Als horen en zien je vergaan

Transcriptie

1 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 1???? Als horen en zien je vergaan Lesboek voor Verplegenden en Verzorgenden

2 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 2

3 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 3 Als horen en zien je vergaan voor wie iets meer wil weten over ouderen met een beperking in horen en zien

4 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 4 Colofon Dit lesboek voor verplegenden en verzorgenden is ontwikkeld als onderdeel van het project Oor en oog voor ouderen in de zorg, dat door de stichtingen Hoor Friesland en OTwee in is uitgevoerd. Dit project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Sociaal Investeringfonds van de Provinsje Fryslân en een bijdrage van de Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden (NVVS). Het auteursrecht van deze publicatie berust bij Hoor Friesland en OTwee. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan deze publicatie is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van Hoor Friesland en OTwee. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kunnen Hoor Friesland en OTwee geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Vormgeving: ZeeDesign, Witmarsum Projectleider: Jeroen Dijkstra Redigeerwerk: Rini van Dam Adviezen: Peter Kraft, klinisch fysicus-audioloog Fotografie: Lorette Dorreboom, Erik Jan Venhuizen (pagina 78) Auteur: Rini van Dam Marije van der Wal Het project is mede mogelijk gemaakt door: Stichting Hoor Friesland Stichting OTwee Provincie Fryslân Friesland College NVVS

5 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 5

6 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 6 Inhoud Deel 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING Pagina 11 Waarom is informatie over ouderdomsslechthorendheid belangrijk? Pagina 13 Welke sociale gevolgen kan slechthorendheid hebben? Pagina 15 Hoe ervaren ouderen slechthorend worden? Pagina 17 Hoe signaleer je (ouderdoms)slechthorendheid? Pagina 19 Hoe werkt het gehoor? Pagina 21 Waardoor wordt goed horen negatief beïnvloed? (1) Pagina 23 Wat is het verschil tussen een KNO-arts, audioloog en audicien? Pagina 25 Waardoor wordt goed horen negatief beïnvloed? (2) Pagina 27 Wat zijn de problemen met het verstaan? Pagina 29 Wat is spraakafzien? Pagina 31 Wat is belangrijk in de omgang met slechthorende ouderen? Pagina 33 Hoe ga je in zorginstellingen om met slechthorende ouderen? Pagina 35 Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (1) Pagina 37 Welke hoorhulpmiddelen zijn er? Pagina 39 Vervolg: welke hoorhulpmiddelen zijn er? Pagina 41 Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (2) Pagina 43 Welke gehoorondersteunende producten zijn er? Pagina 45 Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (3) Pagina 47 Vervolg: Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (3) Pagina 49 Hoe communiceer je met dove ouderen? Pagina 51 Welke communicatievoorzieningen zijn er voor doven en/of slecht - horenden? Pagina 53 Algemene communicatietips voor de omgang met slechthorende en dove mensen Deel 2: OUDEREN MET EEN VISUELE BEPERKING Pagina 55 Een visuele beperking: wat betekent dat? Pagina 57 Welke gevolgen heeft slechtziendheid? Pagina 57 Welke gevolgen heeft blindheid? Pagina 59 Hoe ervaart iemand zijn visuele beperking?

7 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 7 Pagina 59 Wat betekent een visuele beperking voor de partner? Pagina 61 Hoe herken je visuele beperkingen? Pagina 63 Hoe werkt het oog? Pagina 65 Welke visuele beperkingen komen veel voor bij ouderen? Pagina 67 Vervolg: Welke visuele beperkingen komen veel voor bij ouderen? Pagina 69 Welke specialistische zorg is er op het gebied van visuele problemen? Pagina 71 Hoe ga je in de beroepssituatie om met ouderen met een visuele beperking? Pagina 73 Wat kom je tegen bij het werken met ouderen met een visuele beperking? Pagina 75 Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? Pagina 77 Welke hulpmiddelen zijn er? Pagina 79 Vervolg: Welke hulpmiddelen zijn er? Pagina 81 Algemene tips voor de omgang met mensen met een visuele beperking Deel 3: OUDEREN MET EEN BEPERKING IN HOREN EN ZIEN Pagina 83 Waarom is informatie over een dubbel zintuiglijke beperking belangrijk? Pagina 85 Een beperking in horen en zien en dan? Pagina 87 Overzicht van de drie verschillende beperkingen Pagina 89 Wat zijn de mogelijke oorzaken van een beperking in horen en zien? Pagina 91 Hoe ervaart iemand zijn dubbel zintuiglijke beperking? Pagina 93 Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (1) Pagina 95 Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (2) Pagina 97 Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (3) Pagina 99 Antwoorden bij de opdrachten 4 5

8 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 8 Praktijkvoorbeelden en opdrachten: Deel 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING Pagina 10 Praktijkvoorbeeld 1 Niemand op bezoek Pagina 12 Praktijkvoorbeeld 2 Gemist begin + opdracht 1 Pagina 14 Praktijkvoorbeeld 3 Een pot met kleingeld Pagina 16 Praktijkvoorbeeld 4 Lekker rustig! + opdracht 2 Pagina 20 Praktijkvoorbeeld 5 Eenzaam Pagina 22 Praktijkvoorbeeld 6 Een kapot instrument? Pagina 24 Praktijkvoorbeeld 7 Pijn Pagina 26 Praktijkvoorbeeld 8 Een misverstand Pagina 28 Opdracht 3 en opdracht 4 Pagina 29 Opdracht 5 Pagina 30 Praktijkvoorbeeld 9 Een voorbarige diagnose Pagina 33 Opdracht 7 Pagina 34 Opdracht 8 Pagina 36 Praktijkvoorbeeld 11 Het is maar net wie je treft + opdracht 9 Pagina 38 Praktijkvoorbeeld 12 Herkenning + opdracht 10 Pagina 42 Praktijkvoorbeeld 13 Een bezoek aan het ziekenhuis + opdracht 11 Pagina 43 Opdracht 12 Pagina 44 Praktijkvoorbeeld 14 Onrust op de zaal + opdracht 13 Pagina 46 Praktijkvoorbeeld 15 Hulp Pagina 48 Praktijkvoorbeeld 16 Notitieboekje Pagina 50 Opdracht 14 Pagina 30 Opdracht 6 Pagina 32 Praktijkvoorbeeld 10 De verjaardag

9 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 9 Deel 2: OUDEREN MET EEN VISUELE BEPERKING Pagina 56 Praktijkvoorbeeld 17 Eenzaam + opdracht 15 Pagina 58 Praktijkvoorbeeld 18 Bingo + opdracht 16 Pagina 60 Praktijkvoorbeeld 19 Een deftige dame + opdracht 17 Pagina 64 Opdracht 18 Pagina 66 Opdracht 19 Pagina 70 Praktijkvoorbeeld 20 Een nieuwe rok + opdracht 20 en 21 Pagina 72 Praktijkvoorbeeld 21 Wennen + opdracht 22 Deel 3: OUDEREN MET EEN BEPERKING IN HOREN EN ZIEN Pagina 84 Opdracht Pagina 86 Opdracht 27 Pagina 88 Praktijkvoorbeeld 23 Ziekenhuisopname + opdracht 28 Pagina 92 Praktijkvoorbeeld 24 Gezelligheid + opdracht 29 Pagina 94 Praktijkvoorbeeld 25 Bij de slager Pagina 96 Praktijkvoorbeeld 26 Een uitstapje + opdracht 30 Pagina 98 Praktijkvoorbeeld 27 Dubbel effect + opdracht 31 Pagina 74 Praktijkvoorbeeld 22 Te druk? + opdracht 23 Pagina 76 Opdracht

10 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 10

11 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 11 Waar gaat het om? Jouw keus voor deze opleiding Je hebt voor een opleiding verzorging of verpleegkunde gekozen. Dat betekent dat je graag voor mensen zorgt en iets voor ze wilt betekenen. Je staat ook stevig in je schoenen. Je leert omgaan met mensen die pijn hebben, die hun grip op de realiteit kwijt zijn of soms ongeneeslijk ziek zijn. Tijdens je opleiding leer je hoe je patiënten met een beperking, (dreigende) ziekte of handicap moet verzorgen of verplegen. Bovendien krijg je theorie over wat je in je beroep wel of niet mag doen vanuit je geweten (beroepsethiek), over dingen die met de normale processen in het menselijke lichaam te maken hebben (fysiologie) en over de bouw van het menselijk lichaam (anatomie). Je werkt mee aan het herstel van een patiënt Je loopt stage en je krijgt praktijkopdrachten. Ook oefen je verzorgende of verpleegtechnische vaardigheden op je medestudenten of op een speciale pop. Je leert bijvoorbeeld hoe je met een agressieve patiënt moet omgaan of hoe je iemand moet injecteren. De poppen zijn handig bij het leren van een techniek als bijvoorbeeld het inbrengen van een slangetje in iemands neus. zorg zijn toevertrouwd. Je werkt mee aan het herstel van een patiënt. Het is belangrijk dat je oog hebt voor de lichamelijke, geestelijke, maatschappelijke en spirituele aspecten in het leven van een mens. Vertrouwen en respect staan daarbij centraal, ongeacht de achtergrond van iemand. Je houding moet ook kritisch zijn: je luistert en vraagt door. De bedoeling Hierboven staat wat je zoal op de opleiding gaat leren en wat je moet kunnen. Het is een opstapje naar de informatie in dit lesmateriaal, namelijk: oor en oog hebben voor ouderen met een gehoorbeperking, een visuele beperking of de combinatie van een beperking in horen en zien. Je leert hoe je slechthorendheid en slechtziendheid/blindheid bij ouderen moet signaleren, hoe je in de zorg met slechthorende, slechtziende of blinde mensen moet omgaan, welke hulpmiddelen er zijn en hoe je ze moet gebruiken. Alle bovenstaande vaardigheden (competenties) die je tijdens je opleiding gaat leren of gaat ontwikkelen heb je namelijk nodig bij de beperkingen die ouderdomsslechthorendheid en -slechtziendheid met zich meebrengen. Het gaat om de kwaliteit van leven. (Ouderdoms)slechthorendheid en slechtziendheid/blindheid hebben nare persoonlijke, sociale en maatschappelijke gevolgen. Daar is in de zorg te weinig aandacht voor. Dat zou kunnen komen door onwetendheid. Er wordt al snel gedacht aan geestelijke aftakeling omdat ouderdomsslechthorendheid en slechtziendheid vaak niet worden herkend. Het eerste deel van dit lesmateriaal gaat over (ouderdoms)slechthorendheid en een beetje over doofheid. Het tweede deel gaat over slechtziendheid of blindheid bij ouderen. In het derde deel wordt de combinatie van de beperking in horen en zien behandeld. Als verpleegkundige of verzorgende zorg je voor de mensen die aan jouw Waar gaat het om? 8 9

12 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 12 Niemand op bezoek Pieter gaat op bezoek bij zijn oude tante. Ze woont in een verzorgingshuis. De conversatie wil niet zo goed vlotten, zijn tante verstaat hem maar slecht. Hij gaat steeds harder praten. Maar ja, dat helpt ook al niet. Praktijkvoorbeeld 1 Plotseling ziet Pieter op het tafeltje een hoorapparaatje onder een krant uitsteken. U hebt uw hoorapparaatjes helemaal niet in, zegt hij verbaasd. Ach, die dingen zijn alleen maar lastig, antwoordt zijn tante. En de batterijen zijn ook leeg, geloof ik. En mijn vingers zijn tegenwoordig ook veel te stijf om zelf de oorstukjes goed in mijn oren te doen. En die batterijtjes zijn zo klein! Ik laat ze steeds op de grond vallen, ik kan ze bijna nooit terugvinden. En ik kan ook niet meer goed bukken. Daarom gebruik ik ze maar niet. Bovendien, wie komt hier nou op bezoek. Toch haast niemand!

13 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 13 DEEL 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING Waarom is informatie over ouderdomsslecht - horendheid belangrijk? Top tien Wist je dat ouderdomsslechthorendheid (en lawaaislechthorendheid maar daarover later) in de top tien staat van ziekten die zorgen voor het grootste verlies van gezonde jaren bij ouderen? Mannen met ouderdomsslechthorendheid staan in die top tien zelfs op een nog hogere plek dan vrouwen. De verwachting is dat dit probleem de komende jaren zal toenemen. Daarom is het belangrijk dat je weet wat ouderdomsslechthorendheid is. Veroudering Ongeveer 1 miljoen mensen van 55 jaar en ouder hoort niet goed. Er zijn mensen die slechthorend geboren zijn of die dat op jonge(re) leeftijd zijn geworden. Dat kan komen door een ziekte, een gehooraandoening (bijvoorbeeld chronische oorontsteking), lawaai of een ongeluk. Echter, vooral op latere leeftijd krijgen veel mensen te maken met problemen met horen. De algemene oorzaak is veroudering. Na ongeveer het 30e levensjaar wordt het goed horen van de hoogste tonen al slechter. Juist die hoge tonen bevatten de meeste informatie voor het verstaan van spraak. Door verschillende oorzaken (o.a. hersenfunctie, botontkalking, aderver - kalking) treedt vanaf het 55e jaar zowel bij mannen als bij vrouwen, gehoorverlies op. Dat betekent dat je in je werk vaak iemand tegen zult komen die te maken heeft gekregen met ouderdomsslecht - horendheid. En weet je wat zo schokkend is? Maar een klein gedeelte van die mensen heeft hoortoestellen! Een onzichtbaar probleem Slecht horen heeft grote invloed op het sociale leven van iemand en op de gezondheid. Mondeling communiceren levert dagelijks heel veel vraagtekens op, vooral in gezelschappen. Slechthorende mensen zijn aan het eind van de dag doodmoe omdat ze de hele dag veel moeite moeten doen om klanken te vertalen in woorden en zinnen. Veel beperkingen kun je zien. Slechthorendheid niet. De praktijk Je krijgt in je werk als verzorgende of verpleegkundige onvermijdelijk met oudere - slechthorende mensen te maken. Door onwetendheid en onervarenheid zal de natuurlijke neiging zijn om het praten met slechthorenden te beperken. Erger nog: je ontloopt hen en gaat het contact uit de weg. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de bewoner/patiënt: deze valt buiten de groep, krijgt geen of onvoldoende informatie en zal minder goed worden geholpen dan iemand die goed hoort. Ook erg: je trekt een verkeerde conclusie. Je moet als verpleegkundige of verzorgende weten wat ouderdomsslechthorendheid is, welke gevolgen dat kan hebben, (ouderdoms)- slechthorendheid kunnen waarnemen en ernaar kunnen handelen. Het is handig als je ook een beetje weet hoe een oor werkt en welke hulpmiddelen er zijn. Nog handiger is het als je weet hoe je een hoortoestel bij iemand in moet doen. WAAROM IS INFORMATIE OVER OUDERDOMSSLECHTHORENDHEID BELANGRIJK? 10 11

14 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 14 Gemist begin Meneer Jacobs zit aan tafel in de eetzaal van het verzorgingshuis waar hij sinds kort woont. Het is gezellig en er wordt druk gepraat. Er klinkt geluid van bestek op borden. Op de achtergrond klinkt radiomuziek. Meneer Jacobs zit naast meneer Barkema die een enthousiast verhaal begint tegen hem. Meneer Jacobs heeft de eerste paar zinnen niet verstaan. Hij is namelijk sinds een paar jaar slechthorend. Hij maakt een cruciale fout, beseft hij net iets te laat. Die fout maakt hij helaas wel vaker, denkt hij met een zucht. Hij zegt niet: Sorry, ik heb het begin gemist. Wat zei u? Nee, hij blijft belangstellend luisteren. Hij hoopt dat hij in de loop van het verhaal wel zal oppikken waar het over gaat. Hij mompelt af en toe ja ja of nee nee in de hoop dat hij goed gokt. Hij voelt enige paniek opkomen. Hij denkt: hoe red ik me hier uit? Praktijkvoorbeeld 2 Opeens verstaat hij een woord: buitenland. En: eten. Oh, het gaat over eten in het buitenland. Ja, lastig om niet te weten wat je besteld hebt, hè! zegt hij opgelucht. Gelukkig komt er op dat moment nog iemand bij hen zitten. Meneer Jacobs zegt tegen hem: Meneer Barkema vertelt me toch een verhaal! Barkema, vertel eens aan meneer Davidson wat u mij net vertelde. Meneer Jacobs buigt zich snel over zijn bord eten. Pffffffffffff, daar heeft hij zich mooi uitgered! Opdracht 1 bij voorbeeld 2 Lees het voorbeeld hierboven en beantwoord de volgende vraag: Voor meneer Jacobs is eten in een eetzaal geen onverdeeld genoegen. Noem drie oorzaken waarom het voor slechthorenden moeilijk is om in een eetzaal of een groot gezelschap een gesprek te voeren.

15 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 15 Welke sociale gevolgen kan slecht - horendheid hebben? Een andere manier van leven Iemand die vanaf de geboorte slechthorend is of dat op jonge leeftijd is geworden, heeft daar op de een of andere manier mee leren leven. Slechthorendheid die op latere leeftijd ontstaat, heeft meestal ingrijpende gevolgen. Er is sprake van een bewust verlies, een gemis. Kortom, van een rouwproces. De contacten veranderen, sommige hobby s en activiteiten worden onmogelijk. De een durft niet meer deel te nemen aan het verkeer. De ander mist het maken of genieten van muziek. Verjaardagsfeestjes worden vermeden. Moeizame communicatie Het gaat om een verstoorde communicatie met anderen. Er zijn vaak misverstanden door het verkeerd verstaan van wat er gezegd wordt. Van de inspanning die geleverd moet worden om gesprekken te kunnen volgen, kan iemand ontzettend moe worden. nieuwe vormen van com municatie aanleren Iemand die last krijgt van ouderdomsslechthorendheid moet extra zijn best doen om erbij te horen. Daarvoor moet je als slechthorende ook steeds opnieuw assertief zijn. Dat is moeilijk om te accepteren. Veel slechthorenden doen vaak of ze iets goed hebben verstaan, terwijl ze geen idee hebben waar het precies over gaat. Tegelijk zijn ze bang om door de mand te vallen als ze een verkeerd antwoord geven. Slechthorend worden kan gepaard gaan met irritatie, ongeduld en frustratie, niet alleen bij de slechthorende zelf, ook bij de partner, de kinderen, vrienden. Die moeten ook wennen aan de nieuwe situatie. Ze moeten duidelijker en langzamer gaan praten, meer herhalen, langer op antwoord wachten, meer tijd nemen. Stel je voor dat iedereen lacht om een grap die net is gemaakt en jij moet vragen: Wat zei je nou precies? Waarom lachen jullie? Twee keer dezelfde grap achter elkaar moeten vertellen is bovendien helemaal niet leuk. Er is ook veel onbegrip: Net hoorde je het nog wel! Er moeten zonodig nieuwe vormen van com municatie worden aangeleerd, zoals spraakafzien of het gebruik maken van ondersteunende gebaren. Dit alles kan leiden tot: Afzondering Eenzaamheid Wanhoop Boosheid Zich miskend voelen Geen idee! Verzorgenden en verpleegkundigen hebben vaak geen idee hoe ze met slechthorenden/ slechthorende ouderen of met hoortoestellen om moeten gaan. Als een slechthorende moe is, zich niet goed voelt, in de war of ziek is, kost het extra moeite om de ander goed te verstaan of te begrijpen. WELKE SOCIALE GEVOLGEN KAN SLECHTHORENDHEID HEBBEN? 12 13

16 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 16 Praktijkvoorbeeld 3 Een pot met kleingeld Merel werkt in de thuiszorg. Als ze een kopje koffie inschenkt voor meneer de Bruin ziet ze dat de pot met kleingeld die op het aanrecht staat, bijna vol is. Zozo, zegt ze tegen meneer de Bruin, u hebt flink gespaard! Nee, dat is geen spaargeld antwoordt deze. Als ik een boodschap doe en moet betalen, versta ik het bedrag nooit. Dus ik betaal steeds met groot geld, dan geef ik altijd genoeg. Maar ja, de consequentie is, dat ik elke keer met heel veel kleingeld thuiskom. Gelukkig wisselt mijn zoon het af en toe om voor papiergeld. En dan begin ik weer van voor af aan met het vullen van de pot.

17 Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_ :57 Pagina 17 Hoe ervaren ouderen slechthorend worden? Steeds meer buitengesloten. Veel mensen die op oudere leeftijd slechthorend worden proberen hun slechthorendheid te verbergen of te ontkennen: als je slechthorend bent, ben je pas echt oud! Een hoortoestel is het zichtbare bewijs van ouderdom. Dus stellen ze een bezoek aan de audicien voor een gehoortest steeds weer uit. Slechthorenden ervaren de eerste problemen meestal in drukke gezelschappen. Ze kunnen de gesprekken niet meer volgen. Het duurt vaak heel lang voor ze dat aan zichzelf en anderen durven toe te geven. Geleidelijk zal er een gevoel van eenzaamheid ontstaan. Geleidelijk zal er een gevoel van eenzaamheid ontstaan Emoties De persoonlijke en sociale gevolgen van slechthorend worden kunnen heftige emoties oproepen zoals angst, boosheid, opstandigheid, verdriet, depressiviteit, onzekerheid. Hoe iemand met deze gevoelens omgaat, is natuurlijk ook afhankelijk van iemands persoonlijkheid. Veranderingen Veel oude(re) mensen worden onzeker bij veranderingen: de hulp komt op een ander tijdstip, het gebouw wordt gerenoveerd en daarom moet men tijdelijk verhuizen naar een ander gebouw of een andere kamer, er moeten aanpassingen in huis komen. Het gevoel van onzekerheid neemt grotere vormen aan als de communicatie moeizaam verloopt door slechthorendheid. Waar hebben ze het over? Wat is er precies aan de hand? Wat gaat er met me gebeuren? De relatie met de partner Ouderdomsslechthorendheid kan grote gevolgen hebben voor de manier van samenleven: De goedhorende partner moet vaak luisteren voor twee De goedhorende partner wordt het luisterend oor aan de telefoon De slechthorende partner wordt voor de communicatie met anderen afhankelijk van de ander. Deze afhankelijkheid kan voor beide partijen moeilijk zijn Ook kan men ruzie krijgen over dingen waar men vroeger nooit onenigheid over had: de televisie staat te hard of juist te zacht, men gaat niet meer samen naar een verjaardag. Praten met alleen wat schemerlichtjes aan gaat niet meer. Frustrerend! Het is voor jou als zorgverlener belangrijk om te weten dat ook de partner van de slechthorende ondersteuning nodig kan hebben. Ongelukjes in huis Niet alle slechthorende ouderen hebben (nog) een partner op wie ze een beroep kunnen doen. Stel, iemand woont alleen en is slecht ter been. Dan is er een grotere kans op ongelukken. Er wordt bijvoorbeeld aangebeld of de telefoon gaat. Hoe lang rinkelt de telefoon al? Hoe lang staat er al iemand voor de deur? Het gevolg is dat hij zich gaat haasten en daardoor meer kans maakt om te vallen. Maak dus ook als zorgverlener afspraken over aanbellen en binnenkomen. HOE ERVAREN OUDEREN SLECHTHOREND WORDEN? 14 15