GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE. Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen tussen 19 en 65 jaar in de gemeente Renkum

Transcriptie

1 Renkum GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen tussen 19 en 65 jaar in de gemeente Renkum Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden

2 Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden. In het voorliggende document komt een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de doelgroep volwassenen. Voor een verdere verdieping, regionale gegevens over 65-plussers en een beeld van de gemeente in regionaal perspectief verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage. i pagina 2

3 ALGEMEEN Demografische opbouw De gemeente Renkum heeft op 1 januari inwoners. ii Bijna 85 % van de volwassen inwoners is van Nederlandse afkomst. Elf procent van de volwassenen heeft een etnische achtergrond die valt binnen de categorie overig westers en 8 % binnen de categorie 'eerste generatie allochtoon, dit percentage is lager dan het percentage voor Nederland. iii Demografische opbouw Nederland Gemeente De leeftijdsopbouw van de inwoners in Renkum wijkt af van de Nederlandse: er zijn in verhouding weinig inwoners tussen de 20 en 40 jaar en meer 60-plussers < 10 jr 10 tot 20 jr 20 tot 30 jr 30 tot 40 jr 40 tot 50 jr 50 tot 60 jr 60 tot 70 jr 70 tot 80 jr 80 tot 90 jr > 90 jr Gezinssamenstelling Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type huishouden waarin mensen wonen. Gescheiden mensen en leden van eenpersoonshuishoudens maken meer gebruik van de gezondheidszorg. iv woont samen met kinderen > 18 jr woont samen met kinderen < 18 jr huishoudens met thuiswonende kinderen een-oudergezin alleenwonend woont samen met partner Woonsituatie Gemeente Gelderland- Midden De gezinssamenstelling van de inwoners in Renkum komt, ondanks het hogere percentage 60- plussers, overeen met het regionale beeld. Sociaal economische status Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het pagina 3

4 algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is slechter. v Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor de SES. vi Uit de resultaten van de monitor blijkt dat de inwoners in de gemeente Renkum een hogere SES hebben ten opzichte van de regio. Uit verschillende indicatoren ontstaat een congruent beeld. Meer mensen zijn hoogopgeleid (55% in Renkum versus 35% in de regio). Meer mensen hebben een hoog inkomen (39% in Renkum versus 26% in de regio) en minder mensen een laag inkomen (20% versus 29% in de regio). Toch is het percentage inwoners in Renkum zonder moeite om rond te komen met 41% gelijk aan de regio. Negenendertig procent geeft aan geen moeite te hebben maar wel op te moeten letten op de uitgaven. Bijna 60% van de volwassen bevolking is altijd in staat om een onverwachte noodzakelijke uitgave van 1000, - te betalen. In de regio ligt dit percentage op 50%. Het overgrote deel van de volwassen bevolking, 96%, heeft geen behoefte aan schuldhulpverlening. Uit de onderstaande tabel blijkt tot slot dat het grootste deel van de volwassen inwoners een betaalde baan heeft (79%); dit percentage is gelijk aan het percentage voor heel Nederland. Werksituatie Gemeente Nederland Betaald werk 79 % 77 % Werkloos 3% 4 % Gepensioneerd 4 % 3 % Volledig arbeidsongeschikt Fulltime huisvrouw / man 3 % 5 % 5 % 7 % Student 4 % 7 % Gepensioneerd met baan 1 % 0 % Gedeeltelijk werkloos 2 % 1 % Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 2 % 1 % Hoogst behaalde opleidingsniveau laag (LO) midden 1 (MAVO, LBO) midden 2 (HAVO, VWO, MBO) hoog (HBO, WO) Gelderland-Midden Nederland Gemeente pagina 4

5 GEZONDHEID Fysieke gezondheid Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller herstel. Ervaren gezondheid Gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid van een persoon. Wie positief oordeelt over de eigen gezondheid heeft vaak ook een gezonde houding ten aanzien van het eigen welbevinden. Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen (Zeer) goed gezondheid. Het totale oordeel geeft een indicatie over Gaat wel hoe men wat gezondheid betreft in het leven staat. Hoe (Zeer) slecht slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte. vii Een groot deel van de volwassenen in de gemeente Renkum (84%) beoordeelt zijn/haar eigen gezondheid als goed tot zeer goed. Volwassenen met een hoog inkomen beoordelen hun gezondheid positiever dan volwassenen met een laag inkomen. In gemeente Renkum zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is in gemeente Renkum significant lager dan in Nederland. In het bijzonder sterfte als gevolg van psychische stoornissen en ziekten van de spijsvertering zijn aanzienlijk lager dan in Nederland. Chronische ziekten en multimorbiditeit Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en coronaire hartziekten. Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter. viii In de gemeente Renkum heeft bijna de helft van de volwassenen (48%) geen chronische aandoening. Zowel ten opzichte van de regio als Nederland zijn er minder volwassen met 1 chronische aandoening. In Renkum heeft 24% van de volwassen bevolking 1 chronische pagina 5

6 aandoening. In de regio Gelderland-Midden is dit 29%. In de gemeente Renkum heeft 16% van de volwassenen de afgelopen twaalf maanden last gehad van migraine / ernstige hoofdpijn. Dit is tevens de chronische aandoening die het meest voorkomt, gevolgd door hoge bloeddruk (13%) en astma of COPD (chronische bronchitis, longemfyseem) en gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën. Wanneer deze percentages vergeleken worden met de regionale percentages blijkt dat deze nagenoeg gelijk zijn. Meer volwassenen met een laag inkomen hebben astma of COPD in Renkum (21% versus 5% van de mensen met een hoog inkomen). Psychische gezondheid Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen. ix Om deze redenen is het van belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen. x Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Renkum naar schatting 435 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per inwoners hebben plaatsgevonden binnen het ziektecluster psychische en sociale problemen. xi Ter vergelijking: voor heel Nederland is de schatting dat 479 (deel)contacten per inwoners hebben plaatsgevonden. Voor de toekomst (2016) wordt voor de gemeente Renkum geen grote ontwikkeling in deze verwacht (een toename van 0,9%), landelijk wordt een toename van 3,4 procent voorspeld. xii Uit de monitor blijkt dat de volwassenen in de gemeente Renkum nagenoeg even veel risico op een angststoornis of depressie hebben: 64 procent heeft geen of een laag risico; landelijk hebben zes op de tien volwassenen geen of een laag risico. Hier is een duidelijk verschil tussen inkomensgroepen waar te nemen; van de mensen met een laag inkomen heeft 49% geen of een laag risico. Als we kijken naar mensen met een hoog risico dan zien we dat 1% van de mensen met een hoog inkomen een hoog risico heeft versus 14% van de mensen met een laag inkomen. Het percentage, dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is 1%, dit komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenmonitor uit 2008 zijn de percentages voor de gemeente Renkum niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken wordt naar het percentage volwassenen dat de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 5%; nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Stress Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken of te drinken. xiii In totaal geeft 82 procent van de volwassenen geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Twaalf procent geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is eveneens ongeveer gelijk aan het regionale percentage. Van de mensen met een laag inkomen heeft 78% geen behoefte aan hulp bij spanningen of stress, 15% krijgt al hulp, 6% nog niet maar zou het wel willen. pagina 6

7 Regie over het eigen leven Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met (gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke xiv, xv ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie. In de gemeente Renkum zegt 7% van de volwassen inwoners geen regie te hebben over hun eigen leven. In de hele regio Gelderland-Midden ligt dit percentage op 6%. Van de Renkummers met een laag inkomen zegt 21% geen regie over het eigen leven te hebben. Dit percentage is driemaal hoger dan het percentage van alle inkomensgroepen samen. Leefstijl De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid. Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotsmiddelen (alcohol, drugs en roken), stress en reizen. xvi Gewicht Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, een aantal soorten kanker en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid. Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen. xvii, xviii Energiebalans Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding, gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten en weinig lichamelijke arbeid. xix Het deel van de volwassenen in Renkum dat - op basis van de ingevulde waarden van lengte en gewicht - een normaal gewicht heeft is nagenoeg hetzelfde als het landelijke percentage. Twaalf procent van de volwassenen heeft ernstig overgewicht, dit percentage is hetzelfde als het landelijke cijfer (12%). Ernstig overgewicht Matig overgewicht Normaal gewicht Ondergewicht Ernstig ondergewicht Gewicht Gemeente Nederland Bewegen Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en kent diverse gezondheidsvoordelen. Regelmatig matig intensief bewegen, zoals fietsen of stevig wandelen, kan het risico verlagen op coronaire hartziekten, diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Intensief bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de pagina 7

8 conditie van hart en longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging een gunstig effect op het beloop van chronische ziekten. xx Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase. xxi De norm voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit xxii op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. xxiii De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen). xxiv In Renkum is 69% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Dit is nagenoeg hetzelfde percentage als in de regio (66%). Voeding Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en hart- en vaatziekten voorkomen. Een Voldoet aan NNGB ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose. xxv Bewegen Gelderland- Midden Gemeente Voldoet aan fitheidsnorm Richtlijnen gezonde voeding De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren. Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en voldoende lichaamsbeweging. xxvi Meer volwassenen in Renkum eten in vergelijking met volwassenen uit de regio Gelderland-Midden iedere dag fruit en groente. Voeding Gemeente Gelderland- Midden Eet dagelijks fruit 37% 33 % Eet dagelijks groente 54 % 41 % Alcohol De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal glazen.xxvii, xxviii pagina 8

9 In vergelijking met landelijke gegevens geeft een groter deel van de Renkumse Alcohol Gemeente Nederland volwassenen aan alcohol te gebruiken. Voor de Renkumse volwassenen zijn de percentages overmatige drinker ongeveer vergelijkbaar met die in Nederland. Wanneer in meer detail gekeken wordt naar Alcoholgebruiker Zware drinker xxix Overmatige drinker xxx 88 % 8% 9 % 83 % 12 % 8 % de volwassenen die overmatig drinken blijkt meer volwassenen in de leeftijdscategorie tussen jaar overmatig drinken dan volwassenen in de leeftijdscategorie jaar; 11 procent versus 6 procent. Roken Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en hart- en vaatziekten. xxxi Negentien procent van de volwassenen in de gemeente Renkum rookt. Dit is minder dan landelijk (26%). Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de cijfers blijkt dat meer Renkummers met een laag inkomen roken: 26% versus 16% van de mensen met een hoog inkomen en 19% van de mensen met een laag inkomen. Ook is er verschil tussen rokers onder mannen en vrouwen; 23% versus 16%. Vijf procent van de Renkummers heeft behoefte aan ondersteuning bij het stoppen met roken. Omgeving De omgeving heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie groepen worden onderscheiden: sociale leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld sociale cohesie en sociale steun), fysieke leefomgeving (bijvoorbeeld luchtverontreiniging) en arbeidsomstandigheden (sociale en fysieke omgevingsfactoren op de werkvloer). xxxii Geluids- en geurhinder Gelderland- Midden Gemeente Geluids- en geurhinder Hinder van geluid en geur of ongerustheid in verband met nabijgelegen industrie of veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van leven in belangrijke mate. Het geeft in veel gevallen stress gerelateerde gezondheidsklachten. In de gemeente Renkum ervaren de volwassen inwoners in vergelijking met de regio in vrijwel gelijke mate ernstige geluids- en/of geurhinder Treinverkeer Vliegverkeer Bedrijven/industrie Buren Wegverkeer >50 km/u geluidshinder Wegverkeer <50 km/u Riolering/zuivering Open haard/allesbrander Landbouw en veeteelt geurhinder Bedrijven/industrie pagina 9

10 Infectieziekten In de onderstaande alinea s is informatie opgenomen die betrekking heeft op infectieziekten. Niet in iedere gemeente is uit de cijfers direct een risico af te leiden op dit terrein. Van belang is om hierbij op te merken dat de verspreiding van infectieziekten zich niet beperken tot gemeentegrenzen. Dit betekent dat - ondanks dat in een bepaalde gemeente het risico beperkt lijkt - vanwege de omstandigheden in een nabijgelegen gemeente risico s niet uit te sluiten zijn. xxxiii Risico op zoönosen Het aantal landbouwdieren en bedrijven brengt naast eventuele geur- en geluidsoverlast ook risico s met zich mee die betrekking hebben op zoönosen (infectieziekten die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld Q-koorts of de ziekte van Lyme). In de gemeente Renkum bedraagt het aantal landbouwbedrijven 21 en het aantal landbouwdieren op deze bedrijven bedraagt 971. xxxiv Vaccinatiegraad De levensbeschouwelijke overtuiging heeft invloed op de vaccinatiegraad in een gemeente; er zijn enkele groepen die bewust afzien van vaccinatie: bevindelijk gereformeerden, antroposofen en mensen met een kritische houding tegenover vaccinaties. In gemeenten met een lage vaccinatiegraad is het risico op uitbraak en verspreiding van de ziekten bof, mazelen, rode hond en polio relatief hoog vanwege het hoge aantal vatbare personen. In de gemeente Renkum geeft de helft van de inwoners aan geen geloof aan te hangen. Bijna een kwart van de inwoners (22,5%) geeft aan protestants-christelijk te zijn gevolgd door 20,2 procent Katholieken. xxxv De gemeente Renkum is geen gemeente met een lage vaccinatiegraad. 50,7 Levensbeschouwing 20,2 22,5 Rooms-katholiek Protestantschristelijk Islam Jodendom Boeddhisme Hindoeïsme Ander geloof Geen geloof 4,4 pagina 10

11 ZELFREDZAAMHEID Sociale leefomgeving In de onderstaande alinea s komt de invloed van een aantal factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun, eenzaamheid en huiselijk geweld. Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij Sociale steun beschermt tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral emotionele steun zorgt voor een gunstiger prognose bij mensen die al aan hart- en vaatziekten lijden. maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan gemeenschappen met minder cohesie. xxxvi Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen de lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid speelt de sociale omgeving (de eigen kracht en het sociale netwerk) eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij. xxxvii Sociale cohesie en sociale steun In Renkum hebben de volwassen inwoners meer contact met hun buren dan regionaal gebruikelijk is. Zeven op de tien volwassen inwoners heeft minstens 1 keer per week contact met de buren, dit is vijf procent hoger dan het regionale percentage. Bijna driekwart van de volwassenen (74%) geeft aan wel eens wat te doen voor de buren, dit percentage ligt 11% boven het cijfer voor heel de regio Gelderland-Midden. Het overgrote deel van de volwassenen (79%) is het (een beetje) oneens met de stelling Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten. Mensen met een laag inkomen zijn het minder vaak oneens met deze stelling (66%). Van hen geeft 21% aan het er (een beetje) mee eens te zijn. In de gemeente Renkum verricht 35% van de volwassen inwoners vrijwilligerswerk xxxviii ; in Gelderland-Midden ligt dit percentage op 32%. Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de vrijwilligers blijkt dat meer mannen aan vrijwilligerswerk doen dan vrouwen; 41% versus 29%. Wanneer gekeken wordt naar het deel van de volwassenen dat nu mantelzorg geeft xxxix is, is dit percentage 11%. Zestien procent van de volwassenen geeft aan in de afgelopen twaalf maanden mantelzorg te hebben verleend. Deze percentages wijken niet af van de regionale en landelijke cijfers. Uit de resultaten blijkt eveneens dat veel inwoners dagelijks of wekelijks tijd besteden aan hobby uitvoeren of cursus volgen: bijna twee derde van de inwoners (63%) geeft aan hier tijd aan te besteden, regionaal is dit percentage niet veel lager 61%. En 46 procent van de volwassen bevolking geeft aan wekelijks of dagelijks aan verenigingsactiviteiten te doen. Wanneer in meer detail naar de resultaten wordt gekeken blijken meer mensen met een hoog inkomen, meer mannen en meer volwassenen in de leeftijdscategorie jaar aan verenigingsactiviteiten deel te nemen. Van de mensen met een laag inkomen doet 29% aan verenigingsactiviteiten. Eenzaamheid Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de gewenste en gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale Uit verschillende onderzoeken blijkt dat eenzaamheid tot een depressie kan leiden. Daarnaast tonen diverse onderzoeken verbanden tussen eenzaamheid en suïcide. Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de kans op het krijgen van hartaandoeningen vergroot. Eenzame mensen vertonen minder gezondheid bevorderend gedrag. pagina 11

12 contacten zijn bepalend voor gevoelens van eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten. xl, xli In de gemeente Renkum is het deel van de volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn hetzelfde als in heel Nederland (37%). In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat zich eenzaam voelt licht gestegen (was 34% in 2008). Van de mensen met een laag inkomen zegt 53% eenzaam te zijn. Negentien procent van de mensen met een laag inkomen heeft zelfs een hoge eenzaamheidsscore, versus 4% van de mensen met een hoog inkomen. Ook voelen minder volwassenen met een laag inkomen zich nooit buiten de samenleving staan en nooit gediscrimineerd Eenzaamheid Niet Matig Ernstig Zeer ernstig Nederland Gemeente Is eenzaam Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de huiselijke kring wordt gepleegd (door gezinsleden, familieleden, (ex)partners of huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting tussen de en mensen te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers, maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Waar mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg. xlii In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk geweld en om welke soorten huiselijk geweld het ging. In de gemeente Renkum is het percentage van de inwoners die aangeven ooit slachtoffer te zijn geweest van één of meerdere Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Gemeente Gelderland- Midden 9 % 9 % Psychisch of emotioneel geweld 7 % 6 % Lichamelijk geweld 5 % 5 % Ongewenste seksuele toenadering 1 % 1 % Seksueel misbruik 1 % 1 % vormen van huiselijk geweld nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Meer mensen met een laag inkomen zijn slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Lichamelijke en functionele beperkingen Lichamelijk functioneren betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten, zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee duiden we aan met beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg en voorzieningen. pagina 12

13 In de tabel hiernaast is opgenomen hoeveel procent van de volwassenen één of meerdere lichamelijke beperkingen heeft en welke beperking het betreft. Gemeente Nederland Heeft één of meer lichamelijke beperkingen 9 % 11 % Heeft gezichtsbeperkingen 3 % 5 % Heeft gehoorbeperkingen 3 % 3 % Heeft mobiliteitsbeperkingen 5 % 6 % Het deel van de doelgroep dat aangeeft een of meer lichamelijke beperkingen te hebben is nagenoeg gelijk aan de landelijke waarde: voor de gemeente Renkum is het percentage 9 en landelijk 11 procent. Regionaal is dit eveneens 9 procent. Meer mensen met een laag inkomen hebben één of meerdere lichamelijke beperkingen (19%). Activiteiten van het dagelijkse leven Beperkingen kunnen onder meer invloed hebben op het vermogen om activiteiten van het dagelijkse leven uit te voeren. Onder algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL)-activiteiten vallen onder meer traplopen, gaan zitten en opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen, zichzelf volledig wassen en zich binnens- en buitenshuis verplaatsen. xliii Gezien de relatief weinig beperkingen die volwassenen hebben is het niet verwonderlijk dat een groot deel van de inwoners weinig problemen ondervindt in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten: 98% geeft aan licht huishoudelijk werk te kunnen verrichten, 91% geeft aan dat dit ook geldt voor zwaar huishoudelijk werk. Meer mensen met een laag inkomen hebben moeite met het verrichten van ADL activiteiten. Het gaat dan vooral om huishoudelijk werk en boodschappen doen. pagina 13

14 Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM): Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak. Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus EJ ARNHEM T E info@vggm.nl I A016

15 EINDNOTEN i Voor het opstellen van de rapportages zijn de resultaten van de monitor volwassenen en ouderen gebruikt. Daarnaast zijn deze gegevens aangevuld met andere informatie. Het gaat hierbij zowel om interne informatie als informatie uit externe bronnen. Aanvullende gegevens van VGGM zijn afkomstig van medische milieukunde, de regionale ambulancedienst, infectieziekten en de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz). Voor de externe bronnen gaat het hier onder meer om de Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) en het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). ii CBS iii Voor de indeling naar etniciteit is de volgende CBS-classificatie aangehouden: Nederlands, Marokkaans, Turks, Antilliaans/Arubaans, Overig niet-westers en Overig westers. Een westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Een niet-westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije. iv Verweij, A. (RIVM), Sanderse, C. (RIVM), Beer, J. de (NIDI) (maart 2010) v Verwei,j A. (RIVM), Dam, J.J.M. ten (NIGZ) (2010) vi Mulder, M. (RIVM) (2013) vii Nationaal Kompas (2010) viii Hoeymans, N. (RIVM), Schellevis, F.C. (NIVEL) (december 2009) ix Driessen, M. (2011) x Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a. dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. Schoemaker C. (2010). xi Een aantal voorbeelden van symptomen en ziekten die vallen onder het ziektecluster: depressief gevoel, depressie, slapeloosheid, Alzheimer/dementie, anorexia nervosa, problemen met werkloosheid, relatieproblemen. xii In de toekomstramingen wordt de geschatte procentuele ontwikkeling weergegeven voor de zorgvraag van De procentuele ontwikkeling wordt weergegeven met plussen en minnen om aan te geven dat het een ontwikkeling is ten opzichte van Grote procentuele stijgingen of dalingen moeten geïnterpreteerd worden op basis van de absolute cijfers voor VAAM xiii Hoeymans, N. (RIVM), Melse, J. (RIVM), Schoemaken, C. (RIVM) (2010) xiv Bisschop, I. (2004) xv Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico van afhankelijkheid. Schuijt-Lucassen, N.Y., Deeg, D.J. (2006) xvi xvii Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012) xviii Met de Body Mass Index (BMI) kan bepaald worden of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht te delen door de lengte in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 20 en 25 normaal. Bij een BMI tussen 25 en 30 is er sprake van licht tot matig overgewicht. Bij een BMI van 30 of hoger spreekt men van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. xix Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012) xx xxi Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012) xxii Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn: wandelen met 5-6 km/uur (dus flink doorwandelen) en fietsen met 15 km/uur. xxiii Ooijendijk, W.T.M., Hildebrandt, V.H., Hopman-Rock, M. (2007) xxiv Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012) xxv Harbers, M.M. (RIVM) (december 2011) xxvi Gezondheidsraad (2006) xxvii Kuunders, M.M.A.P. (RIVM), Laar, M.W. van, (Trimbos-instituut) (maart 2010) xxviii xxix Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen. xxx Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen. xxxi Zeegers, T. (STIVORO), Harbers, M.M. (RIVM) (juni 2012) xxxii xxxiii Zie voor meer informatie de regiorapportage. xxxiv CBS (gegevens jaar 2012) xxxv Monitor volwassenen xxxvi Sociale steun bestaat uit interacties tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen en veiligheid) van de ontvanger. Voorbeelden van sociale steun zijn advies of hulp bij klussen in en om het huis. Onder sociale steun valt ook de tevredenheid over de steun (de mate waarin de geboden sociale steun overeenkomt met de behoefte). Ruijsbroek, J.M.H. (RIVM), Verweij, A. (RIVM) (december 2009) xxxvii Gebrek aan sociale steun voor kinderen voorspelt psychische problemen op volwassen leeftijd. Bij volwassenen beschermt emotionele steun tegen het ontstaan van depressies en angststoornissen. Ook bij mensen met reuma, kanker en diabetes heeft sociale steun invloed op de psychische gezondheid. Savelkoul, M. (RIVM) (2011) xxxviii Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit werk met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. In 2010 doet 45,1% van de bevolking van 15 jaar en ouder aan een of meer vormen van vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Dit zijn 6,1 miljoen mensen. Vooral vrijwilligerswerk voor een sportvereniging is populair (13,7%), gevolgd door vrijwilligerswerk voor school (10,2%) en levensbeschouwing (8,2%). Het merendeel van de mensen (57%) verricht één soort vrijwilligerswerk. Bijna 30% doet twee soorten vrijwilligerswerk en ruim 10% verricht drie soorten. De groep mensen die vier of meer soorten vrijwilligerswerk doet is relatief klein (ruim 4%). Post, N. (RIVM), Lucht, F. van der (RIVM) (2012) pagina 15

16 xxxix Definitie Mantelzorger volgens de Lokale en Nationale monitor: een persoon die momenteel al drie maanden of langer mantelzorg geeft of die momenteel gemiddeld per week ( reistijd meegerekend) minstens 8 uur per week mantelzorg geeft. Mantelzorg is zorg, die gegeven wordt aan een bekende uit de eigen omgeving (partner, ouders, vrienden), als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enz. Mantelzorg wordt niet betaald. Mantelzorgers geven deze zorg, omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keuze. xl Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU) (2010) xli Aanvulling op de tekstbox. Dit geldt zowel voor een combinatie van lichaamsbeweging, gezond eten, ontspanning zoeken, matig middelengebruik, veilig gedrag en regelmatige gezondheidscontroles als specifiek voor lichaamsbeweging en roken. xlii xliii Lichamelijke beperkingen kunnen ook betrekking hebben op beperkingen bij het uitvoeren van huishoudelijk werk (HDL). Tot deze activiteiten worden gerekend het klaar maken van ontbijt, lunch en warm eten, boodschappen doen, huishoudelijk werk, beddenopmaken, wassen en strijken. pagina 16