PEDAGOGISCH DOSSIER LERAAR

Transcriptie

1 PEDAGOGISCH DOSSIER LERAAR

2 Dit pedagogisch dossier werd gerealiseerd door Stephen Stalpaert, Elise Van Bosch en Rozewinde Gerits, studenten van de Vrije Universiteit van Brussel onder leiding van Jos VANDEBROUCK (MUSEUMDIDACTIEK).

3 INHOUDSTAFEL INLEIDING... ERVAREN: DE THEECEREMONIE... VERHELDEREN: GROEPSGESPREK OVER STEREOTYPEN... KADEREN: EEN WERELD VOL RELIGIES... TOEPASSEN 1: DIVERSITEITSCARROUSEL... TOEPASSEN 2: NATASJA... TOEPASSEN 3: DE ZOEKTOCHT VAN DE BLAUWE MOSKEE... BIBLIOGRAFISCHE EN WEBOGRAPHIC BEGELEIDING... 3

4 ANATOLIA Europalia nodigt leerlingen en leerkrachten van het secundair onderwijs uit om de Turkse cultuur beter te leren kennen. In dit dossier bieden we u verschillende pedagogisch onderbouwde spelopdrachten en activiteiten aan voor de eerste graad van het secundair onderwijs. De opdrachten en activiteiten zijn zo opgesteld dat de leerlingen in een gesprek worden geleid waarin ideeënuitwisseling centraal staat. Wat is Europalia? Sinds 1969 organiseert Europalia tweejaarlijks een internationaal cultuurfestival, gefocust op één bepaald gastland. In 2015 is het de beurt aan Turkije. Doorgaans worden er 400 tot 600 evenementen per festival georganiseerd en komen er bezoekers. Alle denkbare vormen van cultureel erfgoed komen tijdens dit festival aan bod: muziek, beeldende kunst, film, theater, dans, literatuur, architectuur, design, mode, gastronomie,... Een cruciale partner is BOZAR: het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. Daar ging de openingstentoonstelling Anataolia van start op 6 oktober De curator is professor emeritus ridder Marc Waelkens, bekend voor zijn archeologisch onderzoek in Sagalassos. Europalia in het Secundair Onderwijs? Het doel van de tentoonstelling in BOZAR is de continuïteit van de Turkse cultuur te tonen binnen uiteenlopende thema s zoals het universum, godheden en religie in het dagelijkse leven. Dit Turkse verhaal vangt aan met de prehistorie en overspant de hele geschiedenis tot 1922, de aanstelling van Mustafa Kemal Atatürk. Dit thema van multiculturaliteit sluit natuurlijk naadloos aan bij waarden die ons onderwijs aan de volgende generaties wenst mee te geven. De hieronder voorgestelde activiteiten voor de eerste graad ondersteunen leerkrachten niet alleen in het nastreven van eindtermen, ze spelen ook in op de culturele actualiteit in een Europees perspectief. Al het didactisch materiaal voor de eerste graad wordt u online gratis aangeboden. Zo kan u met uw leerlingen een steentje bijdragen aan het festival. Europalia nodigt u dan ook van harte uit om in uw klas(sen) te praten over de Turkse cultuur. De activiteiten zijn toepasbaar in één of twee lesuren en kunnen ook dienen als voorbereiding op een klassikaal bezoek aan de tentoonstelling. 4

5 Praktische informatie: > BOZAR, Paleis voor Schone Kunsten, Ravenstein circuit Brussel Leerlingen in schoolverband: 1 Meer informatie is te vinden op de website van Europalia. Lesvoorbereiding voor de 1 ste graad secundair onderwijs Vakken: Nederlands, Geschiedenis, Aardrijkskunde, Godsdienst Datum: Uur: twee opeenvolgende lesuren Leerplandoelstellingen VOET 1 VOET 18 VOET Context 3.6 VOET Context 3.10 VOET Context 3.11 VOET Context 7.1 VOET Context 7.2 Vakoverschrijdende Eindtermen (VOET) en Lesdoelen (LD) Lln. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk Lln. gedragen zich respectvol Lln. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik Lln. beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde cultuur- en kunstuitingen Lln. gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen Lln. beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen Lln. gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen 5

6 VOET Context 7.6 VOET Context 7.7 Godsdienst / zedenleer Geschiedenis Aardrijkskunde LPD 12 Aardrijkskunde LPD 38 Lln. gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen. De leerlingen leren eerst verschillende culturele kenmerken als dusdanig ontdekken en benoemen in de situaties waarmee ze worden geconfronteerd. Op die manier brengen ze onder woorden wat bepaalde cultuurkenmerken bij hen oproepen en ze leren op zoek gaan naar het belang dat andere leerlingen eraan hechten. Zo kunnen ze er als groep toe komen om een ruimere, meer open kijk te krijgen op bepaalde cultuurkenmerken. Lln. illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing. Alle voorgestelde activiteiten kunnen de lessen godsdienst en zedenleer dienen. Het thema is namelijk respectvol omgaan met verschillen door religies, rituelen te beschrijven en te vergelijken. De Turkse geschiedenis kan ook behandeld worden in de 1e graad als onderdeel van het rijk van Alexander De Grote. Verder kunnen historische begrippen en kenmerken ook op deze samenleving toegepast worden. Lln. kunnen gebieden in een schoolatlas vinden en lokaliseren aan de hand van de inhoudstafel en het namenregister Lln. kunnen elementaire bevolkingsgegevens en demografische variabelen in ruimte en tijd opzoeken en aflezen in statistieken en op kaarten. 6

7 Aardrijkskunde LPD 43/44b Nederlands: LPD 1 Nederlands LPD 12 Nederlands LPD 16 Nederlands LPD 27/28/29 Nederlands LPD 32 Lln. kunnen elementen van andere culturen in de eigen omgeving beschrijven. Respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving en daarover vrijuit praten. Lln. hebben een (inter)culturele gerichtheid op het vlak van kennis en inzichten, vaardigheden en attitudes. Verdraagzaamheid in de samenleving. Het gaat erom dat de leerlingen vanuit een verschillende identiteit toch een gemeenschappelijke basis kunnen zoeken. Elke les zou moeten bijdragen tot het bereiken van een open attitude. Bij het reflecteren op taalgebruik en taalsysteem tonen de leerlingen interesse en respect voor de persoon van de ander en voor de eigen en andermans cultuur Lln. zijn bereid te spreken; de standaardtaal te spreken; hun taalgebruik aan te passen aan de situatie Lln. kunnen bij het schrijven taalbeschouwelijke kennis functioneel toepassen. Ze kunnen frequent voorkomende spellingregels en regels in verband met het gebruik van leestekens correct toepassen. Ze kunnen de gepaste spellingstrategie kiezen, ze toepassen en erop reflecteren. Lln. zijn bereid op hun niveau bewust te reflecteren op taalgebruik en taalsysteem, van de verworven inzichten gebruik te maken in hun talig handelen. 7

8 Bordschema: Theeceremonie Welke thee drink je? Van welk land komt jouw thee? vooroordeel = een oordeel op voorhand vellen Stereotype = vaststaand beeld (Van Dale) Voordeel = informatie ordenen Gevaar = oordelen Hoe omgaan met stereotypen? * Bewust zijn van het eigen ordeningskader * Informatie opzoeken Vul de strippagina in. Welke stereotypen passen in dit verhaal? Bronnen Inhoud Tip voor leerkrachten: bekijk zeker deze bron als richtinggevende achtergrondinformatie: * Elien, Een veelheid aan eenheid. Wat verbindt de grote wereldgodsdiensten?, Professionele bachelor Secundair onderwijs, KU Leuven, Albert_Elien_scriptie.pdf;jsessionid=2BF45B129BBEA B085C1B587F?recordId=SKHL413e0adb3a44ca6c013c15309fcd1e17. * * L. Van Looy, M. Coninx, K. Elias, Didactisch werkvormenboek voor cultuurwetenschappen, Antwerpen, Garant, 2004: p * G. Bianco, Say a Little Prayer, Keulen, TASCHEN, Afbeeldingen * Sirius en F. Walthery, Natasha. De dertiende apostel, Marsu productions, 1977, p * * * * * * little_prayer.htm 8

9 Ervaren: De Theeceremonie Op voorhand worden de leerlingen uitgenodigd om een pakje thee en een kop mee te brengen. De leerkracht brengt warm water en Turkse appelthee mee. De thee die jij meebracht, uit welk land komt hij? In welke landen wordt er veel thee gedronken? Waarvoor dient thee? Samen drinken? Als Britten, Turken en Marokkanen graag thee drinken, wil dat zeggen dat wij in België geen thee drinken? VOET 1: Lln. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in de praktijk. VOET Context 3.6: Lln. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik. VOET Context 3.11: Lln. gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen. Nederlands LPD 12: Bij het reflecteren over taalgebruik en taalsysteem tonen de lln. interesse en respect voor de persoon van de ander en voor de eigen en andermans cultuur. Nederlands LPD 16: Lln. zijn bereid te spreken; de standaardtaal te spreken; hun taalgebruik aan te passen aan de situatie. Verhelderen: Groepsgesprek over stereotypen Wat is het nut van stereotypen? Hoe zou jij de Belgische cultuur uitleggen aan een vreemdeling? Samenvatten is verliezen aan nuance dus wordt dit een cliché. Vereenvoudigen is nodig om veelheid aan info te kaderen. Maar stereotypen hebben ook nadelen: te snel oordelen leidt tot vooroordelen. Nederlands LPD 32: Lln. zijn bereid op hun niveau bewust te reflecteren over taalgebruik en taalsysteem, van de verworven inzichten gebruik te maken in hun talig handelen. Aardrijkskunde LPD 43/44: Elementen van andere culturen in de eigen omgeving beschrijven. Respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving en daarover vrijuit praten. 9

10 Kaderen: Een wereld vol religies Hoe ontkracht of bevestig je een stereotype? Door informatie op te zoeken. Welke informatiebron kies je? Opdracht: zoek op in een schoolatlas welke religies waar in de wereld het meest uitgeoefend worden. Lln. zoeken, lezen, interpreteren en nuanceren een wereldkaart waarop de meest voorkomende religies aangeduid zijn. Aardrijkskunde LPD 12: Lln. kunnen gebieden in een schoolatlas vinden en lokaliseren aan de hand van de inhoudstafel en het namenregister. Aardrijkskunde LPD 38: Lln. kunnen elementaire bevolkingsgegevens en demografische variabelen in ruimte en tijd opzoeken en aflezen in statistieken en op kaarten. Toepassen 1: Diversiteitscarrousel We bieden verschillende afbeeldingen aan uit christelijke, islamitische, joodse en boeddhistische instanties in België en bovendien over Bart Simpson als de jongere waarmee ons publiek zich kan identificeren. Je kan godsdienstige elementen ordenen volgens religie (islam, boeddhisme, The Simpsons). Enerzijds toont deze ordening verschillen (deze religie verschilt van deze). Anderzijds kan je godsdienstige elementen ook ordenen volgens object (boeken, gebeden, gebedshuizen,...). Deze ordening toont gelijkenissen (eensgezinde mensen hebben een plaats waar ze samenkomen, lezen, bidden,...). Twee verschillende manieren om naar religies te kijken zijn allebei goed, maar wees je van je criterium bewust! VOET 18: Lln. gedragen zich respectvol. VOET Context 3.10: Lln. beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde cultuur- en kunstuitingen. VOET Context 7.2: Lln. gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen. Nederlands: LPD 1: Lln. hebben (inter)culturele gerichtheid op het vlak van kennis en inzichten, vaardigheden en attitudes. Verdraagzaamheid in de samenleving. Het gaat erom dat de lln. vanuit een verschillende identiteit toch een gemeenschappelijke basis kunnen zoeken. Elke les zou moeten bijdragen tot het bereiken van een open attitude. De lln. leren eerst verschillende culturele kenmerken als dusdanig ontdekken en benoemen in de situaties waarmee ze worden geconfronteerd. 10

11 EUROPALIA TURKEY Grote Moskee van Brussel en Islamitisch en Cultureel Centrum van België Een boeddhistische stoepa in Schoten Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele Tibetaans Instituut van Schoten 11

12 EUROPALIA TURKEY De Thora Tibetaanse gebedsvlaggetjes 12

13 Dear Santa, if you bring me lots of good stuff, I promise not to do anything bad between now and when I wake up. Grote Synagoge van Brussel 13

14 De Sint-Michiel en Sint-Goedele kathedraal De Grote Moskee van Brussel 14

15 EUROPALIA TURKEY Grote Synagoge van Brussel 15

16 Tibetaans Instituut van Schoten 16

17 Toepassen 2: Natasja Tekstballonnen van een strip invullen om stereotiepe rolverwachtingen en vooroordelen te verwoorden. Lln. kunnen creatieve reacties geven over een situatie. Dit stimuleert de schriftelijke expressievaardigheid. VOET Context 7.6: Lln. gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen. VOET Context 7.7: Lln. illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing. Nederlands LPD 27/28/29 Lln. kunnen bij het schrijven taalbeschouwelijke kennis functioneel toepassen. De lln. kunnen frequent voorkomende spellingsregels en regels in verband met het gebruik van leestekens correct toepassen. De lln. kunnen de gepaste spellingstrategie kiezen, ze toepassen en erop reflecteren. Toepassen 3: De zoektocht van de Blauwe Moskee Aan de hand van een zoekplaat maken leerlingen kennis met objecten en gebruiken uit de Turkse cultuur. Deze opdracht is opgedeeld in twee delen. Eerst moeten de definities worden gelinkt aan hun uitleg zodat de lln. al kennis kunnen maken met de objecten. Hierna kunnen de objecten gezocht worden met behulp van hun naam en definitie. VOET Context 3.11: Lln. gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen. VOET Context 7.6: Lln. gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen. Aardrijkskunde LPD 43/44b: Lln. kunnen elementen van andere culturen in de eigen omgeving beschrijven. Respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving en daarover vrijuit praten. Nederlands: LPD 1: Lln. hebben (inter)culturele gerichtheid op het vlak van kennis en inzichten, vaardigheden en attitudes. Nederlands LPD 12: Lln. kunnen bij het reflecteren op taalgebruik en taalsysteem tonen de lln. interesse en respect voor de persoon van de ander en voor de eigen en andermans cultuur. 17

18 Oplossingen Nazar of boze oog amulet Baklava Moedergodin beeldje Flesjes voor heilig water uit Mekka Fez Relikwieschrijn Lezenaar Koran Kruis Bijbel Vroeg-christelijk amulet Turkse thee Turkse vlag Weergave van Allah Wierookbrander 1 J A 2 L B 3 F C 4 N D 5 G E 6 A F 7 K G 8 H H 9 D I 10 E J 11 O K 12 I L 13 B M 14 M N 15 C O Een kistvormig object waarin delen van het skelet van een heilige worden bewaard. Hierop wordt een wassende maan en een vijfpuntige ster afgebeeld. Hierin worden geurende of aromatische stoffen verbrand waardoor er geur wordt verspreid. Dit object is het bekendste symbool van het christelijke geloof. Het Heilige boek van het christendom. Het heeft vaak overdreven vrouwelijke vormen. Het kent zijn oorsprong in het Ottomaanse rijk en behoorde tot het uniform van de Ottomaanse soldaat. Het Heilige boek van de islam. Het wordt zonder melk gedronken en is zeer sterk. Het beschermt tegen het boze oog. Hierop kan een boek worden gelegd. Hierachter staat een persoon die uit het boek leest of voorleest. Een dessert dat bekend is in de Turkse cultuur. Allah mag volgens het islamitische geloof niet worden afgebeeld. De enige weergaves van Allah zijn inscripties van zijn naam of afdrukken van zijn voeten. Objecten die de pelgrims meenamen en nog steeds meenemen van hun pelgrimstocht naar Mekka. Het is een voorwerp waarvan men denkt dat het beschermt tegen negatieve krachten of dat positieve krachten zou aantrekken. 18

19 19

20 1. Nazar amuletten Het Nazar amulet is een amulet om de drager te beschermen tegen het boze oog. Het geloof in het boze oog kende zijn oorsprong in het Sumerische rijk. Het boze oog is een blik die bij andere ongeluk zou brengen. Vooral kinderen, vrouwen en meer bepaald zwangere vrouwen zouden hier gevoelig voor zijn. Vandaag wordt dit amulet nog steeds in verschillende hedendaagse culturen gedragen om onheil, ziektes en kwaaltjes af te weren. 2. Baklava Baklava is een dessert dat bekend is in de Turkse cultuur. De oorsprong van dit gerecht is te situeren voor de 13 de eeuw. Het gerecht wordt gemaakt door afwisselend een laag filodeeg, gesmolten boter en verschillende gemalen noten in een ovenschotel aan te brengen. Dit wordt dan in rechthoekige of parallellogramvormige stukken gesneden. Hierna wordt het gebakken en overgoten met een siroop van honing en rozenwater. Dit recept kent natuurlijk vele regionale verschillen. 3. Moedergodin Het zijn beeldjes die vaak overdreven vrouwelijke vormen hebben. Hun symbolische betekenis verwijst naar vruchtbaarheid, geboorte, cyclus van groei en verzorging. Het ligt namelijk in de menselijke aard om wat ze belangrijk vinden te benadrukken en uit te vergroten. Dit specifieke beeldje is geproduceerd tussen 7500 v. Chr. en 5700 v. Chr. 4. Flesjes voor heilig water uit Mekka Mekka is de hoofdstad van de gelijknamige provincie Mekka in Saoedi-Arabië. Mekka is vooral bekend als islamitisch pelgrimsoord. Moslims die het financieel en fysiek aankunnen, gaan op bedevaart of Hadj naar de al-masjid al-haram moskee met de bekende Ka aba. De Ka aba is een kubusvormig gebouw waarin zich een heilige zwarte steen bevindt. Van deze tocht brachten de pelgrims allerlei objecten mee naar huis. 20

21 5. Fez Dit hoofdeksel kent zijn oorsprong in het Ottomaanse rijk. Het behoorde tot het uniform van de Ottomaanse soldaat. Vandaag is de fez ook gedragen door Matt Smith in het BBC programma Doctor Who. 6. Relikwieschrijn Een kistvormig object waarin een reliek wordt bewaard. Meestal bestaat het uit een deel van het skelet van een heilige. De kist is vaak versierd met christelijke motieven of met goud, edele metalen, ivoor of edelstenen. Dit voorbeeld werd in marmer gemaakt in de 5 de of 6 de eeuw n. Chr. 7. Lezenaar voor Koran Een standaard waarop een boek kan worden gelegd. Hierachter staat een persoon die uit het boek leest of voorleest. Het concept wordt niet alleen in religieuze contexten gebruikt maar onder andere ook in scholen, bedrijven, en nog veel meer. Dit voorbeeld werd gemaakt in de 13 de eeuw. 8. Koran Het Heilige boek van de islam. In dit boek staan de woorden van god of van Allah zoals men in het Arabisch zegt. Deze woorden zijn in het Arabisch door de engel Djibriel aan Mohammed overgedragen. 9. Kruisje voor opberging relieken zilver 10 de -11 de eeuw Latijns of christelijk kruis is te herkennen aan een langere verticale centrale as en een kortere horizontale. De betekenis is afgeleid van het geloof dat Jezus door de Romeinen werd gekruisigd. Dit was een cruciale gebeurtenis dat het symbool werd van het christelijke geloof. 21

22 10. Bijbel Het Heilige boek van het christendom. Dit boek bestaat uit twee verschillende verzamelingen van teksten. Het Oude Testament en het Nieuwe Testament. Het Oude Testament gaat over het gedeelte voor het begin van de christelijke jaartelling. Het Nieuwe Testament bestaat uit religieuze geschriften uit de tweede helft van de eerste eeuw tot het begin van de tweede eeuw na Christus. De teksten in dit boek zijn geïnspireerd door de woorden van God. 11. Vroeg-christelijk amulet in goud Het is een voorwerp waarvan men denkt dat het beschermt tegen negatieve krachten of dat positieve krachten zou aantrekken. Amuletten brengen bijvoorbeeld geluk of beschermen tegen allerlei ziektes en kwaaltjes. 12. Turkse thee Turkse thee bestaat uit verschillende soorten. De bekendste voorbeelden zijn appelthee, zwarte thee en (verse) muntthee. De zwarte thee wordt zonder melk gedronken en is zeer sterk. Deze thee wordt gemaakt in een tweedelige theepot. In het onderste deel wordt het water gekookt. Hierna wordt het water in het bovenste deel gegoten en er worden schepjes losse theebladeren aan toegevoegd. Het overgebleven water kan gebruikt worden om de thee te verdunnen indien nodig. 13. Turkse vlag Ingevoerd op 29 mei 1936 met als motief een wassende maan en een vijfpuntige ster. Deze twee figuren zijn weergegeven op een rode achtergrond. In Turkije wordt deze vlag al bayrak (de rode vlag) genoemd. 14. Porseleinen vaatwerk Dit vaatwerk is geproduceerd tussen en heeft in het midden de inscriptie van Allah. Allah betekent god in Arabisch. Allah mag volgens het islamitische geloof niet worden afgebeeld. De enige weergaves van Allah zijn inscripties van zijn naam of afdrukken van zijn voeten. 22

23 15. Wierookbrander Deze 45cm hoge wierookbrander is gemaakt uit brons en vervaardigd in de 17 de eeuw. Hierin worden geurende of aromatische stoffen verbrand. Hierdoor wordt er geur verspreid. Gekende hedendaagse vormen van wierook zijn stokjes, kegeltjes, oliën en korrels. Het wordt gebruikt tijdens vele religieuze ceremonies om slechte geur te voorkomen, insecten te weren, te mediteren of omdat het lekker ruikt. Bron voor achtergrondinformatie Bekijk zeker deze bron voor achtergrondinformatie: A. Elien, Een veelheid aan eenheid. Wat verbindt de grote wereldgodsdiensten?, Professionele bachelor Secundair onderwijs, KU Leuven, 2013 (online verkrijgbaar) Bekijk zeker ook eens de publicatie: L. Van Looy, M. Coninx, K. Elias, Didactisch werkvormenboek voor cultuurwetenschappen, Antwerpen, Garant, 2004: p