Typering van het monument: Voormalige Hammermolen, gelegen aan de Neerbeek, aan de zuidwestelijke rand van historische dorpskern van Neer.

Transcriptie

1 Kerngegevens gemeentelijk monument: Monumentnummer : GM104 Naam monument : Hammermolen Adres : Hammermolen 27 Postcode en plaats : 6086 BE Neer Kadastrale aanduiding : NEE00 sectie N, nr(s) 233 Coördinaten : x: , y: Bouwstijl : Traditionele bouwstijl met elementen van de neorenaissance Kerndatering : 1792 (molengebouw) 1895 (woonhuis) verbouwd 1903 en medio jaren 70 van de 20 e eeuw Oorspronkelijke functie : hamermolen, later tevens graanmolen en houtzagerij Huidige functie : woonhuis, atelier Architect : onbekend Typering van het monument: Voormalige Hammermolen, gelegen aan de Neerbeek, aan de zuidwestelijke rand van historische dorpskern van Neer. Historie: De achttiende-eeuwse molen was oorspronkelijk een hamermolen, later tevens koren- en oliemolen. In de negentiende eeuw was de molen in het bezit van de familie Geenen. Jacobus van Esser, medeeigenaar van de Uffelse molen, nam in 1894 de te koop staande molen over en vestigde zich in Neer. In deze periode werd tegen de noordzijde van de molen het huidige woonhuis gebouwd. De korenmolen raakte in verval en werd afgebroken. Er werd vervolgens een nieuwe olie- en graanmolen aangebracht die werd aangedreven door een turbine. In 1903 werd de molen voorzien van een houtzaagmolen. Onder leiding van zoon en erfgenaam Jan van Esser breidde de houthandel bij de molen zich in de loop der jaren uit. Ook werd bij de molen een groot aantal bijgebouwen geplaatst, die later weer werden afgebroken. In 1926 verplaatste Jan van Esser de houthandel naar Roermond. De molen werd overgenomen door Henri Nijs, die zijn windmolen in Leveroy verkocht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde de molen een belangrijke rol in de voedsel- en stroomvoorziening. Watermolens waren betrekkelijk stil en turbinemolen onopvallend. De bakker verplaatste zijn deegmachine naar de molen voor de aandrijving en een gedeelte van Neer kreeg elektriciteit van de molen. In 1955 werd het stuwrecht verkocht. De stuw werd in 1962 afgebroken toen de Neerbeek in het kader van de ruilverkaveling werd gekanaliseerd. Het tracé van de beek werd hierbij omgelegd, waardoor de huidige molen niet meer aan de beek ligt. In 1979 werd ter hoogte van de Hammermolen opnieuw een stuw in de Neerbeek aangebracht. In 1988 werden daarnaast ook vistrappen aangelegd. De Hammermolen is echter niet meer aan de beek gelegen en kan daardoor niet meer door water worden aangedreven. Ook van het interieur van de molen zijn slechts enkele restanten over. (Bron: Molendatabase; website Waterradmolens in Limburg: Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 1 van 10

2 Ruimtelijke context: Neer is ontstaan bij een oude overgang van de Neerbeek, en bestond uit de kern Neer, met daarom heen een groot aantal gehuchten, zoals Hanssum. De oudste kern van Neer dateert mogelijk al uit de vroege middeleeuwen. Toch wordt het dorp pas in 1204 voor het eerst vermeld. Omstreeks 1810 had Neer zich ontwikkeld tot een kern met dorpscentrum en een drietal bebouwingslinten in sterpatroon langs de huidige Engelmanstraat, de Bergerstraat en langs de Hoogstraat, via de Steeg tot en met de afslag naar Gerheggen op de Heldenseweg. Begin van de twintigste eeuw vond een verdere verdichting en uitbreiding van de bebouwingslinten langs de Engelmanstraat/Kruisstraat, de Bergerstraat, de Hoogstraat, Steeg en de Heldenseweg, en in geringere mate langs Eiland. Daarnaast ontstond in deze periode een redelijke mate van bouwactiviteit langs de Napoleonsweg. Het object betreft de achttiende-eeuwse watermolen aan de zuidwestelijke zijde van de historische dorpskern van Neer, die door kanalisering van de beek niet meer direct aan de Neerbeek gesitueerd is. Bouwmassa: De hoofdbouwmassa bestaat uit twee bouwdelen, te weten het achttiende-eeuwse, oorspronkelijke molengebouw en het woonhuis dat aan de noord-westzijde aan het molengebouw vast werd gebouwd. Het molengebouw bestaat uit een rechthoekige bouwmassa van twee bouwlagen die evenwijdig aan de beek is geprojecteerd en is gedekt met een schilddak. Aan de noord-westzijde van het molengebouw werd in 1895 een woonhuis gebouwd. Het woonhuis heeft eveneens een rechthoekige plattegrond die evenwijdig aan het molengebouw is gesitueerd. Het woonhuis bezit twee bouwlagen, waarvan een bouwlaag gedeeltelijk onder het maaiveld is gelegen en is gedekt met een zadeldak dat haaks op het schilddak van het molengebouw is gesitueerd. Aan de beekzijde (zuid-oostzijde) van het molengebouw is een gemetselde aanbouw aanwezig, die vroeger waarschijnlijk het waterrad en/of de turbine bevatte. Deze aanbouw bestaat uit één bouwlaag, waarop in de jaren 70 van de vorige eeuw een dakterras met glazen serre is aangebracht. Hiertegen is aan de zuid-oostzijde een grotendeels uit hout opgetrokken tweede aanbouw van recente datum aangebracht, die niet verder is beschreven en buiten de bescherming valt. Dak: De daken van de molen zijn in de jaren 70 van de vorige eeuw vernieuwd en gedekt met donkergrijze verbeterde Hollandse pannen. Het dak heeft houten bakgoot op gootklossen die aan de zuid-westzijde is voorzien van een profilering. Ter plaatse van de topgevel aan de noordzijde bevindt zich een even brede boeiboord, afgedekt met een windveer. Er bevinden zich twee schoorstenen op het dak, één ter plaatse van de noord-westelijke topgevel van het woonhuis en één later aangebrachte schoorsteen in het zuid-oostelijke dakschild, ter plaatse van de overgang van het woonhuis met het molengebouw. In het zuid-oostelijke dakschild bevinden zich verder een aantal recent geplaatste dakvensters. De nokken van het schilddak zijn bekroond door nokpironnen. Gevels: Het pand is opgetrokken in roodbruine baksteen, gemetseld in kruisverband en platvol gevoegd. De noord-westgevel is rijk uitgevoerd met, afwijkend van de rest van het pand, een knipvoeg en diverse gepleisterde elementen waaronder sierbanden en sluitstenen boven de raamopeningen. Alle gevels zijn voorzien van smeedijzeren muurankers. De ramen zijn in de loop der tijd grotendeels vernieuwd. Noord-westgevel: De vrijwel symmetrische noord-westgevel bestaat uit drie venster- of gevelassen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 2 van 10

3 De gevel heeft een horizontale geleding door middel van gepleisterde sierbanden en heeft een lage, gepleisterde plint. Op de hoeken zijn gepleisterde blokken aangebracht, die om en om zijn voorzien van een rusticamotief. De raamopeningen zijn allen voorzien van decoratieve aanzet- en sluitstenen, eveneens met een rusticamotief, en een gepleisterde onderdorpel. Op het niveau van het souterrain is er één raamopening aanwezig met een vernieuwd houten raam bestaande uit twee raamvleugels. De raamopening heeft een gemetselde segmentboog. Daarnaast bevindt zich op het niveau van het souterrain een toegang, welke te bereiken is via een gemetselde trap. De toegang bestaat uit een houten deur met een raam voorzien van een roedeverdeling en een zijraam bestaande uit één raamvleugel. Boven de toegang bevindt zich een gemetselde segmentboog. Op de woonverdieping zijn drie raamopeningen aanwezig met geprofileerde T-ramen van hout met kleurrijk glas-in-lood en een drie-ruits roedeverdeling in het bovenlicht. Deze ramen zijn alle in de jaren 70 van de vorige eeuw vernieuwd. De raamopeningen hebben een gemetselde segmentboog. Op de verdieping zijn eveneens drie raamopeningen aanwezig, hier met rondboogvormige houten T- ramen met een twee-ruits roedeverdeling in het bovenlicht. De raamopeningen zijn voorzien van een gemetselde rondboog. Zuid-westgevel: De asymmetrische westgevel is opgebouwd uit twee geveldelen, te weten het oorspronkelijke molengebouw aan de rechterzijde en het in 1895 aangebouwde woonhuis aan de linkerzijde. De gevel heeft een lage, gepleisterde plint. De indeling van de gevel is in het laatste kwart van de twintigste eeuw veranderd door een herinrichting van het interieur. Oorspronkelijk bevonden zich twee toegangen in de gevel, één toegang naar het woongedeelte, gesitueerd aan de linkerzijde en een poort naar de molenruimte, gesitueerd aan de rechterzijde. Als gevolg van de herinrichting, waarbij er in het interieur een tweede gang in het voormalige molengedeelte is gerealiseerd, is de poort de hoofdingang geworden en de oorspronkelijke toegang tot het woonhuis dichtgemetseld. Centraal in het geveldeel van het oorspronkelijke molengebouw bevindt zich een gevelsteen met een inscriptie van het Christusmonogram, de initialen J.G.H G.D.G. en het jaartal Op de begane grond bevindt zich aan de linkerzijde de segmentboogvormige toegang met een vernieuwde, dubbele houten deur met een brede roedeverdeling in tien glasramen. Aan de rechterzijde van de toegangspoort zijn twee segmentboogvormige raamopeningen aanwezig. De raamopeningen hebben vernieuwde houten ramen bestaande uit één raamvleugel met een vier-ruits roedeverdeling en zijn voorzien van een gemetselde segmentboog. Op de verdieping heeft de gevel, boven de toegangspoort en het meest rechtse raam op de begane grond, twee ramen die vrijwel identiek zijn aan de ramen op de begane grond. Het geveldeel van het woonhuis aan de linkerzijde bestaat uit twee gevelassen en heeft een souterrain en een woonverdieping, die een afwijkende hoogte hebben ten opzichte van het molengebouw. De gevel van het woongedeelte is voorzien van een gepleisterde sierband en gepleisterde hoekblokken overeenkomstig de rijk uitgevoerde noordgevel. Op het niveau van het souterrain bevindt zich in de linker gevelas één segmentboogvormige raamopening met een vernieuwd houten raam dat bestaat uit twee naar binnen draaiende raamvleugels. Oorspronkelijk liep de raamopening naar onderen toe door tot op de plint, maar recent is de onderdorpel naar boven verlegd waardoor de huidige raamvorm is ontstaan. Aan de bovenzijde bevindt zich een gemetselde segmentboog. Op de woonverdieping bevinden zich twee segmentboogvormige raamopeningen, waarvan de raamopening in de rechter gevelas niet oorspronkelijk is en in de jaren 70 van de vorige eeuw is aangebracht. Beide raamopeningen hebben houten T-ramen met glas-in-lood, waarvan de bovenlichten zijn voorzien van een drie-ruits roedeverdeling. De raamopeningen hebben beide een gemetselde segmentboog en een gepleisterde onderdorpel. De oorspronkelijke raamopening in de eerste gevelas van links is verder voorzien van gepleisterde aanzetstenen en een sluitsteen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 3 van 10

4 Zuid-oostgevel: Ook de zuid-oostgevel bestaat uit twee geveldelen, met aan de linkerzijde het molengebouw en aan de rechterzijde het woonhuis. Net als aan de westzijde is ook de indeling van deze gevel in het laatste kwart van de twintigste eeuw veranderd door de herinrichting van het interieur. Oorspronkelijk was de gevel vrij gesloten met drie kleine raamopeningen en een toegang. In de jaren 70 van de vorige eeuw werden de bestaande gevelopeningen van het molengebouw dicht gezet en zijn er aan de linkerzijde in het molengedeelte twee grote stalen ramen met een vijftien-ruits roedeverdeling geplaatst ter verlichting van de achtergelegen atelierruimte. De raamopeningen hebben een gemetselde segmentboog en een gepleisterde onderdorpel. In het rechterdeel van de gevel werden twee kleine nieuwe ramen aangebracht; één houten raam met vier-ruits roedeverdeling aan de voet van de gevel en één smal tweeruits toiletraampje helemaal rechts. In de gevel van het woonhuis zijn ter hoogte van de woonverdieping twee nieuwe gevelopeningen aangebracht, één houten deur, met glasopening aan de linkerzijde en één vierruits raam aan de rechterzijde. Beide gevelopeningen zijn voorzien van gemetselde segmentbogen. Voor de deur is een gemetselde trap aangebracht die vanaf de tuin toegang geeft tot de keuken op de woonverdieping. Interieur: In het interieur is de oorspronkelijke indeling grotendeels behouden gebleven. In het interieur zijn nog verschillende oorspronkelijke elementen aanwezig, waaronder delen van de oorspronkelijke maalstoel (de restanten van één maalsteen bevinden zich in de achtertuin). In het gebouw zijn nog deels oude balklagen aanwezig. Ook de kapconstructie van het voormalige molengebouw is nog grotendeels oorspronkelijk en voorzien van een zogenaamd Nijmeegs spant. Bijzondere onderdelen: De gevelsteen in de westgevel, de decoratieve gepleisterde elementen, de smeedijzeren muurankers, de nog resterende delen van de maalstoel, de nog oorspronkelijke balklagen en de dakconstructie van het voormalige molengebouw. Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: de architectuurhistorische betekenis in relatie tot de esthetische kwaliteit van het ontwerp. de architectonische gaafheid van het exterieur. Het object wekt een oorspronkelijke indruk of heeft veranderingen ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. als een plaatselijke uiting van een belangrijke (landelijke) architectuurstroming (woonhuis). het object is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. de betekenis van het object als onderdeel van de historisch gegroeide nederzettingsstructuur, waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. het bijzondere materiaalgebruik, de bijzondere detaillering en de bijzondere ornamenten. de typologische, functionele, bouwtechnische en architectuurhistorische kenmerken van het streekeigen bouwen. de architectuurhistorische, bouwhistorische en typologische zeldzaamheid in relatie tot de gaafheid van het object. de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis als uitdrukking van een sociaaleconomische ontwikkeling. Bescherming: Het exterieur van de op de bijgevoegde kaart aangegeven bouwmassa en in het interieur de nog resterende delen van de maalstoel, de nog oorspronkelijke balklagen en de dakconstructie van het voormalige molengebouw. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 4 van 10

5 Foto s Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 5 van 10

6 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 6 van 10

7 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 7 van 10

8 De Hammermolen in Op de foto is zichtbaar dat bij de molen verschillende bijgebouwen hebben gestaan die echter inmiddels weer zijn gesloopt. (bron: Noord-westgevel vóór de verbouwing medio jaren 70. Op de tekening zijn nog de twee aparte toegangen te onderscheiden naar respectievelijk het woonhuis en het molengebouw. De raamopening in de aanbouw is tegenwoordig dichtgemetseld (bron: Gemeente Archief Leudal, archief Neer, nr 135) Noord-oost gevel vóór de verbouwing medio jaren 70 (bron: Gemeente Archief Leudal, archief Neer, nr 135) Zuid-oostgevel vóór de verbouwing medio jaren 70. De gevel heeft in vergelijking met de huidige situatie een gesloten karakter (bron: Gemeente Archief Leudal, archief Neer, nr 135) Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM104 Pagina 8 van 10