PERSBERICHT. Veel jongeren van Turkse en Marokkaanse komaf voelen zich geen onderdeel van Nederlandse samenleving. Den Haag, 16 december 2015

Transcriptie

1 Bezoekadres PERSBERICHT Veel jongeren van Turkse en Marokkaanse komaf voelen zich geen onderdeel van Nederlandse samenleving Rijnstraat XP Den Haag Postbus BD Den Haag T Inlichtingen bij: Dr. W. Huijnk T w.huijnk@scp.nl Den Haag, 16 december % van de Turkse en 15% van de Marokkaanse Nederlanders zijn overwegend op de herkomstgroep georiënteerd en weinig op Nederland en hebben vooral contacten in eigen kring. Ongeveer de helft van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders voelt zich overwegend Turks of Marokkaans en gaat vaak om met personen uit de herkomstgroep. Zij voelen zich geen of in geringe mate Nederlander. Wel is er frequent sociaal contact met autochtone Nederlanders. Ze zijn relatief vaak negatief over autochtone Nederlanders en het maatschappelijk klimaat ten aanzien van migrantengroepen. Veruit het grootste deel (>90%) van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders heeft geen begrip voor jongeren die uitreizen om voor IS te strijden of voor personen die geweld gebruiken voor hun geloof. Ook onder jongeren heeft de overgrote meerderheid geen begrip voor IS en religieus geïnspireerd geweld, maar zij hebben wel meer begrip dan oudere herkomstgenoten. Onder jongeren van Turkse en Marokkaanse komaf leeft een sterk en breed gedeeld gevoel van uitsluiting. Jongeren voelen zich apart gezet: ze worden niet als individuele burger gezien, maar alleen als lid van een migrantengroep en als moslim. Onder deze jongeren leeft ook een wantrouwen tegenover de Nederlandse media, de landelijke politiek en de politie. Dit draagt bij aan het gevoel geen onderdeel te zijn van de Nederlandse samenleving. Dit zijn enkele belangrijke uitkomsten in de SCP-publicatie Werelden van verschil. Over de sociaal-culturele afstand en positie van migrantengroepen in Nederland, die op 16 december 2015 verschijnt. Het rapport is opgesteld onder redactie van dr. W. Huijnk, prof. dr. J. Dagevos, dr. M. Gijsberts en dr. I. Andriessen van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), met bijdragen van dr. M. Maliepaard (Universiteit Utrecht), prof. dr. R. Staring (Erasmus Universiteit Rotterdam) en dr. F. Geelhoed (Vrije Universiteit Amsterdam). De publicatie richt zich op de sociaal-culturele positie van leden van migrantengroepen. Aanleiding voor deze studie zijn langer lopende discussies in het politieke en maatschappelijke debat dat substantiële aantallen migranten op grote afstand zijn komen te staan van de mainstream van de Nederlandse samenleving. Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van de Directie Samenleving en Integratie van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Pagina 1 van 5

2 Verschillende onderzoeksmethoden Grootschalig kwantitatief onderzoek: op basis van bijna 3300 respondenten is de sociaal-culturele verscheidenheid onderzocht bij de vier grootste niet-westerse groepen (Turks, Marokkaans, Surinaams en Antilliaans). Omvangrijk kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder 120 Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse jongeren. Directe aanleiding voor het onderzoek naar de jongeren waren de uitkomsten van een peiling waaruit bij jongeren van Turkse komaf een brede steun zou blijken voor IS en religieus geïnspireerd geweld. In dit kader zijn ook 18 vertegenwoordigers van religieuze en politieke bewegingen ondervraagd en 20 experts. Kwalitatief onderzoek door middel van interviews onder 29 experts en professionals over de omvang en de achtergronden van islamitisch radicalisme en extremisme. Grootschalig kwantitatief onderzoek om inzicht te krijgen in begrip voor IS-uitreizigers en begrip voor religieus geïnspireerd geweld. Het aantal respondenten betreft ongeveer 3000 Turkse, Marokkaanse en autochtone Nederlanders. Zeven sociaal-culturele categorieën: van segregatie tot assimilatie De sociaal-culturele positie is afgemeten aan drie dimensies: sociaal (sociale contacten binnen en buiten de herkomstgroep), cultureel (waardenoriëntaties) en emotioneel (identificatie met de herkomstgroep en autochtone Nederlanders). Er blijken zeven verschillende sociaal-culturele categorieën te onderscheiden. We bespreken er vier. Segregatie en etnische isolatie: groepen op afstand De categorie segregatie past goed in het profiel van een groep op afstand: de sociale, emotionele en culturele afstand tot de Nederlandse samenleving is groot. Er zijn wel hechte sociale en emotionele banden met de herkomstgroep. Het segregatie-type zien we hoofdzakelijk terug bij de Marokkaanse (15%) en Turkse Nederlanders (20%). De segregatie-categorie komt bij Antilliaanse en Surinaamse Nederlanders veel minder voor (respectievelijk 4 en 3%). Ook de etnische isolatiecategorie staat op afstand van de Nederlandse samenleving, maar zij hebben eveneens weinig sociale banden met herkomstgroep. Deze categorie is relatief klein in de vier onderzochte groepen (4 tot 7%). Gematigde segregatie: focus op herkomstgroep, maar ook contacten met autochtone Nederlanders Ongeveer de helft van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders valt in de categorie gematigde segregatie. In de contacten en identificatie ligt het zwaartepunt op de herkomstgroep, maar men onderhoudt wel contacten met autochtone Nederlanders. Deze categorie scoort op het gebied van welzijn relatief goed, maar lijkt wat betreft de negatieve beeldvorming over autochtone Nederlanders op de twee groepen op verste afstand. Ook voelen personen uit deze categorie zich weinig geaccepteerd en is het vertrouwen in instituties beperkt. Weinig Turkse en Marokkaanse Nederlanders in de assimilatie-categorie Er zijn nauwelijks Turkse en Marokkaanse Nederlanders die behoren tot de assimilatie-categorie: deze kenmerkt zich door een beperkte sociale, culturele en emotionele afstand tot de Nederlandse samenleving en een geringe inbedding in de herkomstgroep. Bij de andere twee grote migrantengroepen is dit anders: ongeveer één op de vijf Surinaamse Nederlanders en één op de vier Antilliaanse Nederlanders behoren tot de assimilatie-categorie. Taal, werk, woonomgeving en religie belangrijke factoren achter segregatie De Nederlandse taalbeheersing en het aandeel autochtonen in de wijk zijn van invloed op de kans om te behoren tot de segregatie-categorie. Ook betaald werk en een hoger inkomen verkleinen die kans. Werk biedt de gelegenheid om in contact te komen met autochtonen, de taal te leren en creëert voorwaarden om Pagina 2 van 5

3 een band met de Nederlandse samenleving op te bouwen. Een sterkere religieuze oriëntatie vergroot de kans om te behoren tot de segregatie-categorie. Op afstand staan heeft gevolgen voor andere levensdomeinen Personen in de categorieën segregatie en etnisch geïsoleerd nemen op bijna alle onderzochte terreinen de minst gunstige positie in. Zij geven het vaakst aan dat hun gezondheid slecht is, dat zij ongelukkig zijn en dat hun leefsituatie in vergelijking met andere mensen slechter is. Ook scoren zij laag op sociaal vertrouwen, op politieke participatie en is de beeldvorming over autochtone Nederlanders het meest negatief. Het beeld is bij de assimilatie-groep precies omgekeerd. Turks- en Marokkaans-Nederlandse jongeren: herkomstgroep en geloof belangrijk De Turks- en Marokkaans-Nederlandse jongeren die deelnamen aan het kwalitatieve onderzoek doen vaak denken aan de categorie gematigde segregatie. Zij hebben relaties met autochtone Nederlanders, maar hun inbedding in de herkomstgroep is sterk, zowel wat identificatie als contacten betreft. Kenmerkend voor Marokkaanse en Turkse jongeren is dat ze zich van alles voelen: ze hebben meerdere identiteiten tegelijkertijd. Ze zijn Marokkaans of Turks, ze zijn Nederlands, ze zijn inwoner van een stad en ze zijn moslim. Het geloof is bij veel jongeren een belangrijk onderdeel van de identiteit. Een belangrijk deel van hen voelt zich in de eerste plaats moslim; dit is voor velen de identiteit op nummer 1. Sociale en culturele uitsluiting: jongeren voelen zich apart gezet Veel jongeren hebben het gevoel dat ze in Nederland systematisch op afstand worden gezet, als afwijkend worden gezien en anders worden behandeld. Dat gebeurt in dagelijkse interacties, in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, door behandeling van de politie, in de media en door uitlatingen van politici. Een breed gedeeld gevoel is dat ze zich extra moeten bewijzen ( je begint met 1-0 achter ). Migrantenjongeren krijgen zo het gevoel dat ze zichzelf niet als Nederlander mógen beschouwen, omdat ze door de omgeving overwegend als Marokkaan of Turk of als moslim worden gezien. Ze worden in hun ogen niet als burger gezien, maar alleen als lid van een migranten- of religieuze groep, ook in situaties waarvoor deze achtergrond niet relevant is, zoals tijdens sollicitaties. De jongeren in dit onderzoek zijn vaak van mening dat de identificatie met de herkomstgroep en met het geloof gedurende hun levensloop sterker is geworden. Dat heeft te maken met veranderingen in levensfase: men heeft door werk en gezin minder tijd voor brede sociale netwerken, waardoor men kiest voor contacten die hen het meest nabij zijn. Verder noemen jongeren het ongunstige klimaat ten aanzien van migrantengroepen en moslims als een belangrijke reden voor de toegenomen identificatie met de herkomstgroep en het geloof. Weinig begrip voor IS en religieus geïnspireerd geweld In een grootschalige enquête zijn twee stellingen voorgelegd: -Ik heb begrip voor jongeren die vanuit Nederland voor IS gaan vechten. -Ik heb begrip voor mensen die voor hun geloof geweld gebruiken. Het merendeel van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders (>90%) heeft geen begrip voor uitreizigers of religieus geweld. Er is meer begrip voor uitreizigers dan voor mensen die gewelddaden begaan voor hun geloof. Het begrip is het grootst onder jongeren: 1 op 7 Turkse jongeren en 1 op 9 Marokkaanse jongeren zegt begrip te hebben voor religieus geweld. Het gaat hier in de meeste Pagina 3 van 5

4 gevallen om een beperkte mate van begrip: het aandeel jongeren dat zegt veel begrip te hebben voor religieus geweld is relatief klein (respectievelijk 1 en 2%). De stelling meet overigens niet de intentie van mensen om zelf uit te reizen of geweld te gebruiken voor het geloof. Instemming met de stelling kan betekenen dat respondenten het uitreizen en het aansluiten bij IS voor zichzelf afwijzen, maar wel begrip hebben voor anderen die dat wel doen. Ook uit de verdiepende gesprekken blijkt dat jongeren over het algemeen hun afschuw en afkeuring uitspreken over het door IS gepleegde geweld. Toch zijn opvattingen over religieus geweld en over bewegingen zoals IS niet los te zien van een referentiekader dat door de netwerken van jongeren en hun religieuze en nationale identiteit wordt gevoed. Onder de geïnterviewde jongeren bestaat een breed en diepgevoelde overtuiging dat er in Nederland en in het westen met twee maten wordt gemeten, en altijd in het nadeel van moslims. Aan de ene kant wordt geweld veroordeeld, hebben jongeren weinig op met het uitreizen van jihadi s en de opkomst van IS. Aan de andere kant plaatsen ze kanttekeningen bij de beelden die het Westen heeft en beargumenteren ze waar het geweld vandaan komt. In de ogen van een aantal jongeren is IS het plaatselijke antwoord op Assad. Jongeren keuren niet goed hoe IS te werk gaat, maar ze vinden het wel begrijpelijk dat IS ontstaan is en succes kent. De verwarrende relatie tussen Islam en geweld; complottheorieën De jongeren vinden het erg moeilijk om hun beeld van de islam als een vreedzame religie te rijmen met de gruweldaden van IS-strijders en terroristen. Een deel geeft aan dat IS niet-islamitisch is. Door het islamitische karakter van IS in twijfel te trekken, wordt deze beweging losgekoppeld van het geloof zoals veel Turks- en Marokkaans-Nederlandse jongeren dat kennen en beleven. De daden van IS kunnen op die manier niet worden toegeschreven aan hun geloof. Ook twijfelen de jongeren in ons onderzoek of de berichtgeving over IS wel klopt. Media en zeker Nederlandse en westerse media worden niet vertrouwd. Over IS circuleren tal van complottheorieën. Dat is niet los te zien van de verwarring die jongeren hebben over IS, de berichtgeving over moslims en het wantrouwen ten aanzien van de intenties van de westerse mogendheden in het Midden-Oosten. IS zou in het leven zijn geroepen om de verdeeldheid tussen moslims aan te wakkeren en de islam diskrediet te brengen. Radicalisering is gevolg van complexe interactie push- en pullfactoren Volgens experts en professionals moet de oorzaak van radicalisering worden gezocht in een complexe interactie van push- en pullfactoren. Pushfactoren zijn factoren die individuen wegduwen van de mainstream Nederlandse maatschappij, zoals ervaringen met discriminatie, uitsluiting, gebrek aan erkenning en acceptatie. Deze ervaringen kunnen leiden tot een gevoel van vervreemding en tot versterking van identiteitsvragen. Pullfactoren trekken individuen naar de radicale islam door in te spelen op de behoefte om bij een groep te horen waar je je een vanzelfsprekend onderdeel van voelt, op de behoefte aan zingeving en status. Maar ook op de behoefte aan avontuur, een grotere handelingsvrijheid en het idee dat er iets gedaan kan worden aan ervaren onrecht. De propaganda van de radicale islam belooft de behoeften van jongeren te vervullen. Personen die radicaliseren, zijn vaak kwetsbare individuen die een persoonlijke crisis hebben doorgemaakt, of die zelf kampen met sociale of psychische problematiek. Binnen radicaliserende groepen spelen groepsprocessen die de groep verder in de richting van extremisme kan stuwen, zoals groepsdruk die sterker is naarmate de groep meer geïsoleerd is. Pagina 4 van 5

5 SCP-publicatie , Werelden van verschil. Over de sociaal-culturele afstand en positie van migrantengroepen in Nederland, Willem Huijnk, Jaco Dagevos, Mérove Gijsberts en Iris Andriessen (red.). Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, december 2015, ISBN , prijs 44,50. De publicatie is verkrijgbaar bij de (internet)boekhandel of gratis te downloaden via de website: Voor meer informatie over de inhoud van deze publicatie: Willem Huijnk, tel: , of Jaco Dagevos, tel: , Voor algemene vragen: Irma Schenk (voorlichter), tel: Pagina 5 van 5