NatuursteenVakdag De uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken

Transcriptie

1 NatuursteenVakdag 2014 De uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken

2 De uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken HBA Januari 2013 ing. Florens van der Gaag drs. Marjon Drenth

3 Inhoudsopgave 1 Cremeren versus begraven Markt thema s 2 Omgang met de dood/behoefte aan individuele invulling en rituelen 3 Multiculturele samenleving 4 Andere manieren om te begraven 5 Internet 6 Duurzaamheid 7 Crisis Remmers en katalysators 8 Grijze golf 9 Grafkosten 10 Wet- en regelgeving 11 Specifiek voor de natuursteensector 3

4 Inhoudsopgave DMU en marktpartijen 12 Consumenten 13 Uitvaartondernemers 14 Uitvaartverzekeraars 15 Gemeenten/besturen/stichtingen 16 Landelijke Organisatie voor Begraafplaatsen (LOB)/Landelijke Vereniging van Crematoria (LVC) 17 Natuursteenbedrijven 18 Orte, die gut tun Concept Orte, die gut tun 19 Uitvaart van de toekomst Uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken Conclusie en aanbevelingen natuursteensector 20 Conclusie en aanbevelingen 4

5 Inhoudsopgave Bronnen 5

6 Voorwoord In Nederland is het eeuwenlang de gewoonte geweest om overledenen te begraven. In de tweede helft van de vorige eeuw deed crematie echt haar intrede. Hoewel crematorium Westerveld als eerste crematorium van Nederland al in 1914 werd geopend, werd rond 1950 nog maar 2% van de overledenen gecremeerd. Sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw nam het aantal crematies sterk toe. Op dit moment is de verhouding omgekeerd en kiest 59,4%* van de Nederlanders voor cremeren. De Commissie Natuursteenbedrijf (de Commissie Natuursteenbedrijf (CNb) is een samenwerkingsverband van het HBA waarin de Algemene Nederlandse Bond van Natuursteenbedrijven (ABN), FNV Afbouw en Onderhoud en CNV Vakmensen zijn vertegenwoordigd) is zich uiteraard zeer bewust van deze ontwikkelingen en de dalende populariteit van begraven, welke een direct effect heeft op de gedenktekensector. Deze sector vormt een zeer belangrijk onderdeel van de natuursteenhandel in Nederland. Om een gezamenlijke koers voor de komende jaren te bepalen, bleek dat er unaniem een behoefte bestaat aan meer inzicht in de kenmerken van de verschillende scenario s voor de toekomst. USP heeft de Commissie Natuursteenbedrijf hierbij mogen ondersteunen, in de vorm van een kwalitatief marktonderzoek onder diverse experts. Naast gesprekken met leden van de CNb, hebben experts van verschillende achtergronden hun visie gedeeld met USP zodoende het plaatje van de toekomst vorm te geven. In het voor u liggende rapport wordt ingegaan op de visie van de experts, de visie van USP en het uitgevoerde deskresearch. Er wordt behandeld welke invloed de vele markt thema s hebben op de uitvaartsector en de manier waarop belangrijke partijen zullen veranderen zodat de uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken vormgegeven wordt. * Percentage gebaseerd op eerste drie kwartalen van 2012, bron: LVC 6

7 Onderzoeksverantwoording Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn er gesprekken gevoerd met diverse experts. In onderstaande tabel en in de tabel op de volgende pagina zijn de experts opgenomen. Voornaam Bedrijf 1 Dhr. G. Agricola Cortlever Agricola B.V. 2 Dhr. M. Timmerman Timmerman Natuursteen B.V. 3 Dhr. R. van Dijk CNV Vakmensen 4 Mw. M. Heessels Rituele creativiteit 5 Dhr. J. Blaak Landelijke Vereniging van Crematoria 6 Dhr. J. Beltman Landelijke Organisatie voor Begraafplaatsen 7 Dhr. F. Fransen Monuta 8 Dhr. R. Fische DELA 9 Dhr. B. Holthof Crematorium Kranenburg, Zwolle 10 Mw. K. van der Haar-Bisschop Gemeente Zwolle 11 Mw. I. de Cloe Yarden 12 Dhr. J. Heskes Yarden 13 Mw. E. Van Ee Yarden 14 Dhr. G. de Kramer (telefonisch) Kramer Uitvaarten 15 Dhr. Koster (telefonisch) Uitvaartzorg Monuta Devotio Begrafenis- en crematiezorg 7

8 Onderzoeksverantwoording Voornaam 16 Dhr. K. Brugman (telefonisch) Bedrijf Monuta Westerveld en Van Beek Uitvaartverzorging en -verzekeringen 17 Dhr. J. Otten (telefonisch) Smorenburg Uitvaartverzorging 18 Dhr. Hulzebus (telefonisch) Uitvaartcentrum Ardante HH Hulzebus 19 Dhr. J. Tolsma (telefonisch) Uitvaartverzorging J AE de Boer & Zn 20 Dhr. Beukema (telefonisch) Beukema Uitvaartverzorging 21 Mw. M. Zeegers (telefonisch) Monica Zeegers Uitvaartverzorging 22 Mw. A. Geurts (telefonisch) V/d Laan Begrafenis- en Crematieverzorging Rapportopbouw Het voor u liggende rapport is als volgt opgebouwd. In het eerste deel van het rapport wordt ingegaan op de verschillende markt thema s die van belang zijn bij het vaststellen van het beeld van de uitvaart van de toekomst. Vervolgens wordt in het tweede deel van het rapport ingegaan op ontwikkelingen die fungeren als remmer en/of katalysator bij veranderingen in de uitvaartsector die gaande zijn, dan wel te verwachten zijn. In het derde deel van dit rapport worden de DMU en de verschillende marktpartijen beschreven. In deel vier wordt ingegaan op het concept Orte, die gut tun. Dit rapport wordt afgesloten met de uitvaart van de toekomst en de rol van het gedenkteken en conclusies en aanbevelingen die hierbij horen. 8

9 Terugblik en heden Om een blik in de toekomst te kunnen geven, is het belangrijk om kennis te hebben van de belangrijkste ontwikkelingen in de uitvaarsector uit het verleden. In de laatste decennia hebben er veel veranderingen plaatsgevonden in de uitvaartsector in Nederland. Had men in het begin van de twintigste eeuw nog geen keuzemogelijkheden wat betreft de uitvaart, is dat anno 2013 een heel ander verhaal. Om hier meer inzicht in te krijgen, starten we in In 1913 werd gestart met de bouw van het eerste crematorium in Nederland en op 1 april 1914 vond hier de eerste crematie, van dr. C. J. Vailliant, plaats. Deze crematie was destijds nog onwettig. Ondanks de druk vanuit de kerk, die cremeren heidens en onchristelijk vond, nam de vraag naar cremeren toe. Naar aanleiding van deze toenemende vraag werd cremeren in 1955 wettelijk toegestaan. Dit zorgde voor een enorme toename van het aantal crematies. In 1991, met het aannemen van de herziening van de Wet op lijkbezorging, zijn cremeren en begraven wettelijk gelijk gesteld. De toename van het aantal crematies leidde ertoe dat sinds 2003 cremeren populairder is dan begraven; in 2003 werden er in Nederland voor het eerst meer mensen gecremeerd dan begraven (50,6%). In 2012 is het crematiepercentage zelfs gestegen tot 59,4%*. De ontwikkelingen wat betreft cremeren hebben ook weer veranderingen met zich meegebracht. Sinds 1998 behoort, door wijzigingen in de Wet op de lijkbezorging, asverstrooiing op een zelfgekozen plaats tot de mogelijkheden. Daarvoor werd de as vrijwel altijd anoniem verstrooit door het crematoriumpersoneel op een daarvoor bestemd veld bij de crematorium. Door deze wijzing zijn de mogelijkheden voor asbestemming legio en zijn nabestaanden hier vaak meer bij betrokken. Ook op het vlak van begraven vinden er veranderingen plaats. Tegenwoordig kan men, naast de traditionele manier van begraven, kiezen om begraven te worden in de natuur (natuurbegraafplaatsen), bovengronds of in een kelder. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Begrafenis- en crematiepercentage Nederland (Bron: CBS) Begrafenissen Crematies * Percentage gebaseerd op eerste drie kwartalen van 2012, bron: CBS 9

10 Terugblik en heden Mede door de komst van cremeren en alle aspecten die daar mee te maken hebben, maar ook doordat de maatschappij mondiger is geworden, de culturele invloeden en door de aandacht op tv, radio en internet (door verschillende tv-programma s, maar ook door reclames van verzekeraars en social media) denken en praten mensen tegenwoordig meer over de dood en uitvaart. Over het algemeen is de uitvaartsector niet trendgevoelig en de meeste veranderingen vinden pas na vele jaren plaats; cremeren is hier een goed voorbeeld van. Toch zijn er ontwikkelingen die wellicht minder lang de tijd nodig hebben, denk hierbij bijvoorbeeld aan nieuwe technieken zoals resomeren. In Nederland zijn al verschillende partijen bezig om deze techniek in Nederland te introduceren. Al deze ontwikkelingen en meer zullen verder worden toegelicht in dit rapport.!"#$%&'()*+,-./,*012+32,3&4,+5,3&616&7+35,*&8,2*)-,3+..,39& De dood is steeds minder een taboe!""#$%&'()"*'+%'+%,)'-')'+%#$)".#%//.%)'#/-')'+% De begrafenis is vrijwel ten dode opgeschreven Natuurbegraafplaats heeft de toekomst :,2,4&;,&,+2,3&<+6/))*6&3<&134+3,& 10

11 Inhoudsopgave 1 Cremeren versus begraven Markt thema s 2 Omgang met de dood/behoefte aan individuele invulling en rituelen 3 Multiculturele samenleving 4 Andere manieren om te begraven 5 Internet 6 Duurzaamheid 11

12 1. Cremeren versus begraven Cremeren kent veel voordelen, maar men kiest vooral voor cremeren vanwege de lage kosten. Het crematiepercentage in de eerste drie kwartalen van 2012 lag op 59,4%*; een enorme toename ten opzichte van 1950 toen nog maar 2% van de Nederlandse bevolking werd gecremeerd. Aan de populariteit van cremeren ligt een aantal aspecten ten grondslag. Dit heeft onder andere te maken met de opstelling van de kerken die de keuze voor begraven of cremeren sinds de jaren zestig overlaten aan de gelovigen zelf. Geld speelt vaak ook een belangrijke rol. Dit werd door vrijwel alle experts en de ondervraagde uitvaartondernemers in de gesprekken aangegeven. Ondanks dat de kosten voor cremeren en begraven niet één op één met elkaar te vergelijken zijn en dat de meningen verschillen of cremeren echt goedkoper is, is de perceptie bij de meeste mensen dat cremeren goedkoper is. Mensen denken hierbij vooral aan de kosten die een grafsteen en de grafrechten met zich meebrengen. DELA vergelijkt jaarlijks de tarieven van gemeentelijke begraafplaatsen. Hieruit blijkt vaak dat er jaarlijks (vreemde) tariefverhogingen plaatsvinden. Volgens DELA leiden deze hoge grafkosten tot meer crematies. Een ander onderzoek toont aan dat 15% van de mensen die voor crematie kiezen dit doen vanwege de lagere kosten en dat 10% van de mensen die voor begraven kiezen, overweegt zich te laten cremeren als de grafkosten verder stijgen 1. Deze ontwikkeling wordt door alle experts met lede ogen aangezien. De meeste experts zijn van mening dat niet de financiën, maar juist het emotionele motief leidend zou moeten zijn. Het verhogen van de grafkosten ligt in handen van de gemeenten; zij mogen zelf bepalen wat zij rekenen voor grafkosten. Dit zijn kosten voor grafrechten, grafdelven en onderhoud van de begraafplaats. De verhogingen zijn vaak noodzakelijk om de gemeentelijke begraafplaatsen rendabel te houden. Ze kunnen echter ook een averechts effect bewerkstelligen. DELA ziet dat het aantal begrafenissen daalt op begraafplaatsen die hun tarieven fors hebben verhoogd. * Percentage gebaseerd op eerste drie kwartalen van 2012, bron: CBS Quote Vroeger bleef iedereen bij elkaar wonen en was het heel normaal dat de kinderen het graf onderhielden. Tegenwoordig wonen mensen veel verder van elkaar vandaan en ouderen willen hun kinderen daar niet mee belasten. Cremeren heeft nou eenmaal veel voordelen: het is goedkoper, nabestaanden hoeven geen graf te onderhouden, de plechtigheid staat veel meer in teken van de overledene in plaats van onze lieve heer, een aula is prettiger dan een kerk, alles vindt plaats op één plek waardoor je niet naar buiten hoeft en nabestaanden hebben heel veel keuze wat betreft asbestemming. 12

13 1. Cremeren versus begraven De hoge grafkosten zorgen voor een groot gat tussen cremeren en begraven. In deze gevallen leidt de tariefverhoging dus niet tot een verhoging van de totale opbrengsten van de begraafplaats. Er is dan zelfs de mogelijkheid dat de gemeente de tarieven nog verder moet verhogen, waardoor een visuele cirkel ontstaat. Gemeenten staan op deze manier voor een onmogelijke opgave om de begraafplaatsen kostendekkend te krijgen. Een expert geeft aan dat gemeenten zouden moeten experimenteren met de grafkosten door deze te verlagen, maar dat dit in de huidige tijd teveel onzekerheid met zich meebrengt. Opmerkelijk is dat de grafkosten per gemeenten erg verschillen. Uit het onderzoek van DELA bleek dat in 2011 het verschil tussen de goedkoopste en duurste begraafplaatsen in Nederland is opgelopen naar zo n! Volgens DELA is transparantie van gemeentelijke tarieven ver te zoeken, aangezien iedere gemeente zijn eigen methode hanteert voor het bepalen van de kosten en vervolgens van de tarieven. Zo zijn er gevallen waarbij een gemeente forse tarieven rekent, terwijl een buurtgemeente soms voor duizenden euro s minder ook kostendekkend werkt. In 2008 riep de Tweede Kamer de gemeenten al op om de gemeentelijke tarieven voor het begraven transparanter en onderling beter vergelijkbaar te maken. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft in 2011 een kostenmodel gelanceerd, maar gemeenten zijn niet verplicht om met dit model te werken. De VNG stelt dan ook vast dat de oproep uit 2008 nog niet altijd tot verbetering heeft geleid. Quote Het gat tussen cremeren en begraven wordt steeds groter. Momenteel weet een gemeente ongeveer wat de inkomsten van een begraafplaats per jaar zijn. Op het moment dat je gaat experimenten, door bijvoorbeeld de grafkosten te verlagen, kunnen de inkomsten ook tegenvallen. Het is koffiedik kijken en in deze tijden neemt een gemeente dat risico liever niet. 13

14 1. Cremeren versus begraven Geen grafonderhoud als groot voordeel van cremeren gezien. Verder komt uit de Uitvaartmonitor naar voren dat het feit dat er geen grafonderhoud nodig is, de meest genoemde reden is om voor een crematie te kiezen. Ook redenen als geen zorgen voor nabestaanden en geen (verplicht) grafbezoek zijn vaak genoemde redenen om voor cremeren te kiezen. In de gesprekken met de experts zijn deze redenen ook veelvuldig aangegeven. Men geeft aan dat mensen hun nabestaanden niet willen opzadelen met grafonderhoud en -bezoek. Waar dit vroeger heel normaal was, is dat nu niet meer het geval. Dit heeft onder andere te maken met individualisering, maar ook omdat familieleden tegenwoordig niet altijd meer bij elkaar in de buurt wonen. Uiteraard zijn er ook een aantal praktische redenen om voor een crematie te kiezen, zoals dat alles zich binnen, op één plek, afspeelt en je niet naar buiten hoeft (i.v.m. weersomstandigheden), een crematie buiten kantooruren plaats kan vinden, een urn met daarin de as mee kan verhuizen, dat het mogelijk is om de as over meerdere urnen te verdelen zodat meerdere nabestaanden een deel van de as in bezit kunnen hebben, sommige mensen vinden cremeren hygiënischer en dat men meer tijd heeft om te bedenken wat zij willen doen met de overblijfselen van hun dierbare. Quote Vroeger bleef iedereen bij elkaar wonen en was het heel normaal dat de kinderen het graf onderhielden. Tegenwoordig wonen mensen veel verder van elkaar vandaan en ouderen willen hun kinderen daar niet mee belasten. Mensen willen hun nabestaanden niet opzadelen met ongemakken zoals verlenging van het grafrecht en ze willen nabestaanden niet verplichten om een bezoek aan de begraafplaats te brengen. De huidige generatie heeft minder behoefte aan het bezoeken van een graf. 14

15 1. Cremeren versus begraven Begraven vooral nog populair onder gelovigen. Als in 2012 het crematiepercentage 59,4% bedraagt, betekent dat dat 40,6% van de overledenen is begraven. Mensen kiezen meestal voor begraven vanwege hun geloof en/of omdat ze een plek willen om naar toe te kunnen gaan om te rouwen of om de overledene te herdenken. Andere redenen kunnen zijn dat men bang is voor vuur (en dus niet gecremeerd wil worden), er geen crematorium in de buurt is, er al een bestaand (familie)graf is of vanuit gewoonte/traditie. Met name in kleine dorpen speelt traditie nog een grote rol. Ondanks dat de kerk de keuze voor cremeren of begraven aan de gelovige overlaat, zijn er toch veel mensen die vanuit hun geloof ervoor kiezen om begraven te worden. Daarnaast zijn er andere geloven, zoals de Islam, waarbij de gelovigen alleen begraven mogen worden. Naast de traditionele begraafplaatsen komen er steeds meer andere manieren om te begraven bij. Voorbeelden hiervan zijn natuur begraven, bovengronds begraven en begraven in grafkelders. Deze vormen zullen verderop in het rapport nader aan bod komen. Quote Nabestaanden hebben vaak behoefte aan een plek waar ze naar toe kunnen om te rouwen en herdenken en kiezen dan vaak voor begraven. Door de komst van urnenmuren en -monumenten, waar mensen ook naar toe kunnen gaan, wordt dit wel steeds minder. De keuze om te begraven heeft meestal met het geloof te maken. Traditie, geloof, principiële overwegingen en eigen wens zijn de meest genoemde redenen om voor begraven te kiezen. Naast het feit dat steeds meer mensen kiezen voor cremeren, krijgen traditionele begraafplaatsen ook meer concurrentie van natuurbegraafplaatsen en grafkelders. 15

16 2. Omgang met de dood/behoefte aan individuele invulling en rituelen Geen taboe meer op de dood en uitvaart. Vroeger lag er een taboe op de dood en uitvaart. Er werd bijna niet over gepraat en mensen hadden vaak van tevoren niet aangegeven wat zijn of haar wensen voor een uitvaart waren. Vaak werd het regelen van de uitvaart dan ook overgelaten aan de nabestaanden. In 2010 hield Yarden een uitvaartonderzoek, waarbij de opmerkelijkste uitkomst was dat maar liefst 87% thuis spreekt over persoonlijke wensen voor de eigen uitvaart 3. Hieruit blijkt dat het taboe op praten over de dood duidelijk verleden tijd is. In de gesprekken benoemde de meeste experts het feit dat consumenten steeds meer en eerder nadenken over de dood en uitvaart. Dit zou onder andere komen door de komst van tv-programma s met de dood als onderwerp, voorbeelden hiervan zijn Over mijn lijk, De kist en Het familieportret. Maar ook de reclames van de verschillende uitvaartverzekeraars. Deze zetten mensen aan tot denken en maken de dood en uitvaart meer bespreekbaar. Internet speelt hier ook een grote rol in; mensen kunnen alles over de mogelijkheden met betrekking tot een uitvaart op internet vinden. Allerlei informatie, van verschillende soorten kisten tot de verschillende mogelijkheden van asbestemming, is voor iedereen te vinden. Een andere ontwikkeling die bijdraagt zijn de open dagen van crematoria en begraafplaatsen waar onder andere ritueelbegeleiders, uitvaartondernemers, natuursteenbedrijven en kunstenaars hun diensten en producten kunnen tonen. De meeste experts zijn blij met deze ontwikkelingen. De klant is koning en door het bespreekbaar maken, is het mogelijk om aan alle wensen en behoeften te voldoen. Quote Vroeger lag er een taboe op de dood en uitvaart. Dat is nu wel anders; iedereen heeft ideeën voor een uitvaart. Het is nu heel normaal om van tevoren al na te hebben gedacht over je uitvaart. Dit komt met name door de reclames van verzekeraars, maar ook door tv-programma s waarin de dood centraal staat. Dit is een goede ontwikkeling. 16

17 2. Omgang met de dood/behoefte aan individuele invulling en rituelen Het afscheid wordt steeds persoonlijker. Naast dat de taboe rondom de dood langzaam aan het verdwijnen is, is er ook sprake van personalisering. In het verleden, voor de opkomst van cremeren, stond bij een uitvaart vooral het geloof en de kerk centraal in een uitvaart. Hedendaags staat met name de overledene, de identiteit van de overledene en zijn of haar leven centraal. De experts geven aan dat mensen veel meer betrokken zijn bij de totstandkoming van de uitvaart. Waar vroeger de uitvaarten vrij standaard en in grote mate hetzelfde waren, zijn de uitvaarten tegenwoordig vaak uniek en persoonlijk. De ondervraagde uitvaartondernemers geven aan dat mensen mondiger zijn geworden en vaak van tevoren zelf al weten wat ze willen waarbij de overledene centraal staat. Enkele voorbeelden zijn het gebruik van PowerPoint presentaties waarbij vaak het leven van de overledene aan de hand van foto s wordt weergegeven, dat nabestaanden zelf spreken in plaats van een funerair spreker, het tonen van filmpjes, gebruik van eigen muziek en dat nabestaanden zelf de kist dragen. Quote Vroeger wist je van tevoren precies hoe de uitvaart eruit zou komen te zien: een praatje, muziek, nog een praatje, muziek, nog een praatje, etc. Tegenwoordig is het elke keer een verrassing. Mensen geven een eigen invulling aan de plechtigheid en dat zal de komende jaren alleen maar meer worden. Uit een onderzoek van Meike Heessels komt naar voren dat dit ook waarneembaar is in de manier waarop mensen omgaan met de as van de overledene. Nabestaanden maken steeds vaker gebruik van de mogelijkheid zelf een plek op het crematoriumterrein uit te zoeken en de as daar eigenhandig te verstrooien, geven gedurende een lange periode op eigen wijze betekenis aan deze plekken door bloemen en andere grafgiften op de plek van verstrooiing achter te laten en strooien steeds vaker de as op een zelfgekozen locatie 4. De personalisering is ook terug te vinden in grafstenen en -monumenten. In het verleden werden vooral standaard grafstenen geplaatst, terwijl er nu vaker gekozen wordt voor een persoonlijke invulling. Vaak toont de grafsteen of het monument daarbij een belangrijk onderdeel van het leven van de overledene. 17

18 3. Multiculturele samenleving Meer Islamitische begrafenissen in Nederland. Een multiculturele samenleving zoals Nederland kent veel verschillende nationaliteiten en geloven. Migranten uit het verleden hebben verschillende religies meegenomen en daarmee ook nieuwe rituelen aangaande de dood en uitvaart. Deze rituelen worden steeds zichtbaarder door de vergrijzing onder deze groep; in 2005 telde Nederland migranten van 55 jaar en ouder en in 2015 zal dat aantal gestegen zijn tot ruim Met name de Islam is een religie die veelvuldig voorkomt in Nederland en duidelijk een ontwikkeling in de uitvaartsector laat zien. Islamitische uitvaart Moslims worden altijd begraven en nabestaanden blijven de graven van hun overleden familieleden bezoeken. Een Islamitische regel is dat begraafplaatsen niet geruimd mogen worden (eeuwige grafrust). Onder ander door deze regel en vanwege de vaak nog sterke banden met het land van herkomst kiezen veel migranten, vaak de oudere generatie, er nog voor om in het land van herkomst te worden begraven. Het aantal moslims die zich in Nederland laten begraven neemt echter toe. Hier zijn een aantal redenen voor aan te wijzen. Een Islamitische regel is dat de overledene binnen 24 uur moet worden begraven. Sinds eind jaren negentig is het in Nederland mogelijk om een uitvaart nog dezelfde dag te laten plaatsvinden; dit was dan ook een belangrijke verbetering voor moslims. Daarnaast hebben veel moslims de wens om in de buurt van hun kinderen en kleinkinderen te worden begraven. 18

19 3. Multiculturele samenleving Steeds meer begraafplaatsen met Islamitische gedeelte in Nederland. Een ander belangrijk punt is dat steeds meer begraafplaatsen in Nederland aparte delen van de begraafplaats inrichten voor moslims. Het betreft vaak gemeentelijke begraafplaatsen; hiernaast is een overzicht te vinden met deze begraafplaatsen. Nederland heeft geen uitsluitend Islamitische begraafplaatsen. Zoals aangegeven is eeuwige grafrust voor moslims erg belangrijk. Bij de meeste Nederlandse begraafplaatsen met een Islamitisch gedeelte is dit (nog) niet mogelijk. Wel zijn steeds meer gemeenten dit aan het overwegen. Mocht dit in de toekomst wel mogelijk worden gemaakt, dan is het te verwachten dat het aantal moslims dat kiest om in Nederland te worden begraven zal toenemen. Naast Islamitische gedeelten komen er ook meer Surinaamse, Hindoestaanse en Chinese gedeelten bij. Het gaat hier echter om aanzienlijk kleinere aantallen. Quote Op begraafplaatsen zie je steeds vaker Islamitische, Surinaamse, Hindoestaanse en Chinese gedeelten. Vaak hebben deze religies en culturen andere rituelen, maar hier kan steeds vaker aan worden voldaan. Islamitische begraafaangelegenheden, bron: Stichting IBW 19

20 4. Andere manieren om te begraven: Natuurbegraafplaatsen Natuurbegraafplaatsen in trek vanwege milieu, lage kosten en geen grafonderhoud. Tegenwoordig zijn er steeds meer alternatieven voor mensen die zich willen laten begraven. Een van deze manieren is het begraven op een natuurbegraafplaats. Een natuurbegraafplaats is een begraafplaats waar de graven echt in de natuur liggen. De graven liggen niet netjes in rijen, maar zijn kriskras verspreid. Er zijn geen hekken of afrasteringen en ook geen echte grafstenen. Graven worden gemarkeerd met zwerfkeien of houten bordjes 6. Een andere omschrijving: wij definiëren natuurbegraafplaatsen als plekken waar het begraven een ondergeschikte rol speelt ten opzichte van de natuur en het landschap. Individuele graven zijn ondergeschikt aan het landschappelijke totaalbeeld 7. Vaak kiezen mensen voor een natuurbegraafplaats omdat ze op een ecologisch verantwoorde wijze begraven willen worden (milieuoogpunt), vanwege minder en eenmalige kosten (geen grafsteen en verlenging) en ook het feit dat nabestaanden zich niet om een graf hoeven te bekommeren speelt vaak mee. Daarnaast spreekt een natuurbegraafplaats bepaalde bevolkingsgroepen, zoals moslims, aan vanwege de vaak eeuwigdurende grafrust en de vrijheid om zelf de plek aan te wijzen (dit in verband met de traditie om richting Mekka te worden begraven). Nadelen van natuurbegraafplaatsen die mensen ervaren zijn dat een graf voor buitenstaanders lastig te herkennen is, men geen voorwerpen op het graf mag leggen, er slechts enkele natuurbegraafplaatsen zijn waardoor de afstand voor nabestaanden soms groot kan zijn en dat sommige natuurbegraafplaatsen niet over een (overdekte) afscheidsruimte beschikken. Quote Er is zeker een markt voor natuurbegraafplaatsen. Men kiest hiervoor omdat er geen grafbedekking is en dus geen onderhoud nodig is. Natuurbegraafplaatsen voorzien in een behoefte. Mensen die traditioneel begraven te duur vinden, zullen sneller voor een natuurbegraafplaats kiezen dan voor een crematie. 20

21 4. Andere manieren om te begraven: Natuurbegraafplaatsen Aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland neemt toe. In tegenstelling tot Engeland en Frankrijk kwamen natuurbegraafplaatsen in Nederland maar moeilijk van de grond. Dit had onder andere te maken met regelgeving, grondprijs en de bevolkingsdichtheid. Inmiddels is er sprake van een gestage groei. Medio oktober 2011 waren er zes natuurbegraafplaatsen, zes gewone begraafplaatsen met natuuruitbreidingen en nog eens zeven natuurbegraafplaatsen in ontwikkeling in Nederland 8. De verwachting is dat de vraag naar natuurbegraafplaatsen de komende jaren zal toenemen. Verwachting is dat de vraag met name zal toenemen als de generatie uit de jaren zestig straks overlijdt. Deze generatie hecht minder aan tradities. In een land als Nederland, waar ruimte schaars is, is het lastig om ruimte te vinden om natuurbegraafplaatsen te ontwikkelen. Staatsbosbeheer heeft in het verleden al laten weten dat begraven in de natuur niet tot zijn kerntaken behoort. Daarnaast zijn er steeds meer traditionele begraafplaatsen die aan het vergroenen zijn. Reden hiervoor is dat mensen uitgekeken zijn op de velden van grijs steen. Dit kost echter enige tijd omdat een graf 25 jaar moet blijven liggen. Verwachting is dat er op korte termijn niet veel natuurbegraafplaatsen (uitgezonderd die al in ontwikkeling zijn) bij zullen komen, maar op lange termijn zal de vraag zodanig toenemen dat meer natuurbegraafplaatsen of begraafplaatsen met een natuuruitbreiding noodzakelijk zijn. -! op welke wijze? -! Ten koste van zowel traditioneel begraven als cremeren Quote De ontwikkeling van natuurbegraafplaatsen zal zowel invloed hebben op het percentage crematies, als op het percentage begrafenissen. Wat betreft natuurbegraafplaatsen; dit is nog maar het topje van de ijsberg. Natuurbegraafplaatsen en begraafplaatsen met natuuruitbreidingen, bron: Terebinth 21

22 4. Andere manieren om te begraven: Grafkelders Grote grafkelder geopend in Nederland om in te spelen op ruimtegebrek en behoefte aan goedkoop begraven. Een grafkelder is een kelder onder een kerk of onder een klein speciaal daartoe bestemd kapelletje of monument op het kerkhof 9. In het verleden waren grafkelders vooral bestemd voor leden van een bepaalde vooraanstaande of rijke familie. Een bekend voorbeeld hiervan is de grafkelder van het Nederlandse Koninklijk Huis. Naast deze familie grafkelders zijn er in Nederland niet veel grafkelders. In 2012 is op begraafplaats Zorgvlied een grote grafkelder, genaamd t Lalibellum, geopend. Het betreft een gravencomplex dat helemaal ondergronds ligt. Dit is uniek voor Nederland aangezien de graven gegroepeerd en overdekt zijn. Reden voor de bouw van deze grafkelder was dat het vooruitzicht was dat alle huidige graven van begraafplaats Zorgvlied in 2016 vol zouden liggen. Uitbreiding van de begraafplaats is niet mogelijk, alleen in de diepte. Met de grafkelder is het mogelijk om meer dan drie lagen per graf te begraven en zijn er minder paden nodig. De grafkelder biedt plaats aan kisten. Het grafkeldercomplex grijpt terug op vroegere culturele gewoonten. Toen stoffelijke resten van overledenen uit één gemeenschap vaak bij elkaar werden gebracht in een grafheuvel of herdenkingsplek. Overledenen worden na een uitvaartplechtigheid bijgezet in t Lalibellum. Na tien jaar kunnen nabestaanden besluiten of zij de kist langer in de grafkelder willen laten staan, verplaatsen of alsnog cremeren. In dat laatste geval kan de as worden bijgezet in een collectieve bewaarplaats in t Lalibellum en wordt de naam van de overledenen vermeld op een sokkel. Bijzetting in t Lalibellum is goedkoper dan een individueel graf aangezien dit geen hoge aanschaf- en onderhoudskosten met zich meebrengt. Quote Grafkelders en natuurbegraafplaatsen zijn goedkopere alternatieven voor mensen die begraven willen worden en daar is wel degelijk behoefte aan. Een grafkelder zoals in Amstelveen staat haaks op de ontwikkelingen dat mensen meer behoefte hebben aan herdenken en een individuele invulling geven aan een uitvaart. Toch is er een groep mensen die, vooral vanwege de kosten, graag in zo n grafkelder bijgezet wil worden. Het geeft ook wel weer een gevoel van saamhorigheid. Zorgvlied is wel the place to be, dus ik weet niet of een dergelijk grafkelder ook voor andere begraafplaatsen geschikt zou zijn. 22