Commissie Contact en Samenspreking sectie Binnenland

Transcriptie

1 pag. van Commissie Contact en Samenspreking sectie Binnenland voorzitter: ds. K. Muller secretaris: ds. H.J. Zuidhof, Emmeloord de Reede, DB Urk Aan: de Landelijke Vergadering. van de Nederlands Gereformeerde kerken te Zeewolde scriba B. Versteeg, Urk, november 0 Geachte vergadering, waarde zusters en broeders, Onderstaand bieden wij u na en naast onze eerdere eigenstandige CCS-brief van sept. hierbij ook een aantal overwegingen aan vanuit een recente ontmoeting ( nov.) van de Deputaten Kerkelijke Eenheid van de Geref. Kerken vrijgemaakt en onze Commissie Contact en Samenspreking met andere kerken. Wij bieden u deze overwegingen aan omdat wij denken dat het wellicht nuttig is als u het daarin geschrevene meeneemt in uw bespreking van het Rapport van de Commissie Ambt en Homoseksualiteit. (Hetzelfde is ook verwoord in het begin van de overwegingen.) Met hoogachting en broeder/zustergroet, K. Muller, voorz. H. Zuidhof, secr.

2 pag. van Overwegingen bij het rapport Ambt en Homoseksualiteit vanuit de ontmoeting van DKE en CCS 0 0 Vooraf De Commissie Contact en Samenspreking met andere kerken (CCS; NGK) en Deputaten Kerkelijke Eenheid (DKE; GKv) hebben in een ontmoeting doorgepraat over het rapport Ambt en Homoseksualiteit. Uitgangspunt voor deze bespreking was een notitie, geschreven door een van de leden van DKE. Zowel CCS als DKE vonden wat in deze notitie aangedragen wordt van belang voor het gesprek over dit rapport. Daarom bieden we deze overwegingen gezamenlijk aan de LV aan, in de hoop hiermee de gezamenlijke bezinning en het gesprek over het NGK-rapport te dienen. Het rapport is een grondig stuk werk, waarin veel materiaal is verwerkt. We hebben respect voor al het werk dat hier in zit. Met alle bijlagen is het een omvangrijk geheel geworden. Wat hieronder volgt, is geschreven op basis van het rapport, niet op basis van de bijlagen. Ook is de pretentie niet een beoordeling van het rapport te geven. De focus ligt op discussie-punten. We doen dit, in het besef dat de commissie die het rapport geschreven heeft, het onderling niet eens is. Daarom is wat de NGK ervan zullen vinden in de toekomst, belangrijker dan de inhoud van dit rapport. Het rapport begint met verkenningen en inventarisaties (H -). Vanaf H wordt er echt werk verzet. Op die hoofdstukken richt de aandacht zich vooral. Verder blijft het treurig dat de GKv-synode in 0 niet ingegaan is op het verzoek van de NGK om mee te denken over de kwestie ambt en homoseksualiteit. Leden van DKE hadden dit toen al graag anders gezien, maar naar het oordeel van de synode was het kerkrechtelijk niet mogelijk op dit verzoek in te gaan. Wat hieronder volgt, is de tekst van de notitie. 0 Uitgangspunt van het rapport Het rapport formuleert een helder uitgangspunt: het gezag van de Bijbel. Het gaat erom dat gezegd kan worden dit is een manier van omgaan met deze zaak, die uit Gods Woord zelf opkomt en voor Gods aangezicht kan bestaan ( p 0, r. -). Het vervolg van Hoofdstuk bevat echter vooral een problematisering: het is allemaal erg lastig. Wat gemist wordt, is een hermeneutische bezinning op dit ingewikkelde probleem: als het dan zo ingewikkeld is, hoe kunnen we dan ons best doen om vanuit de Bijbel denkend tot een goed standpunt te komen? Ethiek / kerkrecht

3 pag. van Waar duidelijk problemen liggen, is met de manier hoe het hele proces van morele en kerkrechtelijke afweging verloopt. Dan gaat het om vragen als: wordt er naar de Bijbel geluisterd (dit zou je een hermeneutische vraag kunnen noemen)? Wordt er eerlijk naar het verschijnsel homoseksualiteit gekeken en komt het rapport tot een eerlijke en juiste morele afweging (de morele vraag)? Tot welke kerkelijke stellingname leiden al deze afwegingen (de ecclesiologische en kerkrechtelijke vraag)? De vragen die bij dit rapport te stellen zijn, zijn niet alleen hermeneutisch van aard; allemaal betreffen ze het hele proces van de morele en kerkrechtelijke afweging. 0 0 Aanpak exegese De exegese richt zich op een beperkte selectie van teksten: Bijbelgedeelten waarin de seksuele omgang van mensen van hetzelfde geslacht ter sprake komt. Het is erg jammer dat het rapport deze keus gemaakt heeft. Het was beter geweest om een meer integrale benadering van seksualiteit, man en vrouw-zijn in de Bijbel te ontwikkelen. Hoe heeft God het onderscheid van man en vrouw bedoeld, hoe gaat God er mee om, waar zijn we naar op weg? De paragraaf over wijdere Bijbelse verbanden (p. -) is dermate kort, en alleen op het begin van het verhaal gericht, dat dit tekort hierdoor niet wordt opgeheven. Was voor deze benadering gekozen, dan was het hele verhaal van Gods handelen met manvrouw- zijn en hun seksualiteit in beeld gekomen. Nu wordt sterk ingezoomd op één deelonderwerp: seksuele omgang van mensen met hetzelfde geslacht. Uitzoomen naar het grotere verhaal is echter wel van belang. Dan moet namelijk de vraag gesteld worden wat de plaats is van seksuele omgang tussen mensen van hetzelfde geslacht binnen dat grotere verhaal, niet alleen vanuit het begin van de goede schepping, maar ook vanuit het eind van de bruiloft van het lam in een volmaakt vernieuwd koninkrijk van God. Het effect van de gekozen insteek is dat wel vanuit de Bijbel naar het fenomeen dat wij homoseksualiteit noemen gekeken wordt, maar dan alleen vanuit de teksten die seksuele omgang tussen mensen van hetzelfde geslacht afkeuren. Het rapport probeert niet om vanuit het geheel van de Bijbel na te denken over homoseksualiteit. 0 Morele beoordeling van homoseksualiteit? Duidelijk stelt het rapport in hoofdstuk (bijv in de conclusies, p., r. -0), dat het oordeel over de homoseksuele praxis in de Bijbel uiterst negatief is. Nu is het de hermeneutisch terechte vraag of dat wat in de Bijbel afgekeurd wordt, hetzelfde is als wat wij tegenwoordig homoseksualiteit noemen. Die vraag moet gesteld en beantwoord worden. Het rapport stelt die vraag dan ook. Al in de exegeses merk je dat de auteurs zich bewust zijn van deze hermeneutische vraag, en proef je ook al dat er ruimte gecreëerd wordt om afstand te nemen van dit negatieve oordeel. Op p. wordt een poging gedaan om te begrijpen waarom homoseksueel verkeer als gruwel wordt beschouwd. Steeds staat hier de aanduiding gruwel in dienst van een ander belang. De optie dat

4 pag. van 0 0 homoseksueel verkeer in zichzelf door God als gruwel wordt gezien, komt niet in beeld. Zo ontstaat er ruimte om te zeggen: wanneer die andere genoemde belangen minder groot worden, is het ook niet meer zo urgent om homoseksualiteit als gruwel te zien. Seksueel verkeer tussen mensen van hetzelfde geslacht in het OT wordt steevast afgebakend van een homoseksuele relatie in liefde en trouw. De homoseksualiteit die in het OT afgekeurd wordt, is niet een verschijnsel dat liefde en trouw omvat. Zo ontstaat er de ruimte om te zeggen: het problematische is de afwezigheid van liefde en trouw. Homoseksualiteit in liefde en trouw is een ander verschijnsel dan in het OT, nieuw, minder of niet problematisch. Ook voor het NT is belangrijk dat Paulus volgens het rapport waarschijnlijk geen homoseksuele relaties in liefde en trouw voor ogen heeft gehad (p., r. -). Volgens Wolter Rose trekt het rapport echter conclusies uit secundaire literatuur over de Oudheid die tegengesteld zijn aan wat de geciteerde werken zelf beweren. Volgens het rapport kende de Oudheid geen homoseksuele relaties van liefde en trouw, volgens Rose kwam dit in de tijd van Paulus wel voor; en is dat ook de strekking van door het rapport gebruikte boeken over de Oudheid (die het rapport dus verkeerd begrijpt en weergeeft). Afgezien van de vraag of dit klopt: voor de exegese van de NTpassages is dit wel belangrijk. Inmiddels is er op de website van Onderweg een discussie te vinden tussen Rose en Jan Mudde over deze kwestie. De conclusie lijkt te zijn, dat de grote afkeurende woorden van de Bijbel over seks tussen mensen van hetzelfde geslacht meer met de toenmalige context te maken hebben dan sec met het fenomeen dat wij homoseksualiteit noemen. 0 Hoofdstuk maakt terecht voelbaar dat ons oordeel over het fenomeen homoseksualiteit sec verschoven is. Homoseksualiteit in een relatie van liefde en trouw voelt voor ons, blijkens teksten en uitspraken van orthodoxe christenen, niet als een gruwel. We zien het als verkeerd omdat de Bijbel dat zegt, maar ons morele gevoel spreekt minder sterk dan de Bijbelteksten. Deze waarneming is onloochenbaar en terecht. Het rapport stelt echter niet de vraag of er misschien iets mis is met ons morele kompas. Net zoals het als een onproblematisch gegeven wordt beschouwd dat wij geen moeite hebben met seks tijdens de menstruatie, terwijl de Bijbel dat afkeurt. Het rapport vraagt niet, of er reden is om onze kijk op seks tijdens de menstruatie te heroverwegen. Een heel andere (terechte) waarneming, is dat in een tijd van onzekerheid christenen behoefte lijken te hebben aan piketpaaltjes en sjibboleths. De afkeuring van de homoseksuele praxis is zo n piketpaaltje. Dit roept de vraag op hoe we dan een weg vinden, een Bijbelse weg, als de context zo n sterke invloed uitoefent, zowel in morele intuïtie dat homoseksualiteit op zich misschien toch geen gruwel is, als in de neiging om uit reactie piketpaaltjes te slaan als een stevige afkeuring van de homoseksuele praxis.

5 pag. van 0 In de ethische benadering die het rapport dan kiest, ligt alle nadruk op het karakter van God en op deugden als heiligheid, rechtvaardigheid, trouw, genade, barmhartigheid, goedheid. Maar ook nederigheid, vergevingsgezindheid, ootmoed, geduld, vrede. Later in het rapport (vanaf p ) benadrukt het rapport de waarden van barmhartigheid en gerechtigheid. De constante lijn van een christelijke ethiek zoekt het rapport in deze deugden, in het gelijkvormig worden aan het karakter van God. Hoe dit in allerlei culturen concreet uitwerkt, verschilt van context tot context. Stilzwijgend wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat God man noch vrouw is, en dus geen seksueel wezen. Door sterk in te zetten op het karakter van God, wordt de vraag naar de morele beoordeling van homoseksualiteit stilzwijgend op een zijspoor geparkeerd. Trouw en ontrouw komen in beeld, liefde en liefdeloosheid ook. Daar spelen morele kwesties. De keus tussen heteroseksualiteit of homoseksualiteit is echter niet met Gods karakter te verbinden en lijkt dus for argument s sake even sterk geformuleerd - geen morele kwestie meer. Het rapport verwijst instemmend naar het CGK-rapport dat in onze cultuur seksualiteit buiten de sfeer van goed en kwaad geplaatst is (p., r. ). Naar mijn indruk is dit ook een sterke onderstroom in het NGKrapport zelf: de vraag naar het fenomeen homoseksualiteit is geen morele vraag meer (mits het een plek krijgt in een relatie van liefde en trouw en dus Gods karakter weerspiegeld) Pastoraal probleem Nu geeft het rapport in H wel een bespreking van een aantal morele overwegingen. De vraag naar scheppingsorde komt aan de orde vanaf p.. De problematische kanten van dit concept komen uitgebreid aan de orde, en benadrukt wordt dat God meer is dan zijn schepping, en vanwege het heil van de mens de bakens van de schepping kan verzetten. Verder komt helder en terecht naar voren dat er een groot pastoraal probleem ligt (p, r. 0). God houdt rekening met menselijke onmacht. Ook stelt het rapport terecht dat we onze hedendaagse kennis en ervaring serieus moeten nemen (p. ). Dat is allemaal waar. Er ligt een groot pastoraal probleem: het is niet goed dat homoseksuelen onveiligheid ervaren, eenzaam zijn, geen plaats voor zichzelf zien in de gemeente van Christus. Een gezinnetjeskerk die homo-onvriendelijk is, sluit homo s ten onrechte uit van de genade van Christus. Vanuit pastoraal perspectief moet er dus gezocht worden naar vormen van vriendschap en gemeenschap die veilig en liefdevol zijn. Maar steeds moet erbij gezegd worden, dat dit alles gezien moet worden in het licht van het hele verhaal van Gods omgang met man- en vrouw-zijn. Dat geldt voor hoe God bakens verzet, voor onze omgang met pastorale problemen, en voor nieuwe kennis. En precies dat doet het rapport niet: het hele verhaal vertellen. Het rapport vertelt wel over een goede schepping, over onze gebrokenheid, en over de omgang met gebrokenheid. Dan stopt het verhaal echter. Terwijl er meer verteld moet worden: over waar God naar toe werkt en hoe we uit die gebrokenheid verlost worden. Dat verhaal kennen we maar ten dele, want we weten niet wat het is om volmaakt te zijn. Maar het maakt wel uit of een homoseksuele relatie in liefde en trouw een schuilhut is om pastorale redenen, naast de betere alternatieven van een huwelijk of van celibatair leven in een leefgemeenschap, terwijl wij op weg zijn naar de bruiloft van het lam (dan kan een

6 pag. van homoseksuele relatie niet blijvend zijn); of dat alleen gezegd wordt dat wij er het beste van moeten maken, en dus een homoseksuele relatie die het beeld van Gods karakter in liefde en trouw vertoond, een te accepteren oplossing is. De grote vraag is, welke plaats homoseksualiteit en onze pastorale zoektochten hebben in het grote verhaal van God, dat begint met de schepping van Adam en Eva, en eindigt met de bruiloft van het lam. Die vraag stelt het rapport ten onrechte niet Identiteit in Christus Het rapport vindt het niet vruchtbaar voor de bezinning op homoseksualiteit om over identiteit na te denken in termen van identiteit in Christus. Nu is identiteit een ingewikkeld concept. Identiteit is gelaagd en heeft allerlei facetten. Toch is het merkwaardig om vanwege de problemen die hier liggen de bezinning op homoseksualiteit in termen van identiteit in Christus voorlopig onbruikbaar te verklaren. Je zou ook moeite kunnen doen om naar meer helderheid te streven. De identiteit die we in Christus vinden, is immers volmaaktheid. In Christus wordt uitgefilterd wat geen bestaansrecht heeft, en ontvangen we opnieuw in geheiligde vorm dat wat bestaansrecht heeft in Gods rijk. We worden bevrijd van afgoden en dingen uit de schepping waar we ons aan vast klampen; en we krijgen onszelf terug in de vrijheid van Christus, in een open verhouding met God. Alles in ons bestaan valt zo op z n plek: onze nationaliteit, onze familie, ons werk, onze mogelijkheden en beperkingen, en ook onze seksualiteit. Dat roept opnieuw de vraag op hoe homoseksualiteit zich verhoudt tot die geheiligde volmaaktheid: precies de vraag waar het rapport steeds omheen loopt. Het rapport hinkt hier ook op twee gedachten: enerzijds is het onderscheid tussen geaardheid en praxis onhoudbaar volgens het rapport, en lijkt vanuit de veroordeling van de homoseksuele praxis de homoseksuele geaardheid onder dezelfde veroordeling te vallen. Zonde begint immers niet met de daad, maar in het hart. Homoseksualiteit sec lijkt dan zonde te zijn. Anderzijds wordt deze hoge norm vanwege pastorale overwegingen geproblematiseerd en laat de culturele onderstroom die seksualiteit buiten de sfeer van goed en kwaad plaatst zijn invloed gelden. Homoseksualiteit sec lijkt dan moreel neutraal te worden. De vraag die gesteld moet worden is, hoe we dat wat wij homoseksuele geaardheid noemen moreel moeten beoordelen. Wat gebeurt er, als dat wat wij een homoseksuele geaardheid noemen, met Christus sterft en opstaat? Wat blijft er dan over? Op die cruciale vraag geeft het rapport geen antwoord. Terwijl juist een antwoord op die vraag van groot belang is voor de vraag naar het ambt: ambtsdragers zouden als voorbeelden voor de gemeente dat moeten proberen te belichamen wat bij de nieuwe schepping hoort. Opnieuw blijkt dat de vraag naar het richtpunt op de horizon door het rapport niet gesteld en niet beantwoord wordt. Op die vraag is niet direct een antwoord te geven. Het is echter juist voor homo s van groot belang of er in hun homoseksuele geaardheid iets is wat mooi is en in Christus geheiligd bestaansrecht heeft. Vriendschap zou daar een element van kunnen zijn.

7 pag. van 0 Ambt Stel dat je om pastorale redenen ruimte laat voor homoseksuele relaties in liefde en trouw, dan is de vraag in welk kader je die relaties vanuit de Schrift wilt zien. Dat kader is weer van groot belang voor de vraag naar de openstelling van ambten voor homo s die een seksuele relatie van liefde en trouw hebben. Het rapport kijkt slechts naar de schepping en de gebrokenheid kijken, zonder de vraag naar het einddoel te stellen. Moreel van belang is de vraag naar Gods karakter; de vraag naar de keus tussen heteroseksualiteit of homoseksualiteit is in dit rapport ten diepste moreel niet van belang. Dan kan openstelling van ambten voor homo s die samenleven in een relatie van liefde en trouw een optie worden. Wanneer zo n relatie een schuilhut is in een gebroken bestaan tussen de schepping van Adam en Eva en de bruiloft van het lam, ligt het niet voor de hand om ambten open te stellen voor mensen die zo n relatie hebben. Dan is de vraag naar de keus tussen heteroseksualiteit of homoseksualiteit niet moreel neutraal. 0 Terugblik: hermeneutische overeenstemmingen Nadat er in 0 en 0 tweemaal overeenstemming bereikt is over hermeneutiek, roept dit NGKrapport over ambt en homoseksualiteit de vraag op, wat deze twee overeenstemmingen in de praktijk waard zijn. Het is echter niet zinvol om zo n overeenstemming als meetlat te gebruiken om vervolgens van afstand gaten in het rapport te schieten. Wel is het goed om bij wijze van terugblik het rapport en de eerste overeenstemming naast elkaar leggen (in de overeenstemming van 0 gebeurt inhoudelijk het meest), om een aantal van mijn bezwaren tegen het rapport nog eens op een rij te zetten en na te gaan of er nog winst te boeken is vanuit de overeenstemming van 0. 0 Vanuit deze overeenstemming valt het volgende op. Dit rapport wil de Bijbel als Gods woord serieus nemen, en het rapport maakt veel werk van het luisteren naar de teksten in de Bijbel. Tegelijk is er vanaf het begin wel een sterk problematiserende toon. Die is terecht want de problemen zijn lastig, en toch had het ook anders gekund: het verlangen naar een denken vanuit de Schrift, geleid door de Geest, had ook de vraag op kunnen roepen: hoe geven we ons zoeken en denken bij zo n netelig probleem vorm, dat het echt een zoeken vanuit de Schrift is? Nu is de insteek vooral op een paar relevante teksten gericht, en niet op het geheel van de Bijbel. Bovendien wordt er wel een filter over de schrift gelegd: een deugdethiek met duidelijke aandacht voor karaktereigenschappen zoals gerechtigheid en barmhartigheid, maar minder aandacht voor seksuele ethiek. Dit is het eerste probleem. Als het gaat om het beroep om de schepping, is juist bij homoseksualiteit het probleem dat we hier aanlopen tegen de gebrokenheid van de schepping na de val. Hierbij valt echter op, dat de spanning van schepping en gebrokenheid duidelijk naar voren komt, maar niet verder gevraagd wordt naar het koninkrijk en de herschepping zoals dat in de eerste overeenstemming wel gebeurt.

8 pag. van 0 Effect is dat wordt de huidige situatie van gebrokenheid niet bekeken wordt in het licht van de toekomst waarnaar we op weg zijn. De situatie van herschepping en geheiligde volmaaktheid blijft in het rapport buiten beeld. Het rapport houdt vast aan een tweedeling van exegese en hermeneutiek, die gelijk is aan het VOP-rapport en verschilt van de eerste overeenstemming. Aan de ene kant is dit meer een kwestie van etiketten dan een inhoudelijk probleem: er valt niet aan te ontkomen dat een eerste lezing (je kunt dit exegese noemen) en een tweede lezing (het rapport noemt dit hermeneutiek ) plaats vinden in dit rapport, en dat dit moet gebeuren. Aan de andere kant: wanneer hermeneutiek was opgevat als bezinning op het hele verstaansproces had het zesde hoofdstuk ongetwijfeld meer hermeneutische bezinning bevat dan de korte problematiserende inleiding die er nu in te vinden is. Op andere punten zijn geen grote nieuwe dingen te melden: oog voor de contextualiteit van voorschriften, de verantwoordelijkheid van de mens en christelijke mondigheid, geloofwaardigheid en cultuur. Belangrijk voor al deze thema s is hoe bij uitgebreider behandelde thema s de beslissingen uitvallen.