Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck

Transcriptie

1 Juni 1915 Dinsdag 1 juni 1915 (dag 302) Om 5 uur deze morgen heeft men een vliegtuig over Bornem zien passeren. Om 5 ½ staat meneer Van Baren ons af te wachten op weg naar het dorp, en vertelt dat de confraters in Holland het allemaal goed maken, maar dat er nog niemand aan denkt naar de abdij terug te keren. Van 7 ½ tot 12 en van 2 tot 6 uur gaat Leo naar den Bouw voor de bedeling. Een zak bonen 100 kilo kost 80 franken. Broeder koster is van de kamer van Martinus beneden aan den trap gaan wonen. Broeder Arnoldus van Val- Dieu laat aan zijn familie weten dat te Val-Dieu alles goed is en hij hoopt in de zomer op vakantie te komen. De boswachter komt een brief laten lezen van Maurits zijn zoon aan het front. Woensdag 2 juni 1915 (dag 303) Onze zwaan heeft vandaag twee van haar zes eieren uitgebroed. Om 3 uur waren twee Duitsers op onze toren aan het timmeren. Om 3 ½ gaf Placidus een paar blokken aan een arme vent en om vier uur stonden er 20 wijven van de Kleine Hei barvoets aan de deur om blokken! Gisteren betrapte broeder Fons een Duitser die onze strozolder had opengebroken om wat hooi te halen voor zijn ziek paard. Gaf aan den broeder 5 centen om er niets van te zeggen aan de Feldwebel! Donderdag 3 juni 1915 (dag 304) Om 8 ½ deze morgen zwommen 5 jonge zwaantjes in de vijver. Om 1 uur bezoek van meneer Van Baren in de calefact. Hij had horen zeggen, maar wist niet waar of van wie, dat de prelaat van Dendermonde in Engeland overleden was. Meneer Van Baren deelt de in Holland algemene zienswijze, dat België verkeerd had gedaan met den Pruis de weg te hebben willen versperren. Bepaald ze weten ginder beter dan onze Koning, ministers, kardinaal en bisschoppen, wat s lands eer en waardigheid vereist! Krämervolk! Na de middag zijn nog Duitsers der naburige forten hier om nieuwe kleren gekomen. Heel vrolijk of strijdlustig zien ze er niet uit. Af en toe hoorden we vandaag t kanon in de verte. Vrijdag 4 juni 1915 (dag 305) Leo gaat naar den Bouw van 7 tot 12 en van 1 tot 5. Om 11 ½ juist na de refter zien wij dat in onze pandhof de 'Schilpad' haren laatste adem uitblaast. Ze stierf waarschijnlijk van dorst. Een koud vol bad kon niet meer helpen. Om 3 uur werd op last der Duitse overheid door de politie bekend gemaakt dat morgen vóór 8 uren Duitse Tijd in de Kloosterstraat, Hei en Boskant putten en kelders moesten gevuld zijn en de steenhopen platgelegd op straf van boete. Na 3 uur mocht niemand meer over de Temsebrug, opschudding onder het volk. Het gerucht liep nogmaals dat aan Holland een ultimatum was gezonden, door Prentkaart van de 'Kleine Heide' de huidige Puursesteenweg. De foto werd genomen vanaf het kruispunt met de Nieuwe Kouterstraat richting Bornem-centrum

2 Engeland of door Duitsland of door Japan! dat wist men niet juist. Curieus dat sommige mensen - ook ontwikkelde paters - zich door zulke praat nog telkens kunnen laten onthutsen! Zaterdag 5 juni 1915 (dag 306) Om 8 uur bracht meneer Van Baren ons de Maasbode en Rotterdamse Courant. De gazetjongen van Mechelen vandaag niet gekomen. In het dorp is aangeplakt dat Mechelen van alle gemeenschap met den buiten is afgesloten. t volk wil er niet werken in het arsenaal. Te middag eerste aardbezien, geschenk van madame weduwe Muys. Onze primeurs zijn opgegeten door merels, lijsters en Pruisen! Onderofficier Tülecke schold broeder Alfons voor "ünchristlich und ünmenschlich uit, omdat hij een sneeke brood naar z n katten droeg en men hem, Duits onderofficier, weigerde brood te verkopen. "Leve de Katten! Daarbij is het verboden door het komiteit zijn rantsoen te verkopen! Zondag 6 juni 1915 (dag 307) Deze middag aardbeziën gegeten uit onze hof, en de Duitsers die er gisteren aangezeten hebben, zijn aangeklaagd bij de Feldwebel. Om 12 uur gaat de Prior naar Temse en komt om 6 ½ terug. Pater Bruno van Dendermonde is nog altijd daar bij zijn familie. Hij mag niet over naar Engeland en wist nog niets van de dood zijner Prelaat. Deze had hem over drie weken nog verzocht naar Engeland over te komen, waar ze bij een bisschop goed onthaald zijn en veel werk hebben. Om 4 uur werd er vóór de abdij op straat een vreemdeling aangehouden, naar de wacht en vandaar naar het fort gebracht. Kanongebulder de hele namiddag hoorbaar. Maandag 7 juni 1915 (dag 308) Aan tafel nieuwe erwtjes. Leonardus speelt met de kaarten open misere sine dolo. De timmerman legt een nieuwen vloer in de kamer van Leo en hermaakt een oude kas van t archief voor de bibliotheek. Schilpad begraven in den pandhof, aan den hulstboom voor Leonards kamer. Om 4 uren komt meneer Van Baren afscheid nemen. Hij wil morgen terug naar Holland. De 600 man werklozen zijn in 3 seriën verdeeld, die elk twee dagen ter week werk zullen vinden met wegen en grachten der gemeente in orde te brengen. Een werkman (zoon van Wardje) had zijn 4 kleine kinderen naar het gemeentehuis gebracht wegens ruzie met het comiteit! Deze middag stond op onze koer een grote bierwagen van Cammaert. Er lag een mandje kardoezen op van Duits maaksel. Om 1 uur reden ze ermee naar Boom. Zwaar kanongedommel de hele dag hoorbaar in het zuidwesten. Dinsdag 8 juni 1915 (dag 309) Deze nacht zijn er 3 wagens waaronder die van Cammaert, op de koer gekomen, geladen met munitie en geweren. Deze morgen 10 minuten voor 8 uur en om 9 ½ ontploffing gehoord in de richting van Mechelen. En deze avond vertelde men dat er het arsenaal in brand staat. Aangeplakt : verboden te vissen tot 14 juli. Van 1 tot 5 uur gaat Leo naar de bedeling van meel. Wij kregen een zak gratis, maar hij was voor ¾ bedorven. Van 2 ½ tot 5 ½ onweder. t graan in de hof lag flauw. E.H.Verbist kon gisteren te Antwerpen geen pas krijgen om naar Turnhout zieken te gaan bezoeken zijner familie. De prijs van het koren daalt en de boeren van Bornem die het hunne hadden ingehouden, komen er nu mee voor den dag. Een Duitser die op congé naar Berlijn was, vertelde dat de oogst in Branderburg slechter staat dan hier. Vlees kon men te Berlijn met moeite bekomen aan 4 mark de kilo. Woensdag 9 juni 1915 (dag 310) Om 5 ½ stond meneer Van Baren ons af te wachten. Heeft gisteren geen pas te Antwerpen kunnen bekomen. Komt om 8 uur in de abdij en zegt morgen nogmaals te gaan proberen. Om 9 ½ komt hij nogmaals en is in t geheel niet op zijn gemak, met het vooruitzicht niet meer naar Holland over te mogen. Om 4 ½ bezoek van madame de Gravin met een prentje van Adrien die zijn 1e Communie gedaan heeft verleden donderdag. Zij is reeds bezorgd dat er ons in t najaar wild zal gebracht worden. Aan den Bouw wappert een witte vlag met opschrift "Hulp en Voedingscomiteit". Er zijn reeds 750 werklozen ingeschreven. Wittock is te Hulst wegens vlassmokkelen over de grens beboet. Trein Temse Terneuzen deswegen enige dagen geschorst. Vandaag geen kanon gehoord. Donderdag 10 juni 1915 (dag 311) Van 7 tot 12 uur gaat Leo naar de bedeling in den bouw. Om 9 ½ brengt madame de Gravin een bouquet bloemen en gaat met ons wat bidden op het kerkhof. Vertrok om 10 ¼ uur. De hele dag door stilaan gedonderd. In de serre is de weeraal gestorven, met pieren overvoederd! Feldwebel Schmidt fotografeert onze zwanen, oude en jongen

3 In de schuur zit Gust van Peer Daelemans manden te maken, en Wanneske Vermeiren kuist de wijmen in de Donk. Deze middag komt men ons vertellen dat notaris Aerts op sterven ligt en Heintje Goossens is in de namiddag gestorven. Om 7 ¾ in de doodse stilte beginnen drie klokken Bornems kerk te luiden, en ook die van Rupelmonde. Vrijdag 11 juni 1915 (dag 312) In de abdijkerk circa 150 communies uitgedeeld. In de parochiekerk was er om 5 ½ een gezongen mis met assistentie voor de soldaten. De kerk was gestampt vol. Leonardus deelt onder die mis de H. Communie uit vooraleer naar het Pensionaat te gaan. Deze morgen zat meneer Van Baren om 5 uur al in onze kerk, hij was zeer mismoedigd omdat het hem gisteren nog niet was gelukt te Antwerpen een pas te krijgen. Hij zou vandaag nog eens gaan proberen. Leo gaat van 7 tot 12 naar den Bouw voor de bedeling. Meneer Prior gaat naar t gasthuis en heeft onderweg horen zeggen dat volgens een brief van de Hollandse consul door de champetter naar de abdij gebracht, de Duitsers vóór de 15e dezer maand de abdij moeten ontruimen! Frans de champetter is werkelijk gisterenavond bij de Feldwebel onze klacht komen indienen, dat er van de muur aan de bospoort een partij pannen is afgebroken, door de straatjongens om mussen te roven. Ontevredenen van Bornem zijn met klachten over het comiteit naar Antwerpen geweest, maar ze zijn van een kale reis teruggekomen. Tot straf krijgen ze nog minder rantsoen. Een dwaze superstitie doet sedert enige dagen de ronde in Bornem. Een persoon bindt een sleutel in een kerkboek vast op het Sint-Jans-Evangelie. Een tweede persoon, leest hetzelfde Evangelie uit een ander kerkboek. Blijft de sleutel vastliggen, dan is het een goed teken, nl. dat de soldaat voor wie men bidt, nog niet gesneuveld is aan het front. Valt hij eraf dan is de betreffende gedood! En brave ontwikkelde mensen nemen die proef zonder argwaan! Pater Benedictus moet zelf gezegd hebben dat het een goede devotie is!! Om 7 ¾ worden drie klokken geluid. Zaterdag 12 juni 1915 (dag 313) Deze morgen om 8 ¼ twee of drie ontploffingen gehoord in t westen. Item om 10 uur noordwest en om 4 uur westwaarts. Meneer Van Baren is vandaag niet te zien. Wij besluiten er uit dat hij de grenzen over geraakt zal zijn. Om 9 ½ staan er wel 150 mannen en vrouwen om onderstand aan de deur, waar de hele dag door kinderen komen bellen. In het dorp is aangeplakt, dat er te Mechelen in het arsenaal voldoende werkvolk zich heeft aangeboden en bijgevolg de maatregel tegen de stad genomen, wordt ingetrokken. Binnen aanzicht van de abdijkerk. Feldwebel Schmidt brengt ons een exemplaar van zijn zwanenfotografie en aanzichten van de abdij. Een zwaan die zeer wild werd, is door Leo vandaag gekortwiekt. Tegen avond komt Frans de champetter horen wat de Duitsers moeten hebben. Ze hebben over enige dagen van de gemeente steenkolen gekregen in plaats van hout om te stoken, zoals ze verlangd hadden, omdat wij klachten hadden ingediend dat ze sedert maanden van ons beste hout gebruikten. Onder de recreatie horen wij in het dorp een harmonie spelen met trommel en grosse caisse. Het is de eerste maal sedert de oorlog. Om 8 uur speelden ze nog. Zondag 13 juni 1915 (dag 314) Het muziek gisterenavond was in de hof van juffrouw Brijs waar Pruisen van hier en t omliggende rendez-vous hadden. Om 8 ½ gisterenavond hebben sommigen een Zeppelin zien passeren. Tony Cammaert, zegt men, zal naar Scheut missionaris gaan worden. Aankomst te Bornem van 4 kisten met kleren voor de werklozen. De rondhaling vandaag in de drie missen gedaan voor de basiliek van t H.Hart bracht hier ca. 15 franken op. Vandaag moest een der broeders van het dorp, een Hollander, naar het moederhuis te Gent, en seffens ging het praatje door t dorp dat de Hollanders allen weg moesten. Reeds om 5 ½ deze morgen kwam men hier vragen of het waar was

4 Het Handelsblad van Antwerpen zal niet meer verschijnen ten gevolge een beraadslaging der Antwerpse gazetschrijvers. Van de hele dag hebben we geen kanon gehoord. Maandag 14 juni 1915 (dag 315) Deze morgen is de krantenjongen van Mechelen gekomen met de N.Rott.Courant en de Kölnische Volkszeitung. Het Handelsblad zou geschorst zijn wegens een artikel waarin gezegd wordt dat België nooit meer de nek zou buigen voor vreemde overheersers! Moeder Pauwels Gering komt lamenteren dat haar jongen naar t kot moet te Mechelen wegens diefstal van blokken, een paternoster enz. in de abdij gepleegd. Ik troostte haar met te zeggen dat een zittijd te Mechelen haar jongen zou goed doen en een les voor haar 11 andere kapoenen. Om 12 uur gaat de Prior zonder pas te voet naar Londerzeel en vandaar met de tram naar Brussel-Kerniel-Colen. Meneer de notaris ligt reeds 3 dagen zonder kennis ingespoten? Wardje de timmerman had een jonge merel, uit de nest gevallen, opgeraapt om mee te nemen. Duitsers die t zagen wilden dat hij t beestje terug in de nest zette. Wardje weigert. Onderofficier Tülecke komt opspelen tegen Leo, dat het "thierquälerei" is, en in Duitsland niet zou ongestraft blijven, dat daar alle vogels in vrijheid leven, enz. Wardje presenteert hem de merel en op zijne weigering laat hij het beestje lopen voor de kat die er kort spel mee maakte. De kardinaal Mercier, zegt men, wilde persoonlijk geen pas vragen aan de Duitsers en is te voet naar Eppegem gegaan. Geen kanon vandaag. Dinsdag 15 juni 1915 (dag 316) Leo gaat om 8 ½ naar den Bouw voor de bedeling. Benedict en Leonard naar het kasteel. Oude kast van ons archief naar de bibliotheek gebracht. Gisteren stierven er twee, vandaag nog één van de 5 jonge zwaantjes. Broeder Alfons verjaart en ook een der Duitse voerlie, die een kop heeft als een gloeiende kachelpot. Een drinkebroer 1ste klas en die volgens eigen bekentenis een liter cognac met een dozijn eieren voor zijn rantsoen nodig heeft. Zijn kameraden hebben in de koestal een strooien man als Pruisische soldaat gekleed te wacht gesteld met een gelukwensing die hem toewenste binnenkort naar huis te mogen gaan, waar meer en betere schnaps te krijgen is dan hier. In het dorp is een plakkaat van de Keizer te lezen die alle Landstürmer oproept die zich nog in België ophouden. Er is ook aangeplakt dat den 21e dezer te Bornem jaarmarkt is. Toekomende zondag is het kleine kermis en de mensen hebben vandaag 2 kilo in plaats van gram dons kunnen kopen. Jan de hovenier had deze avond onder t officie in de kersenbomen de jaarlijkse nationale vlaggetjes uitgehangen, maar er waren paters die er nu meer schrik van hadden dan de mussen, en onder de recreatie moest Jantje zijne driekleurige vaantjes strijken tot betere tijden. Leo brengt van het dorp t nieuws mee dat er te Antwerpen Jezuïeten zijn opgepakt en als krijgsgevangenen naar Duitsland zijn gevoerd. Item dat de Duitsers te Antwerpen de hand hebben gelegd op levensmiddelen van het comiteit. Vandaag geen kanon gehoord. Woensdag 16 juni 1915 (dag 317) Tot 5 uur deze morgen werd er nog al hevig met t kanon geschoten. Om 7 uur luiden de klokken voor Notaris Aerts, die gisterenavond tussen 6 en 7 uur is overleden. Te Branst bij meneer pastoor zijn deze nacht 27 kiekens gestolen. Wij aten vandaag onze eerste kersen, de Belgische vaantjes in de bomen zijn vandaag vervangen door neutralen oranje-gelen. Om 4 uur bezoek van madame de Gravin met dochter Baronnes de Rosée. Deze kon te Brussel geen pas voor Holland krijgen tenzij tegen borg van Mark. Ze gaat morgen te Antwerpen proberen, en lukt het daar ook niet, dan wil ze zich oversmokkelen. De baron bevindt zich te Londen bezig met munitie te maken voor automitrailleusen. In het dorp werd verteld dat Pater Reetten te Antwerpen is gevangen en naar Duitsland gevoerd, item dat er een onzer broeders der abdij naar Holland voor het rood Kruis was vertrokken. Gisteren liet de Luitenant door de Feldwebel Schmidt vragen om 50 flessen Rijnwijn te kopen. Niet te koop! Deze nacht hebben de Pruisen de verjaardag van den paardenman Otto, bijgenaamd t Boerke" nogal luidruchtig gevierd. Het had hem toch maar 10 mark gekost, zegde hij en dat was toch zijn verjaring wel waard. Donderdag 17 juni 1915 (dag 318) Om 3 ¾ gewekt door ontploffingen ten zuidwesten. 10 minuten lang. In de kersenboom hangt een keukenmortier en een bel tot schrik van spreeuwen en Duitsers. Vinus de koperslager, om een dakgoot te repareren, zat met zijn spirituslamp verscholen, t geronk der lamp deed broeder Alfons en de Duitsers na hem, de neus in de lucht steken op zoek naar de Engelse vliegers! Om 2 uur bezoek van madame de Gravin die 10 missen bestelt voor Jacq

5 Uit de dagboeken van E.H.De Maeyer, pastoor van St-Elizabeth Schaarbeek, vraagt per kaart of hij met een jonge student als postulant mag komen zien. Door meneer Van Strijdonk ontvangt de Prior, brief van de Prelaat gedateerd 19 mei, item brief van Hugo aan Placidus en 2 brieven van Bornemse meiden te Schiedam verblijvende aan hun ouders. Vrijdag 18 juni 1915 (dag 319) Om 8 uur horen we drie of vier geweerschoten in de Barelstraat. s middags vertelt onderofficier Tülecke dat de schoten gelost zijn door een officier, per auto van Antwerpen gekomen, op rondvliegende duiven. De ringen der gesneuvelden zijn op het gemeentehuis gebracht en beboet met 2,50 frank stuk. De onderofficier Tülecke was daarmee gelast en had een uitbrander gekregen omdat hij ze niet geschoten had. De gemeentesecretaris moest er voor naar t fort om insgelijks de les te horen voorspellen. Het schieten eergisteren was te Brussel op een vlieger. Om 6 uur komt de Prior thuis van zijn reis Colen-Kerniel. Brengt aanzichtkaarten mee van Zoutleeuw en Leuven. Was te Zoutleeuw bij de familie Peeters geweest. item Prior cigaren van Brussel. In de namiddag kanongedommel hoorbaar ten zuidwesten. Peter De Bruyn SJ. zou te Antwerpen opgelicht zijn wegens soldatenwerving. Er zijn te Bornem al 825 werklozen ingeschreven. Poodts en meneer Verbist zijn maar slecht te akkoord over de ingeschrevenen. Zaterdag 19 juni 1915 (dag 320) Om 10 uur stonden 150 mensen aan de deur. Er werd gezegd dat het de laatste keer is dat men zaterdags aan de deur geven zal. De Prior gaat naar de lijkmis van notaris Aerts om 10 uur. Weinig familie tegenwoordig. Voorlopig begraven te Bornem. Aanplakbiljet met regelgeving in verband met het ringen en uitvliegen van duiven

6 De E.H.Pastoor van Sint-Amands is sedert drie weken niet meer van zijn kamer gekomen. Men vreest voor zijn zinnen. Leo ontving een kaart van de Prior van Rochefort. De trappisters eten haver in de pap, bakken dagelijks 200 kilo graan en een koe om aan de behoeftigen uit te delen. De gazettenjongen van Mechelen vertelde dat de dagbladschrijvers van Antwerpen de communiqués der verkondenen slechts gewijzigd door de Duitsers mochten drukken en daarom hun uitgave gestaakt hebben. Alleen het Vlaamse nieuws onder Duitse invloed verschijnt nog. Te Mechelen in het arsenaal had het werkvolk dat zich had aangeboden, meegenomen wat ze konden. Prof. Dr. Knoch te Luik gehaat wegens laster over de Belgische geestelijken. Vandaag weinig of niet horen schieten. Zondag 20 juni 1915 (dag 321) In de Presentatie is gisterenavond de 90-jarige Zuster Humbeline berecht. Deze morgen om 7 ¾ drie schoten of ontploffingen in t zuidwesten. Om 8 uur sprong een Duitser over de muur en pakte een paar bengels met de oren. Er zaten er wel 20 in de appelbomen van Schutters. Ze waren verraden door een andere kapoen, de 12-jarige Willaert die commissies doet voor de Duitsers, cigaretten rookt en jenever drinkt en vrij en vrank onder Duits protectoraat hier op de koer rond loopt. Om 12 ½ neemt Feldwebel Schmidt afscheid, zichtbaar aangedaan. Hij moet naar t fort Liezele. Hij zou de abdij geen kwaad aandoen. In het dorp is aangeplakt dat alle duiven van 1 tot 8 Duitse tijd mogen en van 3 tot 8 moeten uitvliegen en geringd zijn. Bangmakers zeggen dat de oogst deze week moet af zijn. Craenhals brengt de foto s gemaakt in april. Maandag 21 juni 1915 (dag 322) Af en toe kanongebulder ten zuidwesten. Deze morgen lag het vierde kleine zwaantje dood in de nest. Rest: 1 De kleine kermis is gisteren stil afgelopen. Vandaag was er varkensmarkt, de viggen gelden 4 frank de kilo. Theodoor De Maeyer, zegt men, heeft proces-verbaal gemaakt tegen den Pegger, wegens publieke laster over zijn handelwijze in het comiteit. Aan het Warregaren is de wachtpost afgeschaft, en deze middag stond er weder een aan de buitenpoort in de Kloosterstraat. Deze morgen komt de nieuwe Feldwebel hier aan uit het fort, heet ook Schmidt. Er zijn er wel 15 in de compagnie die zo heten. Wegens de droogte is er weinig hooigras. Er is order gegeven dat het hooi dadelijk moet afgemaaid worden. Om 4 uur begint ons werkvolk in de Donk vóór den Dilft. Te Hamme hebben de Duitsers verboden hooi te verkopen. Wij lieten vandaag 25 kilo kersen naar het gasthuis brengen. Groentes zijn er overvloedig zodat de hoveniers er geen blijf mee weten. Dinsdag 22 juni 1915 (dag 323) Gisterenavond was er Duitse vechtpartij in t huis van juffrouw Brijs. Vandaag in de school controol voor Belgische dienstplichtigen. Gemeente Bornem is beboet met Mark wegens diefstal van meubelen, gepleegd in het huis van een Duitser op t buitenland. Van 7 ½ tot 12 en van 1 ½ tot 5 uur gaat Leo naar den bouw voor de bedeling van meel, twee kilo per kop. Men vertelt dat er gisteren nogal veel zatlappen geweest zijn en de wijven van de Kleine Hei krentenbrood hadden in overvloed. Een winkel verkocht 4 kisten rozijnen! E.H.Pastoor van Kalmpthout, Verstraeten, oud prof van Herentals, is opgepakt en naar Duitsland gevoerd om de weg te hebben getoond aan twee mensen over de Hollandse grenzen. Te Klein Mechelen is men begonnen met versterkingen te maken. Deze avond 7 ¼ drie kanonschoten gehoord noordwaarts. In onze kersenboom hangt een oude marmit waarop alarm wordt geslagen, middels een lange ijzerendraad aan deze. Spreeuwen en merels vluchten wel maar komen telkens met meer manschappen ten aanval terug. Woensdag 23 juni 1915 (dag 324) Af en toe is er in het zuidwesten kanongedommel hoorbaar. Om 9 ½ bezoek van een generaal-majoor met adjudant per auto van Antwerpen gekomen, bezichtigen kerk en bibliotheek, hof. Vertelt dat hij zes maanden plaatscommandant was der vesting Erzeroem in Klein Azië, waar hij vele moeilijkheden te beslechten had tussen katholieke Armeniërs en Turkse mohammedanen en dat hij in verlof was te Antwerpen. Hij verwonderde zich dat de Abt en de meeste paters in Holland bleven vroeg of wij onderstand nodig hadden! Warûm die Belgische armee nicht länger Antwerpen vertheidigte? Antwoord: Antwerpen wûrde vertheidigt bis die Forten dùrch die Ubermacht. der Schwere Deutsche Artillerie zùsamnen geschossen waren, Da war es zeit. Dem Riesen.feinde zù entwischen das Kleine Belgien konnte ja doch dem Riesen nicht wiederstehen! und hat es doch Belgischer stolz!

7 Antwoord: ùnd ehrenvoller! Und wenn der Zwerz Ihr solm gewesen hätten Sie ihn gelobt ùnd hochgeschäfzt! Wir stehen nicht aùf demselben standpùnkt Hij nam beleefd afscheid. Zijn adjudant interesseerde zich meer tegenover de Prior over het inwendige kloosterleven. Om twee uur komt burgemeester Cammaert de groeten brengen van de Prelaat uit Oudenbosch. Deze verlangt zeer naar Bornem terug te komen. Onderweg Petrus gezien met een velo! Albertus en Henricus zich te middag verzoekend te Roosendaal bij meneer De Roover! Uit Holland geen uitvoer van graan mogelijk. Gerst in België 90 frank de 100 kilo, mout 150 frank. Brouwerij zal weldra stil moeten liggen reserve oud bier uitgeput. Toestand in Holland zeer gespannen. Duitse wachtposten steken de grenzen over in burgerkleding. Hij toont een Duitse Verordnung dat de pastoors altijd aan Duitse soldaten moeten toegang verlenen om op de kerktorens te klimmen, en de burgemeesters mede verantwoordelijk zijn. Item dat er beter moet gezorgd worden voor de gemeentewegenis. Donderdag 24 juni 1915 (dag 325) In de voormiddag donderwolken zonder regen. Er is verbod gekomen te Bornem hooi te verkopen in of buiten de gemeente. Wat men te veel heeft, moet worden aangeven. Ook de duiven moeten worden aangegeven. Onderofficier Tülecke heeft er deze namiddag drie in beslag genomen en in onze volière opgesloten. Ze waren niet geringd. De krijgsgevangenen kregen voor rantsoen twee Duitse patatten, maar ze gingen er met hun staart overzitten. Behoeftigen krijgen erwten en bonen van het comiteit en verkopen ze aan de duivenmelkers. De werklozen moeten dagelijks op het gemeentehuis gaan doppen op boete van 0,50 frank. Tegen negen uur voormiddag is de straat vol. Vandaag is E.H.Jos Smet als onderpastoor naar Hellegat vertrokken per velo. De Duitse kok zit in ons bosje mandoline te spelen de arme père jammert dat z n vrouw met 5 kleine kinderen armoe lijdt. Vrijdag 25 juni 1915 (dag 326) Om 7 ½ kwam hier aan E.H.De Nayer pastoor van Sint- Elizabeth Schaarbeek, met een dame met hare zoon. Ze overnachten in den Nieuwen Wereld en vertrokken om één uur. De kandidaat, Werry, 19 jaar oud, uiterlijk flink en volgens z n mama en de pastoor doorbrave jongen en geschikt voor het kloosterleven. Hij is bloedverwant van Mgr.Legraive, die hem beloofde in het seminarie te zullen aannemen. Hij heeft echter nog maar 3 Latijnse klassen gedaan in S.Louis en.. we gaven hem rendezvous in de abdij na de Retorica. Om 2 uur bezoek van madame de gravin die vertelt dat haar dochter te Antwerpen een paspoort wist te krijgen voor Holland de 19e dezer, op aandringen John en Therese zou ze wel schilderijen en kostbaarheden van het kasteel naar de bank te Brussel doen vervoeren, maar ze kan t niet over haar gemoed krijgen daartoe een permissie te vragen aan de Duitsers. Goede raad is duur zowel als de eieren die 9 centen t stuk kosten. Deze middag komen twee Pruisen bezopen binnen en krijgen een standje. Om 4 uur gaf Tülecke z n landsstürmers een nieuw soldatenliedeke te horen. " s morgens zwischen drei ünd vieren Da müssen wir soldaten marchieren tralala. Zaterdag 26 juni 1915 (dag 327) Door het bisdom gemachtigd schrijft de deken van Puurs voor de litanie van O.L.Vrouw te lezen na de mis voor regen. Om 8 ½ bezoek van madame de Gravin de Marnix. Om 10 komt juffrouw Verbist, die 2 maanden in Turnhout verbleef, vertellen dat er te Turnhout Duitsers bij de burgerij zijn ingekwartierd, en de ellende veel groter is dan hier. De Prior, die over drie weken een brief schreef aan de Prelaat, krijgt hem vandaag terug met de bemerking op de omslag "Unzùlassig!" Anderen komen niet terecht en ook niet terug. Burgemeester Cammaert, gisteren naar Boom gedaagd, werd gevraagd hoe hij naar Holland was geraakt? a. met een pas. v. waar gehaald? a. te Antwerpen! v. waarom was er verleden maandag geen paardenmarkt te Bornem? a. nooit geweest. wel Jaarmarkt, zonder paarden (op den plakbrief der gemeente hadden de Duitsers eigenhandig jaar veranderd in paarden) v. waarom zijn er geen paarden gekomen? a.weet ik niet. Het is uw schuld! Zo? Pas op, te Bornem is een slechte administratie en de gemeente zal het uitboeten! De drie reisduiven die in onze volière gebracht waren, moesten vandaag naar de Duitse keuken de casserol in. Leo heeft er de Commissaris kennis van gegeven, want

8 Uit de dagboeken van het zou niet te verwonderen zijn, dat Tülecke, alias Jan Pas, nu op duiven verlekkerd is, en ze op straat gaat dood schieten volgens behoefte of ze ongeringd op het gemeentehuis brengt en item zoveel mark doet betalen. Tülecke dankt zijn bijnaam Jan Pas aan z n iever om naar het paspoort te vragen, bijzonder aan afzonderlijke buitenmensen tot aan werklieden toe die met de beirkuip naar t veld rijden. 1 mark boete bij gebreken. Een boerenjongen van Humbeek vertelt hier te Bornem dat hij in oktober 1914 met vader en moeder kar en paard naar Vlaanderen was gevlucht. Te Gent verloren ze elkaar uit het oog. De jongen kwam alleen terug naar huis. Hij ontving deze dagen een brief van zijn ouders in Frankrijk dat ze hun kar en paard achtergelaten hadden in een klooster te Oostakker. De jongen ging deze dagen naar Oostakker en vond er kar en paard terug. Dinsdag 29 juni 1915 (dag 330) Geen volk in de missen, al heeft men verleden zondag over t misverzuiming gepreekt. Na de hoogmis gaat Leo naar den bouw voor de bedeling. item van 1 tot 5. Jan van de Vel (Eigenlo) op bezoek. Duitsers die vee komen requireren, bestatigen dat de stallen leeg gelopen zijn, de wei in. Jan Pas schildert n schets van t kapelleke van Luipegem, heeft kennis aangeknoopt met Batske de schilder van de Weert. Burgemeester Cammaert verloor verleden week zijn beste werkpaard (buikpijn) frank geschat. Assurancie frank. Zondag 27 juni 1915 (dag 328) In de gemeente grote commotie wegens het interview van de Paus met een gazetschrijver der Liberté, overgenomen door de Kölnische Volkszeitung. Ongelooflijk hoe sommige katholieken dadelijk gereed zijn om op den Paus af te geven. In onzen Bouw in t dorp heeft Heintje Van Doorslaer gisteren voor eigen rekening zijn bok geslacht. 50 pond geslagen vlees. Diederik De Maeyer ging gisteren per velo naar Boom om er z n velopas te laten vernieuwen. Deze wordt vernieuwd tegen betaling van vijf frank. Te Puurs, waar men hem op de heenreis had doorgelaten, verklaart men de pas ongeldig. Hij rijdt terug tot Boom waar dezelfde Duitser die de pas gegeven had hem nu ongeldig verklaarde. De jongen reklameert zijn vijf franken. Niets te doen, hij moest nog 0,50 frank betalen om terug naar Bornem te rijden zonder paspoort! Maandag 28 juni 1915 (dag 329) Cammaert bedankt zijn werklieden, die als werklozen gaan doppen. Er gaan zowat 600 doppers naar het gemeentehuis. Te Hingene vertelde men dat de zuster van de Hertog, religieuze Franciscane in Marocco aan typhus is overleden, aldaar begraven. Een Duitser vraagt te Hingene aan een 8-jarig meisje een polleke. "Neen,zei t jong,"ik spaaf er liever in! Deze middag wandeling door de kasteelbossen waar ten gevolge van het onderwaterzetten vele grote bomen zijn verdord, konijnen zijn niet meer te zien, fazanten raar, eenden ook niet gelukt. De boswachters dragen een stevige knuppel in plaats van geweer. Woensdag 30 juni 1915 (dag 331) Meneer Van Baren schrijft aan Placidus om zijn schilderijen van den Dilft in t droog te brengen naar het gasthuis? Het kanon dat enige dagen gezwegen heeft, is vandaag weer hoorbaar. Een visser van Branst ving vandaag een monsterkarper die hij aan Phil Pooter voor 10 frank verkocht. Twee Zusters der Presentatie zijn naar Antwerpen geweest zonder pas, maar niet zonder moeite. Er is nu aangeplakt dat men zonder pas niet verder dan 5 kilometers uit de gemeente mag gaan