Elmer - Handleiding. Piekies handleiding. volgens de Leerlijnen voor Beginnende Geletterdheid 1 t/m 6. Elmer. David McKee. uitgeverij Van Goor

Transcriptie

1 Piekies handleiding volgens de Leerlijnen voor Beginnende Geletterdheid 1 t/m 6 Elmer David McKee uitgeverij Van Goor Ook te gebruiken bij: Leeskastje (laatjes 1 t/m 5) Klankkastje (laatjes 1 t/m 15) woordenlijsten oefeningen lesideeën, info & tips Samenstelling: Lieke Gijzel - Remedial Teacher, Maker digitale lesmaterialen Uitgave Piekie.com Copyright Lieke Gijzel. Alle rechten voorbehouden. 1

2 Inhoud Leerlijnen voor beginnende geletterdheid in het kort... 3 Woordenlijsten... 4 Activiteitenplan taal/lezen - Elmer Boekoriëntatie Verhaalbegrip... 6 Nabespreking verhaal... 8 Navertellen Functie van geschreven taal Werken met het woordweb en de woordspin Ganzenbord Woordkaarten Andere ideeën: Relatie tussen gesproken en geschreven taal Taalbewustzijn 1 Fonologische ontwikkeling Bewustzijn van woorden. (Klankkast 1 t/m 8) Zinnen Samengestelde woorden Klankgroepen Eindrijm Taalbewustzijn 2 Fonemisch bewustzijn Bewustzijn van klanken = fonemen (Klankkast 9 t/m14) Beginrijm Auditieve analyse en synthese Alfabetisch principe Klank-tekenkoppeling Lesideeën voor andere vakken Materialenlijst van Piekie.com bij Elmer Algemene info + tips Gebruik van leeskastje en / of klankkast Werken met taalpoppen Werken met een Woordweb en Lin de woordspin Woordkaarten waarom en hoe? Gebruikte literatuur en websites

3 Leerlijnen voor beginnende geletterdheid in het kort 1. Boekoriëntatie: Een boek bekijken en voorbespreken voorkant, achterkant titel illustraties Waar zou het boek over kunnen gaan? enz. 2. Verhaalbegrip: Tijdens het voorlezen stoppen en vragen: Hoe zou het verder gaan denk je? Nabespreken van het verhaal Naspelen tijdens het voorlezen Navertellen m.b.v. voorwerpen, illustraties of woordkaarten Navertellen zonder hulpmiddelen 3. Functie van geschreven taal 4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal 5a. Taalbewustzijn 1 (fonologische ontwikkeling) 1. Opdelen van zinnen in woorden 2. Samengestelde woorden opdelen 3. Opdelen van woorden in klankgroepen 4. Verbinden van klankgroepen tot woorden 5. Samen rijmpjes opzeggen 6. Alleen een rijmpje opzeggen 7. Herkennen van eindrijm 8. Toepassen van eindrijm 5b. Taalbewustzijn 2 (fonemisch bewustzijn) 9. Het herkennen van langgerekt beginrijm 10. Herkennen van beginrijm 11. Toepassen van beginrijm 12. Klinker in een woord isoleren 13. Auditieve analyse op klankniveau 14. Auditieve synthese op klankniveau 15. Letters benoemen 6. Alfabetisch principe 7. Functioneel 'schrijven' en 'lezen' 8. Technisch lezen en schrijven, start 9. Technisch lezen en schrijven, vervolg 10. Begrijpend lezen en schrijven 3

4 Woordenlijsten (Ingedeeld naar aantal klankgroepen) woorden uit het boek Elmer: boe boek geel niet rood sap wit 1 (m)k(m) 1 overig 2 >2 blauw grijs groen kleur leeuw lucht paars schrik slurf stil struik zwart Elmer anders bessen dieren doodstil grappen kudde lachen oerwoud optocht regen roze rustig sluipen vieren alleen illustratie: giraf nijlpaard schildpad tijger zebra allemaal dezelfde doodgewone gewone goeiemorgen hetzelfde insmeren lappendeken nieuwsgierig olifant(en) oranje regenwolken schoon schoongespoeld stilletjes stortregenen terugweg vermomming verschillend alleen illustratie: krokodil woorden over olifanten: huid koe moe oog oor poot 1 (m)k(m) 1 overig 2 >2 groot kalf klein melk slurf staart stier zand baden drinken eten kudde modder ogen oren poten slagtand slurven spelen spuiten staarten olifant(en) slagtanden Afrikaans Aziatisch 4

5 woorden met de e van elmer: eb bed bek bel bes den dek fel gek heg hek hen lek les mes mep met men nek nep net pen pet rek rem tel vel ven ver vet web weg wel zeg zes 1 mkm 1(m)mkm(m) 1 (m)mkm(m) 2 >2 berg berk best bles brem drek dwerg echt elf eng erg erwt fles geld gerst gesp grens heks held helder herfst hert kelk kerk kern kers kerst klem krent lens melk mens merk mest nest pech pels pens perk pers plek plens prent pret recht rest schelp schep snel specht spek spel speld stek stel stem step ster sterk telt tent test trek veld vent verf vers vest vlecht vlek vlerk web werk wesp west adres bekend beleg bende bestek dekbed drempel ekster elfje elftal emmer engel enkel gebrek gevecht geweld helling herder kelner lekker lente letters palet peddel penseel pretpark raket rekstok stekker stempel trekker trekpop verfvlek visnet wekker alfabet elleboog hebberig spelletje Bij Piekie Plus Korte klanken zijn veel materialen over de letter e te vinden 5

6 Activiteitenplan taal/lezen - Elmer 1. Boekoriëntatie 1.1. Kinderen begrijpen dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen Ze weten dat boeken worden gelezen van voor naar achter, bladzijden van boven naar beneden en regels van links naar rechts Ze weten dat verhalen een opbouw hebben Ze kunnen aan de hand van de omslag van een boek de inhoud van het boek al enigszins voorspellen Kinderen weten dat je vragen over een boek kunt stellen. Deze vragen helpen je om goed naar het verhaal te luisteren en te letten op de illustraties. Het boek bekijken en voorbespreken: voorkant titel illustraties (Bijv. plaat van oerwoud met andere dieren. Welke dieren zie je?) achterkant Waar zou het boek over kunnen gaan? enz. 2. Verhaalbegrip 2.1. Kinderen begrijpen de taal van voorleesboeken. Ze zijn in staat om conclusies te trekken naar aanleiding van een voorgelezen verhaal. Halverwege kunnen ze voorspellingen doen over het verdere verloop van het verhaal Kinderen weten dat de meeste verhalen zijn opgebouwd uit een situatieschets en een episode. Een situatieschets geeft informatie over de hoofdpersonen, de plaats en tijd van handeling. In een episode doet zich een bepaald probleem voor dat vervolgens wordt opgelost. Voorlezen: Tijdens het voorlezen stoppen en vragen: Hoe zal het verder gaan denk je? Het verhaal hierna nog een aantal keren voorlezen, steeds met een ander doel. Bijvoorbeeld: Met een vraag. Bijv. Welke dieren komt Elmer tegen? M.b.v. voorwerpen (zie Navertellen) Jonge kinderen zijn dol op herhaling! Nabespreken van het verhaal: (begin van woordweb zie afbeelding blz. 7) Woordwebkaartjes met pictogrammen rond het onderwerp plaatsen Picto s: Wie? (hoofdpersoon + andere personen) Waar? (belangrijkste plek waar het verhaal zich afspeelt) Begin? (hoe begint het verhaal) Wat? (belangrijkste gebeurtenis) Eind? (Hoe loopt het af?) Probleem? Oplossing? De betekenis van elk pictogram bespreken. Bij de pictogrammen worden tijdens de nabespreking illustraties geplaatst. (zie nabespreking) 6

7 Woordweb - Picto s voor basis verhaalschema Woordweb verhaalschema maken tijdens nabespreking d.m.v. woordwebkaartjes met illustraties 7

8 Nabespreking verhaal Woordwebkaartjes met illustraties verhaal: Elmer, kudde, oerwoud, grap, struik, bessen, grijs, stil, boeh, kleur, optocht (dik gedrukt) 1. Wie is de hoofdpersoon? 2. Andere personen? 3. Waar gebeurt het? 4. Hoe begint het verhaal? 5. Wat gebeurt er in het verhaal? 6. En wat gebeurt er nog meer? 7. Eind: Hoe loopt het af? 8. Wat is het probleem? 1. Elmer 2. kudde olifanten (kan worden uitgebreid met andere dieren: leeuw, tijger, nijlpaard, giraf, zebra, krokodil, schildpad zie woordweb 4) 3. oerwoud 4. Alle olifanten zijn grijs, behalve Elmer. Die ziet eruit als een lappendeken. Elmer houdt ervan om de andere olifanten aan het lachen te maken. (grap) 5. Elmer sluipt weg, Hij loopt door het oerwoud en de andere dieren zeggen hem gedag. Elmer zoekt en vindt een struik met grijze bessen. Hij schudt eraan, zodat de bessen op de grond vallen en smeert zich in met het grijze sap. Op de terugweg herkennen de andere dieren hem niet omdat hij helemaal grijs is. 6. Elmer gaat stil tussen de andere olifanten staan. Hij kan het niet laten om een grap te maken en roept heel hard: Boeh! De andere olifanten schrikken. Elmer lacht en de andere olifanten weten dat hij het is, ook al is hij grijs. Dan gaat het regenen en Elmer wordt schoongespoeld. Zijn kleuren komen weer tevoorschijn. 7. Voortaan vieren de olifanten elk jaar deze dag door elkaar te beschilderen (Elmer grijs en de anderen gekleurd) Zo houden ze een optocht. 8. Elmer wil er net zo uitzien als de andere olifanten. Hij wil niet anders zijn. 9. Wat is de oplossing? 9. zie eind (7)! De woordwebkaartjes met woorden, kleuren en dieren worden later gebruikt! kleuren: gekleurde vierkantjes dieren: olifant, krokodil, leeuw, nijlpaard, tijger, zebra, giraf, schildpad Voorwerpen introduceren tijdens voorlezen (zie navertellen) Verhaal naspelen als er voorgelezen wordt 8

9 Navertellen Navertellen aan de hand van het verhaalschema met illustraties (woordwebkaartjes) Navertellen m.b.v. losse illustraties of woordkaarten: Te beginnen met vier kaarten. Voor meer gevorderde leerlingen kan het aantal worden verhoogd. De kaarten laten benoemen. Laten neerleggen in de volgorde van het verhaal Daarna mag een leerling het verhaal navertellen Navertellen m.b.v. voorwerpen: Voorwerpen kunnen zijn: knuffel Elmer plastic dieren (olifant(en), giraf, tijger, nijlpaard, krokodil, nijlpaard, zebra) bomen bessen (bolletjes klei) lapjes / vouwblaadjes in alle kleuren van Elmer + grijs e.d. Samen voorwerpen bij het verhaal bekijken en bespreken. Tijdens het voorlezen steeds een voorwerp (laten)pakken dat op dat moment in het verhaal voorkomt. Voorwerpen laten neerleggen in de volgorde van het verhaal Daarna mag een leerling het verhaal navertellen Naderhand de voorwerpen op de (vertel)tafel leggen / zetten om er mee te spelen. Om het iets moeilijker te maken kunnen ook voorwerpen worden gegeven die niet bij het verhaal horen. De leerling moet dan verwoorden waarom die er niet bij horen. Navertellen zonder hulpmiddelen 9

10 3. Functie van geschreven taal 3.1. Kinderen weten dat geschreven taalproducten zoals briefjes, brieven, boeken en tijdschriften een communicatief doel hebben Kinderen weten dat symbolen zoals logo s en pictogrammen verwijzen naar taalhandelingen Kinderen zijn zich bewust van het permanente karakter van geschreven taal Kinderen weten dat tekenen en tekens produceren mogelijkheden bieden tot communicatie Kinderen weten wanneer er sprake is van de taalhandelingen lezen en schrijven. Ze kennen het onderscheid tussen lezen en schrijven. Werken met het woordweb en de woordspin Kant-en-klare woordwebkaartjes (woorden) voorlezen en aan het verhaalschema (laten) toevoegen (Elmer, oerwoud, enz.) Zo breidt het woordweb zich steeds verder uit. Als het woordweb gemaakt is op een magnetisch bord kan nu op allerlei manieren met het woordweb worden gewerkt. Om ruimte te maken kunnen zo nodig picto s en/of kaartjes worden verwijderd of verschoven. Een paar voorbeelden: Woorden op lege kaartjes schrijven l laten stempelen. Hardop lezen wat geschreven / gestempeld is. Ook deze worden aan het woordweb toegevoegd. Het woordweb uitbreiden met de kleuren. Geef de kinderen kaartjes in alle kleuren (geel, oranje, rood, roze, paars, blauw, groen, zwart, wit, bruin, grijs) Welke kleuren had Elmer? Voorlezen, de kleuren uit laten zoeken en bij Elmer in het woordweb zetten. (bruin en grijs niet) Woordwebkaartjes met de namen van de kleuren van Elmer hardop voorlezen. Door kinderen in het woordweb bij de kleur laten plaatsen. Woordwebkaartjes van de dieren in het woordweb plaatsen. De namen er bij (laten) plaatsen. 10

11 Woordweb - Kaartjes verwijderen of verschuiven Bij Piekie Plus (Overige ) zijn nog andere materialen te vinden voor het oefenen van de kleuren. Ganzenbord Na het behandelen van de kleuren kan het Ganzenbord worden gespeeld. (zie materialen overzicht) Nodig: spelbord uitleg spelregels kleurplaten Elmer (keuze uit 3 verschillende niveaus) 1 dobbelsteen pionnen kleurpotloden / stiften (rood, geel, oranje, groen, blauw, paars, roze) 11

12 Woordkaarten Zie Woordkaarten Waarom en hoe? op blz. 32 van deze handleiding De mogelijk te gebruiken woordkaarten bij dit project staan vermeld in de materialenlijst op blz. 27 Andere ideeën: Zo vaak mogelijk de gesproken taal ondersteunen door geschreven taal. Verklarend briefje of tekst plaatsen bij een werkje. Voorbeeldgedrag en dit benoemen. Bijv. bepaalde zaken opzoeken in informatieve boeken. Brieven, kranten, boodschappenlijstjes, etc. in een poppenhoek, winkel of poppenkast. Ook zelf laten maken voor in de hoek. Gebruik van verhaalkaarten bij poppenkast of drama 12

13 4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal 4.1. Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd, op papier en met audio/visuele middelen Kinderen weten dat geschreven woorden kunnen worden uitgesproken Kinderen kunnen woorden als globale eenheden lezen en schrijven. Voorbeelden: de eigen naam en namen van voor het kind belangrijke personen/dingen, logo s en merknamen. Mogelijke activiteiten en routines Bij het boek: Tekening over het verhaal maken. Woorden erbij stempelen (bijvoorbeeld m.b.v. woordkaarten). Of laat kinderen vertellen over hun tekening en noteer wat ze zeggen. Leg met de kinderen een klassenwoordenboek aan: Woorden uit het boek waarbij de kinderen tekenen, plaatjes plakken o.i.d. Kan ook andersom: verdeel het verhaal in stukjes. Laat kinderen hierover tekenen. Daarna worden bij de tekeningen woorden geschreven en/of gestempeld. Tekeningen in de goede volgorde leggen en er een boek van maken. Woordkaartjes plaatsen bij de pictogrammen en plaatjes van het woordweb (zie materialen). Woordweb voorlezen of samen lezen als inleiding voor een activiteit. Pictogrammen tekenen bij woorden (bijv. bij woordweb). Woorden bij pictogrammen laten stempelen. Stempelbladen: woorden onder plaatje nastempelen. Kleurenboekje maken, woorden nastempelen van woordweb, kleurenpalet of woordkaarten Kleuren (zie materialen). Woorden natypen op de computer (bijv. van woordkaarten). Vragen over olifanten bedenken en opzoeken op natuurkaart olifanten of in boek over olifanten Algemeen: Samen lezen en praten over geschreven taal. Samen functionele brieven maken, opschrijven waar kinderen bij zijn en nalezen. Lezen van de absentielijst door kinderen. Naamkaartjes op het kiesbord lezen. Brieven met namen erop uitdelen. Prentenboek: Wat staat daar? (Rindert Kromhout & Annemarie van Haeringen uitgeverij Leopold) 13

14 5. Taalbewustzijn 1 Fonologische ontwikkeling 5.1. Kinderen kunnen woorden in zinnen onderscheiden Kinderen kunnen onderscheid maken tussen de vorm en betekenis van woorden Kinderen kunnen woorden in klankgroepen verdelen zoals bij kin-der-wa-gen Kinderen kunnen reageren op en spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; eerst door eindrijm ( Pan rijmt op Jan ) Bewustzijn van woorden. (Klankkast 1 t/m 8) De oefeningen zijn genummerd zoals bij De Klankkast, ontwikkeld door Eduniek in Onderwijs ( Zinnen 1. Opdelen van zinnen in woorden Zin laten nazeggen Hoeveel woorden heb je gehoord? Kun je de woorden klappen? (i.p.v. klappen ook mogelijk: voor elk woord een blokje neer leggen, of met poppenschoentjes de woorden stappen.) 1a eenvoudige zinnen Elmer is niet grijs. (4) Hij wil ook grijs zijn. (5) Elmer loopt weg en zoekt een struik. (7) Hij smeert zich in. (4) Elmer wordt grijs. (3) Stil gaat hij bij ze staan. (6) Hij roept heel hard: Boe! (5) Wat een schrik is dat! (5) Eén lacht er heel erg hard. (6) Dat moet Elmer zijn. (4) 1b langere zinnen met langere woorden Elmer heeft niet de kleur van een olifant. (8) Hij lijkt op een lappendeken. (5) Elmer maakt de anderen graag aan het lachen. (8) De andere olifanten merken niet dat Elmer weg sluipt. (9) De dieren zeggen hem allemaal gedag. (6) Hij smeert zich in met het grijze bessensap. (8) De andere dieren herkennen hem niet. (6) Alle olifanten springen van schrik in de lucht. (8) Dit is de beste grap die Elmer heeft bedacht. (9) Wij gaan ons elk jaar vermommen. (6) Maar Elmer blijft die dag helemaal grijs. (7) 14

15 Samengestelde woorden Samengestelde woorden uit het boek: oer-woud, bessen-struik, bessen-sap, lappen-deken, regen-wolk, schoon-spoelen, schild-pad, nijl-paard Samengestelde woorden n.a.v. het boek: regen-wolk citroen-geel regen-jas ei-geel regen-druppel goud-geel regen-plas kanarie-geel regen-boog knal-geel regen-water licht-geel regen-ton lappen-deken lappen-mand doel-wit ei-wit oog-wit sneeuw-wit avond-rood bloed-rood donker-rood knal-rood lichtrood inkt-zwart raven-zwart roet-zwart blad-groen blauw-groen dennen-groen donker-groen gif-groen licht-groen olijf-groen donker-blauw licht-blauw marine-blauw nacht-blauw oceaan-blauw paars-blauw aal-bes bos-bes kruis-bes lijster-bes vossen-bes bessen-struik braam-struik frambozen-struik rozen-struik 2. Opdelen van samengestelde woorden in afzonderlijke componenten. In lange woorden zitten soms andere woorden verstopt. Welke 2 woorden kun je in dit lange woord ontdekken? of andersom: Het woord is regen Ik plak daar het woord wolk aan vast. Dan wordt het regenwolk. Kun jij er een ander woord achter plakken? Regen (regen-wolk, regen-jas, regen-druppel, regen-plas, regen-boog, regen-water, regen-ton) Dit kan ook goed met het woordje water. of: Water (waterkraan, waterplas, waterglas, waterstraal, waterdier, waterbed, watertafel, watermolen, waterleiding, waterkoker, enz.) Ik zeg 3 woorden: wolk, druppel, boog Welk woord kan er bij alle 3 voor om een nieuw, lang woord te maken? (regen) 15

16 Klankgroepen 3. Opdelen van woorden in klankgroepen Woordkaarten groot met stippen voor klankgroepen.(materialenlijst) Lees / zeg het woord. Wijs synchroon de stippen aan. Hoeveel stukjes heeft dit woord? Kun je de stukjes klappen? Nu zonder woordkaarten (woordenlijsten blz. 4 en 5) 4. Verbinden van klankgroepen tot woorden. (woordenlijsten blz. 4 en 5) Leerkracht zegt woorden in klank groe pen. Welk woord hoor je? Kun je dat ook klappen? of raadsels als: Van voren is het een nijl en van achteren een paard. Ra ra welk dier is het? nijl paard, kroko dil, oli fant, gi raf, tij ger, ze bra, schild pad Let op! Klankgroepen zijn géén le(t) ter gre pen! Eindrijm 5. Opzeggen van rijmpjes samen met iemand anders. 6. Individueel opzeggen van rijmpjes. Gedichtje of liedje aanleren Opzeggen met groep Daarna individueel, bijvoorbeeld m.b.v. rijmhoed o.i.d. liedje: Kloddertje Een kloddertje hier en een kloddertje daar Het mooie kunstwerk is helemaal klaar Geel en wat blauw, nou dat maakt samen groen Ik zou er verder maar niets meer aan doen Kloddertje, kloddertje, zo wonderschoon Kloddertje, kloddertje, buitengewoon De muziek van dit liedje is te vinden bij bij de lesbrieven voor kleuters. 16

17 ondersteuning bij opzeggen d.m.v.: Gebaren (zie gedichtje) Woordkaarten met gekleurde olifantjes (zie materialenlijst) Plaat van olifantjes met namen van kleuren en cijfers (de eerste 7 in volgorde van dit gedichtje) gedichtje: Zeven olifantjes Er woonden zeven olifantjes in een dierentuin. De één was groen, de ander rood, de derde die was bruin. De vierde blauw, de vijfde geel, de zesde die was zwart. De zevende oranje en die vond dat heel apart. Maar t kleine zwarte olifantje vond het jammer dat hij niet, zoals zijn vriendjes, ook een vrolijk kleurtje had. Dus verfde hij zichzelf en na een uurtje was hij droog. Nu heeft hij alle kleuren van de grote regenboog. (7 vingers slurf) (1,2,3 vingers) (4,5,6 vingers) (7 vingers) (klein aangeven) (met wijsvinger heen en weer = niet) (verven, klok aanwijzen) (boog in de lucht maken) 17

18 7. Herkennen van eindrijm. Een uitgeschreven liedje of versje (eventueel met de rijmwoorden in kleur) Lees het versje voor. Valt de kinderen iets op? De opgeschreven woorden hebben dezelfde kleur / klinken hetzelfde aan het eind / het rijmt. Welke woorden rijmen op elkaar? gedichtje van Piekie: Zeven penselen en een kwast Zeven deftige penselen waren zich reuze aan het vervelen Samen met een doodgewone kwast lagen ze in een doosje in de kast. O!, zuchtte de dikste penseel Ik droom van rood en blauw en geel. Nou, zei een dun penseeltje toen. Ik heb liever oranje of groen. Ach nee, zei de langste van het stel, Ik wil graag roze, lekker fel. De gewone kwast riep toen heel hard: Ik wil aan het werk, al is het met zwart! De kleur die lap ik aan mijn laars Ik verf desnoods met pimpelpaars. Dat kan me helemaal niet schelen. Hij heeft gelijk! zuchtten de penselen. Ach, als er maar eens iemand kwam die ons uit dit doosje nam. woordreeksen: Ik zeg een woord. Daarna zeg ik drie woorden. Welk woord rijmt op het eerste woord? Ga staan / steek je hand / enz. op als je het rijmwoord hoort. rood geel paars groen blauw zwart wit brood rook mooi teen veel week haan klaar laars boer zoen stoep klauw oud fout baard start schat stil wip pit 18

19 8. Toepassen van eindrijm: zelf ontdekken van rijm, produceren van rijm. rijmpje van 2 regels oplezen zonder het 2e rijmwoord te zeggen nadruk leggen op het 1e rijmwoord. welk rijmwoord komt aan het eind? Elmer wilde niet anders zijn. Hij vond dat helemaal niet. (fijn) Hij was niet grijs, maar rood en geel en nog meer kleurtjes, reuze (veel) Toen Elmer er genoeg van had Ging hij s morgens vroeg op. (pad) Onderweg kwam Elmer veel dieren tegen. Hij telde ze. Het waren er (negen) Elmer zocht iets wat hem grijs maken zou Want dat was wat hij heel graag (wou) De grijze bessen vielen op de grond en Elmer rolde er vrolijk in..(rond) De olifanten waren stil en moe. Toen riep Elmer heel hard.. (boe!) Alle olifanten waren van de wijs, want Elmer was nu helemaal (grijs) De regen spoelde Elmer helemaal schoon. Hij was nu weer anders, maar toch ook heel..(gewoon) of: Woordkaart doorgeven in de kring Iedereen probeert bij dat woord een rijmwoord te bedenken (in het begin mogen ook onzinwoorden) Als er geen nieuwe rijmwoorden meer kunnen, dan mag het volgende kind een nieuwe woordkaart pakken. 19

20 5. Taalbewustzijn 2 Fonemisch bewustzijn Kinderen kunnen reageren op en spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; later met behulp van beginrijm ( Kees en Kim beginnen allebei met k ) Kinderen kunnen fonemen als de kleinste klankeenheden in woorden onderscheiden, zoals bij p-en. Bewustzijn van klanken = fonemen (Klankkast 9 t/m14) Beginrijm 9. Herkennen van beginrijm in langgerekte woorden. Hoeveel woorden hoor je? (herhaling) Welke letter / Wat hoor je steeds bij elk woord hetzelfde? Hoeveel keer hoor je die letter? beginrijm uit het boek: gg grijs gg geel gg groen gg grap gg gewoon gg goeiemorgen gg gedag lll leeuw lll lucht lll lachen lll lappendeken oo olifant oo oranje rrr rood rrr regen rrr rustig rrr roze ss slurf ss struik ss sap ss stil ss sluipen ss schildpad ss schrik zz zwart zz zebra ander beginrijm om uit te rekken: Woorden met de e van elmer g gek geld gesp grens l lek les lens lekker lente letter m mep mes mest met melk mens merk n nek nep nest net r rek recht rem rest raket rekstok rennen s schelp schep snel specht spek spel speld stel stem step ster sterk stempel v vel ver veld vent verf vers vest vlecht vlek w web weg wel werk wesp west wekker z zeg zes zet 10. Herkennen van beginrijm in gewoon uitgesproken woorden. Hoeveel woorden hoor je? (herhaling) Welke letter / Wat hoor je steeds bij elk woord hetzelfde? Hoeveel keer hoor je die letter? mogelijke woorden: b blauw boe boek bed bek bel bes best berg d dieren doodstil doodgewoon den dek dwerg e elmer elf eng erg erwt ekster elfje elftal elleboog emmer engel enkel h het heg hek hen heks held herfst hert hebben hetzelfde k kudde kleur kelk kerk kern kers kerst klem kelner p paars pen pet pech pret plek plens prent penseel t tel tent test trek trekker trekpop 20

21 woord met andere beginletter toevoegen: Reeks met beginrijm zeggen. Eén woord met andere beginletter toevoegen. Welk woord hoort er niet bij als je luistert naar de eerste letter? (Welk woord begint met een andere letter?) olifant kudde oranje geel paars groen wolk regen rood struik - bessen boe lappendeken lachen grap staartje slurf oren melk kalfje klein zebra zwart wit struikelzinnen: Hoeveel woorden hoor je? (herhaling) Met welke letter beginnen veel woorden? Hoeveel keer hoor je die letter? Welk(e) woord(en) begint / beginnen met een andere letter? De schele schildpad schrikt. (3 x s) Karel de krokodil krijgt kramp in zijn kromme kaken. (6 x k) Die drie dikke dieren doen daar domme dingen. (8 x d) Luie leeuwen liggen lekker lang te lummelen.(7 x l) Zeven zeer zieke zebra s zaten zielig in het zachte zand. (8 x z) 11. Toepassen van beginrijm. Ik zie, ik zie wat jij niet ziet en het begint met de letter illustratie uit het boek waar veel op te zien is (bijv. oerwoud met dieren) leerkracht of kind neemt iets daarvan in gedachten De eerste letter wordt gezegd de andere kinderen gaan raden of: leerkracht of kind kiest woordkaart uit zonder dat de anderen dit zien (spannend onder doek, maar kan ook m.b.v. doos o.i.d.) De eerste letter wordt gezegd de andere kinderen gaan raden 12. Klank in een woord isoleren. De klank is..(afspreken) Wie weet er een woord waar een.. in zit? (laat de kinderen een paar woorden met bedenken) Ik zeg nu allerlei woorden: sommige met een., in andere woorden hoor je een andere klank Ga staan / steek je hand op (o.i.d.) als je een hoort. oefening zie volgende pagina 21

22 a bes sap grijs grap lachen zwart giraf schildpad tijger olifant krokodil e kudde elmer sluipt weg struik sterk bes grijs vel u bos - terug kudde stil rustig wolk lucht slurf regen schoon oe groen geel boek boom bos oerwoud moe stil boe grap oo grijs groot slurf oog poot kleur rood optocht gewoon feest Auditieve analyse en synthese 13. Auditieve analyse op klankniveau. Het hakken van woorden in klanken Mogelijk hulpmiddel bijvoorbeeld bijltje, taalpop, blokjes, schoentjes e.d. Gebruik klankzuivere woorden Begin met m-k-m, bijv. bes b-e-s (zie woordenlijsten) Later kunnen ook m(m)-k-(m)m woorden gebruikt worden, bijv. paars - p-aa-r-s Leerkracht zegt een woord Leerling zegt het woord in stukjes (klanken) en mag de stukjes klappen, met het bijltje hakken, met schoentjes lopen o.i.d.) Als dit goed gaat dan zonder hulpmiddelen. 14. Auditieve synthese op klankniveau Het plakken van klanken tot woorden Gebruik klankzuivere woorden. Begin met m-k-m, bijvoorbeeld b-e-s (zie woordenlijsten) Later kunnen ook m(m)-k-(m)m woorden gebruikt worden, bijvoorbeeld p-aa-r-s M.b.v. woordkaarten: Leerkracht legt 3 woordkaarten neer. Leerkracht spelt een van die woorden. Opdracht: Wijs de woordkaart aan van het woord dat ik heb gezegd en zeg het woord geplakt. Het aantal woordkaarten / voorwerpen opvoeren. Auditieve synthese zonder materialen: Zeg zinnen met het laatste woord gehakt Wat is het laatste woord? Moeilijker: De hele zin moet nagezegd worden met het laatste woord geplakt (ook geheugen) Nog moeilijker: het gehakte woord midden in de zin. oefening op volgende pagina 22

23 m-k-m: Elmer heeft een gekleurd v-e-l Hij houdt anderen graag voor de g-e-k De andere olifanten maken grappen over h-e-m Elmer wil niet anders z-ij-n Op een dag sluipt Elmer w-e-g Hij loopt door het b-o-s Daar groet hij elk d-ie-r m(m)-k-(m)m: Elmer maakt een lange t-o-ch-t Hij vindt een grote s-t-r-ui-k De bessen aan die struik zijn g-r-ij-s Elmer schudt met zijn s-l-u-r-f De bessen vallen op de g-r-o-n-d Nog moeilijker: Elmer r-o-l-t door de bessen Hij l-oo-p-t terug naar de kudde Elmer gaat s-t-i-l bij ze staan Hij k-ij-k-t om zich heen Elmer riep heel h-a-r-d boeh! Ze maken een s-p-r-o-ng van schrik Elmer s-t-aa-t hard te lachen 23

24 6. Alfabetisch principe Protocol Dyslexie: 6.1. Kinderen ontdekken dat woorden zijn opgebouwd uit klanken en dat letters met die klanken corresponderen en leggen de foneemgrafeemkoppeling Kinderen kunnen door de foneem-grafeemkoppeling woorden die ze nog niet eerder hebben gezien, lezen en schrijven. Klank-tekenkoppeling 15. Letters benoemen De e van elmer staat centraal. (zie woordenlijst blz.5 ) Wie kent deze letter? Hoe heet deze letter? Staat de letter ook op het boek? Wie heeft de letter in zijn naam? Mogelijke werkvormen: Materialen van Piekie over de letter e Letter benoemen en zoveel mogelijk woorden met die letter bedenken Letter uitknippen uit de krant of een tijdschrift Een olifant vol stempelen met de letter e van Elmer Zoek iets in de klas waar je een in hoort Ik zeg allerlei letters, als je de hoort, klap je in je handen Werken met een letterlijn / lettermuur of ABCmuur Welke letter heb ik weggehaald? Stempelbladen, woordkaarten nastempelen Woordkaarten natypen op de computer. Woordkaarten sorteren: zoek alle woorden met een. erin. Oefenen met visuele discriminatie ( bijv. welke letters / woordjes zijn hetzelfde? Welke is anders?) Letters voelen. Zoek de.. ( letters in een zak, voeldoos, met de ogen dicht of met een blinddoek. Maak een voelletter van stof, schuurpapier, kurk, zand of papier. Kan ook met letters van hout of plastic. Let op dat het (nog) geen hoofdletters zijn. De leerkracht maakt een grote letter, kinderen tekenen of knippen plaatjes van woorden met die letter en plakken deze erin. Teken of schilder de letter heel groot op papier. Laat invullen met dezelfde letter in het klein. Bijv. letters uitknippen uit de krant of een tijdschrift. Welke letter schrijf ik in de lucht? Kinderen proberen het zelf ook. Overtrekken van letters op digibord Schrijf de letter in het zand Loop de letter (Bijv. in de zandbak) Letterkaartjes flitsen door leerkracht of in duo Boetseren van kleiletter. Letterkoekjes zijn erg lekker! Maak een boekje over een bepaalde letter. Kinderen schrijven of stempelen er woorden in met dezelfde letter. Bij de woorden wordt getekend, of er wordt een plaatje bij geplakt. Klikklakboekje: maak woorden met een.. Laat de kinderen lettergroeiboekjes maken. Een lettergroeiboek brengt de letterkennis van een leerling in beeld en 'groeit' als het ware met de leerling mee naarmate hij/zij meer letters beheerst. 24

25 Het lettergroeiboek is afkomstig uit het Effectief Leren Lezen Ondersteuningsprogramma (ELLO) - voorbeeld: Lesideeën voor andere vakken Rekenen: Begrippen: m.b.v. diverse speelgoedolifanten en plastic dieren uit het verhaal: groot klein licht zwaar Vormen: vierkant (liedje + spelletje: ) wolken Waar lijkt de vorm op? Tellen & cijfers: plaat uit boek: tellen van de olifanten in de kudde de vakjes van Elmer tellen. (hoeveel kleuren? hoeveel rode? Van welke kleur de meeste? enz.) Spellen & materialen: Piekie Plus Boekprojecten - Elmer Elmer telrups olifantjes Elmer Ganzenbord Werkbladen: Piekie Plus Natuur - olifanten tellen en cijfer schrijven 1 t/m 5 tellen en cijfer schrijven t/m 10 kleur evenveel t/m 8 kleur aantal 1 t/m 5 kleur aantal t/m 10 Schrijven: werkbladen bij Piekie Plus schrijven Elmer De dieren (P Plus boekprojecten Elmer ) schrijfblad De o van olifant (P.Plus Natuur Olifanten ) Natuur Piekie Plus Natuur olifanten 25

26 Muziek: liedjes: Dikke dikke olifant (Kleuterwijs blz. 130, Het grote Liedjesboek blz. 35) Een olifant (Kleuterwijs blz. 132) Olifantje in het bos Jongens meisjes aan de kant (Hoepeltje blz. 23) Oli oli olifant (Kleuterwijs blz. 133) Olifanten (Liedjesspeeltuin 4 Dirk Scheele) Ik ben Elmer ( ) in gratis lesbrief Elmer Olifantenoptocht ( ) in gratis lesbrief Elmer Kloddertje ( ) Alles heeft een kleur (Li-la-liedjesboek bij methode Schatkist) Rare vlekken (Het grote Liedjesboek blz. 70) Speellokaal: Bewegingsles bij het liedje Olifanten van Dirk Scheele (verschillende manieren van voortbewegen: lopen, stampen, sluipen, enz) Lessen uit lesbrief Elmer ( ) In de speelzaal gekleurde vellen ophangen. Je laat een kleur zien (moeilijker: je noemt een kleur) en de kinderen moeten zo snel mogelijk naar het vel met die kleur lopen. Kinderen zitten in een kring met de ogen dicht. Wijs een kind aan dat weg mag sluipen. Ogen open. Wie is er weg? Bewegen als een olifant, schildpad, enz. Lopen in een kudde (follow the leader) Beeldende Vorming: Op het internet zijn vele ideeën, voorbeelden en mallen te vinden. Er zijn legio mogelijkheden. Hier zijn er een paar: Olifant beplakken met gekleurde vierkantjes De letter e op de olifant plakken Olifanten beplakken met lapjes (optocht Elmerdag) Kleuren mengen. Bijvoorbeeld verschillende tinten grijs voor kudde olifanten. Verschillende kleuren groen voor oerwoud. Olifant beschilderen met dikke grijze verf. Rimpels van huid erin krassen. Stempelen met vierkante sponsjes (vierkantjes uit keukensponsjes knippen voor elke kleur één rijen vierkantjes stempelen laten drogen uitgeknipte olifant (mal van karton) omtrekken met potlood uitknippen oogje erop plakken evt. op effen achtergrond plakken masker muts met olifantsoren olifant vouwen (16 vierkantjes) enz. 26

27 Materialenlijst van Piekie.com bij Elmer onderdeel Boeken (gratis): Boeken - Alle digitale prentenboeken: digitaal prentenboek Elmer David mckee (uitgeverij Van Goor) Boeken - Elmer: Gezelschapsspellen: Memory plaatjes Memory plaatjes + woorden Memory woorden Kleurenkwartet de dieren uit het boek Materialen: woordweb Elmer 1 verhaal + woorden woordweb Elmer 2 dieren + woorden Woordkaarten klein Woordkaarten groot (met lidwoorden en klankgroepen) Woordkaarten de andere dieren Leesrups Elmer Knijpkaart beginletter Knijpkaart Welke klank is weg? Knijpkaart laatste letter Knijpkaart Waar is dit een stukje van? Knijpkaart Welke schaduw hoort erbij? Knijpkaart Hoeveel olifanten? Werkbladen: Stempelbladen 1 t/m 3 Voorkant boekje Elmer Piekie Plus (tegen vergoeding) Piekie Plus Boekprojecten Elmer : Hnadleiding Elmer Gezelschapsspellen: Ganzenbord kleuren en rekenen spelbord + Uitleg Materialen: zinnen kort met korte woorden zinnen langer met langere woorden woordweb algemeen picto s + woorden + lege woordkaartjes woordweb Elmer 3 kleuren + woorden 27

28 Woordkaartjes lidwoorden de en het Blad met het gedichtje Zeven olifantjes Woordkaarten klein Olifantjes, kleurennamen en cijfers (de eerste 7 horen bij het gedichtje Zeven olifantjes ) Kaart overzicht olifantjes, kleurennamen en cijfers (de eerste 7 horen bij het gedichtje Zeven olifantjes.) Leesrups kleuren olifantjes en kleurennamen Knijpkaart Hoe heet de kleur? Telrups olifantjes Werkbladen: Kleurplaten op 3 niveaus bij Ganzenbord Stempelblad Elmer De dieren Schrijven Elmer De dieren Schrijven Elmer De e van elmer Kleur de dieren uit het boek Piekie Plus - Korte klanken: e e - Klassikale woordkaart e - Woordkaarten klein e - Drietal (kwartet met 3 kaarten) e - Leesrups 1 e - Leesrups 2 e - Knijpkaart plaatje-woord 1 e - Knijpkaart plaatje-woord 2 e - Knijpkaart rijmen e - Memory plaatjes e - Memory plaatje-woord e - Memory woorden e - Werkblad Kleur de plaatjes van woorden met... e - Werkbladen 1 t/m 6, oplopend in moeilijkheidsgraad e - Stempelbladen 1+2 e - Werkblad Kleur de letters van de woorden e - Werkblad Woordstukjes kleuren e - Werkblad Zoek de letters + nakijkblad e - Voorkant werkboekje Piekie Plus - Natuur: Olifanten: Woordkaarten klein olifanten Woordkaarten groot olifanten (met lidwoorden en klankgroepen) Leesrups olifanten Natuurkaart olifanten Natuurkaart olifanten soorten liedjes en versjes over olifanten Piekie Plus Overige: Kleuren Woordkaarten, andere materialen en werkbladen om met kleuren te oefenen. 28

29 Algemene info + tips Gebruik van leeskastje en / of klankkast Beide zijn bij dit project goed te gebruiken bij de volgende onderdelen: Leeskastje: leerlijn 1 t/m 6 1. Boekoriëntatie: Bovenop het kastje, op een boekenplank, staat centraal het boek als uitgangspunt. 2. Verhaalbegrip: Wat gebeurt er en hoe loopt het af? Speel een verhaal en vertel het op je eigen manier. In het laatje vind je alle spullen die je nodig hebt. 3. Functies van geschreven taal: Geschreven taal is communicatie. Je hebt een instrument om je gedachten vast houden. Met letters als je ze al beheerst, maar ook met symbolen zoals pictogrammen. Het verschil tussen lezen en schrijven wordt duidelijk. 4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal: Gesproken woorden zijn vastgelegd op papier. Die kun je dus steeds weer opnieuw lezen, uitspreken en horen. 5. Taalbewustzijn, Fonologisch bewustzijn: bewustzijn van klanken in een taal. Het kunnen spelen met klankonderdelen. 5. Taalbewustzijn, Fonemisch bewustzijn: een gesproken woord bestaat uit klanken (fonemen) Dit is de gevorderde fase van fonologisch bewustzijn. 6. Alfabetisch principe: Woorden zijn opgebouwd uit klanken die weer corresponderen met letters. Leerlingen ontdekken de foneem/grafeem koppeling. Klankkast: Taalbewustzijn - leerlijn 5, fase 1 t/m 15 Elk laatje van de Klankkast hoort bij een aspect vantaalbewustzijn 1 en 2 Verder is er nog een laatje 0 voor controle gehoor en luisterhouding. In elk laatje van de Klankkast zit een voorwerp waarmee een spelletje kan worden gespeeld of iets wat naar een bepaalde activiteit verwijst. Aan de zijkant ervan is het huisje van de lettervlieg bevestigd (zie Werken met taalpoppen blz. 28). 29

30 Werken met taalpoppen Met een taalpop kan op een speelse manier aandacht besteed worden aan diverse aspecten van het werken aan de leerlijnen van beginnende geletterdheid. Bij elke taalpop hoort een bepaald aspect. De handpoppen spreken hun eigen taal. De kinderen moeten die taal ook tegen de poppen spreken, anders verstaan de poppen ze niet. Er zijn veel verschillende handpoppen in de handel die hiervoor gebruikt kunnen worden. Een paar voorbeelden: Raai de Kraai kan ingezet worden om een thema of boek te introduceren, of om in de grote of kleine kring kinderen te stimuleren tot praten. Lin de Woordspin vangt graag woorden voor haar web en helpt zo de kinderen bij het maken van een woordweb, het leren van woorden en het juiste gebruik ervan. (zie ook blz. 29) Pipa papegaai zegt woorden en zinnen na. De zinnenreus is een grote poppenkastpop. Hij stampt/loopt woorden in een zin. Lotte Langzaam praat in klank-groe-pen. De kin-de-ren moe-ten dat ook doen Klaas Klank praat met de letters l-o-s Tijm Rijm spreekt alleen in eindrijm Boertje van Buten gebruikt beginrijm De Lettervlieg of de letterbij is dol op lekkere letters en laat zich zoemend horen. Hij wil ook graag aan de spelletjes meedoen en helpt de kinderen letters te zoeken, wijst letters aan op de alfabetmuur, wordt gebruikt bij het aanleren en flitsen van letters, enz. Voorbeeld: " Goedemorgen allemaal, bzzzz! Ik ben de lettervlieg, bzzz! Ik heb heel erg honger. Hebben jullie iets te eten bzzzz??? Nee, ik houd niet van boterhammen, hagelslag en appeltjes. Ik eet letters!! Hebben bzzz jullie die? ( De juf/meester doet het laatje met letters open. ) Ooo, lekker bzzzzzz!" De vlieg pakt een letter. Hij vliegt een rondje door de kring, laat de letter aan de kinderen zien en vliegt zijn huisje in. "Smak, smek, bzz!" Deze geluiden komen uit het huisje van de lettervlieg. De leerkracht vraagt: " Wat doet hij nu? Eet hij onze letter op? Wie heeft gezien welke letter hij heeft gepikt?" In plaats van poppen kunnen ook voorwerpen worden gebruikt: Hak en Plak (een bijltje en een kwastje) hakken en plakken de woorden Schoentjes om mee over de zinnen te lopen (voor elk woord een stapje). De rijmbal, rijmhoed of rijmmicrofoon waarmee kinderen op woorden mogen rijmen. Vrolijke pleisters om te verzorgen bij de struikelzinnen. Werken met een Woordweb en Lin de woordspin Woordenlijst: De leerkracht stelt een woordenlijst samen (eventueel op 2 niveaus) die in het kader van een bepaald thema aangeboden wordt. Bekende woorden worden direct in het web geplaatst. De leerkracht zorgt dat in de loop van het project alle woorden uit de basiswoordenschat in het web terecht komen. 30

31 Plaatjes, picto s en woordkaartjes: Met het woordweb bij een prentenboek kan een begin worden gemaakt bij het navertellen (Verhaalbegrip). Hiervoor kunnen pictogrammen (Wie? Wat? Waar? enz.) gebruikt worden. Daar kunnen de plaatjes (of tekeningen) van de hoofdpersonen, de plaats van handeling e.d. bij geplaatst worden. Dit kan worden aangevuld met woordkaartjes. Verder zijn er natuurlijk lege kaartjes waarop woorden kunnen worden geschreven die tijdens de activiteiten aan de orde komen. Lin de woordspin (handschoen): Elke dag zijn er een paar woorden, die aan Lin de Woordspin voor haar woordweb gegeven worden. Dit kan gedaan worden door Lin de woordspin nadrukkelijk om woorden te laten vragen of om de kinderen uit te nodigen woorden te bedenken, mee te brengen of te zoeken die passen binnen het thema. Indien de kinderen niet met woorden komen, kan de leerkracht activiteiten bedenken als : kaartjes in een enveloppe, doosje of zakje die de kinderen aan Lin de woordspin mogen geven. Het is de bedoeling dat de kinderen gericht raken op het verzamelen van nieuwe woorden en plezier beleven aan het spelenderwijs uitbreiden van hun woordenschat. Het betekent ook dat de leerkracht gericht moet zijn op het verzamelen van nieuwe woorden. Nieuwe woorden uit versjes, boeken, gesprekken of tv-programma s die passen binnen het thema moeten onder de aandacht van de kinderen gebracht worden en bewaard om aan Lin de woordspin te geven. Levend woordweb: Het is de bedoeling dat het woordweb een 'levend woordweb' is. Dat wil zeggen dat er woorden toegevoegd en verwijderd worden. Er moeten allerlei oefeningen en spelletjes mee gedaan kunnen worden. Opdrachten als: "Het woordweb is zo vol, willen jullie het eens netjes maken? en Wat hoort er bij elkaar?", leveren allerlei mogelijkheden op om tot ordening te komen. Ook rijmwoorden bij elkaar zoeken, of woorden die even lang zijn e.d. maken van het woordweb een levend web. Het is de bedoeling dat woorden, die door alle kinderen in de groep gekend worden, uit het woordweb worden verwijderd, zodat alleen die woorden overblijven die nog niet door iedereen gekend worden. Op deze manier krijgt u spelenderwijs inzicht in de mate waarin bepaalde woorden beheerst worden. De woorden, die uit het woordweb verwijderd worden, kunt u altijd elders op een zichtbare plaats in de klas ophangen. Gooi ze niet weg! Maar bewaar alle woorden uiteindelijk in een woordenboek (themaboek), of in een doosje of iets dergelijks. Zo kunnen de kinderen altijd teruggrijpen op oude themawoorden. Plaatsing van woordweb: Het is aan te raden om het woordweb op een magnetisch bord of een prikbord te maken, zodat er met de woordkaartjes, plaatjes en picto's geschoven kan worden. Het is belangrijk dat de kinderen ook zelf met het materiaal mogen manipuleren. Daarom moet het woordweb op de werkhoogte van kinderen worden gemaakt. Voor het maken van een levend woordweb zijn schoolbord, flip-over of smartboard niet zo geschikt. Die kunnen wel gebruikt worden voor een eerste inventarisatie van de woorden. 31

32 Woordkaarten waarom en hoe? Waarom woordkaarten? Verkennen van een thema Verkennen van de zone van de naaste ontwikkeling Uitbreiding woordenschat Nabespreken van een prentenboek Navertellen van een verhaal Trainen van begrijpend luisteren Bevorderen van het woordbeeld Oefenen met de lidwoorden de en het Kennismaking met nieuwe letters Oefenen met auditieve analyse en synthese. Oefenen van begrippen als: eerste letter, laatste letter, middenklanken Trainen van visueel en auditief geheugen Zinnen maken m.b.v. een paar kaarten Nastempelen of overschrijven enz. Voorbeelden van oefeningen / spelletjes met woordkaarten: Doordat het om losse kaarten gaat, kun je de kaarten naar keuze selecteren voor de oefening die je wilt doen. De spelletjes kunnen in de kring, met een groepje, of individueel gedaan worden. Welk woord is het? 1. Leg een aantal woordkaarten op tafel neer. Benoem ze één voor één en laat dit steeds door de kinderen hardop herhalen. Beschrijf daarna één plaatje zonder het woord te noemen. Laat de kinderen raden welke woordkaart het is. 2. Pak de kaarten na het bespreken / benoemen weg en geef dan een omschrijving van één van de plaatjes zonder het woord te noemen. Welk woord is het? 3. Rijmen: Bespreek een aantal kaarten. Welk woord klinkt als...? (Hints) 4. Pictionary: Bespreek een aantal kaarten. Teken één van de plaatjes / laat tekenen. Welk woord is het? 5. Uitbeelden: Bespreek een aantal kaarten. Beeld een van de woorden uit / laat uitbeelden. Welk woord is het? Auditief en/of visueel geheugen 1. Noem 2 of 3 woordkaarten hardop, laat deze reeks herhalen. Laat de genoemde kaarten in de juiste volgorde neerleggen. 2. Leg een reeks van 3 of 4 kaarten neer. Benoem ze, maar laat er eentje weg. Welk woord is er niet genoemd? 3. Leg een aantal kaarten in een volgorde op tafel. Je vertelt een verhaal en verwerkt de woorden in je verhaal. Elke keer als de kinderen een woord horen, gaan ze staan. 4. Leg de woordkaarten op tafel neer. Bedek ze (bijv. met een doek) en haal er één weg. Daarna weer laten zien. Welke kaart is verdwenen? 32

33 Auditieve analyse en synthese (auditief = op het gehoor analyse = het hakken van woorden in klank-groe-pen of letters) synthese = klankgroepen of letters worden afzonderlijk uitgesproken en daarna samengevoegd tot een woord) Het klappen van woorden in klankgroepen 1. Neem een woordkaart. Klap het woord in klankgroepen. Laat dit door de kinderen herhalen. Hoeveel keer is er geklapt voor het woord? Maak twee rijen met de woordkaarten: één met woorden van 1 klankgroep en een rij met woorden die uit meer klankgroepen bestaan. 2. Leg cijfers, een aantal fiches / knopen o.i.d. in een rij van 1 t/m 4. Klap een woord in klankgroepen terwijl je de klankgroepen benoemt. (bijv: o-li-fant). Laat dit door de kinderen herhalen. Hoeveel keer is er geklapt voor het woord? De woordkaart wordt bij dat cijfer of aantal gelegd. 3. Ik wil een kaart waarvoor ik twee keer moet klappen. Het klappen van woorden in klanken. Let op! De woorden voor deze oefeningen moeten klankzuiver zijn. Leg 3 woordkaarten (mkm) neer en hak één van die woorden in klanken (bijv. g-ee-l) Opdracht: Wijs de woordkaart aan van het woord dat ik gehakt heb gezegd en zeg het woord geplakt. Het aantal woordkaarten opvoeren als het goed gaat. Welke klank hoor je vooraan / achteraan? 1. Pak een woordkaart en zeg het woord. Vraag de kinderen welke klank ze vooraan of achteraan horen. Als dit nog moeilijk is, dan ook het woord gehakt zeggen. 2. Opdracht: Ik zoek een kaart die begint met een b. of Ik zoek een kaart waar je als laatste de s hoort. Oefenen met de lidwoorden de en het Laat steeds een kaart zien. Zeg het woord hardop. Opdracht: Ga staan als het een het-woord is. Met materiaal: Woordkaartjes lidwoorden (grote en kleine kaartjes) 1. Een aantal woordkaarten rubriceren m.b.v. de grote kaartjes de en het (2 rijen maken) op tafel, op het prikbord, enz. Daarna nogmaals hardop benoemen met het lidwoord ervoor. 2. Leg een aantal woordkaarten neer en laat voor elk woord een klein kaartje met de of het leggen. 33

34 Gebruikte literatuur en websites Het grote boek van Elmer David McKee (2009) Uitgeverij Van Goor ISBN Werken aan taalbewustzijn - Kleef, M. van. & M. Tomesen (2002) Nijmegen, Expertisecentrum Nederlands Tussendoelen beginnende geletterdheid : een leerlijn voor groep 1 tot en met 3 Akke de Blauw, Theo Boland, Kees Vernooy en Regine van het Zandt onder redactie van Ludo Verhoeven en Cor Aarnoutse Nijmegen, Expertisecentrum Nederlands De leessleutel 2 routineboek groep 1-2 Uitgeverij Malmberg SLO Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Scribd Eduniek (klankkast) Diverse liedjes Illustraties van Phillip Martin 34