Hugo van Dalen: een pionier van de Russische en Sovjet pianomuziek in Nederland
|
|
- Pieter-Jan de Valk
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hugo van Dalen: een pionier van de Russische en Sovjet pianomuziek in Nederland Olga de Kort Een kort biografisch lemma over de pianist en componist Hugo van Dalen ( ) in Wikipedia (geboren-gestudeerd-gespeeld-gewerkt-gestorven) en de schaarste van de aan hem gewijde publicaties 1 staan in opmerkelijk contrast met de drie en een halve meter aan archiefmaterialen in het Nederlands Muziek Instituut, bestaande uit partituren, foto s, boeken, brieven en knipsels, verpakt in honderden enveloppen en verdeeld over 39 thematische en chronologische dozen. Een speciale Hugo van Dalen-inventaris biedt een houvast in deze zee van documenten en verraadt meteen de belangrijkste passie van deze veelzijdige musicus: Russische en Sovjet muziek. Een idealist in alles wat met de Russische cultuur de maken had, werd Van Dalen in de eerste helft van de twintigste eeuw de belangrijkste pleitbezorger van de Russische pianomuziek in de Nederlandse concertzalen en klaslokalen. Als zoon van de Dordtse archivaris Jan Leendert van Dalen groeide Hugo op in een gezin waar geschiedenis, filosofie, Vrijmetselarij (alle mannen in de familie waren lid van een loge), muziek en Russische literatuur hoog in aanzien stonden. Zijn kleinzoon, de pianist en organist Hugo P. van Dalen (geb. 1945) beschreef in een gesprek met ondergetekende 2 de familiesfeer als een enorm, oceanisch geheel van inspiratieve cultuur van Tolstoj en Dostojevski. De belangstelling voor de Russische taal en cultuur ging bij Van Dalen nooit verloren, zelfs in zijn laatste levensjaren behield hij de gewoonte om voor het slapengaan nog even in een Russisch-Frans woordenboekje te lezen. Piano Bulletin 2013 / 2 70 Tsjaikovski versus Röntgen Zijn eerste liefde was de Russische literatuur maar al in de studietijd aan het Amsterdams Conservatorium ontstond zijn belangstelling voor de muziek van Tsjaikovski en de vijf Novatoren 3 van het Machtige Hoopje. Een belangstelling die slechts door weinigen in de Amsterdamse muziekkringen werd gedeeld. Zijn docent Julius Röntgen was bijvoorbeeld niet te spreken over Tsjaikovski en beschouwde hem als een mindere van de echt Russische componisten van het Machtige Hoopje. Volgens de familieoverleving had Hugo zelfs een conflict met Röntgen toen deze Tsjaikovski minachtend een saloncomponist noemde. Van Dalen was helemaal bezeten van Tsjaikovski en merkte brutaal op dat de tijd nog wel zou leren wie er gelijk had: als uw geraamte in uw kistje ligt te klapperen, wordt u niet meer gespeeld, maar Tsjaikovski wel. 4 Röntgen was zwaar beledigd en schorste zijn talentvolle maar eigenwijze leerling. Maar toen zijn vriend Edvard Grieg naar Amsterdam kwam, droeg Röntgen de opstandige Van Dalen wel op voor de uitvoering van Griegs Piano concert in aanwezigheid van de componist.
2 Het belang van het spelen van Rachmaninov Na zijn afstuderen in Amsterdam vervolgde Van Dalen zijn studie bij August Stradal in Wenen en Ferruccio Busoni in Berlijn. Tot de Eerste Wereldoorlog gaf hij pianoles aan het Klindworth- Scharwenka Conservatorium in Berlijn; na de oorlog werd hij benoemd tot hoofddocent piano aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag. Overal waar hij was, breidde hij zijn kennissenkring uit met Russische pianisten, schrijvers en componisten. Nieuwsgierig naar de pianomuziek van de landgenoten van Tsjaikovski trok Hugo van Dalen geregeld de stoute schoenen aan en vroeg de grote Russen om uitgaven en nieuwe partituren. In zijn brief aan Mili Balakirev informeerde hij naar de laatste piano- Hugo van Dalen (archieven NMI Den Haag). stukken en een Polonaise voor piano vierhandig die hij in manuscript bij de muziekuitgever in Berlijn zag. De bejaarde componist antwoordde op 18 juli 1909 dat hij eigenlijk te oud en ziek was om nog iets nieuws te schrijven. 5 Vol enthousiasme benaderde Van Dalen ook Sergej Rachmaninov en Aleksandr Skrjabin. In Skrjabin vond hij een zielsverwant dankzij gezamenlijke belangstelling voor theosofie, mystiek en de klankkleurenleer. Met Rachmaninov raakte hij persoonlijk bevriend en vergezelde hem tijdens zijn bezoeken in Nederland. Volgens de familieoverleving was Van Dalen ook de enige die bij Rachmaninov in zijn artiestenkamer in het Concertgebouw werd toegelaten. De zoon van Hugo herinnerde zich later hoe hij als kleuter op schoot van Rachmaninov mocht zitten. Hugo van Dalen speelde alle Nederlandse premières van Rachmaninovs pianowerken inclusief het tweede Pianoconcert. Aan dit pianoconcert bewaart de familie Van Dalen extra warme herinneringen want uitgerekend deze compositie van Rachmaninov zorgde voor de persoonlijke veranderingen in het leven van de pianist. Tijdens de uitvoering in de Groninger Stadsgehoorzaal maakte zijn spel zo veel indruk op een jonge, knappe, maar helaas verloofde dame in het publiek dat ze onmiddellijk haar verloving met een zeeofficier verbrak en voor Hugo koos. Het is moeilijk te zeggen in hoeverre de eer aan de muziek van Rachmaninov toe te schrijven is, maar het feit blijft dat de toekomstige mevrouw Van Dalen de fascinatie van haar man voor de Russische pianomuziek volledig deelde. 6 Onbekend correspondentie archief Naast de brieven van de secretaresse van Rachmaninov over de publicatie van nieuwe werken zoals het vierde Pianoconcert in , bewaart het archief van Hugo van Dalen autografen van de Sovjet componisten Aram Chatsjatoerjan, Dmitri Hugo van Dalen: een pionier van de Russische en Sovjet pianomuziek in Nederland - Olga de Kort 71
3 Piano Bulletin 2013 / 2 72 Hugo van Dalen aan zijn vleugel (archieven NMI Den Haag). Kabalevski, Maximilian Steinberg, Boris Asafjev en Tichon Chrennikov. De meeste zijn reacties op aanvragen voor nieuwe pianowerken. Zo bedankt Dmitri Kabalevski in de brief uit 18 maart 1941 voor de belangstelling voor zijn muziek en stuurt een pianostuk Druivenpluksters mee. En passant merkt hij op hoe blij Sovjet componisten zijn met concerten van Hugo van Dalen waarin hij Sovjet pianomuziek speelt. 8 Alle
4 brieven in het NMI zijn onbekend in Rusland. In maart 2013 werden ze door de ondergetekende voor het eerst gepresenteerd tijdens de Internationale conferentie over Russische muziek in buitenlandse archieven in de wetenschappelijke Tanejev-bibliotheek van het Conservatorium van Moskou. Genietbare biografieën van de grote Russen In de jaren twintig van de vorige eeuw publiceerde Hugo van Dalen zijn eerste artikelen over de Russische muziek. Hij vond het onrechtvaardig, triest en bedroevend dat de Nederlanders zo weinig over de Russische en Sovjet componisten wisten. Na de bewerking van het boek van Leonid Sabanejev, Russische muziek en componisten, begon hij aan een biografie van Tsjaikovski. Zijn doel was om vooral een voor de Nederlandse muziekliefhebbers genietbare biografie samen te stellen, die de grote betekenis van Tsjaikovski voor de muziekwereld in het algemeen zal doen beseffen 9. Op zoek naar archiefgegevens en recente onderzoeken verstuurde Van Dalen talloze brieven naar zijn Sovjet collegae. Bij de componist en musicoloog Boris Asafjev informeerde hij naar de mogelijke bronnen over Tsjaikovski. Bij Nikolaj Zjigin, die als directeur van het Tsjaikovski-museum in Klin in 1916 de broer van de componist en de stichter van het museum Modest Tsjaikovski opvolgde, klopte hij aan voor kopieën van brieven en foto s. Het adres Hendrik Zwaardecroonstrasse 28, Haag was in 1929 goed bekend bij de internationale postbezorgers die talloze postkaarten en pakketten aan Herrn Professor Hugo van Dalen moesten afleveren. Het aan de componist Serge Bortkiewicz opgedragen boek Tsjaikofsky is een hoog informatief en rijk geïllustreerd naslagwerk geworden, dat gezien de vele ongeautoriseerde citaten op Internet en in diverse artikelen nog steeds wordt geraadpleegd. Op dezelfde manier ging Van Dalen tewerk met zijn volgende boek over Modest Moessorgski, die hij de voornaamste der Novatoren noemde 10. Ook hiervoor heeft hij een grondige studie van het leven van de componist gemaakt op basis van de meest recente publicaties en archiefmaterialen uit Rusland. Het archief van het NMI bewaart bijvoorbeeld een curieuze brief van Andrej Rimski-Korsakov, de zoon van Nikolaj Rimski-Korsakov en de toenmalige bibliothecaris van de Staatsbibliotheek van Leningrad, uit welke duidelijk wordt dat Hugo van Dalen in het liefdesleven van Moessorgski geïnteresseerd was. Rimski-Korsakov had eigenlijk niet zo veel te melden maar probeerde desalniettemin de mogelijke muzen van Modest Moessorgski voor Van Dalen op een rij te zetten. 11 De citaten uit deze brief kwamen later in het boek terecht 12. De informatie verkregen dankzij dergelijke persoonlijke contacten maakt zijn boek uniek en nog steeds waardevol. Behalve de uitgebreide levensbeschrijving geven de boeken ook informatie over werken van componisten (inclusief een compleet overzicht van pianowerken), die in de tijd van Hugo van Dalen nog steeds onbekend waren in het buitenland. Apolitieke Rusland-idealist Van Dalen wond er geen doekjes om dat alles wat Russisch was hem aan het hart ging, ook in de tijd dat het woord Russisch alleen met de communistische Sovjet- Unie geassocieerd werd. In zijn ogen was alleen de muziek belangrijk, en de politiek had niets met muziek te maken: Muziek was verheven boven politiek en boven alle grenzen. Een idealistische gedachte die hem na de Tweede Wereldoorlog een jaar schorsing opleverde. Zijn recitals via de Nederlandse Kultuurkamer kostten hem ook zijn aanvankelijk zo voor de hand liggende aanstelling als directeur van het Koninklijk Hugo van Dalen: een pionier van de Russische en Sovjet pianomuziek in Nederland - Olga de Kort 73
5 Conservatorium in Den Haag. In zijn laatste levensjaren had de door en door idealistische Hugo van Dalen het niet gemakkelijk: alles was, volgens zijn kleinzoon, binnenstebuiten gekeerd. 13 Hij keek met andere ogen naar de geschiedenis en werd ontgoocheld door alles wat hij over de Stalinistische Sovjet-Unie, het nazi- Duitsland en zelfs over de Eerste Wereldoorlog las. Een ontgoocheling, een wroeging zelfs, volgens de woorden van zijn kleinzoon, en dat terwijl Van Dalen altijd zo volkomen apolitiek was en ongeacht de politieke situatie overal doorheen keek. 14 Dezelfde ontgoocheling bleef ook zijn zoon W.S. Hugo van Dalen ( ) niet gespaard, die de liefde van zijn vader voor Rusland deelde en als hervormd dominee en Russisch-orthodox priester op eigen initiatief de patriarch van Moskou en internationale vredesconferenties bezocht. Beiden waren jarenlang op een maandblad van de Vereniging Nederland-USSR geabonneerd en vertrouwden op Sovjet berichtgeving over de ontwikkeling van de Sovjet cultuur en de nieuwe kansen van de gelukkige Sovjet musici. Piano Bulletin 2013 / 2 74 Een vraagbaak voor de Russische (piano)muziek In het Interbellum was Hugo van Dalen de Russische pianist van Nederland. Iedereen die in Russische muziek geïnteresseerd was, vond zijn weg naar de Haagse Russofiel. Zijn archief bewaart de brieven van zowel de hoogleraar muziekgeschiedenis A. Smijers als de muziekgeschiedenis studerende mejuffrouw R.S. Jansen met vragen over Moessorgski of Russisch-orthodoxe muziek. In Rusland was Van Dalen op zijn beurt een muzikaal symbool van Nederland. Als actieve propagandist van de Russische muziek werd hij uitgenodigd om de Sovjet Unie met concerten te bezoeken ( ) en als Nederlandse musicus werd hij gevraagd om zijn gedachten over de vijftigste verjaardag van Prokofjev en de zestigste van Mjaskovski met de lezers van het blad Sovjet Muziek te delen. Voor zijn eigen zestigste verjaardag kreeg Van Dalen een feestelijk telegram van de Sovjet componisten bond getekend door Tichon Chrennikov. Ook het zeventigste jubileum in 1958 ging niet onopgemerkt voorbij: een telegram uit Moskou werd deze keer getekend door Sjostakovistj, Chatsjatoerjan en Kabalevski. 15 De affiniteit met de Russische muziek kwam de kwaliteit van zijn eigen composities niet ten goede: ook zonder de Russische titels (Bouquet russe voor hobo en piano, Russische rhapsodie, Prelude à la Russe, Hommage à Peter Tschaikowsky) hadden ze, naar de smaak van zijn tijdgenoten, teveel Russische trekken. De pianist Hugo P. van Dalen kent de muziek van zijn grootvader als geen ander en herkent hierin de invloed van Tsjaikovski, Rachmaninov en Skrjabin. Naar zijn mening werd de componist Van Dalen veel te veel door het Russische klankidioom beïnvloed waardoor hij zijn eigen vernieuwende inspiratiebronnen links liet liggen. 16 Met zijn pionierswerk begon Van Dalen in de loop der tijd steeds meer op een missionaris van de Russische muziek te lijken. Een priester van de muziek, noemde zijn kleinzoon hem, een doorgeefluik van de kunst transcenderend boven het kleinmenselijke rumoer ten aanzien van politiek en godsdienst. Ook een strijder voor de Russische cultuur en de enige die zich in zijn tijd om de Russische en Sovjet pianomuziek bekommerde. 17 Met dank aan Frits Zwart en Rick Hendriks van het Nederlands Muziek Instituut voor het ter beschikking stellen van archiefmaterialen en foto s van Hugo van Dalen.
6 Noten: 1. Kalkman, W., Trapman, K., Sergej Bortkiewicz , in Piano Bulletin, nr.56, p Gesprek met Hugo P. van Dalen, 21 juni De naam van het Machtige Hoopje uit boeken van H. van Dalen. 4. Gesprek met Hugo P.van Dalen, 21 juni /392 (r), archief Hugo van Dalen, Nederlands Muziek Instituut. 6. Gesprek met Hugo P.van Dalen, 21 juni /392 (r), archief Hugo van Dalen, Nederlands Muziek Instituut /393 (n), archief Hugo van Dalen, Nederlands Muziek Instituut. 9. Voorwoord in: Dalen, H., van. Tsjaikofsky, 2 de druk, s-gravenhage: Kruseman, [?], p Dalen, H. van, Moussorgsky. s-gravenhage: Kruseman, [1930], p /392 (b), archief Hugo van Dalen, Nederlands Muziek Instituut. 12. Dalen, H. van, Moussorgsky, p Gesprek met Hugo P. van Dalen, 21 juni Idem /392 (k), archief Hugo van Dalen, Nederlands Muziek Instituut. 16. Gesprek met Hugo P.van Dalen, 21 juni Idem. De inventaris van het archief van Hugo van Dalen online: Overzicht van enkele publicaties van Hugo van Dalen over Russische muziek: Alexander Skrjabin, in: De Delver, 1937, juni. Mjaskowsky en zijn Symphoniën, in: Caecilia, 1929, december. Nicolai Mjaskowsky, in Kunst en kunstleven, 1949, februari. De ontwikkeling van de Russische Symphonie en Kamermuziek, in: Caecilia, 1930, februari. Russische componisten, in: De Delver, 1937, april. Tschaikowsky en Tolstoi, in: Mededeelingen van de Haagsche Studieclub voor Muziek, 1939, september. De vijfde Symphonie van D. Sjostakowitsj, in: Preludium, 1947, december. Hugo van Dalen: een pionier van de Russische en Sovjet pianomuziek in Nederland - Olga de Kort 75
NIEUWSBRIEF oktober 2004
NIEUWSBRIEF oktober 2004 Voor u ziet u de laatste Nieuwsbrief van dit jaar ten behoeve van de vrienden van de Stichting Hans Kox, bol van de informatie en voor een belangrijk gedeelte gewijd aan de activiteiten
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieArchief Sebald Justinus Rutgers
Archief Sebald Justinus Rutgers 1918-1961 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch01226 IISG Amsterdam 2015 Inhoudsopgave Archief Sebald
Nadere informatieDames en heren, 1 Gevonden via Google, transcript van grammofoonplaat, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
Toespraak van commissaris van de koning Max van den Berg, uitreiken eerste exemplaar Het communistische verzet in Groningen, Groningen (A-Kerk), 5 maart 2014 Dames en heren, Fascisme is oorlog. Overweldiging
Nadere informatieKroniek. Hij wilde overal het beste uithalen, dat heb ik van hem overgenomen. Robin over zijn opa Barend Biesheuvel:
coöperatie Kroniek Magazine voor DELA-leden Jaargang 65, najaar 2015 De appel & de boom Robin over zijn opa politicus Barend Biesheuvel Waarom Wachten? Jochem van Gelder over het nieuwe tv-programma Wat
Nadere informatieGeschiedenis achtergrond.
Geschiedenis achtergrond. De Subkarpaten, de regio in de Oekraïne waar Livia en Attila wonen, was vroeger onderdeel van Hongarije. Voor 1920 Hongarije was erg groot, maar omdat het land één van de verliezers
Nadere informatieInformatie voor docent: Les 1
Informatie voor docent: Les 1 a. Eigen antwoord. b. De Eerste Wereldoorlog: Stravinsky verbleef in de jaren voor de oorlog al een aantal maanden per jaar in Zwitserland met zijn familie. Door de Eerste
Nadere informatieDe koude oorlog Jesse Klever Groep 7
De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet
Nadere informatie14-18 Brussel tijdens de Duitse bezetting. Presentatie van de tentoonstelling
14-18 Brussel tijdens de Duitse bezetting Presentatie van de tentoonstelling 21.08.2014 03.05.2015 Museum van de Stad Brussel www.museumvandestadbrussel.be De reservisten op 29 juli BRUSSEL TIJDENS DE
Nadere informatieWelkomstwoord commissaris van de koningin Max van den Berg viering Russisch Nieuwjaar, 13 januari 2013, provinciehuis Groningen
Welkomstwoord commissaris van de koningin Max van den Berg viering Russisch Nieuwjaar, 13 januari 2013, provinciehuis Groningen Namens de stuurgroep Noord Nederland Rusland 2013 wil ik graag met u het
Nadere informatieDe boekenkast van mijn vader
De boekenkast van mijn vader Mijn vader was kassenbouwer. Een echte harde werker uit het Westland. Met zijn ploeg bouwde hij kassen door heel Europa. Daar verdiende hij goed geld mee, maar ik merkte dat
Nadere informatiePlaatsingslijst. Archiefnummer: 62 Archiefnaam: JAGE Sector: Cultuur en recreatie Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1905-1949
Plaatsingslijst Archief T.A. de Jager Archiefnummer: 62 Archiefnaam: JAGE Sector: Cultuur en recreatie Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1905-1949 Katholiek Documentatie Centrum 2013 1 Binnengekomen
Nadere informatieDE GESCHIEDENIS VAN RUSLAND MET POSTZEGELS
DE GESCHIEDENIS VAN RUSLAND MET POSTZEGELS De eerste postzegels van Rusland werden uitgegeven in 1858.Rusland was toen een Keizerrijk, dat door de familie Romanov ( de Tsaren) Alexander I, Alexander II,
Nadere informatieCOVERSTORY. Anna Vinnitskaya M U Z I E K. als levenslange liefde
Anna Vinnitskaya M U Z I E K als levenslange liefde Anna Vinnitskaya lijkt nooit stil te staan. De Russische speelt piano vanaf haar zesde en vindt nog steeds plezier in elk concert dat ze geeft. De lange
Nadere informatieKlee. en Cobra. Opnieuw beginnen
Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is
Nadere informatieWinnen zonder te vechten.
Winnen zonder te vechten. Op een dag werd een vader van twee zoons erg ziek, hij begreep dat hij binnenkort zou sterven en liet zijn twee zoons bij hem komen. Hij zei tegen hen: Het is mijn wens dat ik
Nadere informatieBorstkanker ''Angst voor het onbekende''
Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...
Nadere informatieHerman Noordegraaf. P. Eldering. (1868-1954) Een radicaal sociale predikant in de Remonstrantse Broederschap NARRATIO
Herman Noordegraaf P. Eldering (1868-1954) Een radicaal sociale predikant in de Remonstrantse Broederschap NARRATIO Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door de Stichting Dr. Abraham Kuyperfonds ISBN-10
Nadere informatieJanusz Korczak. door Renée van Eeken
Janusz Korczak door Renée van Eeken Hoofdstukken 1. Inleiding 2. Wie was Janusz Korczak? 3. Zijn levensverhaal 4. Janusz Korzcak in deze tijd 5. Waarom ik hem gekozen heb 6. Nawoord 7. Bronvermelding 1
Nadere informatieBeste muziekliefhebbers, beste Maria Milstein,
Speech directeur-generaal Cultuur en Media bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Barbera Wolfensberger bij uitreiking Nederlandse Muziekprijs, 27 januari 2018, Concertgebouw Amsterdam
Nadere informatiePlaatsingslijst van het archief van B. de Gaay Fortman
Plaatsingslijst van het archief van B. de Gaay Fortman Levensjaren 1884-1961 (1916-1965) 1031 Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Vrije Universiteit Amsterdam
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp
Nadere informatieVisual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict
Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial
Nadere informatieToespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatieDe symfonie. Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen.
De symfonie Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen. Welke van deze symfonieën spreekt je het meest aan en waarom? Welke van deze symfonieën spreekt je het minst
Nadere informatiede bezette zone in het noorden en het vrije gebied in het zuiden.
september 1942. ons land werd nu al zevenentwintig maanden lang bezet door nazi-duitsland. intussen was het ook zowat overal ter wereld oorlog. ons land was in tweeën verdeeld. voor m n vijftiende verjaardag
Nadere informatieRomeo en Julia - Rotterdams Philharmonisch Orkest
1 Op vrijdag 8 december bezoek je met je klas een muziekvoorstelling in de Doelen. Hier zullen jullie samen met een enthousiaste presentator, Martin Baai, en het Rotterdams Philharmonisch Orkest het muziekstuk
Nadere informatieSpeech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek.
Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. 19 februari 2015 Goedemiddag, Ik ben heel blij met deze tentoonstelling. Als dochter van een oorlogsvrijwilliger
Nadere informatieRomanovs & Revolutie. Dit werkboekje is van:
Romanovs & Revolutie Dit werkboekje is van: Hallo! Je gaat binnenkort op bezoek in het museum Hermitage Amsterdam. Het woord Hermitage spreek je uit als hermitaasje. Een museum is een gebouw waarin je
Nadere informatieGeachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes,
Toespraak Gerdi Verbeet Onthulling vernieuwd monument Voorhout, 3 mei 2017 Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Hartelijk dank dat u mij vandaag de gelegenheid geeft iets te
Nadere informatieVincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van.
Vincent van Gogh Een van de beroemdste schilders die Nederland heeft gehad was Vincent van Gogh. Deze kunstenaar heeft zelfs zijn eigen museum gekregen in Amsterdam. Toch wel heel bijzonder, zeker als
Nadere informatieBibliotheek nieuwsbrief 7 / juni '17
Bibliotheek nieuwsbrief 7 / juni '17 Catalogus online De bibliotheek van het conservatorium omvat meer dan 10.000 items. Het invoeren van alle catalogusdata is een heus titanenwerk. Maar dankzij de hulp
Nadere informatieINVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN EVERHARD BEVERWIJK ( ) Nederlandse Muziekarchieven no. 021
INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN EVERHARD BEVERWIJK (1886-1929) Nederlandse Muziekarchieven no. 021 Samengesteld door H. A. Hendriks Februari 2011 Inventaris van het archief Everhard Beverwijk Inhoudsopgave
Nadere informatieNieuwe chef-dirigent philharmonie zuidnederland
DMI 7 Nieuwe chef-dirigent philharmonie zuidnederland TRI LISS: IK KIJK GRAAG VOORUIT Na een gastoptreden met de status van de officiële presentatie van de toekomstige chef-dirigent in oktober 2015, is
Nadere informatieLeerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatiedonderdag 5 maart Arnhem
donderdag 5 maart Arnhem muzikanten Dirigent Jan Quintus Zwart kreeg zijn eerste muziek-lessen van zijn vader Willem Hendrik Zwart. Hij vervolgde zijn orgel-, piano- en theorielessen aan de Kamper Muziekschool.
Nadere informatieBoeken: - De Kozakkentuin
Boeken: - De Kozakkentuin De kozakkentuin - Jan Brokken 2015 Samenvatting : Het verhaal speelt zich af in Rusland en begint ermee dat Alexander von Wrangel aanwezig is bij de executie van Fjodor Dostojevski.
Nadere informatieArchief Annie Averink (1932)
Archief Annie Averink (1932) 1945-19881945-1988 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch00249 IISG Amsterdam 2017 Inhoudsopgave Archief
Nadere informatieWat rest is een foto
Wat rest is een foto Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum, Leeuwarden
Nadere informatieJe bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu?
Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu? Proficiat & bedankt! Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. Fantastisch dat je je zo wil engageren om samen met ons kwetsbare
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Brahms en Utrecht
Werkstuk Geschiedenis Brahms en Utrecht Werkstuk door een scholier 2160 woorden 12 november 2002 5,4 27 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Musizieren tue ich weiter nur in Utrecht heeft Brahms
Nadere informatieErik Satie. BV De Pianomannen. Ken je Erik Satie? Erik Satie is een componist. Weet je wat dat is? Dit is een foto van Satie.
BV De Pianomannen Erik Satie Ken je Erik Satie? Erik Satie is een componist. Weet je wat dat is? Dit is een foto van Satie. Herken je hem ook op de andere plaatjes? Zet steeds een pijltje bij Satie. (Op
Nadere informatieAan de slag bij het orkest
Aan de slag bij het orkest Een introductie van het symfonieorkest Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest
Nadere informatieGroep 2: De symbolen van België. Bron 2.1. De naam België/Belgique: (uit: Dossier De Belgische Revolutie, 1, De Standaard, p. 2)
Bron 2.1. De naam België/Belgique: (uit: Dossier De Belgische Revolutie, 1, De Standaard, p. 2) Vragen: a) Naar welk stukje geschiedenis verwijst de naam België? b) Is de keuze voor deze naam juist? Bron
Nadere informatieToespraak tijdens afsluitende bijeenkomst over 400 jaar handelsbetrekkingen Turkije-Nederland, 19 april in Arnhem
Toespraak tijdens afsluitende bijeenkomst over 400 jaar handelsbetrekkingen Turkije-Nederland, 19 april in Arnhem Dames en heren, Er wordt tegenwoordig veel gefeest in Nederland. We vieren 100 jaar Vredespaleis,
Nadere informatieRassenleer. Nog lager stonden volgens hem de zigeuners en vooral de joden. Dat waren geen mensen maar ongedierte, dat uitgeroeid moest worden.
De Holocaust Rassenleer Lang voordat Hitler de leider van Duitsland werd, schreef en vertelde hij over de rassenleer. Dat was een theorie die beweerde dat mensen waren verdeeld in rassen: zwakke, minderwaardige
Nadere informatieKunst- en tekenlessen gegeven door Esther van de kunstacademie
Kunst- en tekenlessen gegeven door Esther van de kunstacademie Groep 7 heeft 2x een tekenles gekregen hoe je het beste een gezicht kan tekenen wat lijkt op een echt gezicht van een mens. Die lessen hebben
Nadere informatie3.5. Vertellenderwijze, niet moraliseren! 3.5.1. Verkenning van het verhaal " #
3.5. Vertellenderwijze, niet moraliseren 1 3.5.1. Verkenning van het verhaal "# $$ %& " # 1 H. BERGHMANS & G. EVRARD, Bijbelverhalen in beeld, het leven van Jezus, Altoria Averbode, 1999. ' 3.5.2. Uitdieping
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieVioliste Antoinette Lohmann speelt stikmoeilijke vioolsonates van Pieter Hellendaal ( )
Welkom bij de meestbekroonde krant van Nederland - nu ook online de mooiste ABONNEREN KLASSIEKE MUZIEK ANTOINETTE LOHMANN Violiste Antoinette Lohmann speelt stikmoeilijke vioolsonates van Pieter Hellendaal
Nadere informatieEnkele reis Europa Enkele reis Europa.indd 3 Enkele reis Europa.indd : :19
Enkele reis Europa Ali (27 jaar): In Irak zou niet meer Naam: Ali Leeftijd: 27 jaar Komt uit: Irak Woont in België: 3,5 jaar Ik ben kunstenaar. Ik maak kalligrafieën. Dat zijn teksten met mooi versierde
Nadere informatieArchiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief
Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Jantje Steenhuis, voorzitter BRAIN (Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland) en directeur Gemeentearchief Rotterdam Die plaat voor
Nadere informatieDE FAMILIE VAN LOON 130 _
DE FAMILIE VAN LOON Mooi idee: je familie en huis jarenlang laten portretteren door schilders en fotografen. De roemrijke familie Van Loon uit Amsterdam deed dat. De indrukwekkende stapel familieportretten
Nadere informatieCOLLEGEDAG VRIJDAG 17 MEI 2019 KOUDE OORLOG NATIONAAL MILITAIR MUSEUM SOEST
COLLEGEDAG VRIJDAG 17 MEI 2019 KOUDE OORLOG NATIONAAL MILITAIR MUSEUM SOEST PROGRAMMA Ochtend 10.00 10.30 uur: Inloop met koffie/thee 10.30 10.40 uur: Welkomstwoord en inleiding door Bas Kromhout, redacteur
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 44 (09-11)
1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze
Nadere informatieVlucht uit Sint-Petersburg
Marian Hoefnagel Vlucht uit Sint-Petersburg VEERTIEN De tijd van je leven Moeilijke woorden zijn onderstreept en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 107. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk
Nadere informatieNaam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)
Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland
Nadere informatieOPDRACHT : Schrijf je cultuurautobiografie. Dit is de inleiding van je cultuurdossier.
OPDRACHT : Schrijf je cultuurautobiografie. Dit is de inleiding van je cultuurdossier. Hoe pak je het aan? 1.Maak een voorblad met een collage die zich verhoudt tot je culturele voorkeuren. Een collage
Nadere informatie2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg
2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieNieuwsbrief SHIB september 2013
Nieuwsbrief SHIB september 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB SHIB 10 jaar en meer Al eerder lieten we weten: SHIB bestaat dit jaar 10 jaar!
Nadere informatiekids en de Bijbel voorlezen of zelf lezen, samen bidden, kleuren, puzzelen en knutselen
kids en de Bijbel voorlezen of zelf lezen, samen bidden, kleuren, puzzelen en knutselen Verhalen die de Here Jezus als kind hoorde: David, Saul en Jonatan Nadat hij Goliat had verslagen en de Filistijnen
Nadere informatieVeel liefs, Elma van Vliet
Lieve moeder, Voor je ligt de herziene editie van Mam, vertel eens. Een boek dat ik in 2004 voor mijn eigen moeder heb bedacht en gemaakt in een periode dat ze ziek was. Ik realiseerde me toen dat ik haar
Nadere informatieSamen goed voor elkaar!
Nieuwsbrief 1 8 oktober 2015 De wekelijkse nieuwsbrief van de Sint Maartenschool. In deze nieuwsbrief Beste ouders en verzorgers Uw school is ingeloot! Thema avond van 26 november Afscheid nemen Kinderboekenweek
Nadere informatieLignum nieuwsbrief 2012-2 1
Lignum nieuwsbrief 2012-2 1 Aan: Vrienden van Lignum U ontvangt onze nieuwsbrief omdat u belangstelling heeft getoond in Lignum. Als u deze gratis digitale nieuwsbrief wilt blijven ontvangen, kijk dan
Nadere informatieH. ALLIROL DIRECTEUR'VAN DE GEM, GASFABRIEK EN WATERLEIDING TE KAMPEN
125 IN MEMORIAM H. ALLIROL. Hendrik Allirol werd geboren te Kampen 15 Aug. 1862. Na zijn schooltijd werd hij opge1eid in het gasvak te Deventer door den heer Niermeyer, den toenmaligen directeur. In 1889
Nadere informatieKunstlessen over Hundertwasser
Kunstlessen over Hundertwasser Bovenbouw primair onderwijs en vmbo - een tekst met vragen en opdrachten voor een les op school - opdrachten in de tentoonstelling in het Cobra Museum Colofon 2013 Uitgave
Nadere informatieKerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk
Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk Voorganger: Ds. M.N. Ariesen-Holwerda Organist: Kees Nottrot Pianist: Peter Wagenaar Afkondigingen Zingen van een psalm 122: 1 en
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieArchief Sebald Justinus Rutgers (-1978)
Archief Sebald Justinus Rutgers 1902-1961 (-1978) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch01226 IISG Amsterdam 2019 Inhoudsopgave Archief
Nadere informatieNummer Toegang: A15. Willem II, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda ( )
Nummer Toegang: A15 Willem II, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda (1626-1650) Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000 A15 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen
Nadere informatieWie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen.
Cinema Schinkel Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen. De kermisbioscoop van Schinkel circa 1910 Om een goed plaatsje te krijgen
Nadere informatieTerug naar het Oostfront
Terug naar het Oostfront Terug naar het Oostfront Peter Dejaegher Auteur: Peter Dejaegher Coverontwerp: Peter Dejaegher ISBN: 9789402157277 Peter Dejaegher Inhoud Inleiding...5 1 Werven voor het Vlaams
Nadere informatieKOUDE OORLOG. Opgavenblad
ARUBA SE 3 MIDDAGMAVO AVONDMAVO GESCHIEDENIS 2018-2019 Tijdvak-1 KOUDE OORLOG Opgavenblad Dit School Examen (SE) bestaat uit 42 vragen. Voor dit SE zijn maximaal 70 punten te behalen. Dit SE bestaat uit
Nadere informatiePeeters (V2).indd 1 25-03-10 14:31
Peeters (V2).indd 1 25-03-10 14:31 Peeters (V2).indd 3 25-03-10 14:31 Peeters (V2).indd 5 25-03-10 14:31 Peeters (V2).indd 7 25-03-10 14:31 Peeters (V2).indd 8 25-03-10 14:31 Peeters (V2).indd 9 25-03-10
Nadere informatieHet mysterieuze klankencentrum van Aleksandr Skrjabin Afdrukken
pagina 1 van 7 Het mysterieuze klankencentrum van Aleksandr Skrjabin Afdrukken Geschreven door Heinz Wallisch woensdag 01 augustus 2007 Sommigen beschouwen hem als een muzikaal genie, anderen daarentegen
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieJenaplanschool De Wilgenhoek De Wilgentenen
Jenaplanschool De Wilgenhoek De Wilgentenen 14 december 2015 Gert Kooman INHOUD Geen vervanging voor een zieke leerkracht 1 Vervanging Sonja na de Kerst 1 School logopedische screening 1 Kerstoproep 2
Nadere informatieMSK geeft schilderijen Frits Van den Berghe terug aan erfgenamen
MSK geeft schilderijen Frits Van den Berghe terug aan erfgenamen In Gent werden op 27 september 2017 twee schilderijen van Frits Van den Berghe overdragen aan de erfgenamen van de originele eigenaar, Emile
Nadere informatiePolen 1914-1918. Het gebied lag ingeklemd tussen Duitsland en de Donau monarchie Oostenrijk-Hongarije.
Polen 1914-1918 Eigenlijk bestond Polen niet in deze periode, De grenzen van Polen zijn in de loop van de geschiedenis zo vaak gewijzigd, dat we daar ook geen houvast aan hebben. Het gebied waar we het
Nadere informatieIn de schaduw van Tsjaikovski De eerste Russische pianoalbums voor kinderen Olga de Kort-Koulikova
In de schaduw van Tsjaikovski De eerste Russische pianoalbums voor kinderen Olga de Kort-Koulikova De kinderwereld met zijn dagelijkse beslommeringen en vreugden is een van de meest geliefde thema s van
Nadere informatieLogin eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord)
Login eduroam r0xxxxxx@student.kuleuven.be (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Onthaal 2015-2016 BACHELOR MUSICOLOGIE OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Monitor Tim Juwet Gemotiveerde keuze Waarom
Nadere informatieDe Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok
Nadere informatieZe mogen haar zo niet laten afzien
Ze mogen haar zo niet laten afzien AFSCHEIDSBRIEF VERKLAART WAAROM 74 JARIGE MET DEMENTERENDE VROUW UIT LEVEN STAPT Baert Marc Geen dag langer kon hij aanzien hoe de 75 jarige vrouw met wie hij zovele
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen in april - A -
- A - Klein Kontakt Hallo allemaal, vanaf de Brugslootweg komen deze keer de puzzels, verhalen en kleurplaten voor jullie. Margreet (de moeder van Jesse) heeft het estafettestokje aan mij doorgegeven en
Nadere informatieMijn verhaal. Over mij en over jou. Op zoek naar vrijheid, liefde, rust en geluk
Mijn verhaal Over mij en over jou Op zoek naar vrijheid, liefde, rust en geluk 1 Mijn leven heeft geleid naar vrijheid in alle opzichten. Dat is altijd het allerbelangrijkste voor me geweest. En ik wist
Nadere informatieArchief Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom 1895-1936
Archief Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom 1895-1936 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch01629 IISG Amsterdam 2015 Inhoudsopgave
Nadere informatieNummer Toegang: A13. Maurits, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda ( )
Nummer Toegang: A13 Maurits, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda (1567-1625) Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000 A13 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen
Nadere informatieVerslagen partijen 2 e ronde
Verslagen partijen 2 e ronde Geschreven door Dewi van den Bos Het Roode Hert en de rest van het bestuur van het toernooi kunnen niet aansprakelijk gesteld worden. 13 april 2012, 6 e en laatste speelavond
Nadere informatieWerkelijk hemels: na ruim 20 jaar
Succes verhaal - Stoppen met haren uittrekken Werkelijk hemels: na ruim 20 jaar knokken tegen Trichotillomanie eindelijk bevrijd van gewoonte tot haren uittrekken!!!! Al ruim 20 jaar lang had ik last van
Nadere informatieHans van der Beek. over schrijven en alles
Hans van der Beek over schrijven en alles Hijschrijftcolumns,boekenennogveelmeer, behoorttotde KunstenMedia redactievanhet Parool,isvadervantweejongensenisbezigte halveren.juist,afvallen.hansvanderbeekschrijft.
Nadere informatieDe Aankomst: Molukkers naar Nederland
www.prismaproject.nl Fris je geheugen op 1 De Aankomst: Molukkers naar Nederland Op 19 maart 2004 werd de website De Aankomst: Molukkers naar Nederland gelanceerd. Dit was een gezamenlijk product van het
Nadere informatie31 OKTOBER T/M 9 NOVEMBER 2008
31 OKTOBER T/M 9 NOVEMBER 2008 gelderland zaterdag 1 nov Concertgebouw De Vereeniging, Nijmegen 20.15 uur www.keizerkarelpodia.nl / 024-3221100 28,00 pashouders 25,75 Rotterdams Kamerorkest Conrad van
Nadere informatieHet leven van Adolf Hitler
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Matthijs Admiraal 22 november 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/91671 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Maxima Inleiding Ik hou mijn werkstuk over Máxima, omdat je erg vaak iets over Máxima hoort en ik dacht dat je daar veel informatie van hebt. Maar ik weet ook nog niet echt de rol van Máxima en ik hoop
Nadere informatie