Beslissing MOA Ombudsman: 15 Mei : Gemeente Utrecht, gevestigd te Utrecht, verweerder.

Transcriptie

1 Beslissing MOA Ombudsman: 15 Mei 2012 In de zaak van tegen : C. Berkhout, wonende te Oud-Zuilen, klager. : Gemeente Utrecht, gevestigd te Utrecht, verweerder. 1 De procedure De afdeling Bestuursinformatie van de gemeente Utrecht heeft een onderzoek uitgevoerd onder de leden van het Bewonerspanel Utrecht naar windenergie als onderdeel van de oktobermeting inwoners van de gemeente Utrecht. Doel van het onderzoek was het verkrijgen van een beter beeld van de mening van inwoners van de gemeente Utrecht over windenergie in het algemeen en windenergie op bedrijventerrein Lage Weide in het bijzonder. Klager heeft op 3 April 2012 middels het inzenden van een klachtenformulier bezwaar gemaakt tegen het de wijze waarop dit onderzoek is uitgevoerd alsmede de wijze waarop over de resultaten van het onderzoek is gepubliceerd. De MOA Ombudsman heeft de klacht behandeld conform de procedures zoals die zijn vastgelegd in het reglement Ombudsman marktonderzoek. De afdeling Bestuursinformatie van de gemeente Utrecht werd op 17 April op de hoogte gebracht van de klacht en werd uitgenodigd verweer te voeren. De afdeling Bestuursinformatie van de gemeente Utrecht heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt en op 1 Mei telefonisch gereageerd. 2 De klacht De gemeente Utrecht en het bedrijf Energie-U willen 8 tot 14 windmolens van circa 150 meter hoog plaatsen in de wijk Lage Weide in Utrecht. Om u een idee te geven, deze molens reiken 40 meter hoger dan de Domtoren. Omwonenden zoals ik verwachten door de plaatsing schade en hinder te lijden zoals onder meer horizonvervuiling, dag en nacht geluidsoverlast, slagschaduw, ongelukken door ijsafzetting of brand, vermindering van de waarde van onze huizen. De gemeente hanteert voor de plannen voor windmolens grofweg drie criteria: financieel degelijk, organisatorisch mogelijk en maatschappelijk draagvlak. Een argument dat de gemeente herhaaldelijk gebruikt voor maatschappelijk draagvlak is een enquête die de gemeente heeft uitgevoerd middels haar eigen panel van burgers in Hieronder heb ik een aantal argumenten genoemd waarom ik denk dat de enquête geen betrouwbaar beeld geeft wat burgers in Utrecht en Stichtse Vecht vinden van de plannen voor windmolens in de wijk Lage Weide. 2.1) Niet alle respondenten zijn bekend met de problematiek De grote meerderheid van de geïnterviewde burgers (79%) heeft nog nooit gehoord van de plannen tot plaatsing van windmolens. Voor het doen van zinvolle conclusies op basis van het onderzoek is het noodzakelijk dat geënquêteerden in staat zijn gesteld zich een mening te vormen. Volgens mij wijzen dezelfde mensen windmolens af als de gemeente in dezelfde Pagina 1

2 enquête ook uitlegt wat de nadelige effecten zijn zoals geluidsoverlast, slagschaduw en waardeverlies van je huis. Op het moment dat de peiling plaats vond (eind oktober / begin november) had de gemeente nauwelijks informatie gegeven aan haar burgers en ook de bewonersgroep Buren van Lage Weide was nog niet opgericht. Dus al zonder toelichting over de nadelige effecten stemt nu al 36% tegen de molens. Dit voldoet niet aan de doelstelling van maatschappelijk draagvlak. En ook: als de 22% die hun mening nog niet bepaald hebben, ook tegen windmolens stemmen, is 58% van de leden van het stadspanel tegen. 2.2) Het panel is gebaseerd op zelfselectie Volgens de website van de gemeente kunnen inwoners van Utrecht zich zelf aanmelden voor deelname. Dit is bij voorbaat een selectieve groep omdat zij bijvoorbeeld bij het onderwerp betrokken zijn, in bezit zijn van internet, en waarschijnlijk meer dan gemiddeld vrije tijd hebben. Daarnaast spelen vragen zoals, hoe vaak wisselt het panel van samenstelling en hoe blijft deze representatief? Het is twijfelachtig of de uitslag van een bewonerspanel gebruikt mag worden bij het nemen van ingrijpende besluiten. 2.3) De vraagstelling in het onderzoek is suggestief De vraag Ik zie het belang van het opwekken van windenergie om op korte termijn te kunnen voorzien in voldoende groene stroom is suggestief en dient neutraal gesteld te worden. Natuurlijk is iedereen voor behoud van de planeet voor onze kinderen. De gemeente meldt trots dat 80% van de panelleden zich positief uitlaat over windenergie. Maar wat denkt u dat het aantal voorstanders wordt als de gemeente de vraag herformuleert als: Windenergie draagt slechts bij aan 0.3% van de energiebehoefte van de gemeente Utrecht en elke windturbine van 150meter draagt ongeveer 1% bij aan de CO2 reductie van Utrecht. Windenergie brengt nadelen met zich mee voor duizenden omwonenden zoals geluidsoverlast, waardeverlies van hun huis tot 51%, slagschaduw, horizonvervuiling. Deze overlast komt bovenop de al bestaande overlast. Ziet u het belang van het opwekken van windenergie om op korte termijn te kunnen voorzien in voldoende groene stroom?. Waarschijnlijk stemt dan 80% stemt tegen windmolens naast woonwijken. Bij de vraag Ik heb geen bezwaar tegen het opwekken van windenergie in de nabijheid van woonwijken duwt de gemeente de panelleden al haar richting in ( geen bezwaar ). Bij deze vraag stemt 36% van de panelleden tegen het opwekken van windenergie in de nabijheid van woonwijken. Dit doet de gemeente Utrecht af als een praktische kanttekening. Van een openbaar bestuursorgaan verwacht je dat deze geen voorop gestelde mening inneemt en de uitkomsten objectief interpreteert. 2.4) De steekproefverantwoording (wijken en politieke voorkeur) is onvoldoende Bij de enquête is geen verantwoording van de steekproef opgenomen. We missen informatie in hoeverre de panelleden representatief zijn voor alle burgers van Utrecht qua geslacht, inkomen, woonwijk, afkomst, politieke voorkeur. Ik vraag me af - of internet als medium een obstakel is voor oudere bewoners - in hoeverre allochtonen, die in grote getallen wonen in de getroffen buurten, niet meededen omdat de enquête alleen in het Nederlands is - in hoeverre mensen meededen omdat ze zich betrokken voelen bij een onderwerp. Een probleem dat hieraan gerelateerd is, is dat de peiling wordt verricht onder alle inwoners van Utrecht terwijl het merendeel van de schade en overlast terechtkomt in een aantal specifieke Utrechtse wijken: Ter Weide, Zuilen, Lage Weide, Elinkwijk, Oog-In-Al, Leidsche Rijn, Vleuten, Schepenbuurt. Is het ethisch verantwoord dat een bewoner uit het centrum beslist over schade en overlast voor een bewoner in Elinkwijk? Waarom splitst de gemeente de uitkomsten niet uit per wijk? Pagina 2

3 2.5) De non-response krijgt onvoldoende aandacht Bij de enquête is geen verantwoording afgelegd waarom 57% van de benaderde panelleden niet wilde meewerken aan het onderzoek. Hoge non response kan leiden tot een steekproef die niet langer representatief is. Overigens heeft de gemeente niet gedefinieerd voorafgaand aan het onderzoek onder welke voorwaarden exact wordt voldaan aan maatschappelijk draagvlak en welke groep burgers zij als doelgroep ziet en wil laten meebeslissen 2.6) De steekproef is onvolledig Naast omwonenden in Utrechtse wijken hebben de geplande windmolens ook grote negatieve impact op het leven in wijken in Stichtse Vecht: Oud-Zuilen, Op Buuren, Maarssendorp, Maarssenbroek. Zij mogen niet meedoen met de stadspeiling terwijl er ook voor hen schade en hinder is. 3 Het verweer 3.1) Niet alle respondenten zijn bekend met de problematiek Dit klopt en is onvermijdelijk. Het gaat hier om een algemeen onderzoek naar windenergie en het onderdeel Lage weide is hierbij een sluitstuk geweest. De gemeente Utrecht streeft ernaar om in een vroeg stadium van de ontwikkeling van plannen onderzoek te doen naar de mening van haar inwoners. Gedeeltelijke onbekendheid is dan onvermijdelijk 3.2) Het panel is gebaseerd op zelfselectie Dit klopt en is onvermijdelijk indien gekozen wordt voor het werken met online panels. Door te stratificeren op socio-demografische kenmerken wordt op aanvaardbare wijze rekening gehouden met mogelijke statistische vertekeningen door zelfselektie. De representativiteit van het bewonerspanel werd onderzocht bij de start van het panel en samenstelling van de deelnemers aan de oktobermeting werd hierop getoetst. 3.3) De vraagstelling in het onderzoek is suggestief De stellingen in het onderzoek waren neutraal en zonder waardeoordeel. 3.4) De steekproefverantwoording (wijken en politieke voorkeur) is onvoldoende Het gaat hier om een algemeen onderzoek naar de mening van inwoners van de gemeente Utrecht over windenergie. Door het algemene karakter van de onderzoeksdoelstellingen zijn deze uitsplitsing niet noodzakelijk. 3.5) De non-response krijgt onvoldoende aandacht Uiteindelijk werkte rond de 50% van de ondervraagden niet mee aan het onderzoek. Wij vinden dit een goed resultaat. Daarnaast werden reminders uitgestuurd teneinde de nonresponse tot een minimum te beperken 3.6) De steekproef is onvolledig Het gaat hier om een algemeen onderzoek naar de mening van de inwoners van de gemeente Utrecht over windenergie. Door het algemene karakter van de onderzoeksdoelstellingen is deze uitsplitsing niet noodzakelijk. Wij zijn gaarne bereid deze uitsplitsingen aan geïnteresseerden te verstrekken indien hieraan behoefte is. Pagina 3

4 4 Het oordeel van de commissie MOA Ombudsman 4.1) Niet alle respondenten zijn bekend met de problematiek In het opinieonderzoek is het onvermijdelijk dat niet iedereen op de hoogte is van (of afdoende kennis heeft over) de onderwerpen waarover een mening wordt gevraagd. Onderzoekers dienen hiermee rekening te houden. In de onderzoek werd het niveau van onbekendheid met het onderwerp terecht gemeten en in de rapportage vervolgens vermeld. De gemeente Utrecht heeft derhalve juist gehandeld. 4.2) Het panel is gebaseerd op zelfselectie De gemeente Utrecht maakt voor haar panelopzet en panelbeheer gebruik van de dienstverlening van I&O. Dit bureau heeft weliswaar geen ISO certificaat, maar beschikt door haar lidmaatschap van de MOA Keurmerkgroep wel over een ISO certificering. De gemeente Utrecht mag er daarom vanuit gaan dat dit bureau zich houdt aan strikte kwaliteitsmaatstaven. Zelfselektie is bij dataverzameling met behulp van online panels een algemeen verschijnsel waar iedere gebruiker mee wordt geconfronteerd. De gemeente Utrecht heeft hiermee, naar wij aannemen, afdoende rekening gehouden. Dat gegevens hierover alleen op verzoek worden verstrekt is wellicht spijtig. Temeer daar de gemeente Utrecht de voorlichting over de opzet en de resultaten van het bewonerspanel in het bewonersportal op adequate wijze verzorgt. 4.3) De vraagstelling in het onderzoek is suggestief Van suggestieve vraagstelling is sprake wanneer de formulering van een vraag zodanig is dat richting gegeven wordt aan het gegeven antwoord. De formulering Ik heb geen bezwaar zou een vertekening kunnen opleveren, maar hetzelfde geldt voor de formulering Ik heb bezwaar. Bij de vragen in het Windenergie onderzoek van de gemeente Utrecht is van bewust nagestreefde beïnvloeding van resultaten, volgens de ombudsman, geen sprake. 4.4) De steekproefverantwoording (wijken en politieke voorkeur) is onvoldoende Wij constateren dat de steekproefverantwoording in de rapportage ontbreekt. De MOA stelt zich op het standpunt dat deze verantwoording niet achterwege mag blijven. Het geeft een kwaliteitssignaal aan de publieksgroepen Hierbij kan dan tevens worden aangegeven of een herweging noodzakelijk was. Het mogelijk ondervertegenwoordigd zijn van ouderen is niet waarschijnlijk. Het ontbreken van allochtonen is een algemeen probleem dat bij al het, in Nederland, uitvoerde marktonderzoek speelt. Hetzelfde geldt voor zelfselektie op basis van onderwerp. Ook dit is een algemeen kenmerk van alle marktonderzoeken. Ook bij random getrokken steekproeven van eenmalig deelnemende respondenten. Daarom moeten de responsepercentages goed in de gaten worden gehouden. Dit is door de gemeente Utrecht gedaan. 4.5) De non-response krijgt onvoldoende aandacht Een responsepercentage van 43% is een bevredigend responsepercentage. Door het uitsturen van een reminder en (vermoedelijke) check op socio demografische kenmerken heeft de gemeente Utrecht een acceptabele werkwijze gehanteerd. Pagina 4

5 4.6) De steekproef is onvolledig De keuze om het onderzoek te beperken tot inwoners van de gemeente Utrecht is een vrije keuze van de onderzoekers en is marktonderzoek-technisch niet laakbaar, mits dit in de rapportage duidelijk wordt aangegeven. Dit laatste is het geval. 5 Samenvattend Voor wat betreft de opzet en de uitvoering van het onderzoek Windenergie door de gemeente Utrecht zijn naar het oordeel van de MOA Ombudsman geen zaken aan het licht gekomen die in strijd zijn met de geldende richtlijnen en kwaliteitseisen met betrekking tot steekproeftrekking en dataverzameling. Men kan van mening verschillen over de juistheid van het gekozen onderzoekuniversum, de steekproefomvang of over de gehanteerde vraagstelling. Hierover doet de ombudsman geen uitspraken. De ombudsman is wel van mening dat het wenselijk is in persberichten en publicaties informatie op te nemen over socio demografische representativiteit van de steekproef alsmede de gerealiseerde response. Dit zouden wij de gemeente Utrecht dan ook willen voorstellen. Over de MOA (MarktOnderzoekAssociatie) De MOA is een vereniging van bedrijven en instellingen die zich bezig houden met Marketing Research en Marketing Intelligence. De MOA bestaat uit vier specifieke bedrijfsgroepen; de marktonderzoekbureaus, de opdrachtgevers van marktonderzoek, de toeleveranciers en de selectiebureaus voor de marktonderzoekbranche. Over de MOA Ombudsman De MOA Ombudsman is ingesteld door de ledenvergadering van de MOA en kan gevraagd of ongevraagd een onderzoek instellen naar de kwaliteit van uitgevoerd marktonderzoek/opinieonderzoek en/of naar de vraag of kort gezegd bij de uitvoering van marktonderzoek behoorlijk is gehandeld indien dat in het belang is van het marktonderzoek/opinieonderzoek in het algemeen. Dit belang wordt groter naarmate uitgevoerd onderzoek een rol speelt in de maatschappelijke discussie en besluitvorming. Dr. A.J. Olivier OMBUDSMAN MOA Center for Information Based Decision Making & Marketing Research Arlandaweg EX Amsterdam Tel tel ombudsman@moaweb.nl Pagina 5