Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners. Deel 2: Tegengaan radicalisering

Transcriptie

1 Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners Deel 2: Tegengaan radicalisering

2 Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners Deel 2: Tegengaan radicalisering

3

4 Inhoudsopgave 1 Introductie 5 Inleiding 5 De ontwikkelde tools 6 Relatie tot bestaande handreikingen 7 2 Achtergrondinformatie radicalisering 9 Radicalisering 9 Islamitische radicalisering 11 Rechtsradicalisering 14 Tegengaan radicalisering: de rol van de gemeente 17 Tegengaan radicalisering 19 3 Toelichting zelfdiagnose radicalisering 27 Aanpak/activiteiten 27 Scorelijst radicalisering: zelfdiagnose 31 Duiding uitkomsten 31 Voorbeelden 32

5 4 Instrument 1: Zelfdiagnose radicalisering 33 Voedingsbodem 33 Vatbaarheid/weerbaarheid 35 Radicalisering en aanbod radicaal gedachtegoed 38 Beleid 41 5 Instrument 2: Samenwerken met de politie 43 Samenwerken met de politie 43 Handvatten voor de samenwerking met de politie bij het tegengaan van radicalisering 44 Voorbeelden die besproken kunnen worden met de politie: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 46 6 Instrument 3: Samenwerken met scholen 47 Samenwerken met scholen 47 Handvatten voor de samenwerking met scholen bij het tegengaan van radicalisering 49 Voorbeelden die besproken kunnen worden met de school: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 50 7 Instrument 4: Samenwerken met welzijnspartners 53 Mogelijke rol welzijnswerk 53 Handvatten voor de samenwerking met welzijnspartners bij het tegengaan van radicalisering 54 Voorbeelden die besproken kunnen worden met welzijnspartners: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 56 8 Links en verwijzingen 59 Beleidsdocumenten 59 Handreikingen 60 Onderzoeken 61 Informatiedossiers op internet 62

6 1 Introductie Inleiding De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) ziet het als haar taak om gemeenten waar nodig en gewenst ondersteuning te bieden op het dossier radicalisering (voor de definities zie pagina 9). Ter ondersteuning is een aantal tools ontwikkeld (zie toelichting hieronder). In dit deel zijn tools voor het tegengaan van radicalisering uitgewerkt. In deel 1 (een separate publicatie) is dit gedaan voor het tegengaan van polarisatie. In de afgelopen jaren is de gemeente steeds nadrukkelijker benoemd als centrale partner bij het tegengaan van radicalisering. De gemeente vervult een belangrijke rol als het gaat om: Het voeren van preventief beleid om de voedingsbodem voor radicalisering te verkleinen; Het voeren van preventief beleid om de weerbaarheid van personen tegen radicalisering te vergroten; Het kunnen signaleren van mogelijke radicalisering; Het reageren op ontwikkelingen en handelingen waarbij geen sprake is van strafbare feiten, maar waarbij wel sprake is van enige mate van radicalisering. Belangrijke samenwerkingspartners zijn de professionals in het veld maar ook maatschappelijke organisaties, religieus-culturele organisaties en bijvoorbeeld 5

7 ouders. De gemeente kan de randvoorwaarden creëren en een coördinerende en regisserende rol vervullen. Ondersteuning vanuit de VNG moet aansluiten op de gemeentelijke praktijk. In opdracht van de VNG heeft het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement in de tweede helft van 2007 een behoeftenonderzoek uitgevoerd onder Nederlandse gemeenten. Het betrof een onderzoek naar de behoefte(n) van gemeenten aan ondersteuning bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Voor vier van de tien meest genoemde behoeften heeft het COT in opdracht van de VNG tools ontwikkeld. De tools moeten het onderwerp radicalisering beter hanteerbaar maken voor gemeenten zodat zij zelf de eigen situatie kunnen verkennen in samenwerking met berokken partners. Wat speelt er wel en wat speelt er niet? En niet onbelangrijk is de vraag: wat weten we eigenlijk niet? Drie van de vier tools zijn gericht op de samenwerking met specifieke partners. De ontwikkelde tools Het gaat om de volgende tools: 1 Een instrument voor zelfdiagnose op het gebied van radicalisering; 2 Handvatten voor de samenwerking met de politie; 3 Handvatten voor de samenwerking met scholen; 4 Handvatten voor de samenwerking met welzijnspartners. Deze tools maken het mogelijk om tot een beeld en beoordeling van de eigen situatie te komen wat betreft radicalisering. De eigen lokale werkelijkheid moet centraal staan. Niet ieder probleem of vraagstuk speelt in iedere gemeente en moet worden aangepakt. Voor iedere gemeente geldt dat er naast algemene risico s ook meer specifieke vraagstukken kunnen spelen. Een specifiek vraagstuk kan bijvoorbeeld zijn dat het niet lukt om goede contacten te leggen met de Turkse of Marokkaanse gemeenschap. Of dat er zorgen zijn over een groepje ogenschijnlijk extreemrechtse jongeren. Een algemeen vraagstuk betreft de sociale cohesie maar ook het risico van radicalisering via internet. De vraag is of het nodig is om het bestaande beleid aan te vullen of aan te scherpen? Is het nodig om, naast algemeen beleid dat zich richt op de sociale cohesie in de samenleving, meer specifiek beleid ter voorkoming van polarisatie en radicalisering te ontwikkelen? 6

8 Relatie tot bestaande handreikingen De tools sluiten aan bij de eerder ontwikkelde handreikingen van de VNG en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). De eerdere handreiking van de VNG Radicalisme: Signaleren en Aanpakken 1 betrof specifiek het signaleren van mogelijke radicalisering. Signalering is echter pas mogelijk wanneer je als gemeente weet met welke type vraagstukken je te maken hebt. Signalering kan een onderdeel zijn van een bredere aanpak. De voor het CCV ontwikkelde handreiking gaat over het starten met een aanpak van polarisatie en radicalisering. 2 Het maakt duidelijk welke vragen een gemeente zichzelf zou bij de start moeten stellen. In de handreiking wordt specifiek ingezoomd op de wijze waarop de eigen informatiepositie kan worden versterkt en kan worden georganiseerd. De lessen zoals deze zijn geleerd in de gemeenten zijn hierin verwerkt. Een van de hoofdvragen in de handreiking van het CCV is de vraag of radicalisering als probleem speelt in de eigen gemeente, en zo ja, in welke vorm en in welke mate? De voor de VNG ontwikkelde tools helpen gemeenten bij het beantwoorden van deze vraag. De tools zijn dan ook een verdieping op specifieke onderwerpen uit de CCV handreiking. Ditzelfde geldt voor de samenwerking met partners. Deze samenwerking is op hoofdlijnen benoemd in de handreiking, maar verder uitgewerkt in de tools. Hierin zijn ook ervaringen en nieuwe inzichten verwerkt. Leeswijzer In het volgende hoofdstuk is een beknopte toelichting opgenomen op het onderwerp radicalisering. Elke tool wordt vervolgens in een separaat hoofdstuk toegelicht. In het laatste deel zijn relevante documenten en websites benoemd. 1 VNG/RADAR, Radicalisme: Signaleren en Aanpakken, CCV/COT, Aanpak polarisatie en radicalisering, op weg naar een succesvolle start, Den Haag,

9

10 2 Achtergrondinformatie radicalisering Radicalisering De AIVD definieert radicalisme als: het actief nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren voor het voortbestaan van de democratische rechtsorde, eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde. 3 Radicalisme komt voort uit een geesteshouding, die zich kenmerkt door een denken en doen dat wordt beheerst door een ideaal, een geloof, een doel of een belang dat alles overheerst. Radicalisering betreft de groeiende bereidheid zelf bovengenoemde veranderingen na te streven en/of te ondersteunen, dan wel om anderen daartoe aan te zetten. Het betreft een proces waarin individuen in toenemende mate overgaan op het gebruik van verreikende eventueel ondemocratische middelen. Het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) geeft aan dat radicalisering een proces is waarin de steun aan het systeem ontzegd wordt: delegitimi- 3 Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, Den Haag, december 2004, p. 15 9

11 sering. Dit proces kent drie algemene ontwikkelingsstadia, die zich kenmerken door de mate van vertrouwen in het systeem en de daarbij horende terugtrekking binnen de eigen groep. Ondanks de grote verschillen tussen de verschillende soorten radicalen (links, rechts, religieus) doorlopen zij allen dit traject van een vervreemdingstocht, aldus de onderzoekers. Het eerste stadium is dat van een vertrouwenscrisis. Hierin wordt het bestaande vertrouwen sterk uitgehold en is er sprake van een conflict tussen een groep en specifieke machthebbers ten aanzien van specifiek beleid. De kritiek wordt geformuleerd in ideologische termen, en tegenculturele aspecten worden ontwikkeld (taal, gedrag, opvattingen). Het tweede stadium is het stadium van een legitimiteitsconflict. De legitimiteit van het systeem zelf wordt ter discussie gesteld. De oppositie ontwikkelt een alternatief ideologisch en cultureel systeem en zet frustratie en woede over het functioneren van het systeem om in delegitimerende ideologieën. Het laatste stadium is dat van een legitimiteitscrisis. De kritiek op het systeem wordt uitgebreid naar de personen die de maatschappij bevolken. Zij worden ontmenselijkt en de activisten ontwikkelen een nieuwe moraal, waarin zij zichzelf zien als de strijders die tot taak hebben het kwaad te bestrijden. Risico s van radicalisering De risico s van radicalisering zijn gelegen in de mate waarin het gedachtegoed wordt verwezenlijkt en de mate waarin individuen en groepen worden beïnvloed door dit gedachtegoed. Directe risico s of dreigingen zijn: 4 Het dreigen met en oproepen tot geweld; Het indirect oproepen tot en uitlokken van geweld (concrete uitingen van en oproepen tot haat en discriminatie van specifieke groepen); Het bedreigen van de open samenleving door uitingen van intolerantie en het scheppen van een risicovol klimaat voor specifieke groepen of personen; Het afwijzen van waarden en normen van de samenleving en het aanhangen van waarden die niet verenigbaar zijn met die van de Nederlandse samenleving; Anti-integratieve tendensen die de wederzijdse acceptatie en het samenleven in gevaar brengen. Individuen kunnen slachtoffer worden van fysiek of verbaal geweld of van discriminatie, uitsluiting en krenking door radicalen. Radicalisme kan tot uiting komen in verschillende soorten incidenten, zoals bekladdingen, folderacties en demonstraties. Maar ook door ernstigere voorvallen zoals bedreigingen, 4 Ministerie van Justitie, Radicalisme en radicalisering, 2005, p

12 bommeldingen, brandstichtingen en mishandelingen. In het uiterste geval kan radicalisme resulteren in moord of terroristische acties. Ook het onder druk zetten van mensen om zich af te zonderen van andere groepen of om niet deel te nemen aan het democratisch proces zijn voorbeelden van risico s. De grondrechten van mensen kunnen worden aangetast waarbij zij niet volwaardig deel kunnen nemen aan de samenleving. Eigenrichting (het onderling handhaven van eigen regels, eventueel met geweld) is een ander risico. Islamitische radicalisering De AIVD definieert radicale islam als: het politiek-religieus streven om, desnoods met uiterste middelen, een samenleving tot stand te brengen die een zo zuiver mogelijke afspiegeling is van hetgeen men meent dat gesteld wordt in de oorspronkelijke bronnen van de islam. IMES concludeert dat de verhoogde kans op radicalisering voortkomt uit een combinatie van een zeer orthodoxe geloofsinvulling (religieuze dimensie) en het idee dat er door de politiek en in de maatschappij onrechtvaardig wordt omgegaan met moslims en dat de islam daardoor bedreigd wordt (politieke dimensie). 5 Dit is van invloed op de vatbaarheid voor radicalisering. De combinatie van beide denkbeelden (de religieuze en politieke dimensie) gaat vaak samen met een wantrouwen ten aanzien van de lokale politiek, met een dichotoom wereldbeeld ( wij versus zij ) en met een voorstelling van een realiseerbare ideale samenleving ( utopisch denken ). De aanwezigheid van beide overtuigingen (de religieuze en politieke) gaat vaak samen met: leeftijd (16-18 jaar), middelbaar opleidingsniveau (mbo, havo, vwo), sterke verbondenheid met de etnische groep, grote perceptie van discriminatie, groot politiek wantrouwen en sociaal isolement. Het radicaliseringsproces betreft volgens de onderzoekers drie dimensies: 1 Een religieuze dimensie, gerelateerd aan behoefte aan zingeving; 2 Een politieke dimensie, gebaseerd op ervaring van onrecht, en; 3 Een sociale dimensie, die te maken heeft met behoefte aan acceptatie, waardering en geborgenheid. Er is geen sprake van één radicale stroming of leer. Het gaat in werkelijkheid 5 Slootman, M. en Tillie, J., Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden, IMES,

13 om een grote variëteit aan interpretaties en substromingen. Ook moet een helder onderscheid worden gemaakt tussen fundamentalisme/orthodoxie en radicalisme. Dit geldt onder meer voor wordt het salafisme wordt genoemd. Dit is een van de meest gebruikte termen in de discussie over radicale islam en staat voor een zeer orthodoxe interpretatie van de Islam (zie kader). Beknopte duiding radicalisering door het IMES Het radicaliseringsproces is een proces van verwijdering van de samenleving, een proces van delegitimatie. 6 Het kenmerkt zich door een toenemend wantrouwen ten aanzien van het maatschappelijke en politieke systeem. Mensen verliezen vertrouwen in het bestuur, trekken zich terug op een eigen groep en streven diepgaande veranderingen na die ze, in de meest extreme vorm, niet democratisch tot stand willen brengen. Deze uiterste vorm van extremisme is de absolute tegenpool van democratie. Het islamitisch radicalisme is een religieus geïnspireerde vorm van radicalisme. Dit gedachtegoed is gebaseerd op een orthodoxe invulling van het geloof (salafisme), maar is extreem fundamentalistisch en islamistisch. Een nieuwe verwezenlijking van het geloof is nodig omdat de islam van buitenaf belegerd wordt en van binnenuit verdorven is. Alles moet in het werk gesteld worden om het tij te keren. Het islamitisch radicalisme kenmerkt zich door een zestal overtuigingen. 1 De islam ligt onder vuur en wordt bedreigd. 2 Burgerlijke machthebbers hebben bijgedragen aan deze marginalisering en moeten daarom gewantrouwd worden, verzet tegen hen is gerechtvaardigd. 3 Religieuze gezagsdragers berusten in deze situatie en plegen daarom verraad aan het geloof. 4 De grondslagen van het geloof moeten worden hersteld door een terugkeer naar de echte religieuze normen en waarden en door een letterlijke interpretatie van de koran. 5 De eigen religie is superieur en zou de grondslag moeten vormen voor de samenleving en de leidraad moeten zijn voor de politiek. 6 De ware gelovige moet een actieve rol spelen bij het verwezenlijken van deze samenleving een urgente zaak. 6 IMES (2006), Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden, p

14 Islamitische extremisten vinden bovendien: 7 Het verwezenlijken van de ideale, goddelijke, samenleving is het hoogste doel. 8 Het nastreven hiervan is een plicht voor elke gelovige die alle middelen heiligt, inclusief geweld. 9 Daarbij worden tegenstellingen verabsoluteerd en de vijand wordt gedemoniseerd, doordat de activisten zichzelf zien als de strijders van het goede die het kwaad bestrijden. IMES spreekt over het onderscheid tussen religieuze (a-politiek), politieke en jihadi salafisten ( salafi s ). Apolitieke salafi s leggen het accent op geloof en op verkondiging van het geloof. Zij volgen hun religieuze leiders en accepteren het feit dat zij leven in een niet-islamitische samenleving. Ze houden zich afzijdig van politiek. Politieke salafi s gebruiken naast verkondiging ook politieke middelen voor verandering en islamisering van hun omgeving. Zij zijn iets kritischer en individualistischer dan de apolitieke salafi s. Salafi-jihadi s vinden het urgent dat het verval van de moslimwereld een halt toegeroepen wordt en zien als enige oplossing de wereldwijde vestiging van de islamitische staat. Daarom is naast verkondiging ook de gewelddadige jihad een plicht van elke gelovige. Tussen de verschillende (radicale) stromingen worden uitgebreide discussies gevoerd, waarbij ze elkaar proberen te overtuigen van elkaars standpunt. Op basis van de mate van delegitimatie zijn alleen de salafi-jihadi s als radicaal te bestempelen. 7 Bij apolitieke en politieke salafi s is er echter wel degelijk ook sprake van een bepaalde mate van delegitimatie van het systeem. Je zou kunnen zeggen dat jongeren met een dergelijk gedachtegoed wel in een stadium van radicalisering zijn. Ook de AIVD benadrukt de verschillen tussen stromingen, maar waarschuwt hierbij ook terdege voor de niet-gewelddadige politieke boodschap. In het rapport Radicale Dawa in verandering: de opkomst van het islamitisch neoradicalisme in Nederland constateert de AIVD dat er sprake is van een derde fase in de ontwikkeling van radicalisering in Nederland. 8 In elke fase heeft het moslimradicalisme zich op een nieuwe wijze gemanifesteerd. Inzicht in deze ontwikkeling is van 7 IMES (2006), Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden, p Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, Radicale dawa in verandering, de opkomst van islamitisch neoradicalisme in Nederland, Den Haag, oktober

15 belang omdat dit inzicht geeft in de verschijningsvormen die meeveranderen. Dit heeft direct consequenties voor de beoogde aanpak en daarmee ook voor de rol van de gemeente. De derde fase noemt de AIVD neoradicalisme. De derde fase, waarvan sprake is sinds medio 2005, betreft een nieuwe generatie radicale dawa-predikers die deel uit maken van de tweede generatie moslims in het Westen. Zij zijn tot het besef gekomen dat de groei en reputatie van de islam geschaad wordt door de lage organisatiegraad van de radicale islam in Europa, de onduidelijke ideologische boodschap en de flirt met geweld. De hier actieve radicale dawa-predikers nemen categorisch stelling tegen het gebruik van geweld in het Westen. Dit leidt tot een ideologische breuk met de jihadisten. Deze nieuwe predikers zoeken gericht naar doelgroepen die ze door middel van een specifieke boodschap weten te bereiken. Zij weten wat er speelt. De derde fase is de fase van autonomisering, professionalisering en politisering van de boodschap, aldus de AIVD. Rechtsradicalisering De AIVD benoemt drie vormen van extreemrechts: Vertegenwoordigers van het zogenoemde burgerlijk extreem rechts die xenofobische en ultranationalistische opvattingen huldigen, maar zich hebben gevoegd naar de democratische mores, deels gedwongen door wetgever en publieke opinie; Neonazistische organisaties die zich openlijk antidemocratisch en racistisch opstellen en pogen hun doelstellingen met ondemocratische, buitenwettelijke middelen te verwezenlijken; Ongeorganiseerde (groepen van) individuen en subculturen die zich, op velerlei manieren en al dan niet politiek gemotiveerd, bezighouden met het uitdragen van een extreem rechtse of racistische boodschap. De vaak jonge leeftijd waarop het radicaliseringsproces begint, de relatief eenvoudige toegang tot radicaal gedachtegoed (via internet), de overeenkomsten met normaal pubergedrag en de angst ook om jongeren onterecht als extreemrechts te stigmatiseren, maakt het tegengaan van radicalisering moeilijk. Ook het gesprek aangaan en begrijpen hoe een jongere denkt, is niet eenvoudig als je niet bekend bent met deze wereld. Belangrijk is ook dat de prijs van de extreemrechtse levensstijl hoog is, sociaal en maatschappelijk gezien. Dit maakt het moeilijk om deze wereld ook weer te verlaten: daar zitten de vrienden, het werk, en dergelijke. Dit bleek ook uit de in Duitsland gestarte de-radicaliserings- 14

16 programma s zoals beschreven in de zevende rapportage van de Monitor racisme en extremisme. Bijzondere aandacht is in de afgelopen jaren gegaan naar zogenoemde Lonsdalejongeren (al gaat het om een veel gedifferentieerde kledingstijl dan sec het merk Lonsdale dat zich actief inzet tegen discriminatie). Een van de weinige vergelijkende onderzoeken naar dergelijke jongeren geeft de volgende, samenvattende beschrijving van Lonsdalejongeren: Beschrijving van Lonsdalejongeren (uit Trots op Nederland van de Nederlandse Politie Academie) het gaat om jongeren die zich in elk geval identificeren met de hardcorecultuur, al dan niet gepaard gaand met de daarbijbehorende kledingstijl. Van een problematische gezinssituatie lijkt geen of slechts in geringe mate sprake te zijn. Kenmerkend is de uitgaanscultuur en druggebruik. Het is beter te spreken van hardcorejongeren dan van Lonsdalers. Van een algehele delinquente levensstijl is geen sprake, wel van meer geweld. Mogelijk dat het geweldsaspect samenhangt met de uitgaanscultuur. Een groot deel van de onderzochte hardcorejongeren oordeelt negatief over andere bevolkingsgroepen, met name over moslims en hangt rechts-populistische opvattingen aan. Enkele jongeren maken deel uit van georganiseerde extreemrechtse bewegingen. In het rapport over eerstelijnswerkers heeft het COT het volgende overzicht gegeven van factoren die onderdeel kunnen zijn van het radicaliseringsproces. 9 Dit overzicht is per definitie niet compleet en doet geen recht aan de vele verschillende verschijningsvormen van het fenomeen. Het biedt echter wel aangrijpingspunten voor preventieve en responsieve activiteiten, indien gewenst. 9 Eerstelijnswerkers zijn functionarissen die vanuit hun functie in direct contact kunnen komen met personen die radicaliseren dan wel met mensen die hier slachtoffer van zijn geworden. COT, Van ogen en oren naar het hart van de aanpak: de rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering,

17 Factoren die van invloed kunnen zijn op rechtsradicalisering: Slechte, persoonlijke ervaringen met allochtonen (vechtpartijen en dergelijke); Angst voor maatschappelijke veranderingen als gevolg van de multiculturele samenleving of door de invloed van bepaalde bevolkingsgroepen; Gepercipieerde economische lasten van de multiculturele samenleving; Beperkte of geen positieve ervaringen met andere bevolkingsgroepen; Sterker wordende negatieve beelden over anderen; Toenemende de-legitimisering van de politiek en het politieke systeem; Problemen thuis in emotionele en opvoedkundige zin; Sterke behoefte tot provocatie; Fascinatie voor strijd en geweld; Geen geloof in alternatieven (levensstijlen, ideeën); Invloed van ouders die xenofobe of verdergaande wij-zij -opvattingen bewust of onbewust meegeven. Invloed van collega s die zich xenofoob uiten; Uitblijven van positieve ervaringen gecombineerd met negatieve beelden (vanuit de media via vrienden, ouders, of anderszins); Invloedrijke emotionele, persoonlijke gebeurtenissen; Groepsgedrag waarbij het rechtse karakter een gezamenlijke identiteit verschaft; Druk vanuit de groep; Nazi-symbolen dragen om bij de groep te passen; Introductie door vrienden bij extreemrechtse organisaties; Alcohol- en drugsproblematiek die maatschappelijke ontwikkeling beperken en drempelverlagend werken voor extreme uitingen; De invloed van extreemrechtse muziek (hardcore muziek, maar wat extreemrechts betreft ook Nazirock of Rechtsrock, Oi!, RAC); Groeiende sociale afhankelijkheid van gelijkgestemden (bij het weggevallen van traditionele contacten). Ten aanzien van rechtsradicalisering benoemt de AIVD in zijn jaarverslag over 2007 de volgende trends: Versnippering en verscheidenheid kenmerkten nog steeds het rechts-extremistische landschap in Nederland in Pogingen om te komen tot samenwerking op nationaal en internationaal niveau lopen doorgaans stuk op ideologische onverenigbaarheid en botsende karakters. Met in totaal ongeveer 600 actieve aanhangers is het rechts extremisme in Nederland nog steeds relatief klein van omvang. 16

18 Een opvallende ontwikkeling is de toegenomen vijandige houding richting radicale antifascisten. Hoewel binnen rechts-extremistische kringen een zekere fascinatie voor wapens en geweld bestaat, zijn er geen aanwijzingen dat wapens worden verworven met het vooropgezette doel deze in te zetten tegen antifascisten of andere gepercipieerde politieke tegenstanders. Het bezit van wapens heeft vooral een grote symbolische waarde. Binnen sommige jongerenculturen wordt identiteit ontleend aan rechtse symboliek. Het verbale en uiterlijke vertoon dat deze jongeren zich daarbij aanmeten wordt doorgaans weliswaar als rechts-extremistisch gezien maar is dat in feite niet. Slechts een kleine kern radicaliseert en vindt aansluiting bij een van de bestaande rechtsextremistische groeperingen of vormt een eigen groepering. In het Nederlandse neonazistische spectrum zijn ongeveer 400 personen actief. Ultranationalisten (totale aanhang ongeveer 100 personen) zijn in Nederland grotendeels ongeorganiseerd geraakt. Lokale groepen jongeren die door hun uiterlijk en taalgebruik soms ten onrechte als rechts-extremistisch worden gepercipieerd, zorgen met enige regelmaat voor openbare-ordeproblemen. Het internet fungeert als virtuele ontmoetingsplaats voor deze jongeren en vormt in potentie een broedplaats voor radicalisering. Tegengaan radicalisering: de rol van de gemeente De gemeente vervult een belangrijke rol bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering, zeker wanneer er geen sprake is van strafbare feiten. De gemeente kan een bijdrage leveren aan het voorkomen van radicalisering. De gemeente kan ook een rol vervullen bij het signaleren van mogelijke radicalisering en bij het reageren op geconstateerde radicalisering. De gemeente geldt hierbij voornamelijk als regisseur. De gemeente heeft andere partners nodig voor het daadwerkelijk realiseren en uitvoeren van adequaat beleid, zowel preventief als reactief. De volgende factoren zijn mede bepalend voor de meerwaarde van een organisatie bij de aanpak van radicalisering (net als bij polarisatie): 17

19 Meerwaarde voor de aanpak van polarisatie en radicalisering Toegang tot doelgroep Zicht op problematiek Toegang tot omgeving Meerwaarde Instrumenten Vertrouwen Bevoegdheden Kennis en ervaring Iedere organisatie kan voor zichzelf nagaan wat de eigen meerwaarde kan zijn. Ook de gemeente kan bij het nadenken over te betrekken partners een eigen inschatting maken van de mogelijke meerwaarde van partners. Bezien vanuit de aard van de problematiek en de hierboven beschreven meerwaarde kunnen verschillende rollen worden onderscheiden. Mogelijke rollen in het tegengaan van polarisatie en radicalisering Voorkomen Agenderen Herkennen en signaleren Rollen/ functies Reageren/ interveniëren Melden Informatie aanvullen Duiden In het COT rapport De rol van de eerstelijnswerker bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering zijn de verschillende rollen uitgewerkt en voorzien van voorbeelden. 18

20 Tegengaan radicalisering De activiteiten kunnen zijn gericht op verschillende doelgroepen: 10 Diegenen die worden getroffen door voor hen negatieve ontwikkelingen die als voedingsbodem kunnen werken voor radicalisering (negatieve thuissituatie, discriminatie, identiteitsvraagstukken, en dergelijke); Diegenen die zoekende zijn en in meer of mindere mate vatbaar zijn voor radicale ideeën; Diegenen die na in aanraking te zijn gekomen met radicaal gedachtegoed in meer of mindere mate radicaliseren en diegenen die het radicale gedachtegoed verspreiden; Diegenen die bereid zijn ondemocratische middelen inclusief geweld te gebruiken om hun idealen te verwezenlijken. Het gedachtegoed beheerst het handelen. In het onderstaande figuur zijn deze doelgroepen benoemd en gekoppeld aan een mogelijke beleidslijn. De gemeente Amsterdam onderscheidt drie aangrijpingspunten voor het beleid dat is gericht op het tegengaan van radicalisering. Aangrijpingspunten voor beleid De voedingsbodem en diegenen die dit treft Zoekende jongeren die mogelijk vatbaar zijn voor radicalisering (vraag/behoefte) Radicaliserende jongeren en aanbieders van radicaal gedachtegoed (aanbod) Extremisten (dreiging) Aanpak justitie en politie Reageren op radicalisering Vergroten weerbaarheid: preventief Tegengaan voedingsbodem: preventief In het COT rapport over eerstelijnswerkers is aangegeven op welke wijze een bijdrage kan worden geleverd aan het succes van deze beleidslijnen. Dit is verderop uitgewerkt. 10 Deze doelgroepen zijn benoemd in het recent gepresenteerde actieplan van de gemeente Amsterdam: Amsterdam tegen radicalisering (2007) 19

21 Het tegengaan van radicalisering kent geen blauwdruk. Er zijn in de loop van de tijd aanbevelingen gedaan door verschillende instanties op de verschillende deelterreinen. Bijgaand een kort overzicht van deze aanbevelingen en aandachtspunten. Enkele eerder geformuleerde aanbevelingen/aandachtspunten Het recent verschenen Actieplan polarisatie en radicalisering volgt drie sporen waarbij de aanpak door het lokale bestuur van groot belang wordt geacht: 1 Het eerste spoor vormt een aanpak gericht op preventie, signaleren én interventie in samenwerking met partners als jeugdwerkers, leraren, wijkagenten, leerplichtambtenaren en is ingebed in het lokaal (veiligheids)beleid; 2 Het tweede spoor richt zich op de inzet van algemeen en specifiek beleid op nationaal niveau dat deze lokale aanpak ondersteunt en faciliteert; en 3 Het derde spoor betreft de samenwerking op internationaal niveau bij de reductie van polarisatie en radicalisering én de aansluiting op het buitenlands beleid. Aanbevelingen van het IMES voor het tegengaan van radicalisering: Bestrijd dichotome wereldbeelden, zoals gelovig versus ongelovig, allochtoon versus autochtoon, et cetera; Beperk het gevoel dat de islam een strijdpunt is en zorg ervoor dat mensen minder negatief zijn over hoe er over de islam gedacht en gesproken wordt; Zorg ervoor dat minder mensen het idee hebben dat er gediscrimineerd wordt, enerzijds door daadwerkelijke discriminatie aan te pakken en anderzijds door het verminderen van het slachtoffergevoel ( ); Bestrijd sociaal isolement en stimuleer dat meer mensen tevreden zijn met hun sociale relaties; Vergroot het vertrouwen in de politiek en het politieke zelfvertrouwen; Zorg dat de diversiteit van de islam meer zichtbaar wordt; Ga meer ontspannen om met orthodoxe geloofsinvullingen; Zet alles op alles om het contact met radicale jongeren te houden. Het isolement van de groep kan maken dat men de grens tussen radicalisme en extremisme overschrijdt; Ondersteun moskeeën in de omgang met radicaliserende jongeren. 20

22 De AIVD formuleert de volgende aandachtspunten voor de aanpak van het neoradicalisme: Houd in het ontwikkelen van strategieën rekening met proportionaliteit en subsidiariteit; Ga uit van een zo groot mogelijke diversiteit binnen de islamitische gemeenschap; Voorkom polarisatie bij het ontwikkelen van een overheidsaanpak; Tracht accommodatie van radicale dawa-groeperingen te beperken; Ga de dialoog aan met zoveel mogelijke islamitische groeperingen; Probeer het vertrouwen in de democratische rechtsorde te versterken. Enkele uitwerkingen van de bovengenoemde adviezen: 11 Scheer radicalen niet over één kam. Maak bij het ontwikkelen van strategieën gericht op interventie onderscheid tussen harde kern en meelopers ; Bevestig de tegenpartij niet in het vijandbeeld waardoor zij gedreven wordt en aanhangers weet te mobiliseren; Wees als overheid uiterst terughoudend in het (financieel) ondersteunen van projecten die segregatie van seksen en allerlei andere discriminerende uitgangspunten als vanzelfsprekend zien of deze zelfs verder kunnen bevorderen; Ondersteun als overheid geen initiatieven en projecten die uitsluitend een exclusieve denkrichting binnen een bredere groepering ten goede zullen komen en waarbij duidelijk is dat de initiatiefnemers andere groeperingen ervan zullen uitsluiten; Ondersteun geen projecten die naar radicale dawa-moskeeën en centra zijn te herleiden. Voorbeeld stappenplan voor de groepsaanpak van Lonsdalejongeren (zoals ontwikkeld door FORUM in samenwerking met jongerencentrum Dock-03 in Hendrik- Ido-Ambacht): Stap 1: Zorg voor een goede bedding; Stap 2: Creëer de juiste randvoorwaarden; Stap 3: Leg contact en bouw aan vertrouwen; Stap 4: Werk aan de groep als geheel; Stap 5: Ga aan de slag met de subgroepjes; Stap 6: Werk aan persoonlijke problemen. 11 AIVD, Radicale Dawa in verandering, pp

23 Bij de aanpak van radicalisering zijn enkele grote vraagstukken aan de orde als: De scheiding van kerk en staat; De vrijheid van meningsuiting; De vrijheid van religie; Hoe om te gaan met orthodoxie en soms botsende gebruiken; Hoe om te gaan met anti-integratieve tendensen waarvan geen terroristische dreiging uitgaat. Hierna zijn mogelijke bijdragen genoemd aan de aanpak zoals die ook in de figuur op pagina 19 terug te vinden is. Dit betreft zowel een directe bijdrage richting burgers als een bijdrage aan de beleidsvorming (zoals het helpen duiden). De mogelijke bijdragen aan de aanpak zijn geclusterd per eerder genoemd aangrijpingspunt. De bijdragen kunnen worden uitgevoerd door verschillende partners. Voor het tegengaan van islamitische radicalisering kunnen de volgende bijdragen van belang zijn. Zonder uitputtend te willen zijn, vormen onderstaande bijdragen enkele aanknopingspunten op de verschillende terreinen. Aangrijpingspunten Mogelijke bijdragen Verkleinen voedingsbodem Het voorkomen van (gepercipieerde) uitsluiting Bewust bijdragen aan insluiting In aanraking brengen met positieve rolmodellen Bijdragen aan het tegengaan van discriminatie Bij kunnen dragen aan de emancipatie van vrouwen Bij kunnen dragen aan het kritische denkvermogen (om de irrationaliteit van radicaal gedachtegoed in te kunnen zien) Verkleinen vatbaarheid, vergroten weerbaarheid In aanraking kunnen komen met minder of meer vatbare jongeren Het voorkomen van het aanwakkeren van een gevoel van onrechtvaardigheid Sociaal isolement kunnen tegengaan Bij kunnen dragen aan het beperken van de islam als strijdpunt en eraan bijdragen dat mensen minder negatief zijn over hoe er over de islam gedacht en gesproken wordt Het kunnen ondersteunen van ouders bij het omgaan met radicale opvattingen van hun kinderen Ervoor proberen te zorgen dat een persoon minder het idee heeft dat hij of zij gediscrimineerd wordt, enerzijds door daadwerkelijke discriminatie aan te pakken en anderzijds door het verminderen van het slachtoffergevoel bij een persoon 22

24 Alternatieven kunnen aandragen (hobby s, levensstijl, ideeën) Bewust positief beïnvloeden van de zoektocht door gevoel van onrechtvaardigheid tegen te gaan Afnemende binding met samenleving (vervreemding) kunnen waarnemen Bij kunnen dragen aan het vergroten van het maatschappelijk vertrouwen Bijdragen aan het vergroten van het vertrouwen in de politiek en het politiek zelfvertrouwen Bij kunnen dragen aan het vertrouwen in eigen leiders Kunnen reageren op de vorming van dichotome wereldbeelden Kunnen helpen bij het omgaan met emotioneel ingrijpende (politieke en privé) gebeurtenissen Bespreekbaar kunnen maken van (inter)nationale ontwikkelingen die gevoel van onrechtvaardigheid kunnen voeden Reageren op radicalisering en tegengaan verspreiding radicaal gedachtegoed Bij kunnen dragen aan het analyseren van de lokale situatie: in hoeverre en op welke wijze is er eventueel sprake van radicalisering? Het kunnen agenderen van het onderwerp in de eigen organisatie en in samenwerkingsverbanden met andere partners Kunnen bijdragen aan het bevorderen van het meer ontspannen omgaan met orthodoxe geloofsinvullingen In aanraking komen met radicaal gedachtegoed (in uitingen) Diversiteit aanbod inclusief alternatieven kunnen overdragen Beschikbaarheid radicaal gedachtegoed kunnen tegengaan Argumenten van het inhoudelijk gedachtegoed kunnen weerleggen In aanraking kunnen komen met radicaliserende personen Op basis van vertrouwen toegang hebben tot jongeren die mogelijk radicaliseren Toegang hebben tot belangrijke personen in de omgeving van een mogelijk radicaliserende jongere Bij kunnen dragen aan het in contact blijven met radicaliserende jongeren Het kunnen bijdragen aan de aantrekkingskracht van het apolitieke en politieke salafisme ten koste van het jihadistisch salafisme Incidenteel uitingen kunnen waarnemen die mogelijk wijzen op radicalisering Veranderingen binnen het proces kunnen waarnemen (meerdere contactmomenten) Aanvullende informatie kunnen geven die relevant is voor het duiden Vanuit deskundigheid en vanuit kennis over een specifiek persoon bij kunnen dragen aan duiding van signalen van mogelijke radicalisering Bij kunnen dragen aan niet aan de persoon gebonden interventies (locatie, omgeving, beperken effect, uiting, en dergelijke) Bij kunnen dragen aan het beperken van het effect van een radicale uiting Bij kunnen dragen aan interventies gericht op een eventuele groep waartoe iemand behoort Bij kunnen dragen aan het trachten radicalisering te stoppen en om te keren (persoonsgebonden interventies) Eventuele rekrutering/werving waar kunnen nemen Op kunnen treden tegen mogelijke rekrutering/werving Moskeeën en andere moslimorganisaties kunnen ondersteunen bij het omgaan met radicale jongeren Het kunnen monitoren van radicale groepen en/of individuele jongeren 23

25 Reageren op (dreigend) extremisme Incidenteel uitingen kunnen waarnemen die mogelijk wijzen op dusdanige radicalisering dat er sprake is van een dreiging (geweld, terrorisme) Intern signalen door kunnen geven Openbaar Ministerie informeren over mogelijke strafbare uitingen Kunnen bijdragen aan risico- en dreigingsanalyses Op kunnen treden tegen dreigend geweld en/of terrorisme Het kunnen beschermen van potentiële slachtoffers Voor het tegengaan van rechtsradicalisering geldt dat onder meer op de volgende wijze een bijdrage kan worden geleverd door organisaties en professionals: Aangrijpingspunten Verkleinen voedingsbodem Verkleinen vatbaarheid Reageren op radicalisering Reageren op (dreigend) extremisme Mogelijke bijdragen Het bijdragen aan het voorkomen van negatieve ervaringen met andere bevolkingsgroepen Het bevorderen van positieve ervaringen met andere culturen Het voorkomen van en wegnemen van angst voor de multiculturele samenleving Bijdragen aan het wegnemen van de angst voor volwassenen/de samenleving bij jonge jongeren met een slechte thuis- en opvoedkundige situatie/emotionele situatie Tegengaan excessief alcohol- en drugsgebruik Xenofobe ideeën van ouders kunnen tegengaan en kunnen voorkomen dat deze te veel vat krijgen op jongeren Tegengaan vergaand provocerend gedrag (structureel) Het voorkomen van het onbewust negatief beïnvloeden van een gevoel van onrechtvaardigheid richting de eigen groep Toenemende fascinatie voor geweld waarnemen en bespreken Toenemende angst voor volksvreemde aspecten waarnemen en bespreken Kunnen bijdragen aan het terugdringen van negatieve beelden over andere culturen Bijdragen aan het voorkomen van het stigmatiseren van rechtse jongeren als extreemrechts/nazistisch Het kunnen verminderen van het slachtoffergevoel bij een persoon die zich slachtoffer voelt van de multiculturele samenleving Toenemende fascinatie van de Tweede Wereldoorlog waarnemen en bespreken Zwaarwegende sancties opleggen die jongeren afschrikken Het handhaven van gedragsregels om provocaties te voorkomen In aanraking kunnen komen met radicaal gedachtegoed (in uitingen) en extreemrechtse symboliek Beschikbaarheid/verspreiding van radicaal gedachtegoed tegengaan (muziek, internet, schriftelijke bronnen, mondelinge overdracht) Argumenten radicaal gedachtegoed inhoudelijk kunnen weerleggen in een direct contact met een jongere Isoleren leiders en begeleiden meelopers Geen aanvullende bijzonderheden 24

26 In de verschillende reeds opgestelde nota s en actieplannen zijn van projecten en initiatieven benoemd. Een voorbeeld hiervan is het meest recente actieplan van de gemeente Amsterdam. Voorbeelden van projecten in het kader van Amsterdam tegen radicalisering Verkleinen voedingsbodem: Aanpakken van discriminatie en intolerantie; Vergroten zichtbaarheid van de diversiteit van de islam; Omgaan met media en beeldvorming; Versterken van interculturele relaties; Vergroten van sociaal kapitaal en van politiek (zelf)vertrouwen. Vergroten weerbaarheid: Vergroten van de weerbaarheid van moslims; Vergroten van de weerbaarheid van vrouwen; Realiseren van projecten gericht op internet en radicalisering; Realiseren van een alternatief aanbod vanuit het jongerenwerk. De-radicalisering: Ontwikkelen en inzetten van interventies; Verder ontwikkelen en inzetten van het Meld- en Adviespunt en verder opbouwen van het netwerk Aanpakken van rechts-radicalisme; Trainen van professionals; Intensiveren van de activiteiten op het gebied van onderwijs en radicalisering; Intensiveren kennisopbouw en -uitwisseling; Ontwikkelen en inzetten stadsdeelactiviteiten tegen radicalisering. 25

27

28 3 Toelichting zelfdiagnose radicalisering Aanpak/activiteiten Met behulp van een scorelijst kan de gemeente komen tot een zelfdiagnose. De bij de zelfdiagnose behorende scorelijst stelt gemeenten in staat om de situatie in de eigen gemeente een stap inzichtelijker te maken. Zo kan worden nagegaan of er sprake is van risico s rond radicalisering en of er wel of niet in enige mate sprake is van radicalisering. Op basis van eigen informatie kan tot een oordeel worden gekomen. De uitwerking is dusdanig dat ook inzichtelijk wordt waar mogelijkheden tot versterking zitten. Voor ieder onderwerp kan worden nagegaan wat er bekend is over dit onderwerp en wat dit betekent voor eventuele risico s in de gemeente. Bepaalde factoren kunnen de kans op radicalisering vergroten, terwijl andere factoren de kansen verkleinen. Het is geen volledig overzicht en ook zal niet alles in beeld kunnen worden gebracht. De risicoscorelijst geeft echter wel een meer integraal beeld. De scorelijst voor radicalisering is geclusterd per doelgroep en beleidslijn zoals deze eerder zijn toegelicht: Deze doelgroepen zijn ook benoemd in het recent gepresenteerde actieplan van de gemeente Amsterdam: Amsterdam tegen radicalisering (2007) 27

29 Diegenen die worden getroffen door voor hen negatieve ontwikkelingen die als voedingsbodem kunnen werken voor radicalisering (negatieve thuissituatie, discriminatie, identiteitsvraagstukken, en dergelijke) (het verkleinen van de voedingsbodem); Diegenen die zoekende zijn en in meer of mindere mate vatbaar zijn voor radicale ideeën (vergroten weerbaarheid); Diegenen die na in aanraking te zijn gekomen met radicaal gedachtegoed in meer of mindere mate radicaliseren en diegenen die het radicale gedachtegoed verspreiden (de-radicalisering); Diegenen die bereid zijn ondemocratische middelen inclusief geweld te gebruiken om hun idealen te verwezenlijken. Het gedachtegoed beheerst het handelen (tegengaan extremisme). De uitwerking beperkt zich tot de eerste drie genoemde beleidslijnen omdat deze het werkterrein van de gemeente raken. Per fase en/of beleidslijn zijn stellingen opgesteld die gaan over feiten (wat speelt er in de gemeente?) en vragen die gaan over beleid (wat gebeurt er al?). Elk van de benoemde onderwerpen geldt als mogelijk aangrijpingspunt voor beleid of andere activiteiten. Per onderwerp is tevens aangegeven welke partner over de benodigde informatie kan beschikken. Een deel van de punten overlapt als het gaat om polarisatie en radicalisering. De zelfdiagnose stelt de gemeente in staat om samen met partners na te gaan wat de situatie is in de eigen gemeente. Hierbij kunnen de volgende stappen worden doorlopen: Verkennende/oriënterende gesprekken Adviseren over bestuurlijke opdracht tot verdere verkenning Opstellen plan van aanpak Formeren werkgroep Gemeentelijke partners bevragen Externe partners bevragen Analyseren gegevens Ambtelijke duiding + advies: Hoe scoort de gemeente? Op welke punten moet aanvullende informatie worden verkregen? Op welke punten zijn aanvullende activiteiten nodig en/of aanscherping beleid? 28

30 Bestuurlijke duiding: bestuurders bespreken resultaten en komen tot oordeelsvorming en eventuele besluitvorming over vervolg Verderop in dit hoofdstuk staat de te benutten scorelijst zelfdiagnose radicalisering. In de volgende paragrafen wordt nadere toelichting gegeven op de mogelijk te betrekken interne en externe partners en op de te benutten informatiebronnen. Interne partners Burgerzaken Buurtconciërges Diversiteit GG(&G)D Integratie Jeugd Onderwijs Openbare orde en veiligheid Publieke werken/reiniging Servicepunten/meldpunten overlast Leerplicht Sociale zaken/werk en Inkomen Toezicht en handhaving Welzijn Wonen Externe partners De volgende externe partners kunnen worden betrokken: Antidiscriminatiebureau Asielzoekerscentrum Dienst Justitiële Inrichtingen Informele leiders minderheden Jeugdhulpverlening Jongerenwerk Minderhedenorganisaties Politie (wijkagent maar ook specialistische onderdelen zoals de recherche en de RID) Openbaar Ministerie Reclassering Religieusculturele organisaties Scholen Universiteiten Welzijnsorganisaties Woningbouwverenigingen Benodigde informatiebronnen Informatie speelt een belangrijke rol. Wanneer een gemeente nadenkt over de vraag of en zo ja wat zij met een eventuele aanpak van polarisatie en radicalisering wil, moet in ieder geval de situatie van dat moment in beeld worden gebracht. Speelt het als vraagstuk? Zo ja, in welke mate, waar en in welke vorm? Zo nee, kan het in de toekomst wel gaan spelen? Welk eventuele preventieve initiatieven kunnen worden genomen? Deze en andere vragen vergen gerichte antwoorden. Door middel van de zelfdiagnose kunnen eerste antwoorden worden verkregen in samenwerking met die partners die beschikken over de juiste informatie. 29

31 Radicalisering is een relatief abstract begrip is. Er zijn nog weinig hulpmiddelen beschikbaar of voorbeelden op dit dossier. Type informatie dat kan worden benut voor het verkrijgen van een beeld van de situatie in de eigen gemeente: Beleidsdocumenten; Projectoverzichten; Onderzoeken; Ervaringen/beelden uit het professionele werkveld; Statistische gegevens; Klachten. Een van de moeilijke vraagstukken in de praktijk is de vraag welke informatie nu iets kan zeggen over de eventuele radicalisering in de gemeente. In ieder geval kan de volgende informatie worden benut: Informatie Informatie over eventuele inter-etnische incidenten (aard, omvang, frequentie, trends) en een eventuele achterliggende ideologische achtergrond Informatie over eventuele graffiti-uitingen met radicale symboliek en/of bijbehorende leuzen (frequentie, aard) en de achterliggende intenties Informatie over meldingen van discriminatie (aard, trends, locaties) en het achterliggende samenlevingsbeeld Informatie vanuit de politie over eventuele incidenten (racisme, oproepen tot geweld, aanzetten tot haat) Informatie vanuit de RID over personen, objecten en/of organisaties en eventuele trends Informatie over de bevolkingssamenstelling (etniciteit, religieuze aspecten, leeftijdsopbouw) Informatie over het sociale netwerk (samenstelling, kwaliteit) en het bereik hiervan Informatie over situatie op scholen Informatie over de contacten vanuit de gemeente met religieusculturele organisaties (frequentie, kwaliteit) en de ervaringen van deze organisaties met mogelijke radicalisering Informatie over de aanwezigheid van eventuele religieusculturele objecten en de religieuze signatuur hiervan Informatie over eerdere eventuele demonstraties en acties van mogelijke radicale organisaties en groeperingen Informatie over de eventuele aanwezigheid van voor radicalen belangrijke symbolische objecten Informatie over de eventuele aanwezigheid van radicaliseringshaarden 30

32 Informatie over de eventuele ervaringen met verspreid radicaal materiaal (flyers, posters, boeken) Informatie over de reactie in de lokale samenleving op hoog risicogebeurtenissen uit het verleden (aanslagen op 11/09/01, de moord op Theo van Gogh, Libanon oorlog, aangekondigde film van de heer Wilders) Informatie over de eventuele betrokkenheid van eigen jeugd bij incidenten in naburige gemeenten die kunnen wijzen op mogelijke radicalisering Informatie over eventuele incidenten in het amateurvoetbal bij wedstrijden waarbij teams met meerdere allochtone spelers uit/thuis spelen tegen compleet autochtone teams Informatie over vertrouwen in de overheid bij verschillende bevolkingsgroepen Informatie over beeldvorming tussen en over bevolkingsgroepen Deze informatie komt voor een belangrijk deel vanuit externe partners. Scorelijst radicalisering: zelfdiagnose Evenals voor polarisatie heeft het COT een scorelijst ontwikkeld op het dossier radicalisering. Dit is gebaseerd op bestaande onderzoeken en op praktijkervaringen van gemeenten. Onder meer onderzoeken van het IMES en van het COT zelf zijn benut. De scorelijst kan worden benut om hogere en lagere risicofactoren in beeld te brengen. Welke ontwikkelingen doen zich voor die mogelijk het risico op radicalisering vergroten en/of welke ontwikkelingen of kenmerken dragen mogelijk juist bij aan het verkleinen van de kans op radicalisering. Het is niet mogelijk om radicalisering helemaal uit te sluiten en alertheid is nodig, ook al zijn er geen hogere risicofactoren aanwezig. In individuele gevallen kan er altijd op enig moment radicalisering plaatsvinden. Ook kan er sprake zijn van meer heimelijke ontwikkelingen die lange tijd nagenoeg onzichtbaar blijven voor de gemeente en haar partners. Duiding uitkomsten Na het invullen van de scorelijst heeft de gemeente drie type resultaten: 1 Punten die als hoger risico scoren. Dit zijn punten waarop mogelijk extra inspanningen benodigd zijn. Dit kan nieuw beleid zijn of een project, maar het kan ook een aanscherping van bestaande initiatieven zijn; 2 Punten die niet geadresseerd kunnen worden omdat de benodigde informatie ontbreekt. Dit kan aanleiding zijn om onderzoek te doen of te laten doen. Ook kan het aanleiding zijn om dat vraagstuk actief te bespreken met partners in de stad om gezamenlijk na te gaan of het speelt of niet. Op basis van 31