Het nieuwe vennootschapsrecht : inwerkingtreding en overgangsregels

Transcriptie

1 Het nieuwe vennootschapsrecht : inwerkingtreding en overgangsregels Auteur(s): Marijke Roelants Editie: 826 p. 1 Publicatiedatum: 15 april 2019 Het nieuwe vennootschapsrecht : inwerkingtreding en overgangsregels De wet van 23 maart 2019 'tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende diverse bepalingen' (hierna : de 'Invoeringswet') werd bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 4 april De parlementaire voorbereiding heeft een klein jaar in beslag genomen, maar de inwerkingtreding van de wet is nu zeer nabij : op 1 mei 2019 is het zover. In een vorige editie van deze nieuwsbrief werd reeds aandacht besteed aan de inwerkingtreding en overgangsregeling van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen (WVV) zoals die vooropgesteld waren in het eerste ontwerp van de wet (Balans 2018, nr. 809, 1). Hoewel de algemene beginselen dezelfde zijn gebleven en er nog steeds wordt vastgehouden aan een relatief lange overgangsperiode van vijf jaar voor 'bestaande vennootschappen' (voor dit begrip, zie Balans 2018, nr. 809, 1), zijn er door de goedkeuring van amendementen toch wel meerdere onduidelijkheden weggewerkt. Inwerkingtreding en 'opt in' Initieel werd gedacht dat de wet sneller zou worden goedgekeurd en bepaalde het oorspronkelijke wetsontwerp dat de wet in werking zou treden op 1 januari 2019 (art. 30 wetsontwerp, Parl.St. Kamer , nr /002, 610). Het was echter al snel duidelijk dat de inwerkingtreding met enkele maanden moest worden verdaagd om de verschillende actoren in staat te stellen "een beter begrip te krijgen van deze hervorming in al haar facetten" (Amendement nr. 340, Parl.St. Kamer , nr /010, 10). De datum van inwerkingtreding werd uiteindelijk verschoven naar 1 mei 2019 (art. 38 Invoeringswet). Door deze vertraging is de periode voor de 'opt in' korter geworden. De 'opt in' is de mogelijkheid voor 'bestaande vennootschappen' om meteen volledig over te stappen op de nieuwe regeling, waardoor zij geen rekening meer moeten houden met de overgangsregeling die van toepassing wordt op 1 januari 2020 (zie verder). De voorbereiding van de nieuwe statuten kan al iets vroeger beginnen dan 1 mei De Invoeringswet laat vennootschappen immers expliciet toe reeds vanaf de datum van bekendmaking van de Invoeringswet in het Belgisch Staatsblad 4 april 2019 dus naar de notaris te gaan om de statuten aan te passen aan het nieuwe wetboek. Wel kunnen de nieuwe statuten maar ten vroegste van toepassing zijn op 1 mei 2019 (art. 39, 1, lid 2

2 Invoeringswet). In het oorspronkelijke wetsontwerp was de aanpassing van de statuten pas mogelijk vanaf de inwerkingtreding van het wetboek (Amendement nr. 442, Parl.St. Kamer , nr /013, 73). Eén regel uit het nieuwe wetboek krijgt retro actief uitwerking op 31 december 2018 (art. 38, lid 2 Invoeringswet). Het betreft de vrijstelling van de verplichting om onmiddellijk over te gaan tot een statutenwijziging of het vervullen van openbaarmakingsformaliteiten bij een 'administratieve adreswijziging' van een zetel of bijkantoor (art. 2:4, lid 5 WVV). Een administratieve adreswijziging is een wijziging van een adres als gevolg van een administratieve beslissing, bijvoorbeeld bij hernummering of wijziging van de straatnaam, of bij wijziging van de naam van de gemeente naar aanleiding van een fusie van gemeenten. Zulke adreswijziging wordt door de beheersdienst van de Kruispuntbank van Ondernemingen ambtshalve doorgevoerd in de KBO en desgevallend bekendgemaakt in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad (art. III.42/1 WER). De vennootschap moet pas bij de eerste statutenwijziging na de bekendmaking van de ambtshalve wijziging het adres ook in haar statuten aanpassen, althans voor zover het adres daarin is opgenomen. Onder het nieuwe wetboek volstaat het immers dat de statuten van de vennootschap enkel het Gewest vermelden; het adres van de zetel hoeft er niet meer in (Amendement nr. 207, Parl.St. Kamer , nr /008, 60). De retroactiviteit van voormelde bepaling (art. 2:4, lid 5 WVV) op 31 december 2018 was nodig, omdat sommige gemeenten in het Vlaams Gewest op 1 januari 2019 fuseerden. Aldus wilde men vermijden dat deze fusies administratieve lasten voor rechtspersonen tot gevolg zouden hebben (Amendement nr. 292, Parl.St. Kamer , nr /008, 151). Veranderingen vanaf 1 mei 2019 Eerste verandering : geen oprichting van (of omzetting in) oude rechtsvormen Vanaf 1 mei 2019 kunnen geen oude rechtsvormen meer worden opgericht en kunnen bestaande vennootschappen niet meer worden omgezet in oude rechtsvormen. Dit geldt in de eerste plaats voor de rechtsvormen die worden afgeschaft, en dus niet meer voorkomen in het nieuwe wetboek : de commanditaire vennootschappen op aandelen (Balans 2019, nr. 825, 1), de vennootschap met sociaal oogmerk, de landbouwvennootschap, het economisch samenwerkingsverband, de coöperatieve vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid en de coöperatieve vennootschap die niet meer beantwoordt aan de nieuwe definitie van coöperatieve vennootschap (Balans 2018, nr. 819, 1) en de beroepsvereniging. In de tweede plaats heeft dit een impact voor de rechtsvormen die weliswaar niet worden afgeschaft, maar wel worden hervormd. Wie na 1 mei 2019 een besloten vennootschap wil oprichten, moet daarvoor de nieuwe rechtsvorm van de BV gebruiken en niet meer deze van de BVBA. En wie een NV opricht na 1 mei 2019, zal een keuze moeten maken tussen een monistische of duale bestuursvorm (Balans 2019, nr. 825, 1). Tweede verandering : nieuwe regels gelden ook voor nieuwe overeenkomsten Niet alle aspecten van het vennootschapsrecht komen voor in de statuten van een vennootschap : sommige afspraken worden in aparte overeenkomsten opgenomen, zoals bijvoorbeeld stemafspraken of overdrachtsbeperkingen in aandeelhoudersovereenkomsten (wat de BV betreft, zie Balans 2018, nr. 815, 1 en wat de maatschap betreft, zie Balans 2018, nr. 809, 1). De regels van het nieuwe wetboek zijn van toepassing op de overeenkomsten die tot stand komen vanaf 1 mei Derde verandering : geschillenregeling

3 Aandeelhouders die elkaar willen dagvaarden tot uittreding of uitsluiting uit de vennootschap, moeten dit vanaf 1 mei 2019 meteen doen volgens de nieuwe regels (art. 39, 5 Invoeringswet). Reeds lopende geschillen blijven beheerst door het oude wetboek. Overgangsregeling vanaf 1 januari 2020 Algemeen Vennootschappen die de overgangsregeling geheel willen vermijden, hebben zoals gezegd de kans om tijdens de periode van 4 april tot 31 december 2019 via een statutenwijziging gebruik te maken van de 'opt in' (art. 39, 1, lid 2 Invoeringswet). Door de opt in worden de nieuwe regels van toepassing op de vennootschap vanaf de bekendmaking van de statutenwijziging in het Belgisch Staatsblad (maar wel pas ten vroegste op 1 mei 2019). Bestaande vennootschappen zijn niet verplicht dit te doen, maar doen ze dit niet, dan moeten zij vanaf 1 januari 2020 wel rekening houden met de volgende regels uit het nieuwe wetboek. Dit zijn, ten eerste, de regels uit het nieuwe wetboek die als dwingend bestempeld worden (de 'dwingende bepalingen'), ten tweede, de nieuwe regels die slechts van aanvullend recht zijn als ze niet strijdig zijn met de bestaande statuten, en, ten derde, de regels die onder het oude wetboek dwingend waren maar dit niet meer zijn in het nieuwe wetboek. De focus van deze bijdrage ligt op de dwingende bepalingen. 'Dwingende bepalingen' * Niet limitatieve lijst 'Dwingende bepalingen' zijn de regels uit het nieuwe wetboek die hoe dan ook op 1 januari 2020 van toepassing worden, ook wanneer de statuten van de vennootschap nog niet zijn aangepast aan het nieuwe wetboek. Volgens de minister van Justitie vallen bepalingen van 'openbare orde' hier eveneens onder. In dit verband benadrukte hij ook dat vennootschappen de toepassing van de dwingende bepalingen niet kunnen uitstellen (Verslag van de eerste lezing, Parl.St. Kamer , nr /011, 178). De memorie van toelichting wijst een aantal 'dwingende bepalingen' aan, maar deze lijst is niet volledig (MvT, Parl.St. Kamer , nr /001, ). Er kan dus onzekerheid bestaan over de dwingende aard van een regel. De Raad van State had daarom gesuggereerd om "bepaalde situaties die zich in de praktijk voordoen uitdrukkelijk te regelen", maar de minister vond het niet opportuun om de lijst nog langer te maken "omdat het gemeen recht in de tijd een oplossing biedt". Hij stelde verder dat dit "zelfs gevaarlijk is" en "niet aangewezen is omdat men niet alle hypotheses kan voorzien" (Verslag van de eerste lezing, 179 en 181). * Enkele voorbeelden Een aantal voorbeelden van dwingende bepalingen aangehaald in de memorie van toelichting, betreffen de dagelijkse werking van de vennootschap. Zo is de ruimere invulling van het begrip 'dagelijks bestuur' een dwingende bepaling die meteen vanaf 1 januari 2020 van toepassing wordt, wat voor de meeste vennootschappen handig zal zijn (over dit begrip, zie Balans 2019, nr. 825, 1). Dit betekent echter niet dat bevoegdheidsovertredingen begaan onder de oude wet rechtsgeldig worden (Verslag van de eerste lezing, 179). Aan de andere kant zijn ook de nieuwe regels over belangenconflicten van toepassing, die strenger zijn aangezien de geconflicteerde bestuurder zich moet onthouden van de stemming en de beraadslaging (Balans 2019, nr. 825, 1). Ook de algemene regeling van bestuurdersaansprakelijkheid, met inbegrip van de beperking van de aansprakelijkheid of 'cap', zijn dwingende bepalingen die vanaf 1 januari 2020 ook gelden voor bestaande vennootschappen (Balans 2019, nr. 825, 1). De overgangsregeling verduidelijkt wel dat enkel "schadeveroorzakende feiten die plaats

4 vinden na" 1 januari 2020 of na de datum van de opt in (als de vennootschap hiervoor kiest) onder de toepassing van het nieuwe wetboek vallen (art. 39, 6 Invoeringswet). Feiten tot 31 december 2019 worden nog beoordeeld volgens de regels van het oude wetboek, dus zonder beperking van bestuurdersaansprakelijkheid (zie ook Verslag van de eerste lezing, ). Specifiek voor de BVBA die BV en 'kapitaalloos' wordt, bepaalt de Invoeringswet dat het volgestort gedeelte van het kapitaal en de wettelijke reserve op 1 januari 2020 automatisch (dus "van rechtswege en zonder vervulling van enige formaliteit") worden omgevormd in een statutair onbeschikbare eigen vermogensrekening. Het niet gestorte gedeelte van het kapitaal wordt op dezelfde wijze omgevormd in een eigen vermogensrekening "niet opgevraagde inbrengen" (art. 39, 2, lid 2 Invoeringswet, zie ook Balans 2018, nr. 817, 1). Dit is de boekhoudkundige vertaling van de afschaffing van het kapitaal. Eveneens meldenswaardig is dat een uitkering van dividenden in een BV slechts kan geschieden na het uitvoeren van de dubbele uitkeringstest, bestaande uit een nettoactief en liquiditeitstest (zie daarover Balans 2018, nr. 817, 1). Dezelfde regeling geldt voor het vaste gedeelte van het kapitaal van de CVBA die CV wordt. * Terminologische wijzigingen De introductie van de nieuwe rechtsvormen zet zich door in de benamingen en afkortingen die ook in andere wetgeving moeten worden gebruikt voor vennootschappen (art. 31 Invoeringswet). De 'besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid' (BVBA) wordt vanaf 1 januari 2020 immers de 'besloten vennootschap' (BV) genoemd; de 'gewone commanditaire vennootschap' (Comm.V) wordt de 'commanditaire vennootschap' (CommV); de 'coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid' (CVBA) wordt de 'coöperatieve vennootschap' (CV). De afkorting 'V.O.F.' gaat voortaan door het leven zonder puntjes, als 'VOF'. Vervolgens en zonder dat daarvoor een statutenwijziging nodig is moeten de vennootschappen zelf vanaf 1 januari 2020 dwingend de nieuwe benamingen en afkortingen gebruiken (MvT, ). Wat betreft de wijziging "in alle wetten" van het begrip 'landbouwvennootschap' in 'landbouwonderneming' (art. 31, lid 1 Invoeringswet), evenals enkele andere bepalingen inzake de landbouwonderneming (art. 40 Invoeringswet) is er nog een koninklijk besluit nodig. Bedoeling is de regio's aldus meer tijd te geven om de wijzigingen voor te bereiden, maar deze begripswijziging zou ook ten laatste op 1 januari 2020 moeten worden doorgevoerd (Amendement nr. 342, Parl.St. Kamer , nr /010, 13). * Dwingende bepalingen in overeenkomsten De wet bevat geen bijzondere overgangsregeling voor overeenkomsten die vóór de inwerkingtreding van de wet werden afgesloten. De memorie van toelichting legt wel uit dat op reeds afgesloten overeenkomsten de oude wet van toepassing blijft, met uitzondering van de dwingende bepalingen die 'onmiddellijk' van toepassing worden (MvT, ). Als voorbeeld van contractuele regelingen worden exoneratie en vrijwaringsclausules ten gunste van bestuurders aangehaald die "van rechtswege nietig worden" (MvT, ). Deze clausules blijven echter wel geldig voor schadeveroorzakende feiten die zich hebben voorgedaan vóór 1 januari 2020 (Verslag eerste lezing, ). * Oude dwingende verbodsregels die er in het nieuwe wetboek niet meer zijn In de memorie van toelichting luidt het zonder voorbehoud dat "het voor zich spreekt dat partijen van de nieuwe vrijheid kunnen gebruik maken" als het nieuwe wetboek dwingende bepalingen van het oude wetboek heeft opgeheven (MvT, 351). Uit de latere voorbereidende werken blijkt dat deze nieuwe vrijheid toch haar grenzen kent. Men moet immers opletten met clausules die bij de totstandkoming van de overeenkomst in strijd waren met de dwingende bepalingen van het oude Wetboek van

5 vennootschappen; zij blijven ook nietig onder de nieuwe regeling, zelfs als die oude dwingende bepaling werd opgeheven in het nieuwe wetboek (Verslag eerste lezing, 181). Een eerste voorbeeld van zo'n dwingende regel is het verbod op verliesvrijstelling vervat in artikel 32 van het oude wetboek (ook gekend als 'leeuwenbeding'). De clausule waarbij de ene aandeelhouder het recht kreeg om op een bepaald ogenblik zijn aandelen te verkopen aan een andere aandeelhouder tegen minimaal de prijs die deze eerste ervoor had betaald, riskeerde dus nietig te worden verklaard wegens strijdigheid met dit verbod. Het Hof van Cassatie had in haar rechtspraak de draagwijdte van het verbod al sterk afgezwakt en het verbod komt dan ook niet meer terug in het nieuwe wetboek (art. 4:2 WVV; MvT, ). Een tweede voorbeeld dat wordt gegeven is de 'ad nutum' afzetbaarheid van bestuurders in de NV. Uit de regel dat een bestuurder op elk moment moet kunnen worden afgezet, vloeide een verbod op een opzegvergoeding voort, aangezien dit de vennootschap zou kunnen afremmen om de bestuurder in kwestie af te zetten (Balans 2019, nr. 825, 1). Hoewel een opzegvergoeding onder het nieuwe wetboek wel toegelaten is, wordt een contractuele opzegvergoeding toch nog als nietig beschouwd wegens schending van de openbare orde, als deze tot stand gekomen is vóór de inwerkingtreding van de nieuwe wet (Verslag van de eerste lezing, 181). *Dubbele toepassing dwingende bepalingen van afgeschafte vennootschapsvormen Tot slot is de situatie voor vennootschappen met een rechtsvorm die wordt afgeschaft, nog net iets complexer. Zij moeten enerzijds rekening houden met het oude wetboek voor wat de oude rechtsvorm betreft, om hen "in staat te stellen volgens hun wettelijk regime te functioneren". Maar anderzijds moeten zij ook al rekening houden met de dwingende regels van het nieuwe wetboek die betrekking hebben op de alternatieve rechtsvorm die hun rechtsvorm vervangt (MvT, 353; art. 41 Invoeringswet). Voor het economisch samenwerkingsverband bijvoorbeeld is dit de nieuwe VOF. Voor de commanditaire vennootschap op aandelen is dit de nieuwe NV (art. 41, 2 Invoeringswet). Concreet betekent dit dat de governance beheerst blijft door het oude wetboek maar de belangenconflictregels wel al van toepassing zijn (Verslag van de eerste lezing, , zie hierover Balans 2019, nr. 825, 1). Voor de CVBA die niet aan de nieuwe definitie van CV beantwoordt, gelden de regels van de BV. Spreken de respectievelijke dwingende bepalingen elkaar tegen, dan krijgen deze van het nieuwe wetboek voorrang (MvT, 354 en art. 41, 1, laatste lid Invoeringswet). Impact op statuten en einde overgangsregeling Een vennootschap die op het ogenblik van de inwerkingtreding op 1 mei 2019 reeds bestaat, heeft tot 1 januari 2024 tijd om haar statuten volledig in overeenstemming te brengen met het nieuwe wetboek (art. 39, 1, lid 3 Invoeringswet). Worden de statuten voordien gewijzigd, dan is de vennootschap verplicht om op dat ogenblik haar statuten geheel in overeenstemming te brengen met het nieuwe wetboek. De omzetting van een afgeschafte rechtsvorm in een nieuwe rechtsvorm wordt beschouwd als een statutenwijziging. De formele omzettingsprocedure uit het nieuwe wetboek moet evenwel niet worden gevolgd (art. 41, 4 Invoeringswet). Deze omzetting gebeurt van rechtswege op 1 januari 2024 als deze nog niet eerder is doorgevoerd (art. 41, 2 Invoeringswet). De raad van bestuur heeft dan nog zes maanden om de statuten aan te passen (art. 41, 3 Invoeringswet). De doorvoering van een statutenwijziging met betrekking tot eender welke beslissing maakt een einde aan de overgangsregeling. Er wordt wel een uitzondering gemaakt voor

6 statutenwijzigingen die voortvloeien uit "de toepassing van het toegestane kapitaal, de uitoefening van inschrijvingsrechten of de conversie van converteerbare obligaties". Deze wijzigingen brengen geen verplichting met zich om de statuten aan te passen aan het nieuwe wetboek (art. 39, 1, lid 3 Invoeringswet). Bevatten de statuten van een bestaande vennootschap een regel die strijdig is met een dwingende bepaling van het nieuwe wetboek, dan wordt deze regel "voor niet geschreven gehouden" zolang de statuten niet werden aangepast aan het nieuwe wetboek (art. 39, 2, lid 1 Invoeringswet). Besluit Vennootschappen die complexiteit willen vermijden, doen best vóór 1 januari 2020 een beroep op de 'opt in' door nieuwe statuten voor te bereiden in overeenstemming met het nieuwe wetboek. Men mag daarbij echter niet overhaast tewerk gaan. Het kan immers interessant zijn om de nieuwe wetgeving rustig te bestuderen, en pas na verloop van enige tijd te beslissen over te schakelen van een oude NV naar een nieuwe BV of van een oude BVBA naar een nieuwe NV in het licht van de toekomstige plannen van de vennootschap. Marijke Roelants Roularta Media Group NV This copy is licensed to marijkeroelants@gmail.com