PESTEN VOORKOMEN KAN JE LEREN!

Transcriptie

1 PESTEN VOORKOMEN KAN JE LEREN! Een initiatief van: Jeugd & Vrede vzw Kon. Kon. Astridlaan Mechelen tel. tel. 015/ fax 015/ Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren!

2 Handleiding bij de tentoonstelling Pesten voorkomen- kan je leren! Doelstelling: Deze tentoonstelling gaat over pesten en wil het pestgedrag bij kinderen en jongeren aanpakken. Het model dat hierbij gehanteerd wordt is de axenroos. Het is belangrijk bij het gebruiken van dit model, steeds voor ogen te houden dat elke reactiewijze vanuit eender welk diertje zowel constructief als destructief kan zijn. Met de kinderen spreken we over goedgemutst en slechtgemutst. Pin nooit een kind of jongere vast op één diertje. Een jongere is nooit dit of dat diertje, maar reageert vanuit die positie. Er is ook niet één manier die het beste is om op pesterijen te reageren, maar er zijn er verschillende. Vanuit elke relatiewijze van de axenroos kan je op een goede, gezonde manier reageren, maar ook op een ongezonde, verkrampte manier. Hier bewust van worden, is nu juist de bedoeling van dit project. Het wil de jongeren laten zien dat er een waaier van mogelijkheden bestaat om in te gaan tegen pesterijen. Het spoort hen aan om eens op een andere manier te reageren dan ze gewoon zijn. Stimuleer hen daarom gerust tijdens het doorlopen van de tentoonstelling en/of later, tijdens de nabespreking, om verschillende posities in te nemen. Het is niet de bedoeling een oordeel te kleven op de specifieke, spontane reacties van de jongeren. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 2

3 Concept De tentoonstelling bestaat uit tien modules die telkens per twee gegroepeerd staan. Elke module stelt één dier van de axenroos centraal, dat symbool staat voor een bepaald gedrag. Elk diertje wordt uitgewerkt in vier luiken: 1. Het eerste paneel stelt het diertje voor en geeft weer voor welk menselijk gedrag dit diertje symbool staat. Dit wordt ook geconcretiseerd naar de sport- en beroepswereld. 2. Op het tweede paneel staan drie meerkeuzevragen die pestgedrag op de proef stellen. De jongeren mogen de antwoorden op hun werkkaart invullen. Op dit paneel staat ook een leuke spreuk. Verderop krijg je een overzicht van de antwoorden en iets meer omkadering zodat dit onderdeel nadien in de nabespreking nog aangeraakt en geëvalueerd kan worden. 3. Het derde paneel situeert het diertje in de axenroos. 4. Bij het vierde luik krijgen de jongeren de opdracht voor een rollenspel. Ze krijgen ook een aansluitende, tweede opdracht: de bespreking van het rollenspel aan de hand van enkele vraagjes. Als er nog tijd over is, is er nog een derde opdracht die ze kunnen uitvoeren: een spelletje. Bij het rollenspel is het eens te meer aangewezen en zinvol om de jongeren aan te sporen om eens andere reactiewijzen aan te nemen. Indien er tijdens het bezoek van de tentoonstelling niet genoeg tijd is om hier diep op in te gaan, kan je de rollenspelen hernemen en verder uitwerken tijdens een nabespreking. De verschillende scenario s van deze spelen zijn in dit document opgenomen. Omschrijving per diertje, oplossingen werkkaart en rollenspel MODULE 1-2: PAUW - w asbeer Hallo, ik ben de pauw. Mij heb je waarschijnlijk wel al eens opgemerkt met mijn mooie kleuren. Ik pronk graag met mijn pluimenkleed. Ik vind het fijn dat anderen naar me kijken en me in de groep opnemen. Ik kom ook graag bij je op bezoek. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de pauw de sterspeler. Als beroepsactiviteit kiest de pauw voor fotomodel, acteur, kunstenaar, zanger, dichter... Een gezonde, spontane pauw is niet verlegen, hoort graag bij de groep, uit zich spontaan, komt op voor zichzelf, toont zich zoals hij/zij is, vertelt graag over zichzelf, gaat graag op bezoek, komt naderbij, trekt de aandacht, durft op te komen voor zijn/haar eigen mening. Een ongezonde pauw vertoont overdreven en verkrampt gedrag: wil altijd opvallen en is opdringerig, vraagt constant om complimentjes en aandacht, speelt de clown, snoeft met kledij en bezit. 1 Je hebt vandaag een nieuwe trui aan. Je bent er heel erg fier op en toont hem aan iedereen. Je klasgenoten beginnen je ermee te pesten. Hoe verdedig jij je vanuit de positie van de pauw? a Je roept en tiert dat jij de mooiste kleren aan hebt en al de rest in vodden rondloopt. b Je zwijgt. c Het feit dat de anderen je trui niet mooi vinden, stoort je niet. Je toont je zoals je bent. A is reageren als een overdreven pauw die absoluut gezien wil worden (dit lijkt op het gedrag van een havik). B is reageren als een verkrampte pauw, deze laat zichzelf niet meer zien. C is een gezonde reactie: de pauw blijft wie hij is. 2 Voor een spel in de jeugdbeweging moeten er groepjes gevormd worden. Iemand wil absoluut bij de beste groep horen, maar niemand wil hem omdat hij zo opdringerig is. Hij gedraagt zich als een verkrampte pauw. Welke dierenpositie zou jij kiezen om dit gedrag te doen stoppen? a Leeuw: je raadt deze pauw aan wat rustiger te worden. b Wasbeer: je nodigt de pauw uit om in jouw groepje te komen zodat hij zichzelf niet meer zo krampachtig hoeft op te dringen. c Steenbok: je houdt de pauw op afstand. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 3

4 Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 3 In het begin van het schooljaar ga je voor de eerste keer naar de dansles. Er zijn allemaal nieuwe mensen. Hoe kan je jezelf als een gezonde pauw in de groep voorstellen? a Je gaat in de hoek staan en wacht tot iemand naar jou toekomt. b Je gaat bij iedereen langs, geeft een hand en zegt je naam. c Je loopt naar het midden van de ruimte, doet drie pirouetten en zegt: Hallo, ik ben Anja en kan al heel goed dansen. A is een reactie die een beetje te weinig pauwengedrag vertoont, c is dan weer een wat overdreven pauwenreactie. B is gezond pauwengedrag. Eén iemand van de groep speelt de rol van pauw, gaat tussen de spiegels staan en somt zijn kwaliteiten en beperkingen op. Ondertussen wordt deze pauw van dienst bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde pauw te reageren! Havik: Je vindt deze pauw een vervelende lawaaimaker, die niets moois in zich heeft om mee naar buiten te komen. Je maakt hem belachelijk. Steenbok: Je stopt je oren toe en draait je om, je wilt de pauw helemaal niet zien. Schildpad: Je vindt het wel heel erg wat er gebeurt, maar je durft niet te reageren uit schrik voor de reactie van de anderen. Uil: Je houdt je op een afstand en wil over deze pauw niets zeggen. Wasbeer: Jij vindt de pauw wél een toffe en zegt wat jij er leuk aan vindt. Om je mening kracht bij te zetten, begin je te overdrijven. MODULE 1-2: pauw WASBEER Welkom op mijn stekje. Kom maar dicht bij me, ik ben de wasbeer. Door mijn brilletje kijk ik op naar alles wat er te zien is! Ik wil je beter leren kennen. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportwedstrijd is de wasbeer de supporter en toeschouwer. Als beroepsactiviteit kiest de wasbeer voor fotograaf, cameraman, coach, public-relationmanager... Een gezonde, spontane wasbeer nodigt uit, verwelkomt, laat meespelen, zet de deur open voor bezoekers, kijkt op naar, bewondert, geeft aandacht, ontvangt graag bezoek, juicht toe en applaudisseert. Een ongezonde wasbeer vertoont overdreven en verkrampt gedrag: pept anderen op, is overdreven fan van iemand, dweept met anderen, hemelt op zonder er veel vragen bij te stellen, nodigt zelden iemand uit. 4 Je laat altijd iedereen meespelen, zelfs Jantje, die er altijd een beetje armoedig gekleed uitziet. Velen beginnen na Jantje ook jou te pesten. Hoe kan je nu voor jezelf opkomen? a Je verdedigt jezelf én Jantje; zij kijken enkel naar zijn kleren, maar hebben ze wel al eens opgemerkt hoe mooi hij kan tekenen? Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 4

5 b Je geeft de anderen te kennen dat ze zelf nietsnutten zijn. c Je begint Jantje helemaal op te hemelen. A is een gezonde wasbeerreactie naar Jantje toe. De houding tegenover de pesters lijkt op die van een steenbok. B is een overdreven en eerder aanvallende reactie (lijkt op een havik). C is het gedrag van een wasbeer die overdrijft. 5 Je buurmeisje is zot van Spring. Het is het enige waarover ze nog spreekt. Ze is als een overdreven wasbeer. Sommigen beginnen haar ermee te pesten. Als welk diertje zou jij haar het beste kunnen helpen om het pesten te doen stoppen? a Uil: je houdt je afzijdig en denkt dat dit wel zal overgaan. b Havik: die van Spring zijn niet de enigen die kunnen zingen, hoor! Ik vind dat je toch wel een beetje overdrijft. c Pauw: op een leuke manier ga je op een bank staan en begint te zingen: Kijk! Ik kan ook mooi zingen. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 6 Wat kan je als wasbeer doen om pesterijen te stoppen? a De gepeste bij je nemen en proberen te troosten door te zeggen wat mooi aan hem/haar is. b De pester gelijk geven en meedoen aan de pesterij. c Je er niets van aantrekken. A is een gezonde wasbeerreactie naar de gepeste toe, maar zal niet noodzakelijkerwijs het pestgedrag stoppen. B is overdreven wasbeergedrag ten opzichte van de pester. Naar de gepeste toe gedraagt deze persoon zich als een havik. C is zeker niet typisch voor een wasbeer, eerder voor een uil. Eén iemand van de groep speelt de rol van wasbeer, gaat achter de bril zitten en begint de anderen op te hemelen. Ondertussen wordt deze wasbeer bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde wasbeer te reageren! Leeuw: Laten we tikkertje spelen! Pauw: Ik ben meer waard dan alle anderen die jij zonet bestoefd hebt. Havik: Wat jij over de ander zegt, klopt niet! Op deze personen is ook veel aan te merken, hoor. Poes: Als je mij dan toch zo graag ziet, wil je dan ook mijn huiswerk maken? Kameel: Weet iemand hoe het komt dat we in deze situatie verzeild zijn geraakt? MODULE 3-4: BEVER - poes Hallo, ik ben de bever. Kan ik iets voor u doen? Ik ben voortdurend bezig met het bouwen van een nestje voor mijn kroost. Zo kan ik ze goed verzorgen. Straks ga ik op zoek naar voedsel voor m n kleintjes. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de bever verzorger, masseur. Als beroepsacitviteit kiest de bever voor verpleger, arts, kapper, kok, bejaardenhelp(st)er, schoonheidsspecialist, dienster of ober Een gezonde, spontane bever is hulpvaardig, verzorgt, knuffelt, geeft graag geschenkjes, leent spullen uit zonder probleem. Een ongezonde bever vertoont overdreven en verkrampt gedrag: overbeschermt zodat het verstikkend wordt, verwent en betuttelt, overlaadt anderen met geschenken, dringt diensten op. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 5

6 7 Een blinde vrouw wil de straat oversteken, wat doe je als gezonde bever? a Je loopt gewoon door alsof je niets gezien hebt. b Je vraagt of je haar kan helpen oversteken. c Zonder te vragen leid je haar naar de overkant, geeft nog drie zoenen en twee repen chocolade. A is geen typisch bevergedrag, want een bever helpt graag anderen in nood. B is gezond, rustig bevergedrag. C is een overdreven hulpvaardige bever. 8 Je wilt altijd het bord vegen zelfs voor de juf het vraagt. Je klasgenoten vinden je daardoor een vervelende strever en pesten je. Hoe kan de juf reageren om van jou weer een gezonde bever te maken? a Als poes: ze dankt je om je hulpvaardigheid, maar vraagt nu even een ander kind om het bord te vegen. b Als uil: ze ziet het gebeuren maar negeert het, zo zal de bever misschien zelf voelen dat hij overdrijft. c Als steenbok: ze wijst de hulp af. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 9 Hoe kan een gezonde bever een gepeste helpen? a Je vraagt aan de gepeste waarmee je hem/haar kan helpen. b Je geeft de gepeste een snoepje om hem/haar te troosten. c Als de gepeste omver geduwd is, hem/haar helpen opstaan en de opgelopen schaafwonden verzorgen. Hier zijn ook alledrie de reacties mogelijke, gezonde gedragingen. Welke past best bij wie? ROLLENSPEL: wissel wel af zodat niet telkens dezelfde persoon uit je groep in de module gaat staan of zitten. Eén iemand van de groep speelt de rol van bever. Hij/zij neemt plaats in de bevermodule, begint van alles uit te delen en wil heel wat doen voor de anderen, vb. Kom hier, ik zal je veter knopen. Je hemd zit scheef en ik zal het rechttrekken,. Ondertussen wordt deze bever van dienst bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde bever te reageren! Havik: Je vindt dat de bever overdrijft. Je hebt genoeg van z n betutteling en duwt hem letterlijk weg. Pauw: Je voelt je gevleid want zo krijg je extra aandacht van de bever. Steenbok: Je wilt voor jezelf zorgen en weigert de hulp van de bever. Wasbeer: Je prijst de bever voor zoveel toewijding, maar vindt dat hij ook eens aan zichzelf moet denken. Poes: Je vindt het fijn dat de bever je wilt helpen en dankt voor de hulp of het gekregene. MODULE 3-4: bever - POES Rrrr, Rrrr, Rrrr, ik ben een poesje, Rrr, Rrrr. Als ik iets krijg wat ik fijn vind, begin ik meteen te spinnen. Vragend wrijf ik rond de benen van mijn baasje wanneer ik eten wil. Tegen lekkers en hulp zeg ik niet nee! Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de poes de gewonde speler die zich laat verzorgen en helpen. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 6

7 Als beroepsactiviteit kiest de poes voor fondsenwerver (dit is iemand die zoekt naar sponsors, naar financiële ondersteuning ) Na een actieve beroepsperiode komt men meestal in de poezenpositie terecht. Men geniet namelijk van een pensioen. Een gezonde, spontane poes neemt geschenken met twee handen aan, vraagt zelf om dingen te krijgen, bedankt voor wat ze kreeg, geniet van het gekregene, laat zich graag helpen en verzorgen, vraagt om hulp, is dankbaar voor hulp, geniet van vertroeteling. Een ongezonde poes vertoont overdreven en verkrampt gedrag: profiteert van de anderen, en buit ze zelfs uit, laat zich altijd verwennen, zoekt enkel eigen genot en voordeel, troggelt af. 10 Je laat je altijd graag helpen bij je huiswerk, maar de anderen van de klas vinden het hoog tijd dat je zelf eens iets doet en plagen je met nietsnut. Hoe blijf je reageren als gezonde poes? a Je gaat op zoek naar iemand die niet neen kan zeggen en je toch kan helpen. b Je vraagt enkel nog hulp als je het echt niet alleen kan. c Nu durf je geen enkele hulp meer te vragen zelfs al kan je niet voort. A is een overdreven poezenreactie, want deze poes gaat koste wat het kost verder met hulp vragen. B is eerder gezond poezengedrag. C, geen hulp durven vragen, is geen typische poezenreactie en is eerder kenmerkend voor de schildpad. 11 Je hebt wel tien keer gevraagd aan je moeder om een computerspel te krijgen, maar je kreeg telkens een neen te horen. Dan steel je die van je buurjongen maar. Je wordt een steelpoes. Hoe kunnen andere diertjes van jou terug een gezonde poes maken? a Havik: hij wijst jou op je egoïsme en zegt je dat het niet eerlijk is een spel af te pakken van een ander. b Uil: hij mijdt jou. c Leeuw: hij draagt je op alles terug te geven. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 12 Wat zal je als gezonde poes doen als je ziet dat een buurmeisje gepest wordt? a Je wilt wel helpen, maar moet dan wel eerst iets in de plaats krijgen. b Je gaat hulp inroepen. c Je helpt helemaal niet want zo zullen de pestkoppen jou niet viseren. A is een ongezonde reactie en is in deze context ethisch onjuist. B is gezond poezengedrag. Met c help je de gepeste helemaal niet en ben je eerder een uil of schildpad. Eén iemand van de groep speelt de rol van poes en gaat in de kussens zitten. Hij/zij krijgt graag cadeautjes en vraagt aan iedereen om iets te geven (die mooie sjaal, balpen, cd ). Ondertussen wordt deze poes bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde poes te reageren! Uil: Jij hebt geen zin om ook maar iets te geven. Jij houdt je spullen liever voor jezelf. Leeuw: Je begint te roddelen over de poes tegen de anderen. Schildpad: Je bent bang voor die opdringerige poes en dus geef je maar wat ze vraagt. Bever: Je vindt het erg dat de poes zo moet smeken om iets te krijgen. Je stelt een aantal van jouw spullen ter beschikking, de poes mag ze lenen. Kameel: Je begint de poes te vragen waarom zij eigenlijk al die spullen van anderen opeist. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 7

8 MODULE 5-6: LEEUW kameel Hei halloooo, ík ben de leeuw. Ik ben de koning van de dieren. Alle dieren sidderen op hun poten als ik in de buurt ben. In de savanne heb ik het voor het zeggen. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de leeuw kapitein, ploegleider. Als beroepsactiviteit kiest de leeuw voor manager, directeur, leraar, bediende aan infobalie, schrijver, architect, eerste minister, generaal... Een gezonde, spontane leeuw geeft informatie: uitleg, nieuws, verslag, tips, doet graag een babbeltje, vertelt veel, geeft opdrachten, beveelt, adviseert, neemt de leiding, stelt de wetten en regels op, doet voorstellen, houdt toezicht Een ongezonde leeuw vertoont overdreven en verkrampt gedrag: is betweterig, dramt door met vertellen, roddelt, is zeer bazig 13 Je zag gisteren op het nieuws de grote aardbeving in Azië. Je wil aan iedereen vertellen wat je daar nu allemaal over weet. Maar de anderen zijn niet zo onder de indruk en willen liever verder voetballen. Ze beginnen rond jou te dribbelen en te duwen. Hoe reageert een gezonde leeuw? a Je dramt gewoon door en doet je verhaal verder, maar stukken luider zodat ze je wel moeten horen. b Je zwijgt over die ramp en begint een ander, verzonnen, spectaculair verhaal op te hangen dat wel hun aandacht trekt. c Je vertelt verder aan hen die het wel willen horen. A is een overdreven leeuw die zijn ding doet zonder rekening te houden met anderen. B is een overdreven manier om de aandacht te trekken. C is een gezonde reactie van een leeuw. 14 Op de speelplaats bepaal jij zo goed als altijd welk spel er gespeeld wordt. Vanuit welke dierenpositie kunnen anderen reageren zodat hun ideeën ook aan bod komen? a Pauw: Ik wil zo graag nog eens dikke berta spelen, dat is lang geleden. b Wasbeer: Ik bewonder het aantal leuke spelletjes van de leeuw wel, maar ik hoor hier nog andere leuke voorstellen. c Steenbok: hij/zij negeert de leeuw en speelt niet mee. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 15 Er wordt gepest. Hoe zou jij als gezonde leeuw reageren? a Je begint leugens te vertellen over de pestkop waardoor de aandacht afgeleid wordt van de gepeste. b Je legt uit waarom de gepeste een gemakkelijk slachtoffer is. Je zegt dat het flauw is om daarvan misbruik te maken. c Je geeft duidelijk aan dat de pestkop te ver gaat en geeft hem/haar de opdracht om verontschuldigingen aan te bieden aan de gepeste. A helpt de gepeste door even de aandacht af te leiden (of dit ook op lange termijn effect heeft, is voor discussie vatbaar). Nu wordt echter de overdreven leeuw een beetje de pestkop. Bij b zien we een gezonde leeuw die de situatie probeert te overzien. Dit geeft kans op een duurzame oplossing. C gaat nog een beetje verder; de gezonde leeuw wil verontschuldigingen horen van de pester tegenover de gepeste. Dit vraagt een grotere inspanning van de pester. Eén iemand van de groep speelt de rol van leeuw, neemt plaats op de troon en begint te vertellen over iets waar hij/zij veel van weet. Ondertussen wordt deze leeuw bestookt met pestreacties van de anderen. Probeer steeds als een gezonde leeuw te reageren! Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 8

9 Kameel: Je toont belangstelling voor alles wat de leeuw te zeggen heeft, want je kan daar van leren. Havik: Je vraagt de leeuw of hij wel zeker is dat alles wat hij zegt waar is, want je hoorde zelf heel andere dingen Schildpad: Je geeft toe dat je over dit onderwerp niet veel weet. Pauw: Je begint je op te dringen door over jezelf te vertellen. Wasbeer: Je prijst de leeuw omdat hij zoveel weet. MODULE 5-6: leeuw K AMEEL Dag, ik ben de kameel. Weet jij waar ik heen moet? Kan je mij de weg wijzen door de woestijn? Wil je me voorgaan en me aan een touw meevoeren, dan zal ik volgen. Vertel me ondertussen je verhaal. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de kameel medespeler, ploegmaat. Als beroepsactiviteit kiest de kameel voor interviewer, lopende-bandarbeider, secretaresse, soldaat Een gezonde, spontane kameel vraagt om informatie, raad, uitleg en nieuws, luistert en toont belangstelling, stemt in, is volgzaam en gehoorzaam, voert bevelen uit, houdt zich aan de regels, volgt advies op, schikt zich naar. Een ongezonde kameel vertoont overdreven en verkrampt gedrag: gelooft alles wat je hem zegt, neemt alles zonder nadenken over, volgt als een slaafje, is zeer onderdanig, vraagt altijd toestemming, is zeer afhankelijk. 16 Op woensdagnamiddag weet je niet wat doen. Je gaat dan maar in op de voorstellen van je vrienden. Je vrienden hebben dat op den duur door en beginnen je een slapjanus te noemen en met je te sollen. Hoe kan je nu als een gezonde kameel voor jezelf opkomen? a Je doet echt alles wat ze je opdragen. b Je volgt enkel nog de bevelen op, waarvan je voelt dat ze goed bedoeld zijn en je respecteren. c Je doet niets meer van wat ze vragen. A is het gedrag van een overdreven, volgzame kameel. B is de reactie van een kameel die op een gezonde manier voor zichzelf zorgt. C is mogelijk een verkrampte kameel die helemaal toeklapt. 17 Je broer komt bij alles wat hij moet of wil doen, toestemming vragen. Je vindt dat heel jammer en wil dat hij wat onafhankelijker wordt. Zoals hij nu is, is hij namelijk een gemakkelijk doelwit voor pesters op straat of school. Vanuit welke dierenpositie kan jij hem het beste stimuleren? a Uil: je geeft heel bewust geen richtlijnen zodat hij zelf beslissingen moet gaan nemen. b Havik: je confronteert hem met zijn zwakke plek: onzekerheid. c Wasbeer: je geeft hem pluimpjes zodat hij aanvoelt wat hij waard is en dat hij anderen niet nodig heeft om te weten wat hij wil. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 18 Wat kan je als kameel doen als je getuige bent van pesterijen? a Je volgt de bevelen op van de pester, ook al ga je niet akkoord. b Je vraagt de pester waarom het nu nodig is dat die persoon gepest wordt. c Je houdt je aan het antipestcontract dat vorige week nog in de klas werd opgesteld. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 9

10 Een reactie zoals in a helpt de gepeste niet en is overdreven kamelengedrag naar de pester toe, mogelijk uit zelfbehoud. Bij b probeert de kameel informatie te krijgen van de pester om zo inzicht te krijgen in de pestsituatie. De reden tot pesten kan onbelangrijk en banaal blijken. In c houdt de kameel zich graag aan de vooropgestelde regels, in dit geval een gezonde reactie. Eén iemand van de groep speelt de rol van kameel, knielt op het kussen en vraagt aan de anderen wat hij moet doen of vraagt meer uitleg over iets. Ondertussen wordt hij bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde kameel te reageren! Uil: Je geeft heel duidelijk te kennen dat de kameel het zelf maar moet uitzoeken. Havik: Je wordt kregelig: Weet die nu echt niets? Kan die nu echt niets alleen beslissen? Bever: Je biedt de kameel aan hem te helpen als hij weer een opdracht krijgt en niet weet hoe eraan te beginnen. Leeuw: Je vindt het wel leuk zo n medewerker te hebben. Als je iets vertelt, zal hij luisteren. Wasbeer: Jij vindt het knap dat de kameel durft op te komen voor wat hij wil weten. Je begint hem op te hemelen. MODULE 7-8: UIL - schildpad SSst, ik ben de uil. Vanuit mijn toren overschouw ik alles. Ik hou me stilletjes in mijn hoekje. Pas s nachts als iedereen slaapt of binnen is, trek ik erop uit. Je zult me dus niet gemakkelijk tegenkomen. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de uil reservespeler en bekijkt de wedstrijd van op de bank. Als beroepsactiviteit kiest de uil voor geheim agent, psychiater (heeft beroepsgeheim), magazijnier Een gezonde, spontane uil houdt zich afzijdig, trekt zich terug, gaat niet in op uitnodigingen, laat zich niet kennen, is gesloten, verzamelt en spaart op, geeft geen hulp of bijstand, gaat niet op elke hulpvraag in, bewaart geheimen, houdt informatie achter, stelt geen regels, treedt niet met gezag op. Een ongezonde uil vertoont overdreven en verkrampt gedrag; neemt geen verantwoordelijkheid op, doet geheimzinnig, isoleert zich, trekt zich uit alles terug, helpt niet in nood, neemt nooit de leiding, gaat niet in op vragen, sluit zich hautain af. 19 Er wordt in een groepje geroddeld, maar jij hebt geen zin om je mening te geven. De anderen vinden dat flauw en proberen je uit je kot te lokken. Hoe blijf je in deze situatie een gezonde uil? a Je zegt dat je niet meedoet aan achterklap. b Je zwijgt en negeert de rest. c Je trekt je verder terug en vlucht naar je kamer. A is de reactie van een gezonde uil. Hij komt op voor zijn mening en doet niet mee aan roddels die anderen kunnen schaden. Op deze manier maakt de uil duidelijk dat roddelen niet kan. De persoon in b die zwijgt en negeert, vertoont een gezonde uilenreactie. Daarom gaat echter het roddelen nog niet stoppen. Reactie c, zich terugtrekken, is typisch voor een uil. De vlucht is eerder kenmerkend voor een schildpad. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 10

11 20 Grote broer heeft een grote zak koeken gekregen van zijn meter. Hij wil liever niet delen. Als welk dier zou je best reageren om broeruil eventueel tot delen aan te zetten? a Als leeuw: je beveelt gewoon om die koeken uit te delen anders worden ze toch slecht. b Als wasbeer: je vindt het wel bewonderenswaardig dat je broer zo zuinig kan zijn op zijn koeken. c Als poes: je vraagt heel lief of je toch geen koekje kan krijgen, eentje maar... Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 21 Een uil ziet veel. Maar wat doet hij als hij pesterijen aan de gang ziet? a De uil kijkt enkel toe en helpt de gepeste in nood niet. b De uil houdt zijn mening voor zich, kijkt toe om te zien hoe hij op het gepaste moment zou kunnen reageren. c De uil vindt dat de pestkop geen gelijk heeft, maar houdt zich afzijdig om de pesterijen niet erger te maken. Bij reactie a helpt de uil de gepeste niet. Het pesten gaat dus door. Bij reactie b kunnen we opmerken dat het soms gezonder is even af te wachten en het goede moment uit te kiezen, zodat je uiteindelijke reactie meer en beter resultaat heeft. Reactie c is vaak verstandig en terecht, want pesters keren zich vaak ook tegen de verdedigers van gepesten. De uil brengt echter ook hier het pesten niet tot een einde. Eén iemand van de groep speelt de rol van de uil, neemt plaats achter het parelgordijn en zegt niets. Ondertussen wordt deze uil van dienst bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde uil te reageren! Pauw: Aan iemand als mij kan je geheimen toch gerust prijsgeven. Steenbok: Je wantrouwt de uil, want iemand met zoveel geheimen, wat heeft die wel te verbergen? Schildpad: Je weet echt niet wat je van iemand als een uil moet denken en je ontwijkt dan liever contact. Leeuw: Komaan zeg, wij, vrienden onder elkaar, hebben toch geen geheimen! Vertel het nu maar. Wasbeer: Je nodigt de uil uit om bij jou te zijn en hij mag gerust een geheim koesteren. MODULE 7-8: uil - SCHILDPAD Oeioei, kom niet te dicht. Ik ben de schildpad. Als je probeert aan me te komen, kruip ik in mijn schild. Zo kan je me niet raken. Ik doe een lange winterslaap, dan kan ik even op adem komen. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de schildpad de pechvogel. Er is niet echt een beroep dat typisch is voor een schildpad, maar je kan wel in de positie van schilpad terecht komen als je een beroep zou willen doen, maar geen mogelijkheden ertoe hebt. Vluchtelingen die in het land van oorsprong hogere studies deden, maar wiens diploma hier niet geldig is. Zij worden dan bijvoorbeeld gastarbeiders en moeten een beroep uitoefenen waar de meesten niet happig op zijn. Een gezonde, spontane schildpad is moe, ontwijkt contact, schuilt en kruipt weg, voert taken ongemotiveerd uit, laat zich overdonderen, heeft verdriet om iemand of mist iemand, is soms bang van anderen, laat maar begaan, is onhandig, ondergaat de situatie, twijfelt, heeft schuldgevoelens, geeft ongelijk toe. Een ongezonde schildpad vertoont overdreven en verkrampt gedrag: is neerslachtig en depressief, heeft ziekelijke schuldgevoelens, wanhoopt, is krachteloos. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 11

12 22 Je durft niet mee te doen aan het nachtspel in het bos. Je vrienden plagen je met bangerik. Hoe verdedig jij je als schildpad? a Je zakt als een pudding in elkaar want ze hebben gelijk. b Neen, neen, je durft dat wel en je probeert je als de sterkste voor te doen. c Je geeft toe dat je daar bang voor bent en kruipt weg om even op adem te komen. A is een overdreven schildpaddenreactie. De schildpad ziet zijn eigenwaarde niet meer. In reactie b overdrijft de persoon naar de andere kant en doet zich voor als de sterkste. Hierdoor verliest de schildpad zichzelf. C is gezond, spontaan schildpaddengedrag. Schrik kunnen toegeven is moedig en de schildpad heeft het recht op adem te komen. 23 Een projectje waar je in groep aan werkt, mislukt. Je voelt je helemaal schuldig. Op den duur gebruiken ze je als zwart schaap en ben jij altijd de boosdoener. Welk diertje zou nu het beste kunnen helpen? a Bever: hij biedt aan om mee te helpen bij het heruitwerken van het project. b Havik: hij wijst aan welk aandeel van de anderen er mee voor gezorgd heeft dat het project niet lukte. Het was niet alleen door jou. c Leeuw: Komaan, het is nog niet te laat! We beginnen gewoon opnieuw. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 24 Wat zal een schildpad doen als hij getuige is van pesterijen? a Kruipt bang weg, is bang om zelf slachtoffer te worden. b Laat zich overdonderen. c Laat het maar begaan. A, b en c zijn typische schildpaddengedragingen, maar ze helpen de gepeste niet. In bepaalde situaties is dit echter het enige dat een kind of jongere kan doen. Eén iemand van de groep speelt de rol van schildpad, neemt plaats achter het gordijn, gaat daar schuilen, verontschuldigt zich voor van alles en is bang. Ondertussen wordt deze schildpad bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde schilpad te reageren! Uil: je houdt je op afstand, je geeft de schildpad tijd om te bekomen. Havik: Komaan zeg, herpak je eens. Je hoeft van ons toch niet bang te zijn. Bever: je zorgt voor de schildpad door een zakdoekje te geven als hij gaat wenen. Wasbeer: je zegt dat je ziet dat de schildpad bang is en vraagt of er naast de zaken die fout gingen ook dingen zijn die niet zo slecht waren. Kameel: je vraagt wat er is gebeurd. MODULE 9-10: HAVIK - steenbok Opgelet, ik ben de havik. Met mijn scherpe blik observeer ik alles in mijn buurt. Als ik iets verdachts zie, duik ik erop af. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 12

13 Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de havik de aanvaller, de doelpuntenmaker, de scheidsrechter. Als beroepsactiviteit kiest de havik voor milieuactivist, politici in de oppositie (die niet in de regering zitten), vakbondsafgevaardigde, advocaat van de aanklager, bokser, consumentenorganisatie (testaankoop)... Een gezonde, spontane havik trekt in twijfel, legt onwaarheden bloot, wijst terecht, bekritiseert en beschuldigt, confronteert met zwakke plekken, vecht opdrachten aan, toont zinloosheid aan van regels, duwt weg, schudt door elkaar. Een ongezonde havik vertoont overdreven en verkrampt gedrag: stoot uit, jaagt weg, vernedert, kleineert, pest, pijnigt, kwetst, ondermijnt gezag, vernietigt. 25 Je buurjongen schrijft jouw naam verkeerd. Je wijst hem op die fout, maar de jongen begint je te jennen met pietje precies. Hoe blijf je in deze situatie een gezonde havik? a Je schudt hem eens goed door elkaar. b Je zegt dat je niet boos bent maar hem gewoon wil wijzen op de fout. c Je zwijgt en laat hem begaan. A is overdreven, agressief havikengedrag. Bij b kan de havik op een rustige, gezonde manier de situatie aanvechten en zal zo meer bereiken. C is atypisch voor een havik, want zwijgen over een wantoestand kan hij niet. 26 De juf geeft onverwachts huiswerk op tegen morgen. Je zegt dat dit oneerlijk is, want de klasafspraak is dat jullie twee dagen de tijd krijgen voor huiswerk. De anderen zuchten: Ben je daar weer? t Is weer allemaal te veel. Hoe kan de juf nu reageren om de situatie recht te trekken? a Als een kameel: ze luistert naar de argumenten, gaat akkoord en laat het huiswerk vallen. b Als een uil: ze houdt zich op de vlakte. c Als een leeuw: ze doet een nieuw voorstel. Zowel a, b als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 27 Hoe kan je als havik pesterijen doen stoppen? a Je vernedert de pester en vertrappelt zijn boekentas. b Je vecht op een rustige manier de pesterijen aan en wijst de pestkop terecht. c Je gaat in discussie met de pester. Door te reageren als in a wordt de havik zelf een pester. Dit is té agressief gedrag. B is een gezonde havikreactie. Dit heeft de meeste kans op slagen. C kan een gezonde reactie zijn van de havik, maar wat doe je met de discussie nadien en hoe voer je ze? Eén iemand van de groep speelt de rol van havik en neemt plaats in de ring. Deze persoon geeft kritiek op de anderen van de groep. Ondertussen wordt hij/zij bestookt met pestreacties van anderen. Probeer steeds als een gezonde havik te reageren. Pauw: Je reageert door te zeggen dat jij jezelf anders ziet. Steenbok: Je gaat niet akkoord met de bemerkingen van de havik, je wilt dat hij ermee stopt. Schildpad: Je voelt je ongemakkelijk en je loopt onzeker heen en weer. Leeuw: Je geeft opdracht aan de havik dat hij zijn bemerkingen beter op papier zet en zich dan best beperkt tot één opmerking per persoon. Wasbeer: Je bewondert de havik voor zijn inzicht. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 13

14 MODULE 9-10: havik STEENBOK Halt! Kom niet verder. Dit is mijn terrein. Ik hou niet van indringers. Wie op het terrein van de steenbok komt (zoals een havik doet), wordt tegengehouden. Ik verdedig mijn terrein. Een team wordt samengehouden door een gemeenschappelijk doel. Elk teamlid is belangrijk om samen dat doel te bereiken. In een sportteam is de steenbok de verdediger, de doelman. Als beroepsactiviteit kiest de steenbok voor advocaat van de verdediging, bodyguard, nachtwaker,... Een gezonde, spontane steenbok bakent zijn terrein af, sluit de deur voor indringers, verdedigt zich, geeft geen aandacht, negeert, is op z n hoede, wantrouwt, wijst af, zegt neen tegen aanbod of geschenk, laat zich niet helpen, wil met rust gelaten worden, spreekt tegen, snoert de mond, stopt zijn oren dicht, protesteert, verzet zich tegen regels. Een ongezonde steenbok vertoont overdreven en verkrampt gedrag: is ziekelijk wantrouwig, is opstandig en koppig, wijst steeds hulp af, gelooft niemand, is vlug kregelig. 28 Je bent een boek aan het lezen dat je voor school tegen morgen uit moet hebben. Je kleine zus wil met je spelen maar nu wil je even met rust gelaten worden. Ze begint op alle onmogelijke manieren je aandacht op te eisen. Hoe kan je als gezonde steenbok haar toch weerstaan? a Je geeft je grenzen aan. Dit boek moet echt uit. Als er straks nog even tijd is, spelen jullie dan nog even. b Je wordt zeer boos, duwt haar naar buiten en sluit de deur. c Je klapt je boek dicht en speelt met haar, maar je weet dat je boek niet gelezen zal zijn. A is een gezonde steenbok die op een rustige manier grenzen aangeeft. B is een overdreven verdediging van de eigen grenzen. Dit kan echter nodig zijn als de ander té opdringerig is. C is atypisch voor een steenbok, want de persoon die zo reageert, geeft helemaal geen grenzen aan. 29 Een vriendin wil je de laatste nieuwtjes vertellen, maar je hebt daar nu geen zin in. Vanuit welke dierenpositie kan de vriendin jou het beste overtuigen om te luisteren? a Bever: Zal ik je eerst een glaasje fruitsap brengen? b Havik: Wat ben jij slechtgezind, zeg! c Leeuw: Is het oké als ik het straks vertel? Zowel a als c kan een gezonde reactiewijze zijn. Een reactie zoals in b is niet zo gezond; het is niet omdat iemand nu niet wil luisteren, dat hij slechtgezind is. Dit is eerder een kritiek vanuit frustratie. Het is interessant om te zien welke jongere welk antwoord kiest. Laat 30 Hoe kan de gezonde steenbok ingrijpen als hij getuige is van pesterijen? a Hij springt tussen de pester en gepeste. b Hij zegt dat hij het gewoon niet meer horen of zien wil. c Hij komt ervoor uit dat hij niet akkoord gaat en verdedigt de gepeste. De reactie in a is oké, maar wat doe je verder? Door fysiek tussen de beide partijen te gaan staan, kan je de pesterijen doen stoppen. Dit kan echter agressief overkomen en eventueel zelfs tot geweld leiden. B is een protestreactie. Op zich is dit gezond, maar het biedt geen oplossing. Door zoals in c niet akkoord te gaan en de gepeste te verdedigen, gaan de pesterijen misschien minderen of zelfs stoppen. Eén iemand van de groep speelt de rol van steenbok, neemt plaats achter het schild, begint zich te verdedigen. Ondertussen wordt deze steenbok bestookt met pestreacties van anderen. Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 14

15 Probeer steeds als een gezonde steenbok te reageren! Uil: Kijkt toe maar geeft zijn mening niet te kennen. Havik: Je geeft nog wat extra kritiek, want dergelijk weerwerk vind je wel spannend. Bever: Om de kritieken nog beter te kunnen negeren, geef je de steenbok enkele propjes watten om in zijn oren te stoppen. Schildpad: Ook al weet je niet waarom, je voelt je schuldig. Kameel: Je vraagt wat er gebeurd is waardoor de steenbok zo reageert? Nuttige achtergrondinformatie: Bij de Relatie-Studio kan je terecht voor: Adres: - trainingen voor en coaching van leerkrachten omtrent het werken met de axenroos. Voor meer informatie hieromtrent: - publicaties, waaronder Sociaal vaardig? Lieve deugd! gids voor de basisschool. 15 EUR Axen in actie. Bronnen en praktijkboek voor relationele vaardigheden in de basisschool. 29,50 EUR Relatie-Studio Voskenslaan Gent Telefoonnumer: 09/ relatiestudio.jongeren@pandora.be Colofon: Dit project Pesten voorkomen kan je leren! is een initiatief van Jeugd & Vrede vzw. Dank aan de Relatiestudio voor de begeleiding en het gebruik van het concept van de Axenroos. Adres: Jeugd & Vrede vzw Kon. Astridlaan Mechelen Telefoonnumer: 015/ info@jeugdenvrede.be Realisatie tentoonstelling: Project + bvba, Vormgeving: Leen van Nunen, Tekstcorrectie: Leen De Graeve Handleiding voor de begeleider Pesten voorkomen, kan je leren! 15