland is de schatting dat 479 (deel)contacten per inwoners hebben plaatsgevonden. Voor de toekomst (2016) wordt voor de gemeente Westervoort een stijging verwacht van 2,8 procent, landelijk wordt een toename van 3,4 procent voorspeld. xiii Uit de monitor blijkt dat de volwassenen in de gemeente Westervoort evenveel risico hebben op een angststoornis of depressie als landelijk: 59 procent heeft geen of een laag risico; landelijk hebben zes op de tien volwassenen geen of een laag risico. Eén op de tien Westervoortse volwassenen heeft een hoog risico, bij de mensen met een laag inkomen is dit percentage bijna tweemaal zo hoog. Het percentage, dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is één procent, dit komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenenmonitor uit 2008 is het aandeel Westervoortse volwassenen dat dat een matig of hoog risico loopt op een angststoornis of depressie en het aandeel, dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelen niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken wordt naar het percentage volwassenen dat de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 9%; het regionale percentage is 5%. Ook hier zijn verschillen tussen de inkomensgroepen waar te nemen; 4% van de mensen met een hoog inkomen heeft slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikt versus 14% van de mensen met een laag inkomen. Stress Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken of te drinken. xiv In totaal geeft 79 procent van de volwassenen geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Elf procent geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is eveneens ongeveer gelijk aan het regionale percentage. Van de mensen met een laag inkomen ontvangt bijna één op de tien al hulp, 20% zou (meer) hulp willen. Regie over het eigen leven Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met (gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor pagina 6

7 tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke xv, xvi ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie. In de gemeente Westervoort geeft elf procent van de volwassen inwoners aan geen regie te hebben over hun eigen leven. Dit is hoger dan in de regio Gelderland-Midden, daar ligt dit percentage op zes procent. Vooral meer Westervoortse volwassenen met een laag inkomen zeggen geen regie over het eigen leven te hebben (18%). Leefstijl De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid. Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotsmiddelen (alcohol, drugs en roken), stress en reizen. xvii Gewicht Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, een aantal soorten kanker en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid. Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als xviii, xix het gevolg zijn van psychische problemen. Energiebalans Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding, gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten en weinig lichamelijke arbeid. xx Het deel van de Westervoortse volwassenen dat - op basis van de ingevulde waarden van lengte en gewicht - een normaal gewicht heeft (41%), ligt zeven procent onder het landelijke percentage. Vijftien procent van de volwassenen heeft ernstig overgewicht en 37% matig overgewicht. In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen met matig tot ernstig overgewicht toegenomen. Twee maal zoveel Ernstig overgewicht Matig overgewicht Normaal gewicht Ondergewicht Ernstig ondergewicht Gewicht Gemeente Nederland vrouwen als mannen kampen met ernstig overgewicht (20%). Ook zegt één op de vijf vrouwen behoefte te hebben aan ondersteuning bij het afvallen. Bewegen Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en kent diverse gezondheidsvoordelen. Regelmatig matig intensief bewegen, zoals fietsen of stevig wandelen, kan het risico verlagen op coronaire hartziekten, diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Intensief bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de pagina 7

8 conditie van hart en longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging een gunstig effect op het beloop van chronische ziekten. xxi Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase. xxii De norm voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit xxiii op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. xxiv De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen). xxv In Westervoort is 71% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Dit percentage is 4% hoger dan in de regio. Voeding Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en hart- en vaatziekten voorkomen. Een ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose. xxvi Richtlijnen gezonde voeding De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren. Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en voldoende lichaamsbeweging. xxvii Nagenoeg evenveel Westervoortse volwassenen eten dagelijks groente en fruit als de volwassenen uit de regio Gelderland- Midden. Voeding Gemeente Gelderland- Midden Eet dagelijks fruit 32 % 33 % Eet dagelijks groente 39 % 41 % Alcohol De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal glazen.xxviii, xxix In vergelijking met landelijke gegevens geeft een even groot deel van de Westervoortse Alcohol Gemeente Nederland volwassenen aan alcohol te gebruiken. Minder mensen met een laag inkomen gebruiken alcohol (73%). Voor de Westervoortse volwassenen zijn de percentages overmatige drinker (mensen die Alcoholgebruiker Zware drinker xxx Overmatige drinker xxxi 83 % 7 % 8 % 83 % 12 % 8 % structureel iets teveel alcohol consumeren) vergelijkbaar met die in Nederland. Het percentage zware drinkers (mensen die minstens één keer per week flink veel drinken) is in Westervoort lager pagina 8

9 dan in Nederland. Wanneer in meer detail gekeken wordt naar de volwassenen die overmatig drinken blijkt dat dit voor het merendeel mannen betreft en het merendeel tussen de 50 en 65 jaar is. Roken Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en hart- en vaatziekten. xxxii Bijna een kwart (23%) van de volwassenen in de gemeente Westervoort rookt. Dit wijkt nauwelijks af van het landelijke beeld (26%). Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de cijfers blijkt dat het percentage rokers onder volwassenen met een laag inkomen het hoogst is en onder volwassenen met een hoog inkomen het laagst (respectievelijk 27% en 18%). In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat rookt gedaald. Omgeving De omgeving heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie groepen worden onderscheiden: sociale leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld sociale cohesie en sociale steun), fysieke leefomgeving (bijvoorbeeld luchtverontreiniging) en arbeidsomstandigheden (sociale en fysieke omgevingsfactoren op de werkvloer). xxxiii Geluids- en geurhinder Hinder van geluid en geur of ongerustheid in verband met nabijgelegen industrie of veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van leven in belangrijke mate. Het geeft in veel gevallen stress gerelateerde gezondheidsklachten. In de gemeente Westervoort ervaren de volwassen inwoners in vergelijking met de regio nagenoeg in gelijke mate ernstige geluids- en/of geurhinder: het percentage volwassenen dat ernstige geluidshinder ondervindt is 13%, voor ernstige geurhinder is het percentage vier %. Infectieziekten In de onderstaande alinea s is informatie opgenomen die betrekking heeft op infectieziekten. Niet in iedere gemeente is uit de cijfers direct een risico af te leiden op dit terrein. Van belang is om hierbij op te merken dat de verspreiding van geluidshinder geurhinder infectieziekten zich niet beperken tot gemeentegrenzen. Dit betekent dat - ondanks dat in een bepaalde gemeente het risico beperkt lijkt - vanwege de omstandigheden in een nabijgelegen gemeente risico s niet uit te sluiten zijn. xxxiv Treinverkeer Vliegverkeer Geluids- en geurhinder Bedrijven/industrie Buren Wegverkeer >50 km/u Wegverkeer <50 km/u Riolering/zuivering Gelderland- Midden Gemeente Open haard/allesbrander Landbouw en veeteelt Bedrijven/industrie pagina 9

10 Risico op zoönosen Het aantal landbouwdieren en bedrijven brengt naast eventuele geur- en geluidsoverlast ook risico s met zich mee die betrekking hebben op zoönosen (infectieziekten die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld Q-koorts of de ziekte van Lyme). Van de landbouwbedrijven in de regio Gelderland-Midden staan er 11 in de gemeente Westervoort. xxxv Vaccinatiegraad De levensbeschouwelijke overtuiging heeft invloed op de vaccinatiegraad in een gemeente; er zijn enkele groepen die bewust afzien van vaccinatie: bevindelijk gereformeerden, antroposofen en mensen met een kritische houding tegenover vaccinaties. In gemeenten met een lage vaccinatiegraad is het risico op uitbraak en verspreiding van de ziekten bof, mazelen, rode hond en polio relatief hoog vanwege het hoge aantal vatbare personen. In de gemeente Westervoort geeft bijna de helft van de inwoners aan geen geloof aan te hangen. Een derde van de inwoners in Westervoort is rooms-katholiek en vijftien procent van de inwoners geeft aan protestants-christelijk te zijn. xxxvi De gemeente Westervoort is geen gemeente met een lage vaccinatiegraad. 48,7 Levensbeschouwing 32,5 Rooms-katholiek Protestantschristelijk Islam Jodendom Boeddhisme Hindoeïsme 15,1 Ander geloof Geen geloof pagina 10

11 ZELFREDZAAMHEID Sociale leefomgeving In de onderstaande alinea s komt de invloed van een aantal factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun, eenzaamheid en huiselijk geweld. Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij Sociale steun beschermt tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral emotionele steun zorgt voor een gunstiger prognose bij mensen die al aan hart- en vaatziekten lijden. maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan gemeenschappen met minder cohesie. xxxvii Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen de lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid spelen de eigen kracht en het sociale netwerk eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij). xxxviii Sociale cohesie en sociale steun In Westervoort hebben de volwassen inwoners meer contact met hun buren dan regionaal gebruikelijk is. Ongeveer zeven op de tien volwassen inwoners heeft minstens 1 keer per week contact met de buren, dit is zeven procent hoger dan het regionale percentage. Ruim zes van de tien volwassenen (63%) geeft aan wel eens wat te doen voor de buren, dit percentage is gelijk aan het cijfer voor heel de regio Gelderland-Midden. Opvallend is gezien de voorgaande resultaten, dat ondanks dat een groot deel van de volwassenen (71%) het (een beetje) oneens is met de stelling Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten, dit percentage lager is in vergelijking met het regionale percentage van 77%. Hier is een duidelijk verschil tussen inkomens te zien: van de mensen met lage en midden inkomens is respectievelijk 69% en 70% het oneens met bovengenoemde stelling, versus 81% van de mensen met een hoog inkomen. In de gemeente Westervoort verricht 24 procent van de volwassen inwoners vrijwilligerswerk xxxix ; in Gelderland-Midden ligt dit percentage op 32%. Het percentage vrijwilligers is onder alle leeftijdsgroepen en inkomensgroepen lager dan het percentage in de regio. Wanneer gekeken wordt naar het deel van de volwassenen dat mantelzorger xl is, is dit percentage (7%) ongeveer gelijk aan het regionale percentage (9%). Het grootste deel van de mantelzorgers valt in de leeftijdscategorie tussen 50 en 65 jaar. Uit de resultaten blijkt verder dat 39% van de inwoners tijd besteedt aan verenigingsactiviteiten. Bij de mensen met een middeninkomen ligt dit percentage op 46%. Eenzaamheid Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de gewenste en gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale contacten zijn bepalend voor gevoelens van eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van Uit verschillende onderzoeken blijkt dat eenzaamheid tot een depressie kan leiden. Daarnaast tonen diverse onderzoeken verbanden tussen eenzaamheid en suïcide. Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de kans op het krijgen van hartaandoeningen vergroot. Eenzame mensen vertonen minder gezondheid bevorderend gedrag. pagina 11

12 de kwaliteit van de contacten. xli, xlii I n de gemeente Westervoort wijkt het percentage van de volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn nauwelijks af van het percentage in heel Nederland (respectievelijk 33 versus 37 procent). In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelt afgenomen. Hier is een duidelijk verschil waar te nemen tussen mensen met hoge en lage inkomens. Twee maal zoveel mensen met een laag inkomen zijn eenzaam in vergelijking met mensen met een hoog inkomen. Van de hoge inkomensgroep heeft 3% een hoge inkomensscore, versus 17% van de mensen met een laag inkomen. Minder mensen met een laag inkomen zeggen nooit het gevoel te hebben buiten de samenleving te staan en minder mensen met een laag inkomen voelen zich nooit gediscrimineerd. Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de huiselijke kring wordt gepleegd (door gezinsleden, familieleden, (ex)partners of huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting tussen de en mensen te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers, maar ook Eenzaamheid Niet Matig Ernstig Zeer ernstig Nederland Gemeente Is eenzaam mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Waar mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg. xliii In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk geweld en om welke soorten Gelderlandhuiselijk geweld het ging. Gemeente Midden Ooit slachtoffer geweest van In de gemeente Westervoort zijn 11 % 9 % huiselijk geweld de percentages, van de inwoners die aangeven ooit Psychisch of emotioneel geweld 10 % 6 % slachtoffer te zijn geweest van Lichamelijk geweld 7 % 5 % één of meerdere vormen van Ongewenste seksuele 1 % 1 % huiselijk geweld, nagenoeg gelijk toenadering aan de regionale percentages. Seksueel misbruik 2 % 1 % Meer mensen met een laag inkomen en meer vrouwen zeggen ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Lichamelijke en functionele beperkingen Lichamelijk functioneren betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten, zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee duiden we aan met beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg en voorzieningen. pagina 12

13 In de tabel hiernaast is opgenomen hoeveel procent van de volwassenen één of meerdere lichamelijke beperkingen heeft en welke beperking het betreft. Gemeente Nederland Heeft één of meer lichamelijke beperkingen 11 % 11 % Heeft gezichtsbeperkingen 4 % 5 % Heeft gehoorbeperkingen 5 % 3 % Heeft mobiliteitsbeperkingen 6 % 6 % Het deel van de doelgroep dat aangeeft een of meer lichamelijke beperkingen te hebben is gelijk aan het landelijke percentage. Een nadere analyse van de resultaten wijst uit dat ook hier verschil is tussen inkomensgroepen. Zeventien procent van de mensen met een laag inkomen heeft één of meer lichamelijke beperkingen. Hierbij moet worden opgemerkt dat niet uit de resultaten kan worden opgemaakt of de lichamelijke beperkingen de oorzaak zijn van het lage inkomen, of dat het lage inkomen een verband heeft met het ontstaan van de lichamelijke beperkingen. Activiteiten van het dagelijkse leven Beperkingen kunnen onder meer invloed hebben op het vermogen om activiteiten van het dagelijkse leven uit te voeren. Onder algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL)-activiteiten vallen onder meer traplopen, gaan zitten en opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen, zichzelf volledig wassen en zich binnens- en buitenshuis verplaatsen. xliv Gezien de relatief weinig beperkingen die volwassenen hebben, is het niet verwonderlijk dat een groot deel van de inwoners weinig problemen ondervindt in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten: 94% geeft aan zonder problemen licht huishoudelijk werk te kunnen verrichten, 86% geeft aan dat dit ook geldt voor zwaar huishoudelijk werk. Meer mensen met een laag inkomen ondervinden problemen in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten; dit gaat dan vooral om huishoudelijk werk en vervoer. pagina 13

14 Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM): Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak. Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus EJ ARNHEM T E info@vggm.nl I A016

15 EINDNOTEN i Voor het opstellen van de rapportages zijn de resultaten van de monitor volwassenen en ouderen gebruikt. Daarnaast zijn deze gegevens aangevuld met andere informatie. Het gaat hierbij zowel om interne informatie als informatie uit externe bronnen. Aanvullende gegevens van VGGM zijn afkomstig van medische milieukunde, de regionale ambulancedienst, infectieziekten en de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz). Voor de externe bronnen gaat het hier onder meer om de Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) en het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). ii CBS iii Voor de indeling naar etniciteit is de volgende CBS-classificatie aangehouden: Nederlands, Marokkaans, Turks, Antilliaans/Arubaans, Overig niet-westers en Overig westers. Een westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Een niet-westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije. iv Verweij, A. (RIVM), Sanderse, C. (RIVM), Beer, J. de (NIDI) (maart 2010) v Verweij A. (RIVM), Dam, J.J.M. ten (NIGZ) (2010) vi Mulder, M. (RIVM) (2013) vii Nationaal Kompas (2010) viii Bron RGI (basisbron CBS) ix Hoeymans, N. (RIVM), Schellevis, F.C. (NIVEL) (december 2009) x Driessen, M. (2011) xi Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a. dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. Schoemaker C. (2010). xii Een aantal voorbeelden van symptomen en ziekten die vallen onder het ziektecluster: depressief gevoel, depressie, slapeloosheid, Alzheimer/dementie, anorexia nervosa, problemen met werkloosheid, relatieproblemen. xiii In de toekomstramingen wordt de geschatte procentuele ontwikkeling weergegeven voor de zorgvraag van De procentuele ontwikkeling wordt weergegeven met plussen en minnen om aan te geven dat het een ontwikkeling is ten opzichte van Grote procentuele stijgingen of dalingen moeten geïnterpreteerd worden op basis van de absolute cijfers voor VAAM xiv Hoeymans, N. (RIVM), Melse, J. (RIVM), Schoemaken, C. (RIVM)(2010) xv Bisschop, I. (2004) xvi Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico van afhankelijkheid. Schuijt-Lucassen, N.Y., Deeg, D.J. (2006) xvii xviii Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM)(november 2012) xix Met de Body Mass Index (BMI) kan bepaald worden of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht te delen door de lengte in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 20 en 25 normaal. Bij een BMI tussen 25 en 30 is er sprake van licht tot matig overgewicht. Bij een BMI van 30 of hoger spreekt men van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. xx Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM)(november 2012) xxi xxii Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM)(juni 2012) xxiii Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn: wandelen met 5-6 km/uur (dus flink doorwandelen) en fietsen met 15 km/uur. xxiv Ooijendijk, W.T.M., Hildebrandt, V.H., Hopman-Rock, M. (2007) xxv Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM)(juni 2012) xxvi Harbers, M.M. (RIVM)(december 2011) xxvii Gezondheidsraad (2006) xxviii Kuunders, M.M.A.P. (RIVM), Laar, M.W. van, (Trimbos-instituut) (maart 2010) xxix xxx Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen. xxxi Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen. xxxii Zeegers, T. (STIVORO), Harbers, M.M. (RIVM)(juni 2012) xxxiii xxxiv Zie voor meer informatie de regiorapportage. xxxv CBS (gegevens jaar 2012) xxxvi Monitor volwassenen xxxvii Sociale steun bestaat uit interacties tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen en veiligheid) van de ontvanger. Voorbeelden van sociale steun zijn advies of hulp bij klussen in en om het huis. Onder sociale steun valt ook de tevredenheid over de steun (de mate waarin de geboden sociale steun overeenkomt met de behoefte). Ruijsbroek, J.M.H. (RIVM), Verweij, A. (RIVM)(december 2009) xxxviii Gebrek aan sociale steun voor kinderen voorspelt psychische problemen op volwassen leeftijd. Bij volwassenen beschermt emotionele steun tegen het ontstaan van depressies en angststoornissen. Ook bij mensen met reuma, kanker en diabetes heeft sociale steun invloed op de psychische gezondheid. Savelkoul, M. (RIVM)(2011) xxxix Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit werk met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. In 2010 doet 45,1% van de bevolking van 15 jaar en ouder aan een of meer vormen van vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Dit zijn 6,1 miljoen mensen. Vooral vrijwilligerswerk voor een sportvereniging is populair (13,7%), gevolgd door vrijwilligerswerk voor school (10,2%) en levensbeschouwing (8,2%). Het merendeel van de mensen (57%) verricht één soort vrijwilligerswerk. Bijna 30% doet twee soorten vrijwilligerswerk en ruim 10% verricht drie soorten. De groep mensen die vier of meer soorten vrijwilligerswerk doet is relatief klein (ruim 4%). Post, N. (RIVM), Lucht, F. van der (RIVM)(2012) pagina 15

16 xl Definitie Mantelzorger volgens de Lokale en Nationale monitor: een persoon die momenteel al drie maanden of langer mantelzorg geeft of die momenteel gemiddeld per week (reistijd meegerekend) minstens 8 uur per week mantelzorg geeft. Mantelzorg is zorg, die gegeven wordt aan een bekende uit de eigen omgeving (partner, ouders, vrienden), als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enz. Mantelzorg wordt niet betaald. Mantelzorgers geven deze zorg, omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keuze. xli Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU) (2010) xlii Aanvulling op de tekstbox. Dit geldt zowel voor een combinatie van lichaamsbeweging, gezond eten, ontspanning zoeken, matig middelengebruik, veilig gedrag en regelmatige gezondheidscontroles als specifiek voor lichaamsbeweging en roken. xliii xliv Lichamelijke beperkingen kunnen ook betrekking hebben op beperkingen bij het uitvoeren van huishoudelijk werk (HDL). Tot deze activiteiten worden gerekend het klaar maken van ontbijt, lunch en warm eten, boodschappen doen, huishoudelijk werk, beddenopmaken, wassen en strijken. pagina 16