Breda Overakkerstraat Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

Transcriptie

1 Breda Overakkerstraat Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

2 COLOFON Titel: Overakkerstraat 111 Erfgoedrapport Breda 129 Auteurs: drs. J.H. Nollen Kaarten: J.H. Nollen Eindredactie en autorisatie: drs. F.J.C. Peters Veldwerk en uitwerking: drs. J.H. Nollen, J.S. Harmanus, J. Siemons (stagiaire KUL), A. Peemen Senior archeoloog: drs. F.J.C. Peters ISSN: Gemeente Breda, 2014 Directie Ontwikkeling Afdeling Ruimte Postbus RH Breda Gemeente Breda

3 Breda Overakkerstraat 111 Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven drs. Joeske Nollen

4

5 Samenvatting Op 7 juli 2014 heeft een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven plaatsgevonden rondom het gesloopte woon-zorgcomplex de IJpelaar aan de Overakkerstraat 111. In 2011 werd het westelijke deel (fase 2) van het plangebied al onderzocht, destijds was het niet mogelijk het oostelijke deel te onderzoeken. Dit was nu wel mogelijk. Dit rapport heeft betrekking op de archeologisch onderzoek in het oostelijke deel van het terrein (fase 3). Er zijn één greppel en een depressie gevonden. De functie van de depressie kon niet worden achterhaald maar mogelijk is dit een kuil of een uitstulping van een greppel. De greppel was noordoost-zuidwest georiënteerd en was herkenbaar op het kadastrale minuutplan uit 1824 en de topografische kaart van Het is (mede door het gebrek aan vondstmateriaal) niet duidelijk wanneer deze greppel gegraven is maar het is wel duidelijk dat deze in de 19de eeuw nog als perceelsgreppel werd gebruikt.

6

7 Inhoudsopgave 1 inleiding ligging en aard van het terrein landschappelijke gegevens en historische context archeologische achtergronden doelstelling werkwijze resultaten conclusie waardering en aanbeveling literatuur- 33 Bijlage 1: onderzoeksthema s en vraagstellingen- 35 Bijlage 2: sporenlijst- 38 Bijlage 3: allesporenkaart werkput 1 en 2-39 Bijlage 4: allesporenkaart op kadastrale minuutplan Bijlage 5: allesporenkaart kadasterkaart INHOUDSOPGAVE 9

8 INHOUDSOPGAVE 10

9 1 INLEIDING Afb. 1. Plangebied Overakkerstraat met fasering. In opdracht van Hielkema architecten heeft op 7 juli 2014 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven plaatsgevonden rondom het gesloopte woon-zorgcomplex de IJpelaar aan de Overakkerstraat 111. Het plangebied wordt begrensd door de Mathenessestraat in het noordwesten, de Croystraat in het noordoosten, de Overakkerstraat in het zuidwesten en de Zwijnsbergenstraat in het zuidoosten. Het terrein is bebouwd en als woon-zorgcomplex in gebruik, verder zijn er groenstroken en infrastructuur aanwezig. Aanleiding voor het onderzoek is de sloop en nieuwbouw van het woon-zorgcomplex waarbij bodemverstorende werkzaamheden zullen plaatsvinden. De werkzaamheden kunnen de eventuele aanwezige archeologische resten beschadigen of vernietigen. In 2011 werd het noordwestelijke deel (fase 2) van het plangebied al onderzocht, destijds was het niet mogelijk het oostelijke deel te onderzoeken. 1 Dit was nu wel mogelijk. Dit rapport heeft betrekking op de archeologisch onderzoek in het zuidoostelijke deel van het terrein (fase 3). Het doel van het Inventariserende Veldonderzoek door middel van proefsleuven is op een snelle en betrouwbare wijze inzicht te verschaffen in de aanwezigheidvan archeologische resten in het plangebied. Daarbij dient voldoende inzicht te worden INLEIDING 11

10 gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen. Belangrijk is dat op basis van het inventariserende veldonderzoek een beslissing kan worden genomen of verder (voor)onderzoek in het gebied noodzakelijk en verantwoord is. Het veldwerk is uitgevoerd conform de richtlijnen van het Programma van Eisen (PvE) nummer , opgesteld door F.J.C. Peters, senior KNA-archeoloog en M.L. Craane, medewerker archeologie bij de afdeling Ruimte. 2 Administratieve gegevens Provincie Noord Brabant Gemeente Breda Plaats Breda Toponiem Overakkerstraat 111 Objectcode BR Noord-coördinaten / , / Zuid-coördinaten / , / Kaartblad 50 B Onderzoeksmeldingsnummer Opdrachtgever Hielkema architecten Bevoegd gezag Gemeente Breda Uitvoerder Gemeente Breda, Afdeling Ruimte Sr. Archeoloog drs. Joeske Nollen Veldmedewerkers John Harmanus, Jessica Siemons (stagiaire) INLEIDING 12

11 2 LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN Afb. 2. Plangebied fase 3 Overakkerstraat 111 op topografische ondergrond Het plangebied ligt ten zuiden van het centrum van de gemeente Breda. Het is gelegen langs de doodlopende Overakkerstraat. Het plangebied wordt begrensd door de Mathenessestraat in het noorden, de Croystraat in het oosten en door de Overakkerstraat in het zuiden en het westen. Het gebied is bebouwd en in gebruik als een woon-zorgcomplex met bebouwing, groenstroken en infrastructuur. De totale oppervlakte van het nieuw te verstoren gedeelte van fase 3 van het plangebied bedraagt circa 1000 m2. Tijdens het inventariserend veldonderzoek is circa 100 vierkante meter onderzocht (ongeveer 10 % van het onderzoeksgebied fase 3). LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN 13

12 LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN 14

13 3 LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT Afb. 3. Plangebied Overakkerstraat 111 op fysisch landschap volgens Leenders Het plangebied is op de geomorfologische kaart in Archis niet gekarteerd omdat het binnen de bebouwde kom van de gemeente Breda ligt (afbeelding 3). 3 Leenders (2006) heeft het fysisch landschap van dit onderzoeksgebied wel in kaart gebracht. Hij specificeert deze kartering als de rand van de hoge dekzandrug Rug van Overakker en de laagte Het Bavels Broek. Bij het ontginnen van de heide op de locatie van het onderzoeksgebied is in 1650 sprake geweest van het afvoeren van de beste turf. Dit gebied waterde naar het noorden af op de Rulle en de Ramen, en naar het zuiden richting de Wolfslaar. De grondwatertrap is niet gekarteerd. 4 Het plangebied is gelegen in de Gemeynte Bavelsbroek. Ten zuiden van het plangebied is de buitenwal uit 1624/25 gesitueerd. Het bijbehorende kamp uit die periode lag ten westen van het plangebied, het Klein kamp bij Overakker. Ten westen van het plangebied is de buitenwal van het beleg van Breda uit 1637 gesitueerd. Ten zuiden van het plangebied bevond zich het Kamp op Overakker dat eveneens uit1637 dateert (afbeelding 4). LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT 15

14 Ten zuiden van het onderzoeksgebied bevindt zich de Broekstraat en ten zuidwesten de gehuchtstraat Overakkerstraat die overgaat in de doorgaande weg Maastrichtse Baan. Ten westen van het plangebied bevond zich het landgoed Vrederust. Op de kadastrale minuut uit 1824 is geen bebouwing aanwezig in het onderzoeksgebied. Perceleringsgrenzen zijn echter wel aanwezig. 5 Afb. 4. (boven) Plangebied Overakkerstraat 111 op CHI-kaart thema s bestuurlijk, infrastructuur en akkers. Afb. 5. (onder) Plangebied Overakkerstraat 111 op CHI-kaart thema s militair en Rooze en Eimerman. LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT 16

15 4 ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN Het noordwestelijke deel van het plangebied (fase 2) is in 2011 reeds onderzocht door middel van proefsleuven (BR , onderzoeksmeldingsnummer 44709, vondstmeldingsnummer , waarnemingsnummer ). Tijdens dit onderzoek zijn enkele kuilen en mogelijke paalkuilen aangetroffen die gedateerd worden in de nieuwe tijd. Deze sporen vormen geen structuur en de functie van deze sporen was niet meer te achterhalen. Ook werden er twee greppels gevonden. De oudste greppel is gedateerd in de 17de eeuw en wordt gerelateerd aan activiteiten uit de Tachtigjarige Oorlog. De andere greppel was als perceelgrens herkenbaar op de topografische kaart van In de omgeving van het plangebied zijn vijf onderzoeksmeldingen en één waarneming bekend (afbeelding 6). Ten zuidwesten van het plangebied, op het Schoolakkerplein, is in 2007 en in 2008 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven en een opgraving uitgevoerd (BR , onderzoeksmelding 23907, vondstmelding en BR , onderzoeksmelding 28855). Tijdens deze onderzoeken zijn een huisplattegrond en bijgebouwen uit de middeleeuwen aangetroffen. Ten noorden van het onderzoeksgebied is in 2006 door BAAC bv een veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd (BR , onderzoeksmelding 19002). Hierbij zijn geen archeologische sporen aangetroffen. Bij het inventariserend veldonderzoek aan de Viveslaan in 2008 zijn wel paalsporen uit de late middeleeuwen of nieuwe tijd aangetroffen (BR , onderzoeksmelding 31790, vondstmelding ). Ten zuiden van het onderzoeksgebied is in 1996 door RAAP een karterend veldonderzoek uitgevoerd van het gebied de IJpelaar Zuid-Oost (onderzoeksmelding 10184, waarneming 44810). Hierbij is onder andere vuursteen gevonden. Ten oosten van het onderzoeksgebied aan de andere kant van de spoorlijn en de rijksweg A16, heeft in 2010 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven plaatsgevonden aan de Overaseweg (onderzoeksmelding 40853, BR ). Tijdens dit onderzoek zijn alleen sporen uit de nieuwe tijd aangetroffen. ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN 17

16 Overakkerstraat 111 onderzoeksmeldingen, waarneminegn en vondstmeldingen / Legenda ONDERZOEKSMELDINGEN VONDSTMELDINGEN WAARNEMINGEN TOP10 ((c)tdn) bebouwd gebied doorgaande wegen bos bouwland weiland boomgaard/kwekerij heide zand begraafplaats water overig bodemgebruik PROVINCIES m N Archis / Afb. 6. Onderzoeksmeldingen en waarnemingen rondom het plangebied zoals vermeld in ARCHIS ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN 18

17 5 DOELSTELLING 5.1 Doelstelling Het inventariserende veldonderzoek heeft tot doel op een snelle, maar betrouwbare wijze inzicht te verschaffen in de aanwezigheid van archeologische relicten in het plangebied door middel van proefsleuven. Daarbij dient voldoende inzicht te worden gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen. 5.2 Vraagstelling In de omgeving van Breda kunnen archeologische sporen en vondsten worden aangetroffen uit het paleolithicum tot en met het neolithicum, maar deze worden niet op grote schaal aangetroffen. Archeologisch onderzoek in de nabije omgeving heeft uitgewezen dat het dekzandlandschap van Breda-West vanaf de bronstijd (circa 2000 v.chr.) vrij intensief bewoond is geweest. Hierbij is tevens een nieuw beeld ontstaan van de bewoning in de ijzertijd (500 v. Chr. tot begin van de jaartelling), Romeinse tijd (begin van de jaartelling tot circa 400 na Chr.) en vroege middeleeuwen ( na Chr.). Achterliggend doel van het onderzoek is het zo compleet mogelijk onderzoeken van enkele dekzandruggen in het landschap waardoor een duidelijk beeld gevormd kan worden van de bewoningsgeschiedenis, de ontwikkeling van de bewoning in de regio en het gebruik van de ruimte in al zijn aspecten op deze landschappelijke eenheden. In de late middeleeuwen en nieuwe tijd neemt de hoeveelheid activiteiten en de archeologische overblijfselen daarvan toe. Voor de gemeente Breda zijn naast de sporen uit de bronstijd tot en met de vroege middeleeuwen ook de sporen uit de late middeleeuwen (de periode van stadsontwikkeling), de sporen verbonden aan de Nassaus en de sporen uit de Tachtigjarige oorlog van groot belang. Ook onderwerpen uit meer recente perioden kunnen voor de geschiedenis en voor het verhaal van de stad Breda aanleiding zijn een archeologisch (voor)onderzoek te laten uitvoeren. In het noorden en noordwesten van Breda bevindt zich een lager gelegen en nat gebied. Het betreft een paleolandschap waar overstromingen en veengroei (afzettingen van Duinkerken, Walcheren laagpakket) een belangrijke rol spelen. Het landschap waarin de mensen gedurende de bewoningsperiode woonden is op diverse wijzen ingericht en gebruikt. De nalatenschap van deze inrichting en het DOELSTELLING 19

18 gebruik daarvan geeft ons weer de mogelijkheid inzicht te krijgen in het leef- en denkpatroon van de bewoners gedurende de late prehistorie en de middeleeuwen. De vraagstellingen bij dit thema beslaan een breed geheel, van nederzetting tot begravingen. Het doel is een beeld te creëren van het leven in de regio Breda. De aandacht bij het onderzoek naar het natuurlijke landschap is met name gericht op de niet door de mens beïnvloede omgeving c.q. die aspecten van de natuur die uiteindelijk het menselijk handelen hebben beïnvloed. Bij dit onderzoeksthema staat de ontstaanswijze van het gebied centraal. Er kan namelijk naast de landschappelijke ligging van de vindplaatsen ook een beeld verkregen worden van de ruimere regio. Het onderzoek dient antwoord te geven op de volgende gebiedsgerichte vragen uit het PvE : Zijn er sporen van de buitenwal uit 1637 aanwezig? Zijn er sporen van het Kampje Overakker aanwezig? Zijn er andere aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? In hoeverre is de Bavelsbroek daadwerkelijk ontgonnen? Kan in het plangebied de grens van de ontginningen in de Bavelsbroek worden waargenomen? Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig? Zijn er sporen uit (het neolithicum,) de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Is er bebouwing aanwezig? Zijn er nog andere (bewonings)sporen? Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? Naast deze onderzoeksvragen worden er in het PvE ook nog een aantal onderzoeksthema s en vraagstellingen vermeld die vanuit het totale archeologisch onderzoek in Breda-West zijn vertaald. In dit rapport staan deze weergegeven in bijlage 1. Indien deze relevant zijn voor de resultaten van dit onderzoek zal op deze vragen worden ingegaan in paragraaf 8.1. DOELSTELLING 20

19 6 WERKWIJZE Afb. 7. De locatie van de werkputten en het plangebied fase 3 aangegeven op huidige topografie Het veldwerk is op 7 juli 2014 uitgevoerd door medewerkers van de Afdeling Ruimte (team erfgoed) van de Gemeente Breda. Er werden twee werkputten aangelegd. In het PvE waren de geplande werkputten 20 bij 4 meter. De eerste werkput had ongeveer deze afmetingen maar de tweede werkput is smaller en korter geworden, namelijk 11 bij 2,60 meter. Doordat de tweede werkput tussen de onderkelderde voormalige bebouwing en een stamriool lag kon de breedte van 4 meter niet worden bereikt. Nadat deze sleuf over een lengte van 11 meter was aangelegd stuitten we op een grote verontreinigde plek, waardoor we, in overleg met het bevoegd gezag, hebben besloten de werkput niet verder aan te leggen. De proefsleuven zijn aangelegd om te komen tot een toetsing van de archeologische verwachtingswaarde van het plangebied. Middels deze onderzoeksstrategie is in totaal ongeveer 100 m2 onderzocht (circa 10 % van het nieuw te verstoren terrein behorende tot fase 3). Bij de aanleg van de werkputten is de bovengrond, bestaande uit de bouwvoor afgegraven tot op het niveau waar de grondsporen goed leesbaar waren. Het vlak is aangelegd met behulp van een graafmachine met gladde bak en waar nodig met de schop opgeschaafd. Het vlak is gefotografeerd, en vervolgens digitaal ingemeten met de robotic total station. De vlakhoogtes en de maaiveldhoogtes zijn om de WERKWIJZE 21

20 vijf meter gemeten. Alle sporen zijn gecoupeerd en gefotografeerd, en de archeologisch relevante sporen zijn gedocumenteerd en afgewerkt. Om de tien meter zijn profielen met een breedte van één meter gedocumenteerd en wanneer dit relevant was zijn de profielen over een grotere breedte afgestoken en gedocumenteerd. De hoofdmeetpunten zijn ingemeten door een landmeter van de gemeente Breda. Tijdens het onderzoek is gewerkt conform het Programma van Eisen en de KNA 3.3. WERKWIJZE 22

21 7 RESULTATEN 7.1 Ondergrond en stratigrafie De bodemopbouw in de profielen in werkput 1 en 2 is gelijkaardig. De natuurlijke bodem wordt gevormd door een lichtgele tot lichtgrijze dekzandbodem bestaande uit matig fijn zand (S 950, C-horizont). De bovenkant van het dekzand lag op circa 2,00 m + NAP. Daarbovenop was een 10 tot 15 centimeter dikke laag aanwezig bestaande uit grijs zeer lemig zand (bijna zeer zandige klei) (S 951). De kleiige laag wordt afgedekt door een dunne laag opgebracht humeuze grond. Deze laag is gevormd met donkergrijs bruin matig fijn zand (S 990, A-horizont). Hierboven zijn alleen grote verstoringspakketten aangetroffen. Afb. 8. Profiel 2 in werkput 2. Hier is de voor de twee werkputten kenmerkende bodemopbouw te zien In de meeste profielen die in fase 2 van het onderzoek ten noorden van het huidige plangebied zijn aangelegd, is boven de lemige laag (S 951) nog een veenlaag aangetroffen. Deze veenlaag is in de twee werkputten van deze fase niet meer gevonden. De landschappelijke situatie zoals deze geschetst wordt door Leenders in zijn CHI lijkt te kloppen. De twee proefsleuven liggen volgens de CHI op de flank van de Rug van Overakker. De lemige laag is waarschijnlijk tijdens een RESULTATEN 23

22 natte periode op het terrein afgezet, maar veenvorming heeft hier niet meer plaatsgevonden. 7.2 Sporen en Structuren Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er in totaal acht spoornummers uitgedeeld, waarvan er drie nummers behoren tot lagen in profielen (S 950, 951, 990). Het spoornummer 999 is gebruikt voor verschillende verstoringen. De spoornummers 003 en 004 zijn vervallen omdat deze sporen natuurlijk bleken te zijn. Alleen in werkput 1 zijn twee sporen gevonden, werkput 2 was leeg. Een greppel en een depressie In werkput 1 zijn twee sporen gevonden, een depressie en een greppel. In het midden van werkput 1 is een deel van een greppel (S 002) gevonden. Deze greppel is recent volgegooid met puin en afval. Waarschijnlijk is dit puin en afval gebruikt om de depressie die de gedempte greppel vormde, te dichten. De greppel is herkenbaar als perceelsscheiding op het kadastrale minuutplan van 1824 en op de topografische kaart van De greppel was noordoost-zuidwest georiënteerd. De onderste lagen van de greppel zijn opgevuld met donkerbruin lemig zand. Door opkomend grondwater kon de maximale diepte van de greppel niet bepaald worden, maar de greppel is minimaal één meter diep geweest. Helaas is er geen vondstmateriaal aangetroffen in de onderste lagen van de greppel. Het is niet duidelijk vanaf wanneer de greppel is gegraven, maar dat deze in de 19de eeuw nog in gebruik was, is af te leiden uit de kaarten uit die periode. Afb. 9. Doorsnede van een deel van de greppel S 002 in het profiel RESULTATEN 24

23 Afb. 10. Doorsnede van een deel van de depressie S 001 in het profiel. In de uiterste noordwesthoek van werkput 1 is een depressie (S 001) gevonden. Omdat dit spoor in de hoek lag, en de werkput niet in de richting van het spoor uitgebreid kon worden, is het niet duidelijk wat de functie van dit spoor is geweest. Misschien is het een kuil of is het een uitstulping van een andere greppel. Volgens de 19de eeuwse minuutplan en de kadasterkaart lag ongeveer een meter noordelijker nog een perceelsgreppel parallel aan S 002. De depressie is opgevuld met donkerbruin lemig zand met houtskoolspikkels. Ook in deze depressie is geen vondstmateriaal aangetroffen. 7.3 Vondsten Tijdens dit inventariserend veldonderzoek is er geen vondstmateriaal aangetroffen. RESULTATEN 25

24 RESULTATEN 26

25 8 CONCLUSIE De bodemopbouw in fase 3 van het plangebied bestaat uit een lichtgele tot lichtgrijze dekzandbodem met daarbovenop een grijze laag van zeer lemig zand, deze wordt afgedekt door een dunne laag opgebracht humeuze grond. Hierboven zijn alleen grote verstoringspakketten aangetroffen. Er zijn één greppel en een depressie gevonden. De greppel was noordoostzuidwest georiënteerd en was herkenbaar op het kadastrale minuutplan uit 1824 en de topografische kaart van Het is (mede door het gebrek aan vondstmateriaal) niet duidelijk wanneer deze greppel gegraven is maar het is wel duidelijk dat deze in de 19de eeuw nog als perceelsgreppel werd gebruikt. De functie van de depressie kon niet worden achterhaald, maar mogelijk is dit een kuil of een uitstulping van een greppel. Er is geen vondstmateriaal gevonden tijdens dit onderzoek. 8.1 Beantwoording onderzoeksvragen In deze paragraaf zullen de gebiedsspecifieke onderzoeksvragen die in het PvE zijn weergegeven worden beantwoord. De aanwezige archeologische dataset kon helaas de algemene onderzoeksvragen die uit het PvE afkomstig zijn niet beantwoorden. Zijn er sporen van de buitenwal uit 1637 aanwezig? Er zijn geen sporen aangetroffen die in verband kunnen worden gebracht met de buitenwal uit Zijn er sporen van het Kampje Overakker aanwezig? Er zijn geen sporen aangetroffen die in relatie gebracht kunnen worden met Kampje Overakker. Zijn er andere aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Tijdens deze fase van het onderzoek zijn geen aanwijzingen gevonden voor activiteiten uit de Spaanse tijd. Het onderzoek in de tweede fase heeft wel enkele musketkogels opgeleverd die mogelijk als munitie zijn gebruikt in de Tachtigjarige Oorlog. In hoeverre is de Bavelsbroek daadwerkelijk ontgonnen? Het is niet waarschijnlijk dat de Bavelsbroek voor akkerbouw is ontgonnen. Tijdens dit inventariserend veldonderzoek is één greppel (S 002) aangetroffen die richting het lage gedeelte de Bavelsbroek loopt. Deze greppel was noordoost-zuidwest CONCLUSIE 27

26 georiënteerd. Deze greppel was herkenbaar op het kadastrale minuutplan van 1824 en de topografische kaart van Waarschijnlijk is deze greppel pas in de 19de eeuw aangelegd, als perceelgrens en ter afwatering van het gebied. Kan in het plangebied de grens van de ontginningen in de Bavelsbroek worden waargenomen? Aan de hand van deze onderzoeksresultaten is het niet mogelijk om een begrenzing van de ontginningen in de Bavelsbroek vast te stellen. Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? De bodemopbouw in fase 3 van het plangebied bestaat uit een lichtgele tot lichtgrijze dekzandbodem met daarbovenop een grijze laag van zeer lemig zand, deze wordt afgedekt door een dunne laag opgebracht humeuze grond. Hierboven zijn alleen grote verstoringspakketten aangetroffen. Zijn er sporen uit het paleolithicum of mesolithicum aanwezig? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er geen sporen uit het paleolithicum of mesolithicum aangetroffen. Zijn er sporen uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er geen sporen uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aangetroffen. Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Tijdens dit inventariserend veldonderzoek zijn er één greppels en één depressie aangetroffen. De greppel S 002 is waarschijnlijk pas in de 19de eeuw gegraven, eerdere ontginningssporen zijn niet aangetroffen. Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? Er is een dunne laag opgebracht humeuze grond aangetroffen in beide werkputten. De greppel S 002 doorsnijdt deze laag. Het esdek was niet te dateren, er kan alleen geconcludeerd worden dat dit in ieder geval van vóór 1824 is. Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? Er zijn geen sporen aangetroffen die wijzen op de middeleeuwse oorsprong van de bewoning. Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Er zijn geen sporen van oudere infrastructuur aangetroffen. Is er bebouwing aanwezig? Er zijn geen resten van bebouwing aangetroffen. CONCLUSIE 28

27 Zijn er nog andere (bewonings)sporen? Tijdens dit inventariserend veldonderzoek zijn alleen een greppel en een depressie gevonden. Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? Het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven heeft geen sporen en vondsten ouder dan de nieuwe tijd B en C opgeleverd. Er zijn alleen een greppel en een depressie gevonden. Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? De informatiewaarde van de aangetroffen sporen is laag. De waardering van de sporen wordt nader toegelicht in hoofdstuk 9. CONCLUSIE 29

28 CONCLUSIE 30

29 9 WAARDERING EN AANBEVELING Er is een vindplaats aangetroffen, deze wordt gewaardeerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.3 (KNA 3.3). Dit waarderingsproces vindt plaats in een aantal stappen: 1. Waardering op basis van belevingsaspecten, waardering op basis van schoonheid en herinneringswaarde. 2. Waardering op basis van fysieke criteria, waardering op basis van gaafheid en conservering. 3. Waardering op basis van inhoudelijke criteria, waardering op basis van zeldzaamheid, informatie waarde, ensemblewaarde en representativiteit. Tabel 1 Scoretabel waardestelling uit de KNA 3.3 waarbij 1 de laagste waarde en 3 de hoogste waarde is waarden criteria scores beleving schoonheid n.v.t. herinneringswaarde n.v.t. fysieke kwaliteit gaafheid 1 conservering 2 inhoudelijke kwaliteit zeldzaamheid 1 informatie waarde 1 ensemblewaarde n.v.t. representativiteit n.v.t. 1. De criteria schoonheid en herinneringswaarde zijn alleen van toepassing op archeologische vindplaatsen die nog zichtbaar zijn in het landschap. Hier is dat niet het geval daarom is de belevingswaarde niet van toepassing op het onderzochte terrein. 2. Het criterium gaafheid krijgt een lage score. De conservering krijgt een middelhoge score omdat de aangetroffen sporen scherp aftekenen in het vlak, maar dit komt door de geringe ouderdom van de sporen. 3. Het criterium zeldzaamheid krijgt een lage score. De aangetroffen sporen zijn niet zeldzaam en leveren weinig nieuwe informatie op over de geschiedenis van het gebied. Het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven heeft plaatsgevonden op de locatie waar het terrein verstoord zal worden. Verwacht wordt dat volledig opgraven van de te verstoren gebieden niet meer informatie op zal WAARDERING EN AANBEVELING 31

30 leveren. Er is hier geen sprake van een behoudenswaardige vindplaats. Vervolgonderzoek op deze locaties wordt daarom niet geadviseerd. WAARDERING EN AANBEVELING 32

31 10 LITERATUUR Centraal College van Deskundigen, Kwaliteitsnorm nederlandse Archeologie, versie 3.2, Gouda. Bles, B.J. en R. Visschers, Bodemkaart van Nederland schaal 1 : Toelichting bij de herziene uitgave van blad 50 West Tilburg, Stiboka, Wageningen. Leenders, K.A.H.W., Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda, Breda. Nollen, J. en Campenhout, K. van, 2011, Breda Overakkerstraat , inventariserend veldonderzoek door middel van proeflseuven. Breda. Peters, F.J.C. en M.L. Craane, Programma van Eisen Breda. Overakkerstraat (oneven), ( ), Breda. Peters, F.J.C. en M.L. Craane, Selectiebesluit archeologie Overakkerstraat Woonzorgcomplex de IJpelaar Fase 2, (2011/59), Breda. Websites Noten 1. Nollen en Van Campenhout Peters en Craane Bles en Viscchers Leenders LITERATUUR 33

32 LITERATUUR 34

33 Bijlage 1: Onderzoeksthema s en vraagstellingen Zoals in paragraaf 5.2 staat vermeld dient er naast de gebiedsgerichte onderzoeksvragen ook aandacht te worden besteed aan onderstaande onderzoeksthema s en vraagstellingen die vanuit het totale archeologisch onderzoek in Breda-West zijn vertaald. Landschap Hoe zag de paleogeografie er uit? Wat is de geomorfologische achtergrond van het huidige landschap? Wat is de hydrologische ontwikkeling in het gebied? Welke ontwikkelingen van het landschap en het milieu vonden gedurende deze periode plaats en welke invloeden hadden deze op het leefmilieu van de mens? Bodem Tot op heden bestaat nog geen compleet beeld van de bodemopbouw in het centrum van Breda. Dit is onder andere het gevolg van het feit dat in de loop van de late middeleeuwen de mens op grote schaal het natuurlijk landschap heeft aangepast door middel van ophogingen. Enerzijds lijkt het landschap een belangrijke rol gespeeld te hebben bij het uitkiezen van de oudste nederzettingskern van Breda, anderzijds heeft men aan het eind van de 13e eeuw en het begin van de 14e eeuw op grote schaal de natuurlijke loop van de Mark teruggedrongen ten behoeve van uitbreiding en verdichting van de middeleeuwse kern. Ook bij de aanleg van de stadsverdediging lijkt het reliëf en landschap een belangrijke rol gespeeld te hebben. Informatie over de exacte wisselwerking tussen het natuurlijk landschap en de ontwikkeling en inrichting ligt op veel plaatsen in het bodemarchief opgeslagen. Archeologisch onderzoek naar het gebruik en de functie van beekdalen in het verleden heeft tot nu toe op kleine schaal plaats gevonden. Om beter inzicht te verkrijgen in de relatie en interactie tussen mens en beekdalen is het van belang de bodemopbouw en processen van bodemvorming in beekdalen beter in kaart te brengen. De hoger gelegen dekzandruggen zijn van oudsher geliefde plaatsen voor de mens om zich te vestigen. De ontwikkeling van cultuurlagen en esdekken is een belangrijk onderdeel van het archeologisch onderzoek. Op basis van deze ontwikkelingen kan een beter inzicht worden verkregen in het gebruik, de functie en betekenis van het landschap voor de mens. In Breda komen niet alleen pleistocene zandgronden voor die worden aangeduid als het Hoge, in het noordelijke deel van Breda komen holocene afzettingen voor, het Lage. In dit deel van Breda komen moeren (veengebieden), BIJLAGEN 35

34 dalletjes, dijken, beemden en donken voor. Vooral de beemden zijn een kenmerkend onderdeel van het Lage en werden als grasland werden in het verleden extensief gebruikt als hooilanden en voor het weiden van vee. De functie van en de relatie tussen het Lage en de mens is nog niet intensief onderzocht. Flora/fauna Wat was de aard van de begroeiing van het landschap gedurende de periode late prehistorie tot en met de middeleeuwen en welke invloeden had deze op de leefwijze van de mens? Welke wilde dieren kwamen in de vrije natuur in de omgeving van de nederzetting en de nederzetting zelf voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? Welke gedomesticeerde dieren kwamen in de omgeving van de nederzetting en in de nederzetting zelf voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? Het verkrijgen van informatie over de lange termijnontwikkeling van de vegetatie in de regio; de verhouding tussen de gebruikte en niet-gebruikte ruimte; de agrarische economie; de voedseleconomie; het gebruik van ruimte in huizen en op erven. Bewoning / Nederzetting Zijn er nederzettingssporen op het terrein aanwezig en welke datering hebben zij? Geef, indien mogelijk, een fasering binnen de nederzetting. Hoe is de bewoning gestructureerd losse erven of geconcentreerde bewoning? Is het mogelijk complete erven op dit terrein uit enige periode te onderzoeken? Wat is de verklaring voor de locatiekeuze ten opzichte van het natuurlijke landschap en indien mogelijk het cultuurlandschap? Welke relatie is er te leggen tussen eventueel in tijd opvolgende elementen in het landschap (bv nederzettingssporen en begravingen uit uiteenlopende perioden)? Is er een koppeling mogelijk tussen de archeologische en de historische gegevens en archieven en welke relevantie of betekenis heeft dit? Verkaveling Zijn er sporen van verkaveling in het terrein, en zo ja wat is de aard en de wijze van aanleg van de verkaveling (sloten, greppels, afrastering, etc.)? Wat is de vorm van de verkaveling en omvang van de omgrensde percelen, zowel binnen als buiten een eventuele nederzetting? Welke relatie is er te leggen tussen de perceelgrenzen en de vroegste kadasterkaarten? Waarvoor zijn de kavels gebruikt? Infrastructuur Komen er in het gebied sporen van paden, wegen en voorden voor en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? BIJLAGEN 36

35 Komen er in het gebied waterbeheerstructuren voor zoals dijken, gemalen, stuwen en (afwatering)sloten en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? Wat is de relatie tussen de gebouwen en de diverse elementen van de infrastructuur? Wat is de relatie tussen de vormen van infrastructuur en de historische gegevens over paden en wegen? Vestingbouw Zijn in het onderzoeksgebied sporen van vestingbouw of linies (onverstoord) aanwezig? Welke fasen uit de vestingbouw zijn op het terrein aanwezig? Zijn de sporen van vestingbouw te koppelen aan de vestingkaarten (uitgave gemeente Breda 2008)? Complextype/Ensemble Hoe kan de locatie beschreven worden in termen van ensembles van sporentypen en -clusters? Het gaat erom ensembles te typeren opgebouwd vanuit de meest enkelvoudige vorm tot de meest samengestelde vorm. Deze getypeerde (representatieve of juist uitzonderlijke) ensembles hebben de functie van bouwsteen in de beschrijving van de aard van het gehele complextype. Het verkrijgen van inzicht in de lange termijnontwikkeling van de bewoning in de regio en daaraan gerelateerd het gebruik van de ruimte. Inzicht krijgen in de begrenzing en het karakter van de bewoningssporen; inzicht krijgen in de ruimtelijke en chronologische relatie tussen bewoningssporen uit verschillende perioden; vraagstukken omtrent continuïteit en discontinuïteit in bewoning beantwoorden; inzicht krijgen in de functie en het gebruik van zones in het landschap, bijvoorbeeld de situering van site en off-site, nederzetting en grafvelden, dekzandrug en beekdal. BIJLAGEN 37

36 Bijlage 2: Sporenlijst PUT SPOOR SPOORAARD BEGIN PER EIND PER NAP ONDER NAP BOVEN OPMERKING DP via RTS GR 1,80 via RTS NAT 1,88 via RTS NAT 1,88 via RTS LG C-horizont LG klei/leem laag op LG A-horizont VERST recente verstoring LG via RTS LG LG A-horizont VERST BIJLAGEN 38

37 Bijlage 3: Allesporenkaart werkput 1 en 2 BIJLAGEN 39

38 Bijlage 4: Allesporenkaart op kadastrale minuutplan 1824 BIJLAGEN 40

39 Bijlage 5: Allesporenkaart op kadasterkaart 1870 BIJLAGEN 41

40 BIJLAGEN 42