Onderwerp : Gezondheidsonderzoek GGD volwassenen en ouderen

Transcriptie

1 Ede Memo Aan : raad Van : College van burgemeester en wethouders Datum : 1 april 2014 Zaaknummer : Bijlage(n) : 2 Onderwerp : Gezondheidsonderzoek GGD volwassenen en ouderen De GGD Gelderland-Midden verzamelt gegevens over de gezondheid van inwoners. In een tijdsbestek van vier jaar komen kinderen tot 12 jaar, jongeren, volwassenen en ouderen aan bod. De GGD heeft de resultaten van de in 2012 gehouden monitor volwassenen/ouderen onlangs aan de gemeente verstrekt, inclusief enkele adviezen. Aan de uitnodiging aan duizend volwassenen en duizend ouderen om mee te doen hebben 477 volwassenen en plussers gehoor gegeven. De resultaten zijn representatief voor beide doelgroepen. Ze geven een beeld van de gezondheid, de leefstijl, het welbevinden en de zelfredzaamheid. De GGD stipt enkele resultaten met name aan: - 81% van de volwassenen en 65% van de ouderen beoordeelt zijn gezondheid als goed tot zeer goed. - Zeven op de 10 Edenaren (volwassenen en ouderen) voldoen aan de beweegnorm en/of de fitheidsnorm. - In vergelijking met de regio eten meer Edese ouderen dagelijks groente en fruit. - De percentages overgewicht en ernstig overgewicht van zowel volwassenen als ouderen wijken niet af van regionale of landelijke percentages maar zijn wel hoog. - Zowel onder de volwassen als oudere Edenaren zijn relatief weinig rokers in vergelijking met landelijke cijfers. Het percentage volwassenen dat rookt is afgenomen t.o.v (vorige onderzoek). - Meer ouderen met een laag inkomen rapporteren dat zij recent gevallen zijn, dat ze diabetes hebben of een beroerte of hartinfarct hebben gehad. - De psychische gezondheid komt overeen met de regio maar vooral bij volwassenen is er een duidelijk verschil tussen inkomensgroepen; meer mensen met een laag inkomen hebben een risico op een angststoornis of een depressie dan mensen met een hoog inkomen. - De mate van zelfredzaamheid is vergelijkbaar met inwoners van de regio. - Het grootste deel heeft geen lichamelijke beperkingen en kan dagelijkse activiteiten zonder moeite doen. - Evenveel inwoners als in de regio hebben als buren contact met elkaar. - Het percentage eenzame volwassenen is afgenomen t.o.v Vergeleken met landelijke cijfers is een kleiner deel van de volwassenen en ouderen eenzaam. Maar ook hier een verschil tussen inkomensgroepen. Op basis van de resultaten geeft de GGD in de rapportage een aantal adviezen; wij voegen de lopende ontwikkelingen toe: - Op gebied van psychische gezondheid van mensen met een laag inkomen valt nog gezondheidswinst te behalen; hier liggen aanknopingspunten om samen met de eerstelijns gezondheidszorg mogelijkheden te verkennen deze problematiek te verminderen. Ingezette ontwikkeling: vanuit de decentralisaties zijn er inmiddels nauwere contacten met o.a. huisartsen. Ook binnen de sociaal teams werken eerstelijns professionals nauwer met elkaar samen. Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede. Telefoon Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede info@ede.nl. Website

2 Ede Hierdoor kunnen mensen met een laag inkomen sneller in beeld komen en ondersteuning aangeboden krijgen. - Ga als gemeente het gesprek aan met inwoners om te achterhalen welke ondersteuning mensen met een laag inkomen nodig hebben bij het vinden van betaald werk (hebben ze minder vaak), deelname aan verenigingsactiviteiten (doen zij minder vaak) en uitvoeren van hobby s (minder vaak). Deels is de oorzaak geldgebrek. Ingezette ontwikkeling: door de decentralisaties, de werkzaamheden van de sociaal teams en de activiteiten in de nuldelijn en vanuit de wijkteams komt er steeds meer zicht op deze inwoners waardoor gerichte ondersteuning mogelijk is. - Maak de aanpak van overgewicht bij volwassenen onderdeel van het wijkgericht werken. Ingezette ontwikkeling: de buurtsportcoaches zijn al enkele jaren in de wijk actief. Met name kleinschalige beweegactiviteiten in buurten en wijken kunnen een stimulans zijn om als buurtbewoners met elkaar te bewegen en sporten. Effecten van deze inzet zijn pas op termijn zichtbaar. Terugdringen eenzaamheid onder ouderen In 2011 hebt u aandacht gevraagd voor eenzaamheid onder ouderen. Hierop heeft Senioren Welzijnsorganisatie SWO samen met ketenpartners een signaleringskaart ontwikkeld voor gebruik door hun medewerkers. SWO heeft de signaleringskaart breed verspreid onder instellingen die contact hebben met ouderen. Op moment van afname van de GGD-monitor waren de kaarten nog te kort in gebruik om al een effect te kunnen zien in de cijfers. O - O Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede. Telefoon Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede info@ede.nl. Website

3 910 Gezondheidsregio College van Burgemeester en Wethouders T.a.v. G. Ligtelijn, portefeuillehouder Volksgezondheid Postbus HK EDE Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Contactpersoon 3 februari Angela Vos Onderwerp: aanbieding gemeenterapportage 'Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente' Geachte mevrouw Ligtelijn, De GGD van Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden geeft uitvoering aan de wettelijke taak van gemeenten om op basis van epidemiologisch onderzoek inzicht te verkrijgen in de gezondheidstoestand van de bevolking. Dit gebeurt door middel van gezondheidsmonitors waarbij cyclisch leeftijdsgroepen worden onderzocht. Eind is de gezondheidsmonitor voor het eerst uitgevoerd in samenwerking met het RIVM en het CBS. De doelgroepen binnen dit onderzoek zijn volwassenen (inwoners tussen 19 en 65 jaar) en ouderen (65- De resultaten van het onderzoek zijn representatief voor beide doelgroepen. oktober heb ik u de regionale rapportage 'Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde regio' toegezonden. We kondigden toen aan dat de gemeenterapporten zouden volgen. Hierbij stuur ik u het gemeenterapport van uw gemeente met daarin onderzoeksresultaten die een beeld geven van de gezondheid, de leefstijl, het welbevinden en de zelfredzaamheid van uw inwoners vanaf jaar. De GGD heeft in de rapportage, op basis van de resultaten en gerelateerd aan het lokale gezondheidsbeleid, een aantal adviezen geformuleerd. Mocht u naar aanleiding van de rapportage vragen hebben en/of verder van gedachten willen wisselen over de adviezen zijn we hier van harte toe bereid. kunt hiervoor contact laten opnemen met Angela Vos, senior beleidsmedewerker. Met vriendelijke groet, Ype Schat Directeur Publieke Gezondheid mevrouw D. van Engelenburg De zorg voor gemeenten in de regio Gelderland-Midden: Brandweer, GGD, RAV en Bezoekadres: Postadres: T: Eusebiusbuitensingel 43 Postbus 5364 F: HZ Arnhem 6802 EJ Arnhem I:

4 Ede GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE OUDEREN GEZONDE GEMEENTE Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen en ouderen in de gemeente Ede Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden

5 SAMENVATTING EN ADVIES De Monitor Volwassenen en Ouderen is uitgevoerd in het najaar van Duizend Edese volwassenen tussen 19 en 65 jaar en duizend Edese 65-plussers hebben een uitnodiging gekregen om deel te nemen aan dit gezondheidsonderzoek. Aan deze uitnodiging hebben 477 volwassenen en plussers gehoor gegeven. Deze respons komt overeen met de gemiddelde respons in Gelderland-Midden. De resultaten van de monitor zijn gewogen op een aantal factoren zoals geslacht, leeftijd, etniciteit, inkomen et cetera. De resultaten zijn representatief. De monitor Volwassenen en Ouderen 2012 is voor het eerst door alle GGD-en in Nederland op hetzelfde moment uitgevoerd, in samenwerking met CBS en RIVM. Daardoor is het mogelijk om de gemeentelijke cijfers te vergelijken met de resultaten van Gelderland-Midden en Nederland. De gemeente in beeld Algemeen De gemeente Ede is met bijna inwoners een grote gemeente. De inwoners hebben een gemiddelde sociaal economische status (SES). Er bestaat een positieve samenhang tussen de SES en gezondheid: hoe hoger de SES hoe beter de gezondheid. Deze samenhang is terug te zien in de gezondheid van de Edese volwassenen en ouderen. Op bijna alle terreinen stemmen de resultaten overeen met die in de regio Gelderland-Midden dan wel de landelijke resultaten. In de opbouw van de leeftijd van de inwoners van de gemeente valt op dat in verhouding veel inwoners jonger dan dertig jaar zijn. Gezondheid De ervaren gezondheid van de Inwoners in de gemeente Ede is vergelijkbaar met de gezondheid van de inwoners in heel Gelderland-Midden. De ervaren gezondheid neemt af met de leeftijd: 81% procent van de volwassenen en 65% van de ouderen beoordeelt zijn/haar gezondheid als goed tot zeer goed. Zeven op de tien Edenaren (volwassenen en ouderen) voldoen aan de beweegnorm en/of de fitheidsnorm. In vergelijking met de regio eten meer Edese ouderen dagelijks fruit en groente. De helft van de volwassen inwoners en ruim een derde van de ouderen heeft een normaal gewicht. De percentages overgewicht en ernstig overgewicht van zowel volwassenen als ouderen wijken niet af van regionale en landelijke percentages en zijn nog steeds hoog. Onder zowel de volwassen als oudere Edenaren zijn relatief weinig rokers in vergelijking met landelijke cijfers. Het percentage volwassenen dat rookt is afgenomen ten opzichte van Bij de ouderen valt op dat meer ouderen met een laag inkomen rapporteren dat zij gevallen zijn in de maanden voor het onderzoek, dat ze diabetes hebben of een beroerte of hartinfarct hebben gehad. De psychische gezondheid komt overeen met de regio maar er is, vooral bij volwassenen, een duidelijk verschil waar te nemen tussen inkomensgroepen. Meer mensen met een laag inkomen hebben een risico op een angststoornis of een depressie dan mensen met een hoog inkomen. Zelfredzaamheid en sociale omgeving Ook blijkt uit de resultaten dat de mate van zelfredzaamheid van de inwoners vergelijkbaar is met de regio; het grootste deel van de inwoners heeft geen lichamelijke beperkingen en kan dagelijkse activiteiten zonder moeite verrichten. Binnen de gemeente hebben evenveel inwoners onderling als buren contact met elkaar als in de regio. Het percentage eenzame volwassenen is afgenomen ten opzichte van In vergelijking met landelijke cijfers is een kleiner deel van de volwassenen en ouderen eenzaam. Maar ook hier is verschil waar te nemen tussen inkomensgroepen. Meer mensen met een laag inkomen zijn eenzaam en voelen zich weleens buiten de samenleving staan. pagina 2

6 In vergelijking met de regio Gelderland-Midden geeft ongeveer een even groot deel van de volwassenen en ouderen aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Van de volwassenen zijn vooral vrouwen en mensen met een laag inkomen slachtoffer. Regionaal en lokaal gezondheidsbeleid De vijf gemeenten in de regio West-Veluwe Vallei hebben in 2010 gezamenlijk een regionale kadernota gezondheidsbeleid opgesteld. i Vanuit deze regionale nota, voor de periode , hebben de gemeenten in hun lokale gezondheidsnota s de ambities verder uitgewerkt. Gezamenlijk hebben ze in de regionale kadernota gezondheidsbeleid de volgende regionale speerpunten benoemd die betrekking hebben op de doelgroep volwassenen: overgewicht, psychosociale problematiek en de aanpak van huiselijk geweld. In haar lokale uitwerking van de Kadernota heeft de gemeente Ede deze speerpunten verder vertaald naar de lokale situatie. ii De aanpak van huiselijk geweld doet de gemeente Ede regionaal met de andere gemeenten in de West-Veluwe Vallei, via het Steunpunt Huiselijk Geweld. Advies Aanbeveling 1: Zet in op het bevorderen van de psychische gezondheid van mensen met een laag inkomen, zoek de samenwerking met de eerste lijn. Edese volwassenen en ouderen hebben niet een groter of kleiner risico op een angststoornis of depressie dan de inwoners van heel Gelderland-Midden. Toch is er op dit domein nog gezondheidswinst te behalen door de focus te leggen op de lage inkomensgroepen. Vooral de volwassenen met een laag inkomen hebben vaker een risico op een angststoornis of depressie en geven vaker aan geen regie over het eigen leven te hebben. Ook zeggen meer volwassenen uit deze groep dat ze behoefte hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress. Hier liggen aanknopingspunten voor de gemeente om samen met de eerstelijnsgezondheidszorg te verkennen welke mogelijkheden er zijn om deze problematiek te verminderen. Een deel van deze groep zal bij de gemeente in beeld zijn omdat ze inkomensondersteuning krijgen. Aanbeveling 2: Benut de goede sociale cohesie binnen de gemeente; maar heb aandacht voor de 19 tot 34 jarigen en de mensen met een laag inkomen. De gemeente staat met de komende decentralisaties voor een grote opgave. De resultaten uit de monitor geven aan dat de gemeente over belangrijke positieve aangrijpingsmogelijkheden beschikt ten aanzien van de sociale cohesie; de meeste Edenaren hebben contact met hun buren, doen wat voor de buren en nemen deel aan de samenleving. De groep jarigen scoort hierin op alle onderdelen wat lager. Logisch, gezien hun levensfase. Maar deze groep wordt, door de vergrijzing, steeds belangrijker voor de participatiesamenleving. De uitdaging voor de gemeente wordt om met deze leeftijdsgroep in gesprek te komen (bijvoorbeeld in de wijken en buurten) en te verkennen hoe deze groep in beweging kan worden gebracht. Uit de monitor blijkt verder dat volwassenen met een laag inkomen zich relatief vaak buiten de samenleving voelen staan. Ook is deze groep bij andere thema s ondervertegenwoordigd: Edese volwassenen met een laag inkomen hebben minder vaak betaald werk, doen minder vaak aan verenigingsactiviteiten en voeren minder vaak hobby s uit. Een deel van de verminderde participatie wordt veroorzaakt door geldgebrek. De gemeente kan in gesprekken met inwoners over inkomensondersteuning en WMO-voorzieningen proberen te achterhalen of mensen participeren, welke redenen er ten grondslag liggen aan het feit dat ze dat niet (genoeg) doen en wat mensen aan ondersteuning nodig hebben om dit wel te gaan doen. pagina 3

7 Aanbeveling 3: Zet de aanpak van overgewicht bij volwassenen op de agenda en maak deze onderdeel van het wijkgericht werken. Hoewel de overgewichtscijfers niet afwijken van landelijke cijfers, is het toch van belang te onderkennen dat ze hoog zijn. Slechts een derde van de ouderen en de helft van de volwassenen heeft een normaal gewicht. De meeste gemeenten zetten in op de aanpak van overgewicht bij de jeugd en dat is goed voor de toekomst. Maar het overgewicht bij de huidige volwassenen leidt tot het ontstaan van chronische aandoeningen (en daarmee een groter beroep op zorg) in de nabije toekomst. Samen bewegen draagt ook bij aan het versterken van de sociale cohesie. De gemeentelijke combinatiefunctionaris zou, bijvoorbeeld met het welzijnswerk en sportvoorzieningen, kleinschalige beweegactiviteiten in buurten en wijken kunnen initiëren. Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden. In het voorliggende document komt een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de doelgroepen volwassenen en ouderen. Voor een verdere verdieping en een beeld van de gemeente in regionaal perspectief verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage. iii pagina 4

8 ALGEMEEN Demografische opbouw De gemeente Ede heeft op 1 januari inwoners. iv Van de volwassen inwoners (19-64 jaar) is, volgens de monitor, 84% van Nederlandse afkomst. Tien procent van de volwassenen heeft een etnische achtergrond die valt binnen de categorie niet-westerse allochtoon v Demografische opbouw Nederland Van de oudere inwoners (65-plus) is, volgens de monitor, 89% van Nederlandse afkomst. Van de overige ouderen is het merendeel van westerse afkomst (10% westers tegenover 1% nietwesters ) De leeftijdsopbouw van de inwoners 0 in Ede wijkt af van de Nederlandse: < 10 jr 10 tot 20 tot 30 tot 40 tot er zijn in verhouding meer jonge inwoners (tot 30 jaar), meer 80- plussers en minder mensen tussen 30 en 70 jaar. Deze opbouw van de bevolking heeft gevolgen voor de 20 jr 30 jr 40 jr 50 jr aanspraak op gemeentelijke voorzieningen en de ontwikkelingen daarin. 50 tot 60 jr 60 tot 70 jr 70 tot 80 jr 80 tot 90 jr > 90 jr Gezinssamenstelling Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type huishouden waarin mensen wonen. Gescheiden mensen en leden van eenpersoonshuishoudens maken meer gebruik van de gezondheidszorg. vi woont samen met kinderen > 18 jr woont samen met kinderen < 18 jr huishoudens met thuiswonende kinderen een-oudergezin alleenwonend woont samen met partner Woonsituatie Volwassenen Gelderland- Midden pagina 5

9 woont samen met kinderen > 18 jr woont samen met kinderen < 18 jr huishoudens met thuiswonende kinderen een-oudergezin alleenwonend woont samen met partner Woonsituatie Ouderen Gelderland- Midden Het percentage alleenwonenden verschilt per leeftijdsgroep; voor de volwassenen is dit 10%, voor ouderen 32%. In vergelijking met andere volwassen inwoners in de regio Gelderland-Midden zijn er nagenoeg geen verschillen in woonsituatie van de volwassen Edenaren. Ook de woonsituatie van oudere inwoners van Ede wijkt niet af van de regio. Sociaal economische status Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is slechter. vii Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor de SES. viii Uit de resultaten van de monitor voor volwassenen is de gemiddelde SES van de inwoners in de gemeente Ede moeilijk te bepalen. Uit verschillende indicatoren ontstaat geen samenhangend beeld. Het percentage lage inkomens ligt op 25 procent; voor de regio Gelderland-Midden is dit 29%. In vergelijking met de regio en Nederland hebben de volwassen inwoners nagenoeg evenveel moeite met rondkomen: 45% geeft aan geen moeite te hebben met rondkomen, 35% geeft aan geen moeite te hebben, maar wel te moeten opletten met uitgaven. Ten opzichte van de monitor volwassenen van 2008 hebben Edenaren nu meer moeite met rondkomen. Meer dan de helft (52%) geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van 1.000, - op te kunnen vangen; regionaal is dit percentage 50 procent. In Ede hebben minder ouderen een laag inkomen dan ouderen in de regio Gelderland-Midden. Inkomen Ede Regio West-Veluwe Vallei Regio Gelderland- Midden Volw. Ouderen Volw. Ouderen Volw. Ouderen Laag inkomen 25 % 34 % 28 % 35 % 29 % 42 % Midden inkomen 51 % 47 % 47 % 46 % 46 % 43 % Hoog inkomen 25 % 19 % 26 % 18 % 26 % 16 % (gezamenlijk) inkomen bestaat alleen uit AOW 14 % 15 % 17 % pagina 6

10 Wanneer gekeken wordt naar het hoogst behaalde opleidingsniveau blijkt dat het opleidingsniveau van de Edese volwassenen vergelijkbaar is met het opleidingsniveau in de regio; de percentages hoog opgeleiden zijn 35% (gemeente Ede), 35% (regio Gelderland-Midden) en 34% (Nederland). De oudere inwoners hebben vaker een laag opleidingsniveau (20%) ten opzichte van de ouderen in Gelderland-Midden (15%). 40 Hoogst behaalde opleidingsniveau Volwassenen 50 Hoogst behaalde opleidingsniveau Ouderen laag (LO) midden 1 midden 2 (MAVO, LBO) (HAVO, VWO, MBO) hoog (HBO, WO) 0 laag (LO) midden 1 midden 2 (MAVO, LBO) (HAVO, VWO, MBO) hoog (HBO, WO) Gelderland-Midden Nederland Gelderland-Midden Nederland In onderstaande tabel is te zien dat vergeleken met de landelijke cijfers zowel volwassenen als ouderen in Ede net zo vaak betaald werk hebben. Opvallend is dat van de 65-plussers in Ede een minder groot deel gepensioneerd is ten opzichte van het landelijk percentage (respectievelijk 67% en 74%). Wat verder opvalt, is het hogere percentage fulltime huisvrouwen (en mannen) onder 65- plussers; 38% in Ede, 26% landelijk. Mogelijk hadden vroeger minder vrouwen een betaalde baan en vallen zij daarom nu niet in de categorie gepensioneerd, maar in de categorie fulltime huisvrouw/man. Werksituatie Volwassenen Ouderen Ede Nederland Ede Nederland Betaald werk 77% 77% 6% 6% Werkloos 4% 4% 0% 0% Gepensioneerd 2% 3% 67% 74% Volledig arbeidsongeschikt 4% 5% 1% 1% Fulltime huisvrouw / man 9% 7% 38% 26% Student 5% 7% 1% 0% Gepensioneerd met baan 0% 0% 4% 3% Gedeeltelijk werkloos 1% 1% 0% 0% Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 3% 1% 0% 0% pagina 7

11 GEZONDHEID Fysieke gezondheid Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller herstel. Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid van een persoon. Wie positief oordeelt over de eigen gezondheid heeft vaak ook een gezonde houding ten aanzien van het eigen welbevinden. Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen gezondheid. Het totale oordeel geeft een indicatie over hoe men wat Gezondheid Volwassenen (Zeer) goed Gaat wel (Zeer) slecht gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte. ix Een groot deel van de volwassenen in de gemeente Ede (81%) beoordeelt zijn/haar eigen gezondheid als goed tot zeer goed. Dit percentage is nagenoeg gelijk het regionale (82%) en gelijk aan het landelijke percentage. Volwassenen met een hoog inkomen beoordelen hun gezondheid positiever dan volwassenen met een laag inkomen. Van de ouderen in Ede beoordeelt 65% zijn/haar eigen gezondheid als goed tot zeer goed. In Nederland is dit percentage 61%. Gezondheid Ouderen (Zeer) goed Gaat wel (Zeer) slecht In gemeente Ede zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is in de gemeente Ede ongeveer 8,5% lager dan in Nederland. x Chronische ziekten en multimorbiditeit Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en coronaire hartziekten. pagina 8

12 Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter. xi In de gemeente Ede heeft minder dan de helft van de volwassenen tot 65 jaar geen chronische aandoening (44%); dit percentage is nagenoeg gelijk aan het landelijke percentage (46%). In de gemeente Ede heeft 19% van de volwassenen de afgelopen twaalf maanden last gehad van migraine / ernstige hoofdpijn, dit is gelijk aan het Nederlandse percentage. Dit is tevens de chronische aandoening die het meest voorkomt, gevolgd door hoge bloeddruk (12%) en andere ernstige aandoening van nek of schouder (9%). Wanneer deze percentages vergeleken worden met de regionale percentages blijkt dat deze nagenoeg gelijk zijn. Van de oudere inwoners van Ede heeft maar 14% geen chronische aandoening; dit is hetzelfde percentage als voor de regio. De meest voorkomende chronische aandoening is hoge bloeddruk; (44%). De chronische aandoeningen die daarna veel voorkomen zijn gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën 38%, ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl. hernia) 18% en suikerziekte en kanker (beide 16%). Deze percentages wijken niet af van de regionale en landelijke percentages. Een nadere analyse van de resultaten leert dat er verschillen zijn tussen inkomensgroepen. Zo heeft 25% van de Edese 65-plussers met een laag inkomen diabetes, versus 7% van de oudere Edenaren met een hoog inkomen. Ook heeft de groep ouderen met een laag inkomen vaker te maken met vallen, met een beroerte of een hersenbloeding en een hartinfarct. Psychische gezondheid Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen. xii Om deze redenen is het van belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen. xiii Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Ede naar schatting 461 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per inwoners hebben plaatsgevonden binnen het ziektecluster psychische en sociale problemen. xiv Ter vergelijking: voor heel Nederland is de schatting dat 479 (deel)contacten per inwoners hebben plaatsgevonden. Voor de toekomst (2016) wordt voor de gemeente Ede een toename van 5,8% in deze verwacht, landelijk wordt een toename van 3,4 procent voorspeld. xv Uit de monitor blijkt dat evenveel volwassenen in de gemeente Ede risico lopen op een angststoornis of depressie als volwassenen landelijk: 62 procent loopt geen of een laag risico. Vrouwen en mensen met een laag inkomen lopen vaker een risico op een angststoornis of depressie. Minder dan de helft van de mensen met een laag inkomen lopen dit risico, ruim één op de tien volwassen Edenaren lopen zelfs een hoog risico. Het percentage mantelzorgers dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is twee procent, dit komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenmonitor uit 2008 zijn de percentages voor de gemeente Ede niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken wordt naar het percentage volwassenen dat de twee weken voor het onderzoek slaap- of kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 5%; gelijk aan het regionale percentage. pagina 9

13 Van de Edese ouderen heeft 66% geen of laag risico op een angststoornis of depressie. Ook hier is verschil tussen inkomensgroepen, maar dit verschil is minder groot dan bij de jarigen. Het slaap- of kalmeringsmiddelengebruik op doktersrecept onder ouderen (12%) komt overeen met dat in de regio en is hoger dan onder de doelgroep volwassenen. Ouderen met een laag inkomen gebruiken vaker slaap- en kalmeringsmiddelen dan ouderen met een hoog inkomen (16 versus 5%). Stress Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken of te drinken. xvi In totaal zegt 83 procent van de volwassenen geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Tien procent geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is eveneens ongeveer gelijk aan het regionale percentage (12%). Bij dit onderwerp valt op dat meer mensen met een hoog inkomen al ondersteuning krijgen bij stress (één op de tien) en dat meer mensen een laag inkomen aangeven geen hulp te krijgen maar dit wel te willen (15%). Van de oudere inwoners zegt 95% geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress; regionaal is dit percentage vergelijkbaar. Vier procent van de ouderen geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. In de regio Gelderland-Midden is dit percentage gelijk. Regie over het eigen leven Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met (gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie. xvii, xviii In de gemeente Ede geeft acht procent van de volwassen inwoners en negen procent van de oudere inwoners aan geen regie te hebben over hun eigen leven. In de hele regio Gelderland- Midden zijn de percentages vergelijkbaar. Ook hier valt het verschil tussen inkomensgroepen op: van de volwassen (tot 65 jaar) inwoners met een laag inkomen zegt 12% geen regie over het eigen leven te hebben versus 5% van de volwassenen met een hoog inkomen. pagina 10

14 Leefstijl De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid. Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotsmiddelen (alcohol, drugs en roken), stress en reizen. xix Gewicht Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, een aantal soorten kanker en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid. Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als xx, xxi het gevolg zijn van psychische problemen. Energiebalans Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding, gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten en weinig lichamelijke arbeid. xxii Het deel van de Edese volwassenen dat - op basis van de ingevulde waarden van lengte en gewicht - een normaal gewicht heeft is 50 procent, landelijk is dit 48 procent. Negen procent van de volwassenen heeft ernstig overgewicht, dit percentage komt ook overeen met het landelijke cijfer (12%). Ernstig overgewicht Matig overgewicht Normaal gewicht Ondergewicht Gewicht Volwassenen Nederland De figuur over het zelfgerapporteerde gewicht van de ouderen laat zien dat de percentages van de gewichtsgroepen in Ede nagenoeg gelijk zijn aan de landelijke percentages. 34% heeft een normaal gewicht (37% landelijk) en 18% heeft ernstig overgewicht (16% landelijk). Ernstig ondergewicht Ernstig overgewicht Matig overgewicht Gewicht Ouderen Bewegen Normaal gewicht Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en kent Ondergewicht diverse gezondheidsvoordelen. Regelmatig matig intensief bewegen, Ernstig ondergewicht zoals fietsen of stevig wandelen, kan het risico verlagen op coronaire hartziekten, diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Intensief bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de conditie van hart en Nederland pagina 11

15 longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging een gunstig effect op het beloop van chronische ziekten. xxiii Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase. xxiv De norm voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit xxv op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. xxvi De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen). xxvii In Ede is 68% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Van de ouderen in Ede voldoet 70% aan deze norm. Beide percentages zijn ongeveer gelijk aan die van de regio. Voeding Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en hart- en vaatziekten voorkomen. Een ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose. xxviii Richtlijnen gezonde voeding De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren. Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en voldoende lichaamsbeweging. xxix Ongeveer evenveel Edese volwassenen eten iedere dag groenten en fruit in vergelijking met volwassenen uit de regio Gelderland- Midden. Meer ouderen in Ede eten dagelijks groente vergeleken met de ouderen in Gelderland- Midden. Het percentage Edese ouderen dat dagelijks fruit eet is nagenoeg gelijk aan het landelijk percentage. Voeding Volwassenen Gelderland- Midden Eet dagelijks fruit 33 % 33 % Eet dagelijks groente 38 % 41 % Voeding Ouderen Gelderland- Midden Eet dagelijks fruit 65 % 61 % Eet dagelijks groente 62 % 56 % Alcohol De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal glazen.xxx, xxxi pagina 12

16 In vergelijking met landelijke gegevens geeft een ongeveer even groot deel van de Edese volwassenen aan alcohol te gebruiken. Voor de Edese volwassenen is het percentage zware drinker lager dan dat in Nederland. Het percentage in de categorie overmatige drinker is vergelijkbaar met dat in Nederland. Wanneer in meer detail gekeken wordt naar de volwassenen die overmatig drinken blijkt dat dit voor het merendeel mannen betreft (8% van de mannen versus 4% van de vrouwen) en dat dit in alle leeftijdscategorieën (19-64 jaar) nagenoeg evenveel voorkomt. De percentages voor alcoholgebruik van oudere Edenaren wijken bijna niet af van de landelijke cijfers voor ouderen. Alcohol Volwassenen Nederland Alcoholgebruiker 85 % 83 % Zware drinker xxxii 5 % 12 % Overmatige drinker xxxiii 6 % 8 % Alcohol Ouderen Nederland Alcoholgebruiker 74 % 77 % Zware drinker xxxiv 5 % 6 % Overmatige drinker xxxv 7 % 8 % Roken Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en hart- en vaatziekten. xxxvi Eenentwintig procent van de volwassenen in de gemeente Ede rookt. Landelijk is dit iets meer dan een kwart van de volwassenen (26%). In de vier jaar tussen de volwassenen monitor van 2008 en 2012 is het Edese percentage afgenomen van 26% naar 21%. Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de cijfers blijkt dat het grootse deel van de Edese rokers man is (25% versus 18% vrouw). Het percentage volwassenen dat aangeeft ooit gerookt te hebben is even groot is als het landelijke percentage. Onder de oudere inwoners van Ede zijn er ook minder rokers dan landelijk (9% versus 14%). Het percentage ouderen dat nooit gerookt heeft is gelijk aan het landelijke percentage (35%). pagina 13

17 Omgeving De omgeving heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie groepen worden onderscheiden: sociale leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld sociale cohesie en sociale steun), fysieke leefomgeving (bijvoorbeeld luchtverontreiniging) en arbeidsomstandigheden (sociale en fysieke omgevingsfactoren op de werkvloer). xxxvii Geluids- en geurhinder Hinder van geluid en geur of ongerustheid in verband met nabijgelegen industrie of veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van leven in belangrijke mate. Het geeft in veel gevallen stress gerelateerde gezondheidsklachten. In de gemeente Ede ervaren de volwassen inwoners in vergelijking met de regio nagenoeg in gelijke mate ernstige geluidsen/of geurhinder: het percentage volwassenen dat ernstige geluidshinder ondervindt is 11% (vergelijkbaar met de regio), voor ernstige geurhinder is het percentage (3%) eveneens vergelijkbaar. De oudere inwoners van Ede ervaren ook in gelijke mate ernstige geluids- en/of geurhinder als ouderen in Gelderland- Midden; 8% ondervindt ernstige geluidshinder en 2% ernstige geurhinder Treinverkeer Vliegverkeer Geluids- en geurhinder Volwassenen Bedrijven/industrie Buren geluidshinder Wegverkeer >50 km/u Wegverkeer <50 km/u Riolering/zuivering Gelderland- Midden Open haard/allesbrander Landbouw en veeteelt geurhinder Bedrijven/industrie Infectieziekten In de onderstaande alinea s is informatie opgenomen die betrekking heeft op infectieziekten. Niet in iedere gemeente is uit de cijfers direct een risico af te leiden op dit terrein. Van belang is om hierbij op te merken dat de verspreiding van infectieziekten zich niet beperken tot gemeentegrenzen. Dit betekent dat - ondanks dat in een bepaalde gemeente het risico beperkt lijkt - vanwege de omstandigheden in een nabijgelegen gemeente risico s niet uit te sluiten zijn. xxxviii Geluids- en geurhinder Ouderen Gelderland- Midden Risico op zoönosen Het aantal landbouwdieren en bedrijven brengt naast eventuele geur- en geluidsoverlast ook risico s met zich mee die betrekking hebben op zoönosen (infectieziekten die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld Q-koorts of de ziekte van Lyme). 0 Treinverkeer Vliegverkeer Bedrijven/industrie Buren geluidshinder Wegverkeer >50 km/u Wegverkeer <50 km/u Riolering/zuivering Open haard/allesbrander Landbouw en veeteelt geurhinder Bedrijven/industrie pagina 14

18 In de gemeente Ede is het aantal landbouwbedrijven en dieren relatief groot ten opzichte van de regio Gelderland-Midden. xxxix Het risico op zoönosen is hiermee hoger. In het rapport over de gezondheid in de hele regio Gelderland-Midden worden deze risico s en het risicobeleid verder toegelicht. Vaccinatiegraad De levensbeschouwelijke overtuiging heeft invloed op de vaccinatiegraad in een gemeente; er zijn enkele groepen die bewust afzien van vaccinatie: bevindelijk gereformeerden, antroposofen en mensen met een kritische houding tegenover vaccinaties. In gemeenten met een lage vaccinatiegraad is het risico op uitbraak en verspreiding van de ziekten bof, mazelen, rode hond en polio relatief hoog vanwege het hoge aantal vatbare personen. 32,5 Levensbeschouwing Volwassenen 7,9 53,1 Roomskatholiek Protestantschristelijk Islam Jodendom Boeddhisme Hindoeïsme Ander geloof Geen geloof In de gemeente Ede geeft meer dan de helft van de inwoners (53,1%) aan protestants-christelijk te zijn. xl Bijna één derde van de volwassen inwoners hangt geen geloof aan. De gemeente Ede is een gemeente met een lage vaccinatiegraad, ten opzichte van zowel het landelijke als het regionale percentage. In het rapport over de hele regio Gelderland-Midden wordt dieper ingegaan op het voorkomen en bestrijden van infectieziekten. pagina 15

19 ZELFREDZAAMHEID Sociale leefomgeving In de onderstaande alinea s komt de invloed van een aantal factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun, eenzaamheid en huiselijk geweld. Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij Sociale steun beschermt tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral emotionele steun zorgt voor een gunstiger prognose bij mensen die al aan hart- en vaatziekten lijden. maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan gemeenschappen met minder cohesie. xli Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen de lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid speelt de sociale omgeving (de eigen kracht en het sociale netwerk) eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij. xlii Sociale cohesie en sociale steun In Ede hebben de volwassen inwoners evenveel contact met hun buren als regionaal gebruikelijk is. Zes op de tien volwassen inwoners heeft minstens 1 keer per week contact met de buren en 65% van deze groep geeft aan wel eens wat te doen voor de buren. Het overgrote deel van de volwassenen (77%) is het (een beetje) oneens met de stelling Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten ; dit is gelijk aan het regionale percentage en vrijwel gelijk aan het percentage 65-plussers die dit antwoord hebben gegeven (79%). Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten Volwassenen (Beetje) eens Niet eens / niet oneens (Beetje) oneens Oudere inwoners in Ede hebben nagenoeg een gelijk contact met hun buren als in de regio. Van de Edese ouderen geeft 82% aan af en toe iets te doen 70 voor hun buren, ook dit is vergelijkbaar met de Gelderland- Midden regio. 60 Tussen 2008 en 2012 is het percentage volwassen inwoners in de gemeente Ede dat vrijwilligerswerk verricht gestegen van 34 procent naar 39 procent xliii ; in Gelderland-Midden ligt dit percentage op 32%. Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de vrijwilligers blijkt dat dit zowel mannen als vrouwen zijn (41% van de mannen en 36% van de vrouwen). Wanneer gekeken wordt naar het deel van de volwassenen dat mantelzorger xliv is, is dit percentage (12%) ongeveer gelijk aan het regionale percentage (9%). Zowel mannen als vrouwen zijn Vrijwilligerswerk Ik doe af en toe iets voor de buren Volwassenen Mantelzorger pagina 16

20 mantelzorgers (respectievelijk 10% van de mannen versus 13% van de vrouwen) en het percentage mantelzorgers loopt op met leeftijd. Uit de resultaten blijkt dat 37% van de volwassen inwoners dagelijks of wekelijks tijd besteden aan verenigingsactiviteiten; regionaal is dit percentage 40%. Van de oudere Edese inwoners doet 29% vrijwilligers werk (onder mannen is dit 35%, onder vrouwen 24%). Dit is gelijk aan het percentage in Gelderland-Midden. Het percentage ouderen dat vrijwilligers werk doet is sinds 2010 echter afgenomen. Ruim twee keer zoveel ouderen met een hoog inkomen zeggen vrijwilligerswerk te doen in vergelijking met de ouderen met een laag inkomen (43 versus 21%). Tien procent van de ouderen is mantelzorger, in de regio is dit 13%. Van de mannen is 8% mantelzorger, tegenover 11% van de vrouwen. Minder ouderen in Ede doen dagelijks of wekelijks verenigingsactiviteiten; 35% versus 41% van de ouderen in de regio. Eenzaamheid Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de gewenste en gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale contacten zijn bepalend voor gevoelens van eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten. xlv, xlvi In de gemeente Ede is het deel van de volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn lager dan in heel Nederland (respectievelijk 31 procent versus 37 procent). Ook hier is verschil tussen inkomensgroepen; 42% van de volwassenen met een laag inkomen is eenzaam versus 24% van de volwassenen met een hoog inkomen. In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelt afgenomen. Ten opzichte van de regio zijn minder ouderen in Ede eenzaam (40% versus 45% in de regio). De percentages volwassenen en ouderen in Ede die weleens het gevoel hebben buiten de samenleving te staan komen overeen met de regionale percentages. Opvallend is wel dat een groter deel van de volwassenen met een laag inkomen het gevoel heeft vaak tot zeer vaak buiten de samenleving te staan (15% van de volwassenen met een laag inkomen ten opzichte van 6% van de Edese volwassenen en 4% van de volwassenen in Gelderland-Midden). Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de huiselijke kring wordt gepleegd (door gezinsleden, familieleden, (ex)partners of huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting tussen de en mensen te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers, maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. Er kan sprake zijn Uit verschillende onderzoeken blijkt dat eenzaamheid tot een depressie kan leiden. Daarnaast tonen diverse onderzoeken verbanden tussen eenzaamheid en suïcide. Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de kans op het krijgen van hartaandoeningen vergroot. Eenzame mensen vertonen minder gezondheid bevorderend gedrag. Eenzaamheid Volwassenen Nederland Niet Matig Ernstig Zeer ernstig Is eenzaam pagina 17

21 van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Waar mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg. xlvii In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk geweld en om welke soorten huiselijk geweld het ging. In de gemeente Ede zijn de percentages van de volwassen inwoners die aangeven ooit slachtoffer te zijn geweest van één of meerdere vormen van huiselijk geweld vrijwel gelijk aan de regionale percentages. Volwassenen met een laag inkomen geven twee keer vaker aan ooit slachtoffer te zijn geweest dan volwassenen met een hoog inkomen. Het zal geen verrassing zijn dat vooral vrouwen slachtoffer zijn (geweest) van huiselijk geweld. Ook voor de ouderen gelden nagenoeg gelijke percentages ten opzichte van Gelderland-Midden. Binnen deze doelgroep zijn geen opvallende verschillen tussen inkomensgroepen waar te nemen. Lichamelijke en functionele beperkingen Lichamelijk functioneren betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten, zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee duiden we aan met Volwassenen Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Gelderland- Midden 8 % 9 % Psychisch of emotioneel geweld 6 % 6 % Lichamelijk geweld 4 % 5 % Ongewenste seksuele toenadering 2 % 1 % Seksueel misbruik 1 % 1 % Ouderen Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Gelderland- Midden 3 % 3 % Psychisch of emotioneel geweld 2 % 2 % Lichamelijk geweld 2 % 1 % Ongewenste seksuele toenadering 1 % 1 % Seksueel misbruik 0 % 0 % beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg en voorzieningen. In de tabellen hiernaast is opgenomen hoeveel procent van de volwassenen één of meerdere lichamelijke beperkingen heeft en welke beperking het betreft. De percentages volwassenen en ouderen in Ede die aangeven één of meer Volwassenen Nederland Heeft één of meer lichamelijke beperkingen 11 % 11 % Heeft gezichtsbeperkingen 5 % 5 % Heeft gehoorbeperkingen 4 % 3 % Heeft mobiliteitsbeperkingen 5 % 6 % Ouderen Nederland Heeft één of meer lichamelijke beperkingen 29 % 30 % Heeft gezichtsbeperkingen 8 % 9 % pagina 18