de 5 fasen van psychose & herstel

Transcriptie

1 de 5 fasen van psychose & herstel

2 Voorwoord Als je een psychose hebt gehad, heb je gewoon een toekomst. Vergelijk het met iemand die een hartinfarct krijgt: de meeste hartpatiënten kunnen, met wat aanpassingen, verder met hun leven. Ook jij kunt herstellen. Het is niet altijd makkelijk. Herstellen van psychose is een psychologisch proces. Het betekent: risico s nemen en zelf je grenzen leren kennen. Soms moet je tegen de adviezen van ouders en andere overbezorgde mensen in gaan. En dat, terwijl je zelf net aan het opkrabbelen bent van een zware klap. Zeiden we al dat het niet makkelijk was? Herstel is vallen en opstaan. Hard werken. Maar het kan. Ook babies leren lopen met vallen, opstaan en met héle kleine stapjes. Maar ze léren het uiteindelijk allemaal. Het verschil is: een baby die leert lopen krijgt voortdurende aanmoediging van zijn verrukte ouders, ooms en tantes, buren en ontroerde voorbijgangers. Na een psychose ligt dat even anders. Buren en voorbijgangers zitten vol vooroordelen en zelfs je familie snapt niet zomaar wat je nodig hebt. Omdat de maatschappij, en ook een deel van de ggz, achterlopen in hun kennis van psychose, heb jij de zware taak om niet alleen jezelf weer overeind te hijsen, maar om óók nog je omgeving op te voeden. Het is niet eerlijk. En het lukt de meeste mensen niet alleen. Mensen zijn sociale dieren: of we willen of niet, de groep bepaalt voor een groot deel hoe we denken over onszelf. Het is niet voor niks dat bijna iedereen die werkloos wordt binnen een half jaar aan zichzelf begint te twijfelen. 2

3 Het beste wat je daarom voor jezelf kunt doen is aansluiting zoeken bij mensen die het óók hebben meegemaakt. Die een psychose hebben gehad en die er bovenop zijn gekomen. Die wéten wat het is om tegen vooroordelen aan te lopen - en die je kunnen helpen met advies en begrip. Die luisteren naar elkaars verhalen. En vooral: die echt helpen. Met woord en daad. Peer groups, recovery groups, herstelwerkgroepen: een echt fijne naam is er nog niet voor in Nederland. Maar het gaat er om dat mensen met ervaring elkaar steunen - zowel emotioneel als in de strijd tegen de levensgrote vooroordelen. Want die vooroordelen zijn vaak erger dan de kwaal. En als je niet oppast ga je ze zelf geloven. Herstel betekent dus niet alleen: langzaam weer opkrabbelen en je grenzen verkennen. Het betekent ook: jezelf actief wapenen tegen demoralisatie uit de maatschappij. Kijk op de kaart met herstelgroepen en zoek een herstelgroep in jouw buurt. Disclaimer De 5 fasen van psychose en herstel zijn geen wet, en ze moeten vooral niet worden omgezet in een nieuw medisch protocol. Ze zijn een voorlopige schets, samengesteld uit wat veel mensen met psychose-ervaring achteraf vertellen over wat ze meemaakten, en de praktijkervaring van hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Herstellen van een psychose verloopt voor iedereen anders. Sommige mensen slaan een paar fasen over, of lopen een heel ander pad. Belangrijk om te weten is dit: in de oude, inmiddels achterhaalde visie op psychose bestonden er slechts twee fasen: de acute fase de chronische fase Op de acute fase (de psychose) volgde altijd de chronische fase - ofwel de rest van je leven, die je gehandicapt doorbracht. 3

4 Tegenwoordig denken we in termen van psychose en herstel. Wat er precies nodig is om te herstellen is niet helemaal bekend, en het is ook nog niet goed onderzocht. Zeker is wel dat het een actief en bewust gekozen proces is. Een proces waar zowel degene die een psychose doormaakte - jij dus - als zijn omgeving zich alleen met hoop, goede moed en welbewuste inspanning doorheen kunnen slaan. Herstel kan je niet worden opgelegd, in geen enkel aantal fasen. Herstellen doe je zelf. Daar zit nu juist de sleutel. Herstellen doe je zelf. Daar zit nu juist de sleutel Kom je dus een psychiatrische instelling tegen waar ze een herstelafdeling hebben, loop dan gillend weg. Laat je niet in een keurslijf dwingen. Maar lees dit ebook om te weten te komen hoe het nou eigenlijk zit, met psychose en herstel. En stuur het aan je ouders, je opa en oma, je leraren, je werkgever, je vrienden. Hoe meer mensen in jouw omgeving snappen hoe het zit, hoe meer hoop en optimisme je om je heen krijgt. En dát helpt. (Zie ook: Wat is herstel in hemelsnaam? Een e-book met 100 beschrijvingen van wat herstel is, volgens mensen met ervaring.) 4

5 Inleiding Wat is een psychose? Achter elke boom kan een moordenaar zitten. Dat denk je als je net een heftige thriller hebt gezien, en je loopt door een donker bos. In de wind hoor je iemand gillen. Je hebt milde psychotische ervaringen: een waandenkbeeld van bedreiging, een hallucinatie van stemmen. Maar je hebt geen volle psychose, omdat je afstand kunt nemen. Je bent in staat bent om te toetsen wat echt is en wat niet. We kunnen allemaal bang zijn, en we hebben allemaal het vermogen om ons dingen in te beelden. Dat moet. Om flexibel te kunnen reageren op de wereld om ons heen moeten we er voortdurend betekenis aan geven: waarom doet mijn baas zo vervelend? Hebben die twee iets met elkaar? Lachen de passagiers in de bus me uit? Om goed om te gaan met zulke vragen is het heel gezond om soms een beetje achterdochtig te zijn, of om in je hoofd met jezelf te praten. Maar extreme achterdocht (wanen) en het waarnemen van stemmen waar je geen controle meer over hebt (hallucinaties) belemmeren je functioneren. De achterdocht of stemmen zijn dan geen normale ervaringen meer, maar psychotische symptomen waar je hulp voor nodig hebt. Bij sommige mensen gaat het normale inbeeldings- en interpretatie vermogen makkelijker over in een psychose dan bij anderen. Dat heeft te maken met de mate van psychosegevoeligheid en de mate van weerbaarheid die iemand heeft. Als je veel psychosegevoeligheid hebt en weinig weerbaarheid, moet je leren die twee weer in balans te krijgen. Je kunt je gevoeligheden leren herkennen en je kunt leren om ze te compenseren met je eigen weerbaarheid. 5

6 Je kunt je gevoeligheden leren kennen en je kunt leren om ze te compenseren met je eigen weerbaarheid Wat is een volle psychose? Als je een psychose hebt, heb je niet alleen last van wanen of hallucinaties. Een psychose is een mengbeeld (syndroom) van verschillende soorten symptomen. De mix ziet er bij iedereen anders uit. De één heeft bijvoorbeeld vooral gevoelens van wantrouwen, de ander hoort vooral vijandige stemmen. Weer een ander heeft juist last van stemmingswisselingen en is de ene keer diep somber en traag (depressie) en de volgende keer abnormaal uitgelaten en hyperactief (manisch). Nog weer andere patiënten ervaren onvoldoende motivatie om dagelijkse taken uit te voeren (motivatieproblemen), gebrek aan aandacht en concentratie, en kunnen minder goed plannen en leren (cognitieproblemen). Hoewel elke psychose dus anders is, gaan we uit van één enkel begrip: psychose, of, nog correcter: psychotisch syndroom In de psychiatrie zijn traditioneel zo n 20 verschillende soorten schizo -diagnosen in gebruik voor mensen met een psychose: van schizofrenie en schizoaffectief tot kortdurende psychotische stoornis en psychotische stoornis NAO. Wij kiezen echter voor het eenvoudige begrip psychose of psychosegevoeligheid, omdat deze term alle 20 diagnostische groepen met elkaar verbindt. En daarnaast, schizofrenie bestaat helemaal niet, psychose daarentegen wel. Een béétje psychose is niet erg. Dat komt bij veel mensen wel eens voor, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Wanneer psychotische ervaringen heftiger worden, langer aanhouden en samengaan met depressie, manie, of met veranderingen in motivatie of cognitie, kunnen er problemen ontstaan. 6

7 Je hebt bijvoorbeeld al langere tijd het gevoel dat er vreemde dingen gebeuren om je heen dat is een milde psychotische ervaring. Je kunt echter nog redelijk functioneren en je omgeving heeft weinig in de gaten. Het vreemde gevoel kan weer verdwijnen: dan is er niets aan de hand. Soms echter gaan psychotische ervaringen zo overheersen dat je aan weinig anders meer kunt denken en dat je er ook naar gaat handelen. Je denkt bijvoorbeeld achtervolgd te worden door de CIA en gaat daar over klagen bij de politie en de Amerikaanse ambassade. Je denken volgt de logica van de psychose. Een botsing met de wereld om je heen is dan onvermijdelijk. Je omgeving zal vinden dat je vreemd bezig bent en wil de hulpverlening inschakelen. Zelf ervaar je dat in je psychose heel anders: je hebt het gevoel dat juist de omgeving veranderd is en dat andere mensen raar doen: je voelt je bedreigd. Zelf ervaar je dat in je psychose heel anders: je hebt het gevoel dat juist de andere mensen raar doen Stemmingsproblemen kunnen tot botsingen leiden. In een manische fase kun je al je geld uitgeven, of op het werk opeens de leiding in handen willen nemen. Bij depressie kun je zelfmoordplannen krijgen, bij motivatieproblemen kom je tot niets meer en loopt je werk of je studie in de soep. Kortom: bij psychose komt het vaak tot botsingen met je omgeving, en dat gaat bij iedereen op een andere manier. Vooral jonge mensen ervaren psychotische verschijnselen en krijgen psychotisch syndromen. Mensen tussen 14 en 30 worden het vaakst getroffen. Bij mannen begint een psychose gemiddeld 3 jaar eerder dan bij vrouwen. Vrouwen hebben vaker een combinatie van psychosesymptomen en stemmingsverandering, zoals depressie. Mannen hebben meer last van psychosesymptomen in combinatie met veranderingen in motivatie en cognitie. 7

8 Verschillende fasen van psychose en herstel Ieder mens is anders - en ieder mens heeft andere ervaringen in het dagelijks leven. Dus ook andere psychotische ervaringen. Een psychose verloopt bij iedereen verschillend. Zo kunnen jouw ervaringen komen en gaan, terwijl de ervaringen van iemand anders blijvend zijn. Iedereen heeft ook een andere relatie met zijn psychotische ervaringen. Sommige mensen hebben vriendelijke stemmen die zich bescheiden opstellen. Anderen hebben negatieve stemmen die hen compleet domineren. Bij sommige mensen heeft de inhoud van de psychose betekenis die samenhangt met vroegere gebeurtenissen (waaronder trauma), bij anderen is dat minder duidelijk. Veel variatie dus. Toch zijn er grofweg vijf fasen te onderscheiden vanaf het moment van je eerste psychotische ervaringen tot het moment dat je met ze hebt leren omgaan. Het verloop van psychose tot herstel is het beste te beschouwen als een proces waarbij je steeds meer eigen regie krijgt, en langzaamaan boven je diagnose komt te staan. Het herstelproces bestaat uit het leren kennen van je eigen gevoeligheid en weerbaarheid, ermee leren omgaan, je leven weer oppakken en het weer ervaren van een zinvol bestaan Het herstelproces bestaat uit het leren kennen van je eigen gevoeligheid en weerbaarheid, ermee leren omgaan, je leven weer oppakken en het weer ervaren van een zinvol bestaan. De vijf fasen staan niet gelijk aan de medische fasen van symptoomvrij worden. Ze gaan veel meer over aanpassing en zelfmanagement: over je ervaringen een plek geven in je leven en verdergaan. 8

9 Dit zijn de vijf fasen: Vroege fase Overweldigd zijn Verwarring Vallen en opstaan Verdergaan met je leven De ingebeelde menselijke ervaringen die onderdeel zijn van een psychose kunnen bij elk mens wel eens in milde mate voorkomen. Soms worden de ervaringen intensiever, en dreigt je normale functioneren in de knel te komen. Dat is de vroege fase, die alle kanten op kan gaan. Soms gaan de ervaringen vanzelf weer weg. Soms ook worden ze zo heftig dat ze je als het ware overnemen. Je gaat helemaal op in een psychose. Op zo n moment raakt je contact met andere mensen verstoord. Je bent overweldigd door je eigen unieke mix van psychosesymptomen, manie, depressie, motivatie- en cognitiesymptomen (leren en plannen). Die overweldiging kan uitmonden in een conflict of ruzie, gevolgd door opname in het ziekenhuis. Na de opname, als de symptomen weer wat op de achtergrond raken, volgt een periode van verwarring. Die verwarring komt door de confrontatie met je kwetsbaarheid, de gevolgen daarvan voor je leven en de veranderingen die het veroorzaakt in je relaties met vrienden, opleiding, werk en familie. Na de fase van verwarring volgt een proces waarbij je je gevoeligheid met vallen en opstaan leert kennen. Je ziet dat je moet leren leven met je ervaringen en gaat accepteren dat je leven is veranderd. Uiteindelijk, na hard werken, kom je in de fase waarin je hebt geleerd om te gaan met je kwetsbaarheid 9

10 Door alles wat er is gebeurd, en op basis van je gevoeligheid en je weerbaarheid, heb je je ervaringen een plek in je leven kunnen geven. Je begrijpt wat er gebeurd is en je kunt het aan jezelf en anderen uitleggen. Omgaan met je eigen kwetsbaarheid gaat niet per se over het onderdrukken van symptomen. Het kan nuttig zijn om de symptomen van psychose te dempen. Maar leren omgaan met je ervaringen en je gevoeligheid staat centraal. Dat is een psychologisch proces, dat uiteindelijk leidt tot herstel. Omgaan met je eigen kwetsbaarheid gaat niet per se over het onderdrukken van symptomen Oorzaken Wat de oorzaken zijn van psychosegevoeligheid is niet precies bekend. Soms zit het in de familie. Je ziet dat het wordt doorgegeven van de ene generatie op de andere. Als je een broer of zus hebt met een psychose, is de kans dat jij het óók krijgt groter dan voor iemand zonder psychose in zijn familie. Uit onderzoek blijkt dat dat komt door genetische gevoeligheden én omgevingsfactoren die families met elkaar delen. Je kunt echter niet voorspellen wie een psychose krijgt, puur op basis van de familiegeschiedenis. Ook zijn er een aantal omgevingsfactoren die bijdragen aan de gevoeligheid voor psychose. Drugsgebruik kan een psychose triggeren: van cannabis, LSD en paddo s weten we dat ze een rol kunnen spelen. En, vooral als je er mee te maken krijgt in de leeftijd van 5 tot 15 jaar: het meemaken van trauma s zoals seksueel misbruik, mishandeling, pesten; opgroeien in een grote stad en behoren tot een minderheidsgroep in de maatschappij kunnen leiden tot psychose. 10

11 We vermoeden dat die omgevingsfactoren het risico verhogen omdat ze bijdragen aan een chronisch gevoel van onveiligheid, vernedering en er niet bij mogen horen. Jonge mensen die opgroeien in een omgeving waar ze steeds dit soort reacties krijgen, lijken als volwassenen sneller op stress te reageren met psychosesymptomen. De oorzaken van psychosegevoeligheid zijn dus niet óf genetisch óf gebonden aan de omgeving: er is sprake van interactie. Zo is aangetoond dat het risico op een psychose bij gebruik van cannabis hoger is bij iemand die een hoog genetisch risico heeft op psychose: cannabis en genetisch risico versterken elkaar. Samenvatting: je weerbaarheid en je kwetsbaarheid bepalen je psychosegevoeligheid. Factoren die je weerbaarheid en je kwetsbaarheid kunnen beïnvloeden zijn: Hoeveel aanleg je hebt om op stress te reageren met: psychosesymptomen, depressie, manie, motivatie- en cognitiesymptomen (leren en plannen) Hoe goed je kunt omgaan met: psychosesymptomen, depressie, manie, motivatie- en cognitiesymptomen Hoeveel genetische gevoeligheid er voorkomt in je familie Aan welke omgevingsfactoren je bent blootgesteld 11

12 Psychose versus traditionele diagnosen Iemand die last heeft van psychosesymptomen heeft vaak ook last van depressie, manie, problemen met motivatie, plannen en leren. De combinatie verschilt van persoon tot persoon. En voor elk mens verschillen de symptomen van week tot week en zelfs van moment tot moment. De psychiatrie probeert orde te scheppen in alle mengbeelden met behulp van traditionele diagnosen, die vaak beginnen met 'schizo'. Afhankelijk van het type mengbeeld kiezen psychiaters een van deze traditionele diagnosen: Psychotisch mengbeeld: traditionele diagnose in de psychiatrie Psychosesymptomen met veel depressie: psychotische depressie Psychosesymptomen met veel manie: bipolaire stoornis Psychosesymptomen met depressie en/of motivatie- en cognitiesymptomen: schizoaffectieve stoornis (depressief) Psychosesymptomen met manie en/of motivatie- en cognitiesymptomen: schizoaffectieve stoornis (manisch) Psychosesymptomen met veel motivatie- en/of cognitiesympomen gedurende relatief korte tijd: schizofreniforme stoornis Psychosesymptomen met veel motivatie- en/of cognitiesymptomen gedurende langere tijd: schizofrenie Psychose met vooral wanen: waanstoornis Psychose die snel voorbij gaat: korte psychotische stoornis Psychose die volgt op middelengebruik: door een middel geinduceerde psychose Mensen die altijd stabiel milde psychotische ervaringen hebben: schizotypische persoonlijkheidsstoornis Psychose met onduidelijk mengbeeld: psychose niet anderszins omschreven (NAO) 12

13 Het nadeel van die diagnosen is dat ze je afleiden van het proces waarin jij je eigen gevoeligheid moet leren kennen: je herstelproces Het nadeel van die diagnosen is dat ze je afleiden van het proces waarin jij je eigen gevoeligheid moet leren kennen: je herstelproces. Herstellen is een psychologisch proces. Bovendien worden de diagnosen vaak voorgesteld als hersenziekten waar je niets aan kunt doen. Behalve de symptomen onderdrukken met medicatie. Dat is een verkeerd en achterhaald beeld. Het kan nodig zijn om je symptomen te dempen met medicatie en psychotherapie, maar het uiteindelijke doel is veel belangrijker: je eigen kwetsbaarheid en weerbaarheid leren kennen, zodat je jezelf weer in balans kunt brengen. Symptomen moet je niet alleen vermijden: je moet ze leren hanteren. Daarvoor moet je er op een veilige manier aan blootgesteld zijn, zodat je er aan kunt wennen en er van kunt leren. Met stemmen en paranoia kun je leren omgaan. Wij vatten daarom alle diagnosen samen tot één enkel syndroom: het psychotisch syndroom kortweg: psychose. Waar het simpelweg om gaat is dat de één meer psychosegevoeligheid heeft dan de ander, in combinatie met een persoonlijke gevoeligheid voor stemmingsontregeling, motivatieontregeling en cognitieontregeling. De werkelijke diagnose die moet worden gesteld is dan ook: Wat zijn jouw specifieke gevoeligheden? Wat is jouw specifieke weerbaarheid? Hoe brengen we jouw gevoeligheid en weerbaarheid in kaart over een langere periode? Hoe leer jij je jouw gevoeligheid en je weerbaarheid goed kennen? Hoe leer je om te gaan met je gevoeligheid? 13

14 1. Vroege fase Kenmerken Je hebt vage klachten, die je niet meteen kunt thuisbrengen. Ze kunnen vanzelf weer weggaan, lang stabiel blijven, maar ook verergeren naar een psychose. Het kan dus alle kanten op. Klachten in deze fase moeten geen aanleiding geven tot paniek. In deze vroege fase merk jij, of je omgeving, dat er iets verandert, maar het zijn subtiele dingen. Je blijft bijvoorbeeld vaker op je kamer, je mist afspraken, je vertoont een beetje vreemd gedrag of je doet onlogische uitspraken. Dit zijn een aantal typische voorbeelden van vroege symptomen: Je bent in jezelf gekeerd Je trekt je terug uit gezelschap en relaties Je praat in jezelf Je verwaarloost jezelf: je blijft in bed Je hebt rare gedachten Je hebt onlogische gedachten of doet onlogische uitspraken Je bent argwanend en wantrouwend Je hebt het gevoel dat je signalen krijgt via media of mensen Je hebt het gevoel dat je bestuurd wordt Je hebt het gevoel dat er machten of krachten aan het werk zijn Je studie, werk of hobby s gaan achteruit Je vertoont onlogisch gedrag Je wordt boos om onverklaarbare redene Je hebt depressieve gevoelens Je praat vaak over de dood Je bent heel uitgelaten, opgewonden en hyperactief Je hoort, voelt, ruik, proeft, ziet dingen die er niet zijn Je bent hyperbezorgd of angstig Je bent rusteloos Je slaapt slecht Symptomen kunnen van persoon tot persoon verschillen. 14

15 Vroege symptomen zijn onderdeel van gewone angst of depressie en ze verdwijnen weer als het met de angst of depressie beter gaat. Achteraf heb je dan het idee dat je een soort milde depressie of een angststoornis hebt gehad. Dat is wat er gebeurt met de meeste mensen die milde psychotische symptomen krijgen. Milde symptomen kunnen zelfs jaren aanhouden zónder dat er ooit een echte psychose ontstaat met hallucinaties, wanen en andere symptomen. Maar soms worden vroege symptomen steeds erger, en ga je van milde symptomen naar een echte psychose. Op zo n moment ontstaat er vaak een verergering, naar aanleiding van ongewoon gedrag of ongewone gedachten. Bijvoorbeeld: een student beschuldigt zijn docent in het openbaar van het lezen van zijn gedachten. Of de leerling sluit zich op zijn kamer en wil niet meer naar school gaan. Of een jonge vrouw geeft al haar geld uit en vertoont roekeloos gedrag in een manische fase. Zulk gedrag geeft aanleiding tot een sociaal conflict, waarna de hulpverlening er meestal bij wordt geroepen. Vroege symptomen hoeven niet te betekenen dat je een psychose ontwikkelt. Wel is het goed om ze niet te negeren Wat kun je zelf doen? Vroege symptomen hoeven niet te betekenen dat je een psychose ontwikkelt. Wel is het goed om ze niet te negeren. Wees er alert op. Het is bijvoorbeeld heel menselijk om stemmen te horen. Maar wanneer je het idee hebt dat je steeds váker last hebt van stemmen, of als de stemmen heftiger worden, is het van belang om er met iemand over te praten. Zo vroeg mogelijk. Het is belangrijk dat je praat met mensen die je vertrouwt. Iemand uit je omgeving. Je kunt ook (anoniem) vragen stellen in ons spreekuur. 15

16 Je kunt de video s van mensen met ervaring bekijken op SchizofrenieBestaatNiet.nl. Misschien herken je jezelf in hun verhaal en krijg je nieuwe inzichten. Via het spreekuur kun je ook een vraag stellen aan een van de mensen met ervaring. Die zal in ieder geval niet in paniek raken als je vertelt over dingen als stemmen horen. Iemand met ervaring zal in ieder geval niet in paniek raken als je vertelt over dingen als stemmen horen Om vroege symptomen te reguleren is gezond leven belangrijk. Goed eten, genoeg slapen en voldoende bewegen. Ga eerst bij jezelf na of de oorzaken van onrust, argwaan of andere ervaringen daar kunnen liggen. Gebruik je cannabis of andere drugs, misschien in een poging om je gevoelens tot bedaren te brengen? Dan is het verstandig om te stoppen met het drugsgebruik of hulp te gaan zoeken. Gebruik nooit drugs of alcohol als 'medicijn' voor somberheid, een manisch gevoel, argwaan of stemmen. Word je gepest of heb je belastende dingen meegemaakt? Het kan helpen om er met anderen over te praten. We hebben een lijst opgesteld van de meest voorkomende kenmerken in de vroege fase. Hoe je scoort hoeft niets te betekenen, maar het kan je misschien wel helpen. Vroege symptomen kunnen wijzen op het ontwikkelen van een psychose. Herken je jezelf in meer dan één van de volgende vroege symptomen? Dan is het verstandig om met iemand te praten over deze uitkomsten of ze voor te leggen in het spreekuur op SchizofrenieBestaatNiet. Dat kan anoniem. Meest voorkomende kenmerken in de vroege fase: Je trekt je terug uit gezelschap en relaties Je bent in jezelf gekeerd / je praat hardop in jezelf Je verwaarloost jezelf: je blijft in bed Je bent argwanend en wantrouwend Je hebt rare ervaringen en gedachten Je hebt het gevoel gevoel signalen te krijgen via mensen of media 16

17 Je hebt onlogische gedachten of doet onlogische uitspraken Je hebt het gevoel dat je bestuurd word Je gaat achteruit in je studie, werk of hobby Je vertoont onlogische gedrag Je hebt het gevoel dat er machten of krachten aan het werk zijn Je wordt onverklaarbaar boos Je voelt je depressief Je praat vaak over de dood Je bent heel uitgelaten, opgewonden en hyperactief Je hoort, ruikt, voelt, ziet of proeft dingen die andere mensen niet waarnemen Je bent hyperbezorgd en angstig Je bent rusteloos Je slaapt slecht Relatie met je omgeving In de vroege fase heeft je omgeving niet meteen door dat er iets aan de hand is. Je psychosegevoeligheid uit zich voor de eerste keer. Meestal krijg je angstklachten, depressie, manie, problemen met motivatie of cognitie (leren). Je trekt je bijvoorbeeld vaker terug op je kamer, je vergeet afspraken, je slaapt slechter, je mompelt soms tegen jezelf of je doet een beetje vreemd. Je blijft echter redelijk functioneren. Het is belangrijk dat huisartsen, leraren, ouders en uiteindelijk de hele samenleving beter op de hoogte raken van wat vroeg-psychotische verschijnselen zijn Als je klachten erger worden gaan vrienden of leraren op school misschien signalen van veranderingen in je gedrag doorgeven. Je ouders kunnen zich af gaan vragen of er iets aan de hand is. Meestal zal de omgeving nog niet aan een psychose denken. In de praktijk blijkt dat dat meestal te laat gebeurt, zelfs als er al jaren klachten waren. 17

18 Het is daarom belangrijk dat huisartsen, leraren, ouders en uiteindelijk de hele samenleving beter op de hoogte raken van wat mogelijke vroeg-psychotische verschijnselen zijn. Wat kan je omgeving doen? Je omgeving kan veel voor je betekenen. Zij kunnen bijvoorbeeld een luisterend oor bieden en je signalen serieus nemen. Ze kunnen de huisarts om hulp vragen of psychische hulpverlening inschakelen als het erger wordt. Als vroege symptomen lang aanhouden, betekent dat in ieder geval dat iemand niet lekker in zijn vel zit. Praten is belangrijk. Negeer aanhoudende symptomen niet, maar neem ze serieus. Misschien kunnen jullie samen tot een oplossing komen of informatie of hulp zoeken. In dit stadium is het vooral van belang of iemand echt steeds slechter gaat functioneren. Bijvoorbeeld omdat hij of zij veel meer tijd alleen doorbrengt, vaker ruzie maakt met vrienden en zijn omgeving of extreem gespannen of nerveus is. Is de omgeving vanuit meerdere hoeken (thuis, school, hobby, buurt) bezorgd? Minder eetlust, minder plezier beleven aan dingen en overmatig alcohol- of drugsgebruik zijn allemaal signalen die kunnen duiden op de ontwikkeling van een psychose. Als je denkt dat iemand psychosegevoelig is: Bouw vooral vertrouwen op en bied een luisterend oor. In paniek raken heeft geen zin, net zo min als je dwingend of overbezorgd of overemotioneel opstellen. Mensen die in een psychose dreigen te raken, zijn bang om over hun gevoelens te praten. Ze zien een dreigende wereld om zich heen. Ze willen ook niet in een psychiatrisch hokje geplaatst worden. Het helpt dan ook niet om over labels als 'schizofrenie' te praten. Merk ongebruikelijke zaken op. Let vooral op als vroege symptomen toenemen en als ze gevolgen krijgen voor sociale situaties. 18

19 Probeer onenigheid, ruzie en conflicten te voorkomen. Bekijk de video s van mensen met ervaring op onze website. Plaats iemand niet in een hokje en trek geen conclusies. Niemand weet hoe een psychose verloopt. Mensen die in een psychose dreigen te raken, zijn bang om over hun gevoelens te praten Ervaringsdeskundigen Omdat vroege symptomen vaag zijn, speelt direct contact met ervaringsdeskundigen (mensen die zelf hersteld zijn van een psychose, en die nu anderen helpen in hun herstelproces) in deze eerste fase meestal nog geen rol. Als je twijfelt, of als je de subtiele veranderingen niet zo goed kunt plaatsen, kan het helpen om de video s van mensen met ervaring op onze site te bekijken. Je kunt er herkenning vinden of je kunt jezelf geruststellen. Misschien bieden ze je zelfs inzichten om met je gevoelens om te gaan. Via ons spreekuur kun je een vraag stellen aan een ervaringsdeskundige. Behandeling en medicatie In de vroege fase kan de hulpverlening vooral informatie geven. Informatie over wat er precies aan de hand is, dat het alle kanten op kan gaan en dat er geen paniek hoeft te ontstaan. Dat is in deze fase belangrijk om te weten. We noemen dat psychoeducatie (voorlichting over psychische aandoeningen). In de vroege fase is psycho-educatie in combinatie met een oogje in het zeil houden vaak genoeg. Soms is de psycho-educatie vooral gericht op aspecten van stemmingswisselingen (de neiging om manisch of depressief te zijn), de andere keer vooral op aspecten van psychosesymptomen (argwaan, stemmen en andere ongewone ervaringen). 19

20 Met antipsychotica is men in de vroege fase meestal terughoudend. Hetzelfde geldt voor medicatie om stemmingswisselingen stabiel te krijgen, hoewel een antidepressivum soms nuttig kan zijn. Want het probleem met alle medicatie in de vroege fase is: het is makkelijk om te beginnen, maar wanneer stop je weer? Ook kunnen antipsychotica eventuele motivatieproblemen erger maken. Als er behandeling nodig is in de vroege fase, is het daarom beter om te beginnen met psychotherapie. Soms is het moeilijk om psychotherapie te krijgen. Een beetje aandringen bij de huisarts kan helpen. De psychotherapie is dan gericht op het leren omgaan met bijvoorbeeld gevoelens van argwaan, stemmen horen, de indruk dat de wereld om je heen vreemd en dreigend is, sombere stemming en eventueel gebruik van drugs. Het is belangrijk om goede informatie te verzamelen over je ervaringen en je klachten en om zelf inzicht te ontwikkelen in je eigen gevoelens en ervaringen. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen bijhouden in een dagboekje of in een app, zoals de Psymate. Dat levert een schat aan inzichten op die je met je behandelaar kunt bespreken. Het geeft je ook de mogelijkheid om zelf zoveel mogelijk de regie te voeren in je behandeling. Wees kritisch in gesprekken met je behandelaars en laat zien dat je wilt meedenken. Probeer ook open te staan voor hun suggesties: ze zijn soms slimmer dan je denkt. Behandelaars zijn soms slimmer dan je denkt Feiten en cijfers De meeste mensen met vroegpsychotische verschijnselen krijgen géén psychose. Minstens 10 tot 20% van de adolescenten en jongvolwassenen heeft wel eens ervaringen die lijken op vroege symptomen van psychose. Dat zijn vooral angstklachten en depressie: slechts een klein deel van hen krijgt een echte psychose. 20

21 Milde symptomen hoeven niet tot paniek te leiden. Wat vooral belangrijk is, is hoe vaak ze optreden, hoe lang ze aanhouden, hoe erg ze zijn en in hoeverre er óók sprake is van klachten op het gebied van depressie, manie, verandering in motivatie en in cognitie (leren en plannen). Minstens 10 tot 20% van de adolescenten en jongvolwassenen heeft wel eens ervaringen die lijken op vroege symptomen van psychose Er is geen test die je kunt doen om te kijken wat de kans is dat vroege symptomen zullen veranderen in een echte psychose. De gouden regel is: ben je bezorgd, praat dan met anderen en vraag je huisarts om raad. Je huisarts kan je doorverwijzen naar een hulpverlener die ervaring heeft met jongeren met vroege symptomen die mogelijk duiden op een psychose. Het gebruik van drugs, zoals wiet, zorgt er voor dat iemand met psychosegevoeligheid eerder vroege symptomen van psychose krijgt. Wanneer je weet dat je een verhoogde psychosegevoeligheid hebt, of als je familieleden hebt met psychose, is het belangrijk om voorzichtig te zijn met cannabis en andere middelen. Misvattingen en Mythes Misvatting: 30% van de mensen met vroege symptomen krijgt een echte psychose. Volgens een wijdverbreide mythe heeft iedereen met een beetje vroegsymptomen zoals argwaan, soms een stem horen of soms dingen zien, 30% kans om binnen 2-3 jaar een echte psychose te ontwikkelen. Dat is niet waar: het risico op psychose bij jongeren met milde vroegsymptomen is minder dan 1% per jaar. 21

22 Mythe: Stemmen horen betekent dat je schizofrenie hebt. Het horen van stemmen is heel menselijk. Het is niet zo dat je meteen een psychotisch syndroom hebt, als je af en toe stemmen hoort. Stemmen horen kun je het beste beschouwen als een psychologisch verschijnsel, waar je met therapie aan kunt werken. Soms hebben jonge mensen die stemmen horen nog het meeste last van de paniek die in hun omgeving ontstaat wanneer bekend wordt dat ze stemmen horen, dan van de stemmen zelf. Stemmen kunnen ook vanzelf weer verdwijnen. Als stemmen je functioneren in de weg staan is het belangrijk dat je hulp zoekt. Soms hebben jonge mensen die stemmen horen nog het meeste last van de paniek die in hun omgeving ontstaat wanneer bekend wordt dat ze stemmen horen, dan van de stemmen zelf Misvatting: Iemand die plotseling stemmen hoort of waanbeelden heeft, is gek. Psychotische ervaringen, zoals argwaan, een stem horen of dingen zien, zijn heel menselijk. Het zijn gewone menselijke ervaringen, die bij de één vaker voorkomen dan bij de ander. Denk maar aan dat gevoel van als je alleen in een donker bos loopt en het idee hebt dat achter elke grote boom iemand staat. Dit is in feite een beginnend waandenkbeeld. Het betekent dus niet dat je gek bent als je stemmen hoort of ongewone gedachten hebt. Maar wanneer dergelijke psychotische ervaringen steeds vaker optreden, heftiger worden, langdurig aanhouden of gepaard gaan met depressie, manie, motivatieproblemen of problemen met leren en plannen is het goed om hulp te zoeken. 22

23 2. Overweldigd zijn Kenmerken Bij sommige mensen kunnen vroege symptomen zo heftig worden dat er een echte psychose ontstaat. Deze fase begint vaak met een sociaal conflict. Bijvoorbeeld: iemand raakt in een manische fase en probeert de burgemeester over te halen hem de stad te laten besturen. Of een jongen is bezig alle computers uit huis te verwijderen omdat ze zijn gedachten verstoren. Of een meisje is overstuur omdat Facebook geheime boodschappen over haar verspreidt. In deze fase ben je overweldigd door symptomen van psychose, manie of depressie. Je gaat helemaal op in je eigen denkwereld, of in je eigen manische of depressieve gevoel. Het contact met andere mensen raakt verstoord. Meestal gaat je functioneren achteruit en ontstaat er een acute behoefte aan zorg. Het is van belang dat er in dit stadium naar gepaste zorg wordt gezocht. Je omgeving speelt daar een belangrijke rol in. Je kunt in deze fase geen afstand meer nemen van je symptomen: je gaat ze als onderdeel van jezelf zien. Je kunt je gedachten, stemming en ervaringen niet meer relativeren. Je gaat er helemaal in op. Zo ben je bijvoorbeeld volledig overweldigd door je sombere stemming en zie je geen toekomst meer, of ben je er volledig van overtuigd dat de kranten vol staan met berichten over jou. Of je bent bezig hardop met je stemmen te praten. Of je geeft, in een manische fase, al je geld uit. Deze fase begint met een escalatie van vroege symptomen naar overweldigd raken door je symptomen. In de fase van overweldigd zijn kun je niet uitleggen aan je omgeving waar je gedachten en gevoelens vandaan komen. Ze zíjn gewoon zo. Dit is het moment dat ook je omgeving niet meer begrijpt wat er aan de hand is. 23

24 Je kunt makkelijk ruzie krijgen: omdat je overweldigd bent door je ervaringen zal je gedrag ook veranderen. Je gaat dingen doen die je omgeving niet begrijpt en onlogisch vindt. Ze kunnen er van in paniek raken. In de fase van overweldigd zijn kun je niet uitleggen aan je omgeving waar je gedachten en gevoelens vandaan komen. Ze zíjn gewoon zo. De meest voorkomende symptomen van psychose, manie of depressie in deze fase zijn: Je voelt je bekeken of bespioneerd Je denkt dat je gedachten worden gelezen of gemanipuleerd Je hebt het gevoel bestuurd te worden Je weet zeker dat externe krachten of machten je beïnvloeden Je ben zo somber dat je geen toekomst meer ziet Je bent extreem uitgelaten en hyperactief: je hebt geen slaap nodig Je hoort stemmen, je ziet, voelt, proeft of ruikt dingen die anderen niet waarnemen Je denkt dat kranten, radio, TV en anderen het over je hebben Je ziet complotten, je denkt dat je achtervolgd wordt Je hebt grootheidswanen Je denkt dat de wereld vergaat Na verloop van tijd begint de overweldiging af te nemen. Bij sommige mensen is dat al na enkele uren, bij anderen pas na enkele maanden. De ervaringen die je in hun greep hielden verbleken langzaam. Je gaat jezelf vragen stellen. Een voorbeeld: een religieus opgevoed meisje krijgt de waan dat ze de maagd Maria is. Dat idee begint na enkele weken te verbleken. Steeds vaker vraagt ze zich af: is dat eigenlijk wel zo? Of: een jongen raakt overweldigd door het idee dat zijn leraar is vervangen door een dubbelganger, en hij wil niet meer naar school. Maar na enkele dagen thuis begint hij te twijfelen: klopt het wel? 24

25 De mate en het tempo waarin de overweldiging overgaat in twijfel en kritische vragen, hangt af van een aantal factoren: De natuurlijke variatie tussen mensen Drugsgebruik Alcoholgebruik Hoeveelheid slaap Hoe goed je in een dagritme zit Hoe stressvol je omstandigheden zijn Het effect van je behandeling Prognose Bij ongeveer 20% van de mensen die overweldigd raken door psychose en bij wie de psychose weer verbleekt, keren de ervaringen niet terug. Na één of twee psychotische episoden hebben ze voldoende weerbaarheid ontwikkeld om verdere psychosen te voorkomen. Deze mensen verdwijnen uit de ggz, en dus vertellen zelden over hun ervaringen. Het lijkt dus net alsof ze niet bestaan want je hoort niet meer van ze. Deze mensen verdwijnen uit de ggz, en dus vertellen zelden over hun ervaringen Daartegenover knapt 20% van de mensen met een eerste psychose niet goed op: ze blijven last houden. De andere 60% hebben een ontwikkeling die tussen deze twee uitersten in zit. Een psychose met vooral depressie en manie heeft gemiddeld een betere prognose. Maar er is veel individuele variatie. Ook treedt op latere leeftijd vaak een verbetering op, zelfs bij mensen met wie het eerst slecht leek te gaan. Of symptomen wel of niet aanhouden is iets anders dan of je herstelt. Herstel is: leren leven met je ervaringen, alles een plek geven, nieuwe doelen vinden en zinvol bezig zijn. 25

26 Je kunt nog steeds klachten hebben, maar het gaat er om of je er nog erg veel last van hebt. Je kunt goed leren omgaan met stemmen, bijvoorbeeld, als je ze hebt leren negeren. Herstel is: leren leven met je ervaringen, alles een plek geven, nieuwe doelen vinden en zinvol bezig zijn Wat kun je zelf doen? Hoewel je bent overweldigd door je ervaringen, zou het geweldig zijn als je open kunt staan voor mensen die het gesprek met je willen aangaan. Als je te lang in je psychose blijft hangen, kan het lastiger worden om er uit te komen. Ook al voel je je angstig, alleen en bedreigd: praten met mensen die je vertrouwt is cruciaal. Dat kunnen je ouders, je vrienden, je leraar of je huisarts zijn. Kies iemand die je vertrouwt en probeer je over je angst heen te zetten. Je kunt degene met wie je wil gaan praten ook eerst dit e-book sturen, zodat je niet álles meer hoeft uit te leggen. Je kunt degene met wie je wil gaan praten ook eerst dit e-book sturen, zodat je niet álles meer hoeft uit te leggen Als je het moeilijk vindt om met mensen te praten, bekijk dan in elk geval de video s van mensen met ervaring op SchizofrenieBestaatNiet.nl. Bram, Guiselaine, Audrey, Michel, Angèle, Ahmet: ze leggen allemaal uit wat ze meemaakten en hoe ze er weer bovenop kwamen. Je kunt ook met ervaringsdeskundigen in contact komen voor advies. In deze fase variëren je symptomen van dag tot dag. De ene keer zijn je ervaringen heftiger dan de andere. Het is daarom extra belangrijk dat je in deze fase gezond probeert te leven. 26

27 Want de schommelingen zijn erg afhankelijk van het gebruik van drugs en alcohol en van hoeveel je slaapt. Een vast dagritme helpt enorm. Wat kan je omgeving doen? Psychose is nog steeds erg beladen, terwijl de meeste mensen er weinig van weten, ook al hebben we allemáál een bepaalde psychosegevoeligheid. In de periode van overweldigd zijn schrikt je omgeving daarom meestal enorm. Plotseling ontstaan er problemen die ze niet kunnen plaatsen. Als iemand zegt dat hij stemmen hoort, of andere ongewone gedachten heeft, is dat voor anderen moeilijk te begrijpen. En juist nu degene met een psychose heel hard steun nodig heeft, is de omgeving in paniek. De eerste fase van overweldigd zijn door een psychose gaat vrijwel altijd over. Ook zonder medicatie en hulp kan het over gaan. Maar het risico bestaat dat de psychose terugkeert: bij een tweede psychotische episode kan het langer duren voor je er weer uit komt. Hoe langer je in een psychose blijft hangen, hoe moeilijker die te behandelen is. Steun geven en snel hulp zoeken is daarom erg belangrijk. Zoek hulp als degene die problemen heeft de symptomen van psychose, manie of depressie heeft die op blz. 26 staan beschreven. Je omgeving moet weten dat de fase van overweldigd zijn, hoe overdonderend ook, altijd weer overgaat Het is cruciaal dat de omgeving niet opgeeft en je steunt. Hoe klein een gebaar ook is: alle beetjes steun geven iemand hoop. Doordat mensen schrikken van de psychose, krijgen ze vaak vanzelf allerlei negatieve verwachtingen ( Dit gaat nooit meer over ; Het is voorbij voor hem ). Je omgeving moet weten dat de fase van overweldigd zijn, hoe overdonderend ook, altijd weer overgaat. Raak niet in paniek omdat je familielid raar of anders doet. 27

28 Bijvoorbeeld als zij zich op onlogische wijze tegen je keert. Dat is allemaal onderdeel van het proces van overweldigd zijn: haar blijven steunen is de beste therapie. Onder de psychose zit een angstig en eenzaam iemand. Onder een psychose zit een angstig en eenzaam iemand Ook al kunnen er conflicten ontstaan: ga niet in discussie met je psychotische familielid. Accepteer dat een psychose zijn eigen logica heeft. Ga vooral in op het feit dat hij zich angstig, eenzaam en bedreigd voelt. Geef troost en steun. Soms heeft de omgeving de neiging om de psychose aanstellerij te noemen. Hierdoor kan de hulpverlening niet op gang komen. Het advies is om oplossingsgericht bezig te zijn, en niet probleemgericht. Opname is lang niet altijd nodig en heeft niet de voorkeur. In steeds meer plaatsen bestaan vroege-interventiepsychose teams (VIP teams) en Flexible Assertive Community Treament-teams (FACT teams) die thuis kunnen komen helpen. Mensen kunnen ambulant (buiten een kliniek: thuiswonend of logerend bij vrienden bijvoorbeeld) behandeld worden. Of in een respijthuis (een plek waar mensen met psychose-ervaring elkaar opvangen) Wordt iemand wel opgenomen, onderzoek dan wat het beleid op de betreffende afdeling is. Ervaringsdeskundigen Het contact met ervaringsdeskundigen is nu heel belangrijk. Mensen met ervaring weten hoe het is om heftige symptomen te hebben en wat de verschillende behandelingen en medicatie kunnen betekenen. Iemand met ervaring gaat heel anders om met iemand die psychotisch is, omdat zij weet hoe het voelt. En omdat ze er zelf uit is gekomen laat ze zien dat dat kán. 28

29 Het is cruciaal om vanaf het allereerste begin van de hulpverlening een perspectief van hoop en toekomst te bieden Als je iemand in de fase van overweldigd zijn vanuit negatieve verwachtingen benadert, kan dat zijn herstel al in de kiem smoren. Het is cruciaal om vanaf het allereerste begin van de hulpverlening een perspectief van hoop en toekomst te bieden. Veel mensen die er bovenop zijn gekomen vertellen over één vriend, één hulpverlener, één toevallige gesprekspartner die in hun herstel geloofde (zie de video van Bram en van Michel). Die hen de moed gaf om door te zetten. Als één iemand die in je herstel gelooft soms al genoeg is - hoe mooi zou het dan niet zijn als iederéén dat deed? Behandeling en medicatie Wanneer je overweldigd bent door je ervaringen is professionele hulp noodzakelijk. Het doel van de behandeling is om je te helpen om afstand te nemen van je ervaringen en er anders mee om te leren gaan. Medicatie werkt dempend dat is nodig om zelf aan het werk te kunnen om grip te leren krijgen op je psychose. Je psychose hoeft niet volledig onderdrukt te worden door medicatie. Hij moet beheersbaar worden, zodat je verder kunt. Hoe langer je in de fase van overweldigd zijn blijft hangen, hoe meer je weer moet inhalen als je er uit komt. Om meer grip op te krijgen op je symptomen moet je aan het werk. Om de relatie tussen je psychose en iets wat heel belastend voor je is geweest tijdens je leven (bijvoorbeeld een trauma) te begrijpen - moet je aan het werk. Als je een probleem hebt met drugs moet je daar mee aan de slag. 29

30 Vaak gaat men er van uit dat je opgenomen moet worden. Maar dat is lang niet altijd vanzelfsprekend. Je kunt ook ambulant, thuis, of in een respijthuis behandeling krijgen. Het is echter niet ongewoon dat mensen enkele weken of soms, als het thuis echt niet meer gaat, maanden worden opgenomen. Een opname kan plaatsvinden onder dwang, als dat nodig is voor je eigen veiligheid of die van anderen. Het doel van de behandeling is om je te helpen om afstand te nemen van je ervaringen en er anders mee om te leren gaan Op een gesloten opname-afdeling vindt geen behandeling plaats. Je wordt er ingesteld op medicatie, dat wil zeggen dat je medicatie krijgt voorgeschreven voor je symptomen. De verpleging houdt bij hoe je daarop reageert en eens per week spreek je een arts. Je krijgt ook een licht dagprogramma met sport, bezigheidstherapie en psycho-educatie. Psycho-educatie op een opame-afdeling houdt in dat je leert hoe je het beste kunt leven om symptomen te voorkomen. De mate waarin een afdeling herstelgericht werkt kan invloed hebben op de psycho-educatie die je ontvangt. Laat je niet ontmoedigen door mogelijk achterhaalde en wanhopig makende opvattingen over psychose. Op SchizofrenieBestaatNiet.nl kun je alles lezen over psychosegevoeligheid en hoe je er mee om kan gaan. Het is belangrijk dat je behandelaars goed kijken naar wat er met jou aan de hand is en welke behandeling het beste bij jouw situatie past. Een persoonlijke diagnose dus, gevolgd door een persoonlijke behandeling. De fase van overweldigd zijn kan vaak goed worden behandeld met een combinatie van voorlichting, medicatie en psychotherapie. Psychotherapie kent verschillende vormen. Zoek uit welke vorm het beste bij jouw situatie past. 30

31 3. Verwarring Als je uit je psychose komt word je geconfronteerd met de gevolgen. Je psychotische ervaringen verdwijnen naar de achtergrond, maar de wereld om je heen is doorgegaan terwijl jij in je eigen werkelijkheid verkeerde. Je realiseert je dat je psychisch kwetsbaar bent. Je moet wennen aan de gevolgen daarvan voor je leven. Dat is heftig. Je kunt je schamen, je voelt je misschien schuldig. Je kunt bang zijn. En je hebt het gevoel dat alles anders is geworden. Het kan zijn dat je intussen hoge schulden hebt, dat je sociale netwerk is gekrompen, of dat je je ouders al heel lang niet hebt gezien. Je beseft steeds helderder wat er is gebeurd en dat het met jouw hoofd te maken heeft. Je vraagt je af: wie ben ik? Om uit de verwarring te komen moet je weer leren omgaan met de wereld van alledag. De bestaande negatieve beelden over psychose en de negatieve verwachtingen daarover in de samenleving maken dat lastig. Familie en vrienden kunnen met de beste bedoelingen precies de verkeerde dingen zeggen. Op je werk of je opleiding kunnen ze raar reageren. Je kunt depressieve gevoelens krijgen. Je leven terugkrijgen is op dit moment vaak erg moeilijk. Strijd en ontkenning zijn horen daarom bij deze fase. Je verwarring kan kort of lang duren. Onvoorwaardelijke steun van je omgeving is belangrijk. Familie en vrienden kunnen met de beste bedoelingen precies de verkeerde dingen zeggen Het is ook erg belangrijk dat je in deze fase op zoek gaat naar wat er met je gebeurd is. Bij psychosegevoeligheid gaat het namelijk om jouw kwetsbaarheid en jouw weerbaarheid. Die moeten een plaats krijgen in je persoonlijke verhaal en je levensloop. Het is van belang dat je je kwetsbaarheid leert kennen en dat je je weerbaarheid als kracht leert zien. 31

32 Je kwetsbaarheid heeft te maken met aanleg en met dingen die er met je gebeurd zijn. Die begrijpen helpt om je kwetsbaarheid een plek te geven. Bij het leren omgaan met je ervaringen kan psychotherapie een belangrijke rol spelen. Hoe ga je bijvoorbeeld om met stemmen horen, met een sombere stemming, met verminderde concentratie of paranoia (achterdocht)? In dit stadium herstel je door jezelf weer een doel te stellen. Wanneer je jezelf geen doel stelt, heb je minder motivatie om je leven weer op de rails te krijgen. Als je uit de psychose komt is het dus van belang dat je actie onderneemt, of dat iemand je helpt actie te ondernemen, zodat je weer een toekomstperspectief krijgt. Wat kun je zelf? Sommige mensen voelen zich getraumatiseerd door de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg, die ze in de fase van de overweldiging hebben ondergaan. Door alles wat je hebt meegemaakt kan het zijn dat je niets meer met de ggz te maken wilt hebben. Toch is het beter om jezelf open te stellen voor de hulpverlening, omdat behandeling een belangrijke rol blijft spelen in de fase van verwarring. Ervaringsdeskundigen kunnen je helpen meer eigen regie te krijgen in de omgang met de ggz, en dus meer inspraak te krijgen in keuzes. Ze leren je om je meer op te stellen als een kritische klant, in plaats van als een afhankelijke patiënt. Empowerment gaat over regie hebben over je behandeling en je leven: over eigen keuzes maken Afhankelijk van hoe je je voelt zijn verschillende behandelingen mogelijk. Jezelf openstellen voor empowerment en herstel is belangrijk in deze fase. 32

33 Empowerment gaat over regie hebben over je behandeling en je leven: over eigen keuzes maken. Herstel gaat over je leven herwinnen: er toe doen als mens, een bijdrage leveren aan de maatschappij en zinvol bezig zijn ook al ben je kwetsbaar en gebruik je misschien hulp. De reden om je kwetsbaarheid te leren kennen is om er mee om te leren gaan. Empowerment helpt je na te denken over doelen waarin je kracht tot uiting kan komen. Empowerment helpt je na te denken over doelen waarin je kracht tot uiting kan komen Geef je behandeling zelf vorm, samen met je behandelaar. Stel samen doelen op die realistisch zijn en die passen bij jouw situatie. Een nuttig doel in deze fase is om de geestelijke gezondheidszorg te leren kennen. Hoe zit de ggz in elkaar? Wie werken er allemaal? Wat doet een psychiater, een psycholoog, een SPV-er, een trajectbegeleiderenzovoorts? Waar vind je herstelgroepen? Welke behandelingen zijn er en wat kun je er van verwachten? Ga zelf op onderzoek uit. SchizofrenieBestaatNiet.nl helpt je al een eind op weg, maar zoek verder. Jij bent de baas over jouw leven en over jouw behandeling. Jij bent de baas over jouw leven en over jouw behandeling Je kunt ook vragen stellen in het spreekuur. Je relatie met je omgeving Je moet weer leren omgaan met de gewone wereld, die je deelt met anderen. Het was in de fase van overweldigd zijn niet mogelijk om goed te blijven functioneren. Daarom heb je misschien al maanden je huur niet betaald of andere schulden gemaakt. Je kunt zijn vastgelopen met je studie. Je baan is misschien beëindigd. Al die zaken moet je nu weer oppakken. 33