Breda Zandberglaan. Archeologische begeleiding (AB) protocol proefsleuven. Erfgoedrapport Breda 189 ISSN: Drs. J.H.

Transcriptie

1 Breda Zandberglaan Archeologische begeleiding (AB) protocol proefsleuven Drs. J.H. Nollen Erfgoedrapport Breda 189 ISSN:

2 COLOFON Titel: Breda Zandberglaan Erfgoedrapport Breda 189 Auteur: drs. J.H. Nollen Kaarten: drs. J.H. Nollen Eindredactie en autorisatie: drs. F.J.C. Peters Veldwerk en uitwerking: J.S. Harmanus, drs. J.H. Nollen, A. Huijsmans (Studente Universiteit Leiden), A. Schut, A. Peemen Senior archeoloog: drs. J.H. Nollen ISSN: Gemeente Breda, 2016 Directie Ontwikkeling Afdeling Ruimte Postbus RH Breda 2

3 Inhoud 1 Inleiding Ligging en aard van het terrein Landschappelijke gegevens en historische context Archeologische achtergronden Doelstelling Werkwijze en resultaten Conclusie en aanbeveling Literatuur Bijlage 1. Allesporenkaart Bijlage 2. Sporenlijst Bijlage 3. Vondstenlijst Bijlage 4. Aardewerkinventarisatielijst 3

4 1 Inleiding In opdracht van de INOS Stichting Katholiek Onderwijs Breda heeft de Afdeling Ruimte van de gemeente Breda op 24 februari 2015 een archeologische begeleiding uitgevoerd op het schoolplein van KBS de Zandberg aan de Zandberglaan te Breda. Aanleiding voor het onderzoek is de uitbreiding van het schoolgebouw. De graafwerkzaamheden hiervoor zullen dieper gaan dan 30 centimeter onder het maaiveld en kunnen eventuele archeologische resten verstoren dan wel vernietigen. Er geldt voor het plangebied een middelhoge en voor een klein deel een hoge verwachting wat betreft archeologie. De archeologische begeleiding heeft tot doel deze verwachting te toetsen en eventuele archeologische sporen en vondsten in kaart te brengen. Het veldwerk is uitgevoerd conform de richtlijnen van het Programma van Eisen (PvE) nummer , opgesteld door dr. M.L. Craane en drs. F.J.C. Peters, senior KNA-archeoloog van de Afdeling Ruimte, directie Ontwikkeling, van de gemeente Breda. Administratieve gegevens Provincie Noord-Brabant Gemeente Breda Plaats Breda Toponiem Zandberglaan Objectcode BR Hoekcoördinaten RDN Plangebied / , / , / , / Plangebied / , / , / , / Kaartblad 50B Onderzoeksmeldingsnr Opdrachtgever INOS Stichting Katholiek Onderwijs Bevoegd gezag Gemeente Breda Uitvoerder Gemeente Breda, Afdeling Ruimte Senior archeoloog drs. Joeske Nollen Veldarcheoloog drs. Joeske Nollen Veldtechnicus John Harmanus 4

5 2 Ligging en aard van het terrein Het plangebied is gelegen ten zuidoosten van het centrum van Breda, aan de Zandberglaan Het beslaat een perceel met perceelnummer BDA00 D9498. Het plangebied wordt begrensd door verschillende percelen aan de Zandberglaan in het noordwesten, verschillende percelen aan de Generaal Maczekstraat in het noordoosten en diverse percelen aan de Benedictinessehof in het zuiden (afb. 1). Het terrein was in gebruik als schoolplein van de op het schoolplein van de KBS de Zandberg. Het plangebied is opgedeeld in twee delen, plangebied 1 beslaat 60 m2 direct grenzend aan de noordwestelijke lange gevel van de school, en plangebied 2 beslaat 645 m2 ten zuiden van de school. Afbeelding 1. De plangebieden 1 (rood omlijnd) en 2 (blauw omlijnd) op de huidige topografie. 5

6 3 Landschappelijke gegevens en historische context Op de geomorfologische kaart, de bodemkaart en de grondwatertrappenkaart is het plangebied niet gekarteerd omdat het is gelegen binnen de bebouwde kom van de gemeente Breda. Leenders (2006) heeft het fysisch landschap waarin de plangebieden zijn gelegen wel gekarteerd en situeert ze in het beekdal van de voorloper-beek van de Molenlei. Voor 1280 werd een kanaal vanaf de IJpelaar naar deze beek gegraven om via dit beekje de watermolen bij de Zandbergen te voeden. Het beekdal is gelegen te midden van lage en hoge dekzandruggen (afb. 2). Afbeelding 2. Het fysisch landschap volgens Leenders (2006), met de plangebieden aangegeven in rood en blauw. 6

7 Op de kadastrale minuut uit 1824 (afb. 3) doorkruist het riviertje de Molenlei de meest zuidelijke hoek van plangebied 2. Daarnaast lopen er perceelgrenzen door de plangebied en is er sprake van een pad of weg direct buiten de plangebieden. Plangebied 1 is gelegen binnen de contouren van de vrijheid van Breda en de Gemeynt zoals deze in 1597 bestond, plangebied 2, daarentegen is gesitueerd op de rand ervan. Afbeelding 3. De plangebieden geprojecteerd op het kadastrale minuutplan

8 4 Archeologische achtergronden Voor zover bekend is er in de plangebieden nog geen archeologisch onderzoek uitgevoerd. Op circa 160 m ten zuidwesten van het plangebied is in 2013 een archeologisch bureauonderzoek (onderzoeksmelding 57128, BR-370A-13) en een archeologische begeleiding (onderzoeksmelding 58775, BR-370b) uitgevoerd aan de Laan van Mecklenburg. Hierbij is alleen een greppel zonder vondstmateriaal aangetroffen. Op 300 meter ten oosten van de plangebieden is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd op een perceel aan de Poolseweg (onderzoeksmelding 56325, BR ). Hierbij zijn vondsten en sporen uit de late middeleeuwen en de nieuwe tijd aangetroffen, waaronder paalkuilen, poeren, gracht en de fundament van een gebouw (mogelijk kade, sluis, brug of watermolen). Op 250 meter ten noordoosten van het plangebied is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd in het Wagenmakerspark (onderzoeksmelding 2380, BR ). Hierbij zijn greppels en een kuil met aardewerk uit de nieuwe tijd aangetroffen. Op 450 meter ten zuidoosten zijn een bureauonderzoek (onderzoeksmelding 58733, BR-373a-13) en een proefsleuvenonderzoek (onderzoeksmelding 59607, BR-373b-13) uitgevoerd aan de Erasmusweg. Hierbij zijn alleen recente verstoringen aangetroffen. Op 400 meter ten zuidoosten van het plangebied is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd aan de Viveslaan (onderzoeksmelding 31790, BR ). Hierbij zijn enkele paalsporen aangetroffen. Afbeelding 4. Onderzoeksmeldingen, Vondstmeldingen, Waarnemingen en Archeologische Monumenten uit Archis ( plangebied rood omcirkeld. 8

9 5 Doelstelling Archeologisch onderzoek in West-Brabant is tot voor kort vrijwel uitsluitend gericht geweest op de ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse stadskernen. Onderzoek naar de plattelandsbewoning uit het verleden is pas sinds 1995 van de grond gekomen. Ten westen van Breda is sinds 1998 archeologisch onderzoek uitgevoerd waarbij de bewoning in relatie tot het landschap centraal staat. Er wordt gekeken naar nederzettingsdynamiek en het ontstaan van het cultuurlandschap. In de omgeving van Breda kunnen archeologische sporen en vondsten worden aangetroffen uit het paleolithicum tot en met het neolithicum, maar deze worden niet op grote schaal aangetroffen. Archeologisch onderzoek in de nabije omgeving heeft uitgewezen dat het dekzandlandschap van Breda-West vanaf de bronstijd (circa 2000 v.chr.) vrij intensief bewoond is geweest. Hierbij is tevens een nieuw beeld ontstaan van de bewoning in de ijzertijd (500 v. Chr. tot begin van de jaartelling), Romeinse tijd (begin van de jaartelling tot circa 400 na Chr.) en vroege middeleeuwen ( na Chr.). Achterliggend doel van het onderzoek is het zo compleet mogelijk onderzoeken van enkele dekzandruggen in het landschap waardoor een duidelijk beeld gevormd kan worden van de bewoningsgeschiedenis, de ontwikkeling van de bewoning in de regio en het gebruik van de ruimte in al zijn aspecten op deze landschappelijke eenheden. In de late middeleeuwen en nieuwe tijd neemt de hoeveelheid activiteiten en de archeologische overblijfselen daarvan toe. Voor de gemeente Breda zijn naast de sporen uit de bronstijd tot en met de vroege middeleeuwen ook de sporen uit de late middeleeuwen (de periode van stadsontwikkeling), de sporen verbonden aan de Nassaus en de sporen uit de Spaanse tijd van groot belang. Het landschap waarin de mensen gedurende de bewoningsperiode woonden is op diverse wijzen ingericht en gebruikt. De nalatenschap van deze inrichting en het gebruik daarvan geeft ons weer de mogelijkheid inzicht te krijgen in het leef- en denkpatroon van de bewoners gedurende de late prehistorie en de middeleeuwen. De vraagstellingen bij dit thema beslaan een breed geheel, van nederzetting tot begravingen. Het doel is een beeld te creëren van het leven in de regio Breda. De aandacht bij het onderzoek naar het natuurlijke landschap is met name gericht op de niet door de mens beïnvloede omgeving c.q. die aspecten van de natuur die uiteindelijk het menselijk handelen hebben beïnvloed. Bij dit onderzoeksthema staat de ontstaanswijze van het gebied centraal. Er kan namelijk naast de landschappelijke ligging van de vindplaatsen ook een beeld verkregen worden van de ruimere regio. Het archeologisch onderzoek betreft een archeologisch proefsleuvenonderzoek (IVO-P) ter plaatse van de voorgenomen zone met bodemingrepen. Bij het onderzoek zijn de volgende gebiedsspecifieke onderzoeksvragen leidend: Zijn er sporen van de voorloper-beek van de Molenlei aanwezig in het plangebied? Zijn er sporen van de gesloopte jongensschool aanwezig in het plangebied en komen die restanten overeen met de bouwtekening? Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig? Zijn er sporen uit (het neolithicum,) de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Is er bebouwing aanwezig? Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een legerkamp, of omwalling? Zijn er nog andere (bewonings)sporen? 9

10 Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? Naast deze specifieke onderzoeksvragen dient aandacht te worden besteed aan onderstaande onderzoeksthema s en vraagstellingen die vanuit het totale archeologisch onderzoek in Breda-West zijn vertaald. Landschap Hoe zag de paleogeografie er uit? Wat is de geomorfologische achtergrond van het huidige landschap? Wat is de hydrologische ontwikkeling in het gebied? Welke ontwikkelingen van het landschap en het milieu vonden gedurende deze periode plaats en welke invloeden hadden deze op het leefmilieu van de mens? Bodem Tot op heden bestaat nog geen compleet beeld van de bodemopbouw in het centrum van Breda. Dit is onder andere het gevolg van het feit dat in de loop van de late middeleeuwen de mens op grote schaal het natuurlijk landschap heeft aangepast door middel van ophogingen. Enerzijds lijkt het landschap een belangrijke rol gespeeld te hebben bij het uitkiezen van de oudste nederzettingskern van Breda, anderzijds heeft men aan het eind van de 13 e eeuw en het begin van de 14 e eeuw op grote schaal de natuurlijke loop van de Mark teruggedrongen ten behoeve van uitbreiding en verdichting van de middeleeuwse kern. Ook bij de aanleg van de stadsverdediging lijkt het reliëf en landschap een belangrijke rol gespeeld te hebben. Informatie over de exacte wisselwerking tussen het natuurlijk landschap en de ontwikkeling en inrichting ligt op veel plaatsen in het bodemarchief opgeslagen. Archeologisch onderzoek naar het gebruik en de functie van beekdalen in het verleden heeft tot nu toe op kleine schaal plaats gevonden. Om beter inzicht te verkrijgen in de relatie en interactie tussen mens en beekdalen is het van belang de bodemopbouw en processen van bodemvorming in beekdalen beter in kaart te brengen. De hoger gelegen dekzandruggen zijn van oudsher geliefde plaatsen voor de mens om zich te vestigen. De ontwikkeling van cultuurlagen en esdekken is een belangrijk onderdeel van het archeologisch onderzoek. Op basis van deze ontwikkelingen kan een beter inzicht worden verkregen in het gebruik, de functie en betekenis van het landschap voor de mens. In Breda komen niet alleen pleistocene zandgronden voor die worden aangeduid als het Hoge, in het noordelijke deel van Breda komen holocene afzettingen voor, het Lage. In dit deel van Breda komen moeren (veengebieden), dalletjes, dijken, beemden en donken voor. Vooral de beemden zijn een kenmerkend onderdeel van het Lage en werden als grasland werden in het verleden extensief gebruikt als hooilanden en voor het weiden van vee. De functie van en de relatie tussen het Lage en de mens is nog niet intensief onderzocht. Flora/fauna Wat was de aard van de begroeiing van het landschap gedurende de periode late prehistorie tot en met de middeleeuwen en welke invloeden had deze op de leefwijze van de mens? Welke wilde dieren kwamen in de vrije natuur in de omgeving van de nederzetting en de nederzetting zelf voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? Welke gedomesticeerde dieren kwamen in de omgeving van de nederzetting en in de nederzetting zelf voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? Het verkrijgen van informatie over de lange termijnontwikkeling van de vegetatie in de regio; de verhouding tussen de gebruikte en niet-gebruikte ruimte; de agrarische economie; de voedseleconomie; het gebruik van ruimte in huizen en op erven. 10

11 Bewoning / Nederzetting Zijn er nederzettingssporen op het terrein aanwezig en welke datering hebben zij? Geef, indien mogelijk, een fasering binnen de nederzetting. Hoe is de bewoning gestructureerd losse erven of geconcentreerde bewoning? Is het mogelijk complete erven op dit terrein uit enige periode te onderzoeken? Wat is de verklaring voor de locatiekeuze ten opzichte van het natuurlijke landschap en indien mogelijk het cultuurlandschap? Welke relatie is er te leggen tussen eventueel in tijd opvolgende elementen in het landschap (bv nederzettingssporen en begravingen uit uiteenlopende perioden)? Is er een koppeling mogelijk tussen de archeologische en de historische gegevens en archieven en welke relevantie of betekenis heeft dit? Verkaveling Zijn er sporen van verkaveling in het terrein, en zo ja wat is de aard en de wijze van aanleg van de verkaveling (sloten, greppels, afrastering, etc.)? Wat is de vorm van de verkaveling en omvang van de omgrensde percelen, zowel binnen als buiten een eventuele nederzetting? Welke relatie is er te leggen tussen de perceelgrenzen en de vroegste kadasterkaarten? Waarvoor zijn de kavels gebruikt? Infrastructuur Komen er in het gebied sporen van paden, wegen en voorden voor en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? Komen er in het gebied waterbeheerstructuren voor zoals dijken, gemalen, stuwen en (afwatering)sloten en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? Wat is de relatie tussen de gebouwen en de diverse elementen van de infrastructuur? Wat is de relatie tussen de vormen van infrastructuur en de historische gegevens over paden en wegen? Vestingbouw Zijn in het onderzoeksgebied sporen van vestingbouw of linies (onverstoord) aanwezig? Welke fasen uit de vestingbouw zijn op het terrein aanwezig? Zijn de sporen van vestingbouw te koppelen aan de vestingkaarten (uitgave gemeente Breda 2008)? Complextype/Ensemble Hoe kan de locatie beschreven worden in termen van ensembles van sporentypen en - clusters? Het gaat erom ensembles te typeren opgebouwd vanuit de meest enkelvoudige vorm tot de meest samengestelde vorm. Deze getypeerde (representatieve of juist uitzonderlijke) ensembles hebben de functie van bouwsteen in de beschrijving van de aard van het gehele complextype. Het verkrijgen van inzicht in de lange termijnontwikkeling van de bewoning in de regio en daaraan gerelateerd het gebruik van de ruimte. Inzicht krijgen in de begrenzing en het karakter van de bewoningssporen; inzicht krijgen in de ruimtelijke en chronologische relatie tussen bewoningssporen uit verschillende perioden; vraagstukken omtrent continuïteit en discontinuïteit in bewoning beantwoorden; inzicht krijgen in de functie en het gebruik van zones in het landschap, bijvoorbeeld de situering van site en off-site, nederzetting en grafvelden, dekzandrug en beekdal. Op basis van het archeologisch onderzoek dient uitspraak te worden gedaan over de eventuele aanwezigheid van archeologische relicten in het plangebied. Daarbij dient voldoende inzicht te worden gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen, op basis waarvan vervolgens een selectieadvies opgesteld wordt. In dit advies 11

12 kunnen maatregelen voor vervolgonderzoek en eventueel behoud worden opgenomen. Het definitieve selectiebesluit is voorbehouden aan het bevoegd gezag, de afdeling Ruimte van de gemeente Breda. 12

13 6 Werkzaamheden en resultaten Na de sloop van de bestaande bebouwing en voor het uitgraven van de bouwput voor de nieuwbouw, zijn er door team erfgoed van de Gemeente Breda drie proefsleuven aangelegd. De proefsleuven zijn aangelegd om te komen tot een toetsing van de archeologische verwachtingswaarde. In totaal is er 58 m2 onderzocht (circa 10 procent van plangebied 2). In het PvE is sprake van een archeologische begeleiding, vlak voor de start van de bouw bleek dat het toch mogelijk was om proefsleuven te graven. In overleg met bevoegd gezag is daarom besloten om in plangebied 2, drie proefsleuven aan te leggen (afb. 7). De werkzaamheden in plangebied 1 zouden archeologisch begeleid moeten worden maar dat is niet gebeurd omdat de resultaten van de proefsleuven in plangebied 2 hiertoe geen aanleiding gaven. Bij de aanleg van de werkputten is de bovengrond, bestaande uit de bouwvoor afgegraven tot op een niveau waarop de grondsporen goed leesbaar waren. Het vlak is aangelegd met behulp van een graafmachine met gladde bak en waar nodig met de schop opgeschaafd. Het vlak is gefotografeerd en vervolgens gedocumenteerd met een robotic total station. Vlakhoogtes en maaiveldhoogtes zijn om de vijf meter opgenomen. In de werkput ten zijn in totaal zes profielkolommen van één meter breed gedocumenteerd om de bodemopbouw in het plangebied in kaart te brengen. Het documenteren van meer profielkolommen was niet zinvol omdat deze in volledig verstoorde zones zouden komen te liggen. Het dekzandniveau lag tussen 2,28 en 2,86 meter boven NAP, dat is ongeveer 60 tot 120 centimeter onder het maaiveld. Het meetsysteem is via hoofdmeetpunten binnen het plangebied nauwkeurig gekoppeld aan het Rijksdriehoeksnet. Deze hoofdmeetpunten werden ingemeten door landmeters van de gemeente Breda. Tijdens het onderzoek is gewerkt conform het Programma van Eisen ( ) en de KNA 3.3. Afbeelding 6. Archeologen aan het werk op het schoolplein van K.B. De Zandberg. 13

14 Afbeelding 7. De ligging van de werkputten en plangebieden op de kadastrale kaart. 14

15 6.1 Resultaten Grote delen van de proefsleuven waren modern verstoord. De verstoringen zijn in het zuidoosten het diepste (tot meer dan 120 centimeter onder maaiveld). Door de sloop van de voormalige jongensschool en de verstoringen veroorzaakt voor de bouw van de noodgebouwen, is bijna het volledige nieuwbouwoppervlak verstoord. In het noordwesten van plangebied 2 is de natuurlijke bodem nog op een hoger niveau aanwezig en wordt daar afgedekt door een lichtgrijze 10 cm dikke oude akkerlaag. In het uiterste zuidoosten van het plangebied is onder de verstoring nog een bodemopbouw gezien die hoort bij de Molenlei. Op een diepte van 120 centimeter onder maaiveld zijn verschillende lagen gevonden die in verband kunnen worden gebracht met een (gegraven) waterloop (S 003). In spoor 003 waren drie vullingen te herkennen, de bovenste vulling (vulling 1) bestond uit donkerbruin matig siltig humeus zand met houtskoolspikkels, de middelste vulling (vulling 2) bestond uit geel en bruin gevlekt matig siltig zand en de onderste vulling (vulling 3) was weer humeuzer en bestond uit donkerbruin humeus matig siltig zand (afb. 8). In de bovenste vulling (vulling 1) zijn fragmenten van rode baksteen, roodbakkend aardewerk, industrieel vervaardigd wit aardewerk, een brokje roestig ijzer en 2 stukken natuursteen gevonden. De bovenste vulling van de Molenlei wordt daarmee gedateerd in de nieuwe tijd B en C ( ). Op de kadasterkaart van 1832 en op die van 1870 is de Molenlei nog zichtbaar ter hoogte van het plangebied. Rond 1930 verschijnt op deze locatie een school. De Molenlei is dus tussen 1870 en 1930 definitief gedempt. Waarschijnlijk behoord de bovenste vulling van S 003 bij deze laatste verdichtingsfase. De richting van de Molenlei kon niet worden vastgesteld en ook de uiterste diepte kon, door opkomend grondwater, niet worden bepaald. Afbeelding 8. Profielfoto werkput 3 profiel 1 waarin de lagen behorende bij de Molenlei te zien zijn. 15

16 In het noordelijke deel van plangebied 2 zijn twee ovale kuilen gevonden. Deze waren ongeveer 60 centimeter lang en 40 centimeter breed en waren 20 centimeter diep. In beide kuilen waren twee vergelijkbare vullingen te herkennen. De bovenste vulling (vulling 1) bestond uit donkergrijs matig siltig zand met houtskoolspikkels en de onderste (vulling 2) was opgevuld met lichtbruin geel gevlekt matig siltig zand. In de kuil S 001 zijn twee fragmenten rode baksteen en één fragment gele baksteen gevonden. In de kuil S 002 is een fragment rode dakpan gevonden. Deze vondsten kunnen de kuilen niet heel nauwkeurig dateren maar er kan wel worden geconcludeerd dat ze in de nieuwe tijd (1500- heden) gegraven zijn en weer dichtgemaakt. De functie van de kuilen was niet duidelijk. Coupe S 001 Coupe S 002 Afbeelding 9. Links vlakfoto werkput 2, rechts coupefotos van de kuilen S 001 en 002. Er zijn drie vondstenummers uitgedeeld aan tien vondsten. Er zijn vijf fragmenten bouwmateriaal gevonden, waaronder fragmenten rode en gele baksteen en dakpan. Er zijn twee stukjes aardewerk gevonden, één fragment roodbakkend aardewerk en één fragment industrieel wit aardewerk. Verder zijn er één stukje roestig ijzer, één stuk verbrandleisteen en één stuk vuursteen gevonden. Het vuursteen was niet bewerkt en het ijzer te verroest, daarom zijn deze twee vondsten afgestoten. 16

17 7 Conclusie en aanbeveling In opdracht van de INOS Stichting Katholiek Onderwijs Breda heeft de Afdeling Ruimte van de gemeente Breda op 24 februari 2015 een archeologische begeleiding uitgevoerd op het schoolplein van KBS de Zandberg aan de Zandberglaan te Breda. Aanleiding voor het onderzoek is de uitbreiding van het schoolgebouw Ter hoogte van de voormalige jongensschool en de noodgebouwen was de ondergrond door sloop van deze gebouwen verstoord. Alleen in het noodwestelijke deel van plangebied 2 kwam er onder een oude akkerlaag nog op een hoger niveau dekzand te voorschijn. Hierin lagen twee kuilen die op basis van vondsten gedateerd zijn in de nieuwe tijd en waarvan de functie niet meer achterhaald kon worden. In de zuidelijke punt van plangebied 2 zijn nog verschillende lagen gevonden die behoorden tot de Molenlei. De bovenste vulling kon in verband worden gebracht met de demping van de Molenlei die tussen 1870 en 1930 moet hebben plaatsgevonden. 7.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen Gezien de aangetroffen sporen en vondsten zullen alleen de gebiedsspecifieke onderzoeksvragen beantwoord worden. Zijn er sporen van de voorloper-beek van de Molenlei aanwezig in het plangebied? Ja, in de meest zuidelijke punt van plangebied 2 zijn onder de verstoring nog drie lagen waargenomen die behoren tot de Molenlei. De bovenste laag behoord vermoedelijk tot de laatste dempingsfase van de Molenlei. Op basis van vondsten en historische bronnen kon worden gesteld dat de molenlei gedempt is tussen 1870 en Zijn er sporen van de gesloopte jongensschool aanwezig in het plangebied en komen die restanten overeen met de bouwtekening? Het enige spoor dat nog doet denken aan de jongensschool is de diepe verstoring in bijna het hele plangebied. Buiten de locatie van de jongensschool (in het noordelijk deel van plangebied 2) was de bodem nauwelijks verstoord. Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? Ter hoogte van het onverstoorde deel in werkput 2 was de bodemopbouw als volgt: op ongeveer 60 centimeter onder maaiveld was de C-horizont aanwezig die hier bestond uit licht geel matig siltig zand, daarbovenop lag een 18 centimeter dikke oude akkerlaag (esdek) die bestond uit licht grijs matig siltig zand, dit pakket werd afgedekt door een 50 centimeter dikke recente verstoringslaag. Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig? Nee, er zijn geen sporen of vondsten uit het paleolithicum of mesolithicum aangetroffen. Zijn er sporen uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Nee, er zijn geen sporen of vondsten uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd gevonden. Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Nee, er zijn geen sporen van ontginning aanwezig. Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? Er was een 18 centimeter dikke akkerlaag aanwezig in het noordwesten van plangebied 2. Deze laag was niet te dateren, de verzamelde opgravingsdata geven geen informatie over de ontwikkeling van het esdek. Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? 17

18 Nee, er zijn geen sporen die wijzen op bewoning met middeleeuwse oorsprong. Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Nee, er zijn geen sporen van oudere infrastructuur aangetroffen. Is er bebouwing aanwezig? Nee, er zijn (behalve de verstoring veroorzaakt door de sloop van de school) geen sporen van oudere bebouwing gevonden. Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een legerkamp, of omwalling? Nee, er zijn geen aanwijzingen gevonden voor activiteiten uit de Tachtigjarige oorlog. Zijn er nog andere (bewonings)sporen? Er zijn twee kuilen gevonden die aan de hand van de vondsten gedateerd worden in de nieuwe tijd (1500-heden) maar waarvan de functie niet achterhaald kon worden. Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? De kuilen zijn te dateren in de nieuwe tijd, maar de functie kon niet worden vastgesteld. Alleen buiten de contouren van het voormalige schoolgebouw is nog een esdek en op een hoger niveau de C-horizont te vinden. De molenlei is op een dieper niveau onder de verstoringen nog aanwezig. De laatste dempingsfase dateert tussen 1870 en Van een ouder beek die mogelijk terug gaat tot vóór 1280 is tijdens dit onderzoek niets gevonden maar mogelijk ligt dat op een dieper niveau dat we tijdens het onderzoek niet konden bereiken vanwege opkomend grondwater. De Molenlei zal waarschijnlijk richting het oosten en westen verder doorlopen. Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? De waarde van de aangetroffen sporen is laag, zie hiervoor de uitleg en de tabel in de volgende paragraaf. 7.2 Waardering en aanbeveling De aangetroffen vindplaats is conform de criteria in de KNA 3.3 gewaardeerd (Tabel 1). De criteria schoonheid en herinneringswaarde zijn alleen van toepassing op archeologische vindplaatsen die nog zichtbaar zijn in het landschap. Hier is dat niet het geval daarom is de belevingswaarde niet van toepassing op het onderzochte terrein. De criteria gaafheid en conservering krijgen een lage score. Omdat er sprake is van een grote hoeveelheid moderne verstoringen. De criteria zeldzaamheid en informatiewaarde krijgen een lage score. De sporen hebben weinig informatie opgeleverd over de bewoningsgeschiedenis van het plangebied. Op 4 maart 2015 heeft de gemeente Breda een selectiebesluit genomen met betrekking tot de archeologie in plangebied 2 aan de Zandberglaan In dit besluit wordt geconcludeerd dat er geen behoudenswaardige archeologische vindplaats is aangetroffen en dat het gehele plangebied 2, dat is aangegeven middels een blauw kader in afbeelding 1, wordt vrijgegeven voor wat betreft archeologie. De directe omgeving van de deelgebieden kent een middelhoge of hoge archeologische verwachting en dient bij voorgenomen bodemingrepen archeologisch onderzocht te worden. Tot slot merken we op dat dit archeologisch onderzoek geen 100% garantie geeft dat er geen archeologische vindplaatsen aanwezig zijn. Wanneer er bij het ontgraven van het terrein toch nog archeologische sporen aan het licht komen, dienen deze volgens de Monumentenwet 1988 binnen drie dagen te worden gemeld bij de afdeling Ruimte van de gemeente Breda. 18

19 Archeologische waarderingstabel Zandberglaan 60-62, Breda. Gemeente Breda. Waarden Criteria Scores Beleving Schoonheid nee Herinneringswaarde Hoog Midden Laag Fysieke kwaliteit Gaafheid 1 nee Conservering 1 Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid 1 Informatiewaarde 1 Ensemblewaarde 1 Representativiteit n.v.t. Tabel 1. Archeologische waarderingstabel voor plangebied Zandberglaan

20 8 Literatuur Bles, B.J., R. Visschers, Bodemkaart van Nederland schaal 1 : Toelichting bij de herziene uitgave van blad 50 West Tilburg, Stiboka, Wageningen. Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.3. Craane, M.L. & Peters, F.J.C., Programma van Eisen Breda Zandberglaan te Breda, Breda. Craane, M.L. & Peters, F.J.C., Erfgoedbesluit Selectiebesluit archeologie Zandberglaan KBS De Zandberg, Breda. Leenders, K.A.H.W., Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda, Breda. STIBOKA, Toelichtingsboekje bij de Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Kaartblad 50 West, Stiboka Wageningen. Websites 20

21 Bijlage 1. Allesporenkaart 21

22 Bijlage 2. Sporenlijst Put Spoor Spooraard Begin dat Eind dat Begin per Eind per Nap onder Nap boven Spoordiepte Opmerking Matrix spoor matrix LG 2,35 C-horizont VERST KL NT NT KL NT NT LG C-horizont LG 2,86 3,06 20 A-horizont, oud esdek VERST dit is waarschijnlijk de Molenlei (gekanaliseerde GA LMEB NTC 2,5 waterloop) diepte minimaal VERST via RTS 22

23 Bijlage 3. Vondstenlijst Vondstnummer Put Vlak Spoor SpooraardVullingVak Categorie Subnr Aantal GewichtBegin dat Eind dat Begin pereind per Opmerking BR BWM KL 1 A3 BWM 3 20,9 2 fragmenten rode baksteen, 1 x gele bakst BR BWM KL 1 BWM 1 21,3 1 fragm rode dakpan BR BWM GA 1 BWM fragm rode baksteen BR CER GA 1 CER 2 4, NTB NTC 1 x roodbakkend, 1 x industrieel wit BR MTL GA 1 MTL 1 1 4,1 roest, AFGESTOTEN BR STN GA 1 STN 1 28,4 verbrand natuursteen, leisteenachtig materiaal BR VST GA 1 VST ,3 pseudo artefact, natuurproduct, AFGESTOTEN 23

24 Bijlage 4. Aardewerkinventarisatielijst Vondstnr Put Spoor Spooraard Vullingnr Betrouwbaarheid Datering Periode beginperiode eindvondstcategorie Baksel Aantal Gewicht Wand Rand Bodem Opmerking BR CER gracht 1 Betrouwbaar NTB NTC CER Industrieel Roodbakkend BR CER gracht 1 Betrouwbaar NTB NTC CER AW