Jacqueline Verhees Joosje van Geest. groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht. 2 toolkit

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Jacqueline Verhees Joosje van Geest. groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht. 2 toolkit"

Emma Bakker
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Jacqueline Verhees Joosje van Geest groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht 2 toolkit

2 groenbeheer & naoorlogs erfgoed: toolkit Dit document maakt deel uit van het onderzoek naar implementatie van erfgoedkennis in het groenbeheer en -onderhoud in de naoorlogse wijk Pottenberg in Maastricht. Tijdens het proces in Pottenberg zijn allerlei hulpmiddelen (tools) onderzocht op hun bruikbaarheid. Een aantal daarvan is uitgewerkt. Andere kunnen door de gemeente zonder meer worden opgepakt. Hieronder volgt een overzicht, met zo nodig een verwijzing naar documenten waar een en ander is uitgewerkt. 1 Methodische aanpak: het groene erfgoedwerkplan 'Het groene erfgoedwerkplan' is een methodisch kader voor implementatie van erfgoedkennis in het beheer en onderhoud van het groen in de naoorlogse wijken. Geïllustreerd met (werk) documenten uit het Pottenberg-proces is een algemeen toepasbaar vijf-stappenplan opgesteld. (zie het betreffende document) 2 Diagnoses Diagnoses zijn compacte, beeldende rapportages met analyse van specifieke (deel)gebieden. Doel is om problemen en opgaven helder in beeld te brengen, gerelateerd aan erfgoedkennis. De winst van inzet van erfgoedkennis wordt duidelijk. Groen(beheer)opgaven kunnen hiermee scherp worden geagendeerd. (zie de voorbeeld-diagnoses voor het Via Regiapark en de Groene Westrand) Korte geschiedenis van ontwerp-realisatie-ontwikkeling Historisch bronmateriaal en interpretatie Inventarisatie van actuele staat van het groen (technisch) Analyse; vertrekkend vanuit de erfgoedkarakteristieken in vergelijking met de actuele situatie (foto s). Wat zie je; wat is er veranderd; hoe functioneert het. Plus waardering van deze huidige situatie. Conclusies worden gesteld in de vorm van een Remedie: toekomstwaarde van het geheel, onderdelen, en/of typische aspecten. Wat is er nodig om het gebied duurzaam verder te ontwikkelen, met gebruikmaking van de erfgoedkwaliteiten? Het is niet de bedoeling om in de diagnose nieuwe ontwikkelingen mee te nemen; geef wél zo mogelijk suggesties daarvoor. 2

3 3 Checklist analyse structuur (te gebruiken bij analyse en waardering) Bij het analyseren van de historisch-morfologische karakteristieken zijn er in de regel vier lagen te onderscheiden, drie schaalniveaus van ruimtelijke structuur plus een laag van de elementen: 1. er is altijd een leidend ontwerpprincipe, vaak ontleend aan de landschappelijke context; een soort sleutel waarmee je de opbouw en samenhang kunt begrijpen, en ook de plaats van onderdelen in het grotere geheel. Vaak maakt de wijk deel uit van een ensemble van meerdere wederopbouwwijken. Deze sleutel werkt als eye-opener: het leidend ontwerpprincipe is vaak te herkennen in de uitwerking van de onderdelen, zoals de inrichting van de wijkranden of de opzet van een straatprofiel. 2. Hoe is dit leidend ontwerpprincipe uitgewerkt tot (groene) hoofdstructuur. Er is namelijk altijd een (groene of groen-blauwe) structuur, een ruimtelijk frame, een raamwerk, dat zorgt voor de grote samenhang tussen stad en landschap. Routes, visuele-ruimtelijke verbanden en programma s in dit frame verbinden de wijken (de stad) en het landschap buiten de stad met elkaar. 3. Ruimtelijk organisatie van de wijk. Altijd zijn er de drie fysieke bouwstenen gebouwen, infra en groen, samengesteld tot een wijkstructuur, een ruimtelijke organisatie. Als je dit ontrafelt ontdek je vaak dat de bouwstenen in verschillende wijken (binnen een stadsdeel) op een verwante manier in elkaar zijn gezet. 4. En: de fysieke bouwstenen hebben elk hun eigen kenmerken. Vaak gaat het dan over de bebouwing: zijn er meerdere woningtypes, geordend tot ensembles. Er is sprake van een architectuurtaal' waar de beplantingen op reageren. Bij de groene ruimte gaat het over bouwstenen bomen, groene vloer en opgaande beplantingen. Ook water en het maaiveldreliëf kunnen bouwsteen zijn. Bij elke bouwsteen is ook vaak sprake van een soort taal, van verwantschap in soorten en in de manier waarop beplantingen zijn samengesteld. In het samenspel van 1, 2, 3 en 4 zijn er wetmatigheden, ook wel spelregels, te vinden Daarmee is er een handvat om erfgoedkwaliteiten ook in nieuwe situaties toe te gaan passen. De toelichting op de vijf stappen van 'het groene erfgoedwerkplan' geeft illustratie hiervan aan de hand van het werkmateriaal uit Pottenberg. 3

4 4 De taal van.. In Pottenberg bestaat de taal van het groen uit de bouwstenen reliëf (de groene vloer), bomen en opgaande beplantingen. In veel andere staden zal daar de bouwsteen van het water aan kunnen worden toegevoegd. De taal van het reliëf In het rapport 'de groene ruimte van Pottenberg' is uitgewerkt hoe het reliëf op drie schaalniveaus een rol speelt: landschap / wijk / plek (in relatie tot gebouw en in relatie tot open ruimte). De bomentaal De karakteristieke toepassing van bomen in Pottenberg is ontrafeld en vastgelegd in 'de bomentaal van Pottenberg'. Er is een bomentypologie onderscheiden en gekoppeld aan de positie en hun werking in de ruimte. Daarmee is een reeks spelregels opgesteld: de grammatica. Hiermee is de bomentaal ook toe te passen op nieuwe situaties; kan de taal zich verder ontwikkelen en levend worden gehouden. Het ABC van de opgaande beplantingen Voor Pottenberg is dit uitgewerkt in de 'groene randen checklist', met name gericht op informatie aan (en inspiratie voor) de corporaties en andere groeneigenaren. De checklist pelt de 'rol van de groene randen' af in zeven betekenislagen; van de voordeur van de woning tot aan het landschap: - in relatie tot gebouwen. Een rol die varieert van heel precies reageren op de architectuur, tot neutrale afscherming van een terrein naar de omgeving. Altijd gaat het over de overgang van privédomein naar openbare ruimte. - ruimte-gerelateerd in de vorm van schermen, coulissen en geleiders; in de grote groene ruimtes. De heesterranden hebben altijd een zorgvuldig bepaalde rol in het dimensioneren van de ruimte. Ze begrenzen, geleden, begeleiden et cetera. 5 tools t.b.v. implementatie / werken met / communiceren over De opgedane kennis kan op allerlei andere manieren worden ingezet. Hier een overzicht met voorbeelden en referenties naar interessante formats die op andere plaatsen worden gebruikt. erfgoedkennisschema Een schema dat gaande het proces is ontwikkeld om duidelijk te maken dat erfgoedkennis geen extra claim op het groen legt, maar een bron van kennis en inspiratie is (zie 'het groene erfgoedwerkplan') 4

5 'de essentie in kort bestek' (niet uitgewerkt) Voor iedereen toegankelijk document (per wijk of per groengebied, of per cluster) in een aanspreekbare vormgeving. Geeft de essentie en de principes van het oorspronkelijke kunstwerk (onderdelen dus die nog vitaal zijn). Dit is kennis die bij alle ontwikkelingen bruikbaar is. Hiermee kan iedereen op erfgoedkarakteristieken gewezen worden en ze leren zien. Voor professionals werkt het als geheugensteun en informatiebron die ze kunnen gebruiken als toelichting bij plannen etc. Het vorm ook basis-informatie over de wijk ten behoeve van bewoners. De gemeentelijke website kan deze informatie opnemen in de vorm van een wijkwijzer, die aan elke nieuwe bewoner wordt aangereikt. 'beheervisie kort en krachtig' (niet uitgewertk) Documentje voor in de binnenzak met, in kort bestek, de komende ingrepen in het groen en de achtergronden daarvan. De Gemeente Zwolle experimenteert hiermee, t.b.v. communicatie tussen groenontwerper en de beheerders. Voor de uitvoerder die buiten aan het werk gaat is dit een nuttige tool waarmee hij/zij bewoners kan vertellen over de achtergonden van de werkzaamheden. open platform voor informatie aan bewoners Erfgoedkennis kan worden gedeeld via een digitaal kennisplatform voor en door bewoners. Inspirerend: de website van de stichting Gemeenschappelijke Voorzieningen in t Hool in Eindhoven. Deze site biedt overgigens méér dan alleen essentiële kennis, want is tevens hét platform voor inzet van bewoners bij het beheer van gemeenschappelijk groen. implementatie in reguliere onderhoudsystemen In Maastricht kan eenvoudig een erfgoed-bomenbeheer-laag worden opgenomen in de digitale bomendatabase. Deze is via een app overal raadpleegbaar voor de buitendienstbeheerders. Digitaal signaleren bij Buitendienst wanneer erfgoedkarakteristieken aan de orde zijn. Dan standaard protocol waarbij de deskundigen van Ruimte betrokken worden. Bij de standaard vijf-jaarlijkse beoordeling kan de erfgoed-laag geleidelijk aan worden geïmplementeerd. 5

6 deelnemers Deelnemers Gemeente Maastricht Carlos Apers, stedenbouwkundige Johan Canoot, groenontwerper Anouk Crapts, projectleider stedelijke ontwikkeling Mart Geraerds, wijkbeheerder Saskia Hendricks, landschapsadviseur Edo Lemmens, landschapsadviseur Servé Minis, adviseur cultuurhistorie (projectleider) Alex Vrancken, coördinator openbare ruimte Rob van Woerdekom, bomenopzichter Deelnemende corporaties Woonpunt: Amanda Crombach Sint Servatius: Bart Boyens Deelnemers Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Anita Blom, specialist historische stedenbouw (opdrachtgever) Natascha Lensvelt, specialist tuinen en parken Gidsen Joosje van Geest, architectuurhistoricus Jacqueline Verhees, landschapsarchitect Zomerhofstraat 84 Verhees voor Landschap 3032 CM Rotterdam M M jcqln@verheesvoorlandschap.nl info@joosjevangeest.nl colofon Groenbeheer & naoorlogs erfgoed: toolkit Dit document maakt deel uit van het onderzoek naar implementatie van erfgoedkennis in het groenbeheer en -onderhoud in de naoorlogse wijk Pottenberg in Maastricht. Samenstelling en tekst: Jacqueline Verhees januari

Vergelijkbare documenten

Jacqueline Verhees Joosje van Geest. groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht

Jacqueline Verhees Joosje van Geest groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht 1 het groene erfgoedwerkplan groenbeheer & naoorlogs erfgoed: het groene erfgoedwerkplan INHOUD inleiding...3