Archeologisch bureau- en veldonderzoek Zoekweg 74 te Lepelstraat

Transcriptie

1 Archeologisch bureau- en veldonderzoek Zoekweg 74 te Lepelstraat Vanwege de uitbreiding van een ketelhuis en een warmteopslagtank bij een bestaand kassencomplex aan de Zoekweg 74 heeft de gemeentelijke archeoloog van Bergen op Zoom, op verzoek van de eigenaar dhr. A.Loos te Moerstraten, een onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek bestond uit een bureau-onderzoek en een veldonderzoek in de vorm van verkennende boringen. Het onderzoek was noodzakelijk in verband met de uit te geven omgevingsvergunning voor de bouw van het ketelhuis en de tank. Vooruitlopend op een plan om op termijn de kassen in noordelijke richting te vergroten, werden op het naastgelegen akkerperceel een oppervlaktekartering en enkele aanvullende boringen uitgevoerd. Geologie en bodem Geomorfologisch bestaat de bodem onder het perceel uit terrasafzettingswelvingen (vormeenheid 3L12a). De ondergrond bestaat uit pleistoceen zand waarop zich gedurende de laatste jstijd (ruim tot jaar geleden) een dunne laag van stuifzand heeft afgezet. Deze wordt gerekend tot de Formatie van Boxtel. Het perceelligt op de overgang van relatief hoge zandgronden in het zuiden (het dorp Lepelstraat) naar lage en vlakke gronden in het noorden. De grens van deze terreinwelving is nog zichtbaar in de akker naast de kassen. Bodemkundig is sprake van podzolgronden. Dit zijn gronden waar door invloed van infiltratie de bovenste laag werd uitgeloogd tot een wit 'loodzand' en waar de mineralen naar onder toe een roestbruine laag hebben gevormd. Dieper bevindt zich het gele dekzand. Deze bodem, ook wel podzol genoemd, wordt afgedekt door een akker- of esdek van maximaal 50 cm dikte. Deze laag werd gevormd door agrarisch gebruik in de laatste eeuwen en is geheel verspit door langdurig ploegen. n 1948 werd het gebied van Bergen op Zoom-Halsteren-Lepelstraat gekarteerd door de Stichting Bodemkartering (Stiboka), in opdracht van de land- en tuinbouw. Volgens deze gedetailleerde kartering ligt het perceel in een gebied van humeuze heideontginningsgrond. Deze gronden waren eeuwen geleden bedekt met veen. Het veen werd als turf afgegraven en het resterende zandoppervlak veranderde in heide. Pas in de loop van de 18de eeuw werd het weer in cultuur gebracht. Op de plaats van Zoekweg 741ag een stuk grond dat aanmerkelijk droger was en waarschijnlijk nooit met veen bedekt is geweest. Dergelijke terreinwelvingen kwamen veelvuldig voor aan de rand van het veen, bijvoorbeeld aan de westkant van het Halsters Laag...* At,.. f 11 ;.t '.i.~j'.,:'.'j! 2\.~. j"q'.. _o'{",.', "..,.'.. J' '\ \.....,-~~,\,'~,~.,_._. Vereenvoudigd bodemkaartje van de omgeving Halsteren en Lepelstraat (rode cirkels). Groen is voormalig veen, wit is zand. De zwarte pijl wijst naar Zoekweg 74.

2 r:.'- Historie Dankzij de bodemkaart van Stiboka is de rand van de voormalige veenbedekking goed zichtbaar. De grens tussen de stuifzandgronden (zand) en de heideontginningsgronden(afgegraven veen) ligt precies op de lijn Vossepad-Kerkstraat-Lepelstraatseweg. Langs de zuidkant van het perceellag een waterloop, die van zuidoost naar noordwest stroomde, van Bloemendaal naar de Kladde. Mogelijk was dit een oude turfvaart. De gronden aan de overkant van de Zoekweg zijn bijzonder lemig: ondiep in de ondergrond bevindt zich een dikke laag klei. Op de kaart zijn die weergegeven als golfjes. ~ ' Op de oudste gedetaileerde kaart van het gebied (landmeter J.B.Adan, 1783) was het terrein van Zoekweg 74 als weide in gebruik. n de loop van de 19de eeuw werden dit akkers. De enige bebouwing in de buurt stond aan de overkant van de Zoekweg. Pas op het einde van de jaren '70 - begin jaren '80 werden de kassen en het woonhuis gebouwd. ~ J J

3 Archeologische waarden Bij het opstellen van de archeologische kaart van de gemeente Bergen op Zoom werden de zandgronden van Lepelstraat aangemerkt als terreinen waar mogelijk archeologische sporen aanwezig kunnen zijn. Ten westen van het dorp zijn in het verleden sporen uit de Romeinse tijd, Vroege Middeleeuwen en Late Middeleeuwen gevonden. Veel van deze gronden waren redelijk vruchtbaar en geschikt om te bewonen. De gronden ten noorden van het dorp waren ooit met veen bedekt. Dat werd vanaf 1250 afgegraven voor de turfwinning. Veengronden zijn niet geschikt voor bewoning, dus de kans om er archeologische sporen te vinden van permanente bewoning in de vorm van boerderijen, is zeer klein. Bovendien is het oude veenoppervlak weggegraven. Alleen op welvingen in de ondergrond ontstonden als het ware eilanden of donken, die wel bewoond konden worden. n de prehistorie waren ze geschikt als jachtkampen voor jagers. Soortgelijke donken met resten van vuursteen zijn bekend langs het Halsters Laag. Om die reden is de terreinwelving onder Zoekweg 74, zoals aangeduid op de bodemkaart uit 1948, aangewezen als een terrein met een mogelijke archeologische waarde. n principe kunnen er resten liggen van jachtkampen uit de steentijd, vaak herkenbaar aan het voorkomen van vuursteen werktuigjes. Helaas zijn veel van zulke vindplaatsen in later tijd aangetast door landbouwactiviteit zoals ploegen. Hoe dikker de bovenlaag boven de vindplaats, hoe meer kans dat er nog resten op hun plaats liggen. Als de bovenlaag relatief dun is, dan zullen sporen opgeploegd zijn. n het beste geval is er dan nog een concentratie van vuursteen aanwezig in de bouwvoor. Het veldonderzoek Het veldonderzoek is bedoeld om de theoretische trefkans van de waardenkaart in de werkelijkheid te toetsen. Daarbij zijn de volgende vragen belangrijk: s er nog sprake van een onaangetaste ondergrond onder de akkerlaag? n dit geval moet dat een podzol zijn, bestaande uit een loodzandlaagje op een donkerbruine zandlaag, op een ondergrond van geel zand. Hoe dik is de akkerlaag? Zijn er in de (geploegde) akker concentraties van vuursteen of andere oude vondsten, zoals scherven, aanwezig?

4 r ' Om dit te toetsen, werden er drie boringen gezet op het terreintje, waar de warmteopslagtank gebouwd zal worden. Daar bleek een verhardingslaag aanwezig, waardoor de boringen iets naar het zuiden opschoven. Dat maakt voor de resultaten geen verschil. De onderlinge afstand tussen de boringen bedroeg 3 meter. Ter plaatse van de toekomstige uitbreiding van de kas werden nog drie boringen gezet. Daar werd ook de akker belopen om eventuele vondsten van het oppervlak te rapen. De akker was kort daarvoor geploegd. Resultaten De drie boringen ter plekke van de warmteopslagtank gaven alle hetzelfde beeld (81 tim 3). De bovenste 45 cm bestond uit zwart humeus zand. Daaronder lag geel dekzand. n een boring (82) was nog een restant van de inspoelingslaag van de podzol aanwezig, herkenbaar aan de bruingele kleur. n de opgeboorde zwarte grond werd geen enkele scherf of stukje houtskool, vuursteen, of dergelijke gevonden. De drie boringen bij de geplande uitbreiding van de kas (84 tim 6) werden aan de rand van de akker gezet, naast de bestaande kas. Ook deze leverden een zelfde beeld. r-: ' r r r. De ondergrond bestond tot een diepte van 35 tot 40 cm uit zwart humeus zand. Daaronder bevond zich een dunne laag van bruin zand: het onderste deel van de inspoelingslaag van de podzol. n de opgeboorde zwarte grond tekenden zich geen lagen af. Evenmin werden er archeologische resten in gevonden. De akker ter hoogte van de geplande kasuitbreiding bij boringen 5 en 6 werd nagelopen op het voorkomen van vondstmateriaal. Sporaaisch liggen er scherven van aaraewerk;-steengoed englasaan net oppervlak. Deze dateren alle uit de late 19de en 20ste eeuw. Ouder materiaalontbreekt. Evenmin werd vuursteen waargenomen. De dichtheid van het vondstmateriaal is veel minder dan 0.4 \ "~i JO-' Verdeling van de boorpunten op de kadastrale ondergrond

5 nterpretatie De boringen wijzen op het voorkomen van een veldpodzol waarvan het bovenste deel (de uitspoelingslaag van wit zand) en de onderliggende laag van inspoeling (bruingeel zand) vrijwel helemaalontbreken. n twee boringen bij de warmteopslagtank was er geen inspoelingslaag meer, wat wijst op het voorkomen van een terreinwelving, waarvan het bovenste deel werd afgetopt. De podzollag hier oorspronkelijk iets hoger. De terreinwelving is ook in het veld goed te zien. Het grootste deel van de veldpodzol werd opgenomen in het bovenliggende cultuurdek van zwart zand. Dat gebeurde door langdurig ploegen en bemesten. Daarbij werd het oorspronkelijke oppervlak van de zandwelving afgetopt. Bodemkundig is inderdaad sprake van podzolgronden, met een relatief dunne akkerlaag. n het onderliggende gele zand werd geen leem waargenomen. Archeologische waarde De aanwezigheid van intacte sporen, met name uit de steentijd, kan uitgesloten worden omdat het oorspronkelijke maaiveld werd aangetast en opgenomen in de bouwvoor. De vroegere aanwezigheid van veen is aannemelijk, maar kan niet meer aangetoond worden. Vermoedelijk was deze veenlaag plaatselijk vrij dun. Sporen van bewoning van de Bronstijd tot de Late Middeleeuwen zijn niet aangetoond en de kans daarop is ook minimaalomdat de terreinomstandigheden (veen) ongunstig waren en eveneens vanwege het ontbreken van een oud maaiveld. Bij het verploegen van een oud maaiveld waarop bewoningssporen lagen, mag verondersteld worden dat er verspreide vondsten in de huidige akkerlaag terecht zouden komen. Deze vondsten zouden dan over een groter gebied liggen, maar nog wel door een veldkartering opgespoord kunnen worden. De uitgevoerde kartering heeft hiervan echter niets opgeleverd, terwijl er net geploegd was waardoor de omstandigheden om iets te vinden gunstig waren. De schaarse vondsten dateren uit de 19de en 20ste eeuwen zijn door bemesting op het terrein gekomen. De conclusie is dat het terrein -tenminste op deze plaats- in het verre verleden nooit bewoond is geweest. Advies Geadviseerd wordt om het terrein vrij te geven voor de geplande bouw van de warmteopslagtank en het ketelhuis. Een vervolgonderzoek is niet nodig. Voor het uitbreiden van de kas zal naar verwachting een nieuwe omgevingsvergunning aangevraagd worden. Voor het onderdeel archeologie kan dan naar dit rapport verwezen worden. M. Vermunt gemeentelijk archeoloog Afdeling Stedelijke Ontwikkeling Team Ruimtelijke Ordening en Vergunningen Postbus AA Bergenop Zoom te /

6 Ben Vreu~denhil Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Rijsdijk, Natasja maandag 3 oktober :58 Ben Vreugdenhil RE: Verzoek wateradvies i.h.k.v, de Watertoets Geachte heer Vreugdenhil k heb geen aanvullende opmerkingen op de waterparagraaf. Met vriendelijke groet, Natasja Rijsdijk Adviseur Water- en Emissiebeheer Beleid & Planadvies T E adres@brabantsedelta.nl Aanwezig op -vul werkdagen in (parttime)of verwijder deze regel (fulltime)- Waterschap Brabantse Delta Bouvignelaan5, 4836 AA Breda Postbus 5520, 4801 DZ Breda Kijk ook eens op volg ons op Twitter, Facebook en Linkedln.~~== Van: Ben Vreugdenhil [mailto: adres@vek.nl] Verzonden: vrijdag 23 september :40 Aan: Rijsdijk, Natasja Onderwerp: Verzoek wateradvies i.h.k.v, de Watertoets Geachte mevrouw Rijsdijk, n het kader van een voorgenomen ruimtelijke ontwikkeling verzoek ik u om een advies te verstrekken over de waterparagraaf. k heb hier over gisteren contact gehad met uw collega Sjoerd Koenraadt. n de bijlage heb ik de relevante delen uit de ruimtelijke onderbouwing opgenomen. De toename van verharding willen wij compenseren door hemelwater op te vangen in het waterbassin. ndien u vragen heeft dan verneem ik dat graag. Met vriendelijke groet / With kind regards, Ben Vreugdenhil VEK AdviesgroepBV Jupiter4331 NL-2675LX Honselersdijk1PO Box 644 1NL-2675ZW Honselersdijk1Netherlands1 E en.lailadres@vek.nlll yvww.vek.n.t +31 (0) M +31 (0) [Paginanummer)