Breda Verlengde Stationslaan, Liniestraat - Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

Transcriptie

1 Breda Verlengde Stationslaan, Liniestraat - Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

2 COLOFON Titel: Verlengde Stationslaan, Liniestraat Erfgoedrapport Breda 98 Auteurs: drs. J.H. Nollen en L. de Jonge MA Kaarten: L. de Jonge Eindredactie en autorisatie: drs. F.J.C. Peters Veldwerk en uitwerking: J. Harmanus, L. de Jonge, J.H. Nollen, A. Peemen, vrijwilligers gemeente Breda Senior archeoloog: drs. F.J.C. Peters ISSN: Gemeente Breda, 2012 Directie Ontwikkeling Afdeling Ruimte Postbus RH Breda

3 Breda Verlengde Stationslaan, Liniestraat Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven drs. Joeske Nollen, Lina de Jonge MA

4

5 Samenvatting In opdracht van de gemeente Breda heeft het Bureau Cultureel Erfgoed op 26 en 27 januari 2012 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd op een terrein aan de Liniestraat te Breda. Het plangebied maakt onderdeel uit van het onderzoeksgebied Stationszone, waarbinnen het plangebied 5 betreft. Aanleiding voor het onderzoek is de ontwikkeling van de Stationszone waarbij bodemverstorende werkzaamheden zullen plaatsvinden. Het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven op het terrein Drie Hoefijzers Noord heeft geen sporen ouder dan de nieuwe tijd opgeleverd. Er zijn greppels en paalsporen aangetroffen die in verband staan met de percelering van het terrein. Verder is er een aantal paalsporen en kuilen aangetroffen die vermoedelijk recent van aard zijn. Een groot deel van het terrein is verstoord door de sloopwerkzaamheden van de Oranjeboom bottelarij. In de onverstoorde delen zijn geen aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van de dekzandkop Spoordonk. Het vermoeden bestaat dat het terrein in de late fase van de vestingbouw (17de / 18de eeuw) reeds is afgegraven. De ligging van een dekzandkop net buiten de vesting zou namelijk uit strategisch oogpunt niet erg gunstig zijn.

6

7 Inhoudsopgave 1 Inleiding ligging en aard van het terrein landschappelijke gegevens en historische context archeologische achtergronden doelstelling werkwijze resultaten conclusie waardering en aanbeveling literatuur- 37 Bijlage 1: sporenlijst- 39 Bijlage 2: vondstenlijst en aardewerk inventarisatielijst- 40 Bijlage 3: Allesporenkaart werkput 1-41 Bijlage 4: Allesporenkaart werkput 2-42 Bijlage 5: Allesporenkaart werkput 3-43 Bijlage 6: Allesporenkaart werkput 4-44 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN. LINIESTRAAT INHOUDSOPGAVE 9

8 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN. LINIESTRAAT INHOUDSOPGAVE 10

9 1 INLEIDING In opdracht van de Gemeente Breda is op 26 en 27 januari 2012 een inventariserend en waardestellend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd op het braakliggende terrein Drie Hoefijzers Noord aan de Liniestraat te Breda. Direct ten zuiden van dit plangebied heeft in 2009 reeds archeologisch onderzoek plaatsgevonden (Breda, Christiaan Huygensstraat Liniestraat, BR ). Omdat er destijds een tijdelijke geluidswal ter hoogte van het huidige plangebied lag moest deze locatie nog onderzocht worden. Het plangebied maakt onderdeel uit van het onderzoeksgebied Stationszone, waarbinnen het plangebied 5 betreft. In het kader van de ontwikkeling van de Stationszone legt de gemeente Breda een nieuwe weg aan: de Stationslaan. Deze nieuwe laan zal deels door de huidige Liniestraat lopen. Bij de aanleg zal de bodem dieper dan 0,30 m onder maaiveld verstoord gaan worden. 1 Het doel van het inventariserend veldonderzoek is op een snelle en betrouwbare wijze inzicht te verschaffen in de aanwezigheid van archeologische resten in het plangebied. Daarbij dient voldoende inzicht te worden gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen. Belangrijk is dat op basis van het inventariserend veldonderzoek een beslissing kan worden genomen of verder (voor)onderzoek in het gebied noodzakelijk en verantwoord is. Adminstratieve gegevens Provincie Noord Brabant Gemeente Breda Plaats Breda Toponiem Verlengde Stationslaan, Liniestraat Objectcode BR Noord-coördinaten / , / Zuid-coördinaten / , / Kaartblad 44 D Onderzoeksmeldingsnummer Opdrachtgever Gemeente Breda Bevoegd gezag Gemeente Breda, drs. Erik Peters Uitvoerder Gemeente Breda, Bureau Cultureel Erfgoed Sr. Archeoloog drs. Joeske Nollen Veldmedewerkers Lina de Jonge MA, John Harmanus, vrijwilligers gemeente Breda BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT INLEIDING 11

10 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT INLEIDING 12

11 2 LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN Afb. 1. Plangebied Verlengde Stationslaan, Liniestraat op topografische ondergrond. Het inventariserend veldonderzoek heeft plaatsgevonden in plangebied 5 van het onderzoeksgebied Stationszone net ten noorden van het centrum van Breda. Het plangebied ligt op het braakliggende terrein Drie Hoefijzers Noord met de Liniestraat in het noorden en het spoor richting Tilburg in het zuiden. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 8250 m2, waarvan tijdens het inventariserend veldonderzoek circa 640 m2 (circa 8%) is onderzocht door middel van proefsleuven. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN 13

12 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LIGGING EN AARD VAN HET TERREIN 14

13 3 LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT Afb. 2. Fysisch landschap in de omgeving van het plangebied (Leenders 2006). Op de bodemkaart, geomorfologische kaart, en de grondwatertrappenkaart is het plangebied niet gekarteerd omdat dit is gelegen binnen de bebouwde kom van de gemeente Breda. Leenders (2006) heeft het fysisch landschap van het plangebied echter wel gekarteerd. De oostelijke en westelijke uitersten van het plangebied liggen op de lage dekzandrug Bredase aard (10.018). Het merendeel van het plangebied is gelegen op de hoge dekzandrug Spoordonk (11.067). Het plangebied ligt net buiten de vesting van de stad Breda. Het was gelegen in de verboden kring rondom de vesting waar niet gebouwd mocht worden, om zo het schootsveld open te houden. Het vermoeden bestaat dat het terrein in de latere fase van de vestingbouw (17de / 18de eeuw) is afgegraven. De hoger gelegen dekzandkop Spoordonk op deze locatie net buiten de vesting zal uit strategisch oogpunt niet erg gunstig zijn geweest. Mogelijk is er voor gekozen deze dekzandkop af te graven, zodat de vesting optimaal verdedigd kon worden. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT 15

14 Afb. 3. De vestingwerken in 1869, plangebied rood omcirkeld (BCE, gemeente Breda). Trekpad Speelhuislaan Terheijdenseweg Coehoorn Vughtstraat Vijfhuizerstraat Donk Donkstraat Bek-af Weibnom Douglas Duifhuis Deensche Garde Camus? Hollandse Gard Prins Maurits Farse Hoge steenweg Teteringsedijk Water Lunet Mansfield Boschpoort Bosch Casopijn Elsstraat Lunet B Horn Leugenaar Nassau Wallon Maurits F. Rijngraaf linker vijver Princes Bremen Leurse baan Brandenburg Martini Osnabruck Loopschans Haagse poort Scholten Prins Lovensdijk Nassau Steenweg naar de Hage Lunet A Oude Antwerpse baan Aa of Weerijs Molenstraat Bulow Zaanmark Holland Grote Sluis Balfort Holland Boeimeerweg Mark Ginnekenpoort de West Noord Makaij Greve Rohan Partij? Steenweg naar Ginneken Chasse Galwart Loopschans Regter Vijver Loopschans Molengrachtstraat Molenlei-Rulle ± m. 5. De situatie van de vesting vlak voor de sloop, Gemeente Breda. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LANDSCHAPPELIJKE GEGEVENS EN HISTORISCHE CONTEXT 16

15 4 ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN In het kader van de ontwikkeling van de stationszone en de nabij gelegen bedrijven en industrieterreinen zijn er in de directe omgeving van het plangebied al veel onderzoeken uitgevoerd. Het plangebied valt binnen het plangebied dat in 2009 reeds is onderzocht (onderzoeksmelding 33529, BR ). De locatie van het huidige plangebied kon destijds echter niet worden onderzocht, omdat er een tijdelijke geluidswal was opgeworpen. Deze locatie diende nu alsnog te worden onderzocht. Tijdens het al uitgevoerde onderzoek zijn vijf greppels aangetroffen waarvan er drie in de 16de of 17de eeuw kunnen worden gedateerd op basis van het aangetroffen aardewerk. De greppels hebben een noord-zuid oriëntatie. Tijdens het onderzoek is niet duidelijk geworden of de sporen doorlopen tot onder de huidige Liniestraat, of afbuigen in oostelijke of westelijke richting. Het is mogelijk dat de greppels verband houden met de verdediging van de vesting in de Spaanse tijd. 2 De greppels kunnen echter ook verband houden met de ontginningen van het Voortbos vanaf de 14de eeuw. 3 Dit onderzoek heeft deel uitgemaakt van een serie archeologische onderzoeken die zijn uitgevoerd op het terrein van Interbrew (onderzoeksmelding 9988, BR ; onderzoeksmelding 26730, BR ; onderzoeksmelding 33529, BR ; onderzoeksmelding 33968, BR ). Bij de onderzoeken op dit terrein zijn ten zuiden van de spoorlijn Breda-Tilburg resten van de vesting van Breda aangetroffen. In 2005 zijn hier door middel van proefsleuven verschillende fasen van de vesting van Breda aangetroffen (onderzoeksmeldingsnummer 9988). Er zijn grachten van de vesting uit de periode van het Oud-Nederlandse stelsel aangetroffen, maar ook uit de periode daarna toen de vesting is omgevormd naar het Nieuw-Nederlandse stelsel dat vanaf 1682 is aangelegd. De omvorming van de vesting wordt toegeschreven aan Menno van Coehoorn. 4 Tijdens vervolgonderzoek op hetzelfde terrein in 2008 is muurwerk aangetroffen van het ravelijn Prins Maurits (onderzoeksmeldingsnummer 26730). Dit ravelijn is een voor het bastion gelegen eiland of driehoek en wordt toegeschreven aan de aanpassingen die zijn gedaan voor de omvorming naar het Nieuw- Nederlandse stelsel. 5 In 2003 is booronderzoek uitgevoerd waarbij de C-horizont ten zuiden van de Liniestraat op 0,85 tot 1,45 m mv is aangetroffen (onderzoeksmelding 33968). 6 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN 17

16 Onderzoeksmelding (BR , vondstmelding ) betreft een booronderzoek ter hoogte van het stationsplein en de Willemstraat in het centrum van het huidige onderzoeksgebied. Hierbij is een deel van de vestingwerken in kaart gebracht. Ten noorden van het station zijn twee proefsleufonderzoeken uitgevoerd (onderzoeksmelding 37326, BR , waarneming ; onderzoeksmelding 49893, BR-28-09). Bij deze onderzoeken zijn voornamelijk sporen aangetroffen die verband houden met oude infrastructuur. Ook bij de onderzoeken aan de Menno van Coehoornstraat in 1981 en 2005, ten zuiden van het plangebied, zijn sporen van de vestingwerken aangetroffen (onderzoeksmeldingsnummer en 13393, BR ). 7 Het gaat om de contregarde Holland en maakt onderdeel uit van het Nieuw-Nederlandse stelsel. Uit de archeologische onderzoeken is gebleken dat de werkelijke locatie van de grachten en muurwerk niet geheel overeenkomt met de locatie op de huidige kaarten. 8 Afb. 4. Onderzoeksmeldingen, waarnemingen en vondstmeldingen rondom het plangebied (50273) zoals vermeld in Archis2. Verlengde Stationslaan, Liniestraat / Legenda VONDSTMELDINGEN ONDERZOEKSMELDINGEN TOP10 ((c)tdn) bebouwd gebied doorgaande wegen bos bouwland weiland boomgaard/kwekerij heide zand begraafplaats water overig bodemgebruik PROVINCIES m N Archis / BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN 18

17 5 DOELSTELLING Archeologisch onderzoek in West-Brabant is tot voor kort vrijwel uitsluitend gericht geweest op de ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse stadskernen. Onderzoek naar de plattelandsbewoning uit het verleden is pas sinds 1995 van de grond gekomen. Ten westen van Breda is sinds 1998 archeologisch onderzoek uitgevoerd waarbij de bewoning in relatie tot het landschap centraal staat. Er wordt gekeken naar nederzettingsdynamiek en het ontstaan van het cultuurlandschap. In de omgeving van Breda kunnen archeologische sporen en vondsten worden aangetroffen uit het paleolithicum tot en met het neolithicum, maar deze worden niet op grote schaal aangetroffen. Archeologisch onderzoek in de nabije omgeving heeft uitgewezen dat het dekzandlandschap van Breda-West vanaf de bronstijd (circa 2000 v.chr.) vrij intensief bewoond is geweest. Hierbij is tevens een nieuw beeld ontstaan van de bewoning in de ijzertijd (500 v. Chr. tot begin van de jaartelling), Romeinse tijd (begin van de jaartelling tot circa 400 na Chr.) en vroege middeleeuwen ( na Chr.). Achterliggend doel van het onderzoek is het zo compleet mogelijk onderzoeken van enkele dekzandruggen in het landschap waardoor een duidelijk beeld gevormd kan worden van de bewoningsgeschiedenis, de ontwikkeling van de bewoning in de regio en het gebruik van de ruimte in al zijn aspecten op deze landschappelijke eenheden. In de late middeleeuwen en nieuwe tijd neemt de hoeveelheid activiteiten en de archeologische overblijfselen daarvan toe. Voor de gemeente Breda zijn naast de sporen uit de bronstijd tot en met de vroege middeleeuwen ook de sporen uit de late middeleeuwen (de periode van stadsontwikkeling), de sporen verbonden aan de Nassaus en de sporen uit de Spaanse tijd van groot belang. Het landschap waarin de mensen gedurende de bewoningsperiode woonden is op diverse wijzen ingericht en gebruikt. De nalatenschap van deze inrichting en het gebruik daarvan geeft ons weer de mogelijkheid inzicht te krijgen in het leef- en denkpatroon van de bewoners gedurende de late prehistorie en de middeleeuwen. De vraagstellingen bij dit thema beslaan een breed geheel, van nederzetting tot begravingen. Het doel is een beeld te creëren van het leven in de regio Breda. De aandacht bij het onderzoek naar het natuurlijke landschap is met name gericht op de niet door de mens beïnvloede omgeving c.q. die aspecten van de natuur die uiteindelijk het menselijk handelen hebben beïnvloed. Bij dit onderzoeksthema staat de ontstaanswijze van het gebied centraal. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT DOELSTELLING 19

18 Er kan namelijk naast de landschappelijke ligging van de vindplaatsen ook een beeld verkregen worden van de ruimere regio. De volgende gebiedsspecifieke onderzoeksvragen zijn geformuleerd, die aan de hand van de resultaten van het inventariserend veldonderzoek beantwoord zouden moeten kunnen worden: Zijn er sporen van de vestingwerken aanwezig binnen de plangebieden aanwezig? Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig? Zijn er sporen uit (het neolithicum,) de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Is er bebouwing aanwezig? Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een legerkamp, of omwalling? Zijn er nog andere (bewonings)sporen? Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? Naast deze gebiedsspecifieke onderzoeksvragen dient aandacht te worden besteed aan onderstaande onderzoeksthema s en vraagstellingen die vanuit het totale archeologisch onderzoek in Breda-West zijn vertaald. Het onderzoek betreft een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) ter plaatse van de voorgenomen zone met bodemingrepen. Bij het onderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen richtinggevend: Landschap Hoe zag de paleogeografie er uit? Wat is de geomorfologische achtergrond van het huidige landschap? Wat is de hydrologische ontwikkeling in het gebied? Welke ontwikkelingen van het landschap en het milieu vonden gedurende deze periode plaats en welke invloeden hadden deze op het leefmilieu van de mens? Flora/fauna Wat was de aard van de begroeiing van het landschap gedurende de periode late prehistorie tot en met de middeleeuwen en welke invloeden had deze op de leefwijze van de mens? BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT DOELSTELLING 20

19 Welke wilde dieren kwamen in de vrije natuur in de omgeving van de nederzetting voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? Welke gedomesticeerde dieren kwamen in de omgeving van de nederzetting voor, zowel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens? het verkrijgen van informatie over de lange termijnontwikkeling van de vegetatie in de regio; de verhouding tussen de gebruikte en niet-gebruikte ruimte; de agrarische economie; de voedseleconomie; het gebruik van ruimte in huizen en op erven. Bewoning / Nederzetting Zijn er nederzettingssporen op het terrein aanwezig en welke datering hebben zij? Hoe is de bewoning gestructureerd losse erven of geconcentreerde bewoning? Is het mogelijk complete erven op dit terrein uit enige periode te onderzoeken? Wat is de verklaring voor de locatiekeuze ten opzichte van het natuurlijke landschap en indien mogelijk het cultuurlandschap? Welke relatie is er te leggen tussen eventueel in tijd opvolgende elementen in het landschap (bv nederzettingssporen en begravingen uit uiteenlopende perioden)? Is er een koppeling mogelijk tussen de archeologische en de historische gegevens en archieven en welke relevantie of betekenis heeft dit? Welke dieren (gedomesticeerd en wild) kwamen in de nederzetting zelf of in de omgeving daarvan voor, zowel op het land als in het water, wat was de aard van de relatie van de mens met deze dieren en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens ter plaatse van de archeologische vindplaats? Verkaveling Zijn er sporen van verkaveling in het terrein, en zo ja wat is de aard en de wijze van aanleg van de verkaveling (sloten, greppels, afrastering, etc.)? Wat is de vorm van de verkaveling en omvang van de omgrensde percelen, zowel binnen als buiten een eventuele nederzetting? Welke relatie is er te leggen tussen de perceelgrenzen en de vroegste kadasterkaarten? Waarvoor zijn de kavels gebruikt? Infrastructuur Komen er in het gebied sporen van paden, wegen en voorden voor en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? Komen er in het gebied waterbeheerstructuren voor zoals dijken, gemalen, stuwen en (afwatering)sloten en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied? BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT DOELSTELLING 21

20 Wat is de relatie tussen de gebouwen en de diverse elementen van de infrastructuur? Wat is de relatie tussen de vormen van infrastructuur en de historische gegevens over paden en wegen? Vestingbouw Zijn in het onderzoeksgebied sporen van vestingbouw of linies (onverstoord) aanwezig? Welke fasen uit de vestingbouw zijn op het terrein aanwezig? Zijn de sporen van vestingbouw te koppelen aan de vestingkaarten (uitgave gemeente Breda 2008)? Complextype/Ensemble Hoe kan de locatie beschreven worden in termen van ensembles van sporentypen en -clusters? Het gaat erom ensembles te typeren opgebouwd vanuit de meest enkelvoudige vorm tot de meest samengestelde vorm. Deze getypeerde (representatieve of juist uitzonderlijke) ensembles hebben de functie van bouwsteen in de beschrijving van de aard van het gehele complextype. Het verkrijgen van inzicht in de lange termijnontwikkeling van de bewoning in de regio en daaraan gerelateerd het gebruik van de ruimte. Inzicht krijgen in de begrenzing en het karakter van de bewoningssporen; inzicht krijgen in de ruimtelijke en chronologische relatie tussen bewoningssporen uit verschillende perioden; vraagstukken omtrent continuïteit en discontinuïteit in bewoning beantwoorden; inzicht krijgen in de functie en het gebruik van zones in het landschap, bijvoorbeeld de situering van site en off-site, nederzetting en grafvelden, dekzandrug en beekdal. Op basis van het inventariserend veldonderzoek dient uitspraak te worden gedaan over de eventuele aanwezigheid van archeologische relicten in het plangebied. Daarbij dient voldoende inzicht te worden gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen, op basis waarvan vervolgens een selectieadvies opgesteld wordt. In dit advies kunnen maatregelen voor vervolgonderzoek en eventueel behoud worden opgenomen. Het definitieve selectiebesluit is voorbehouden aan het bevoegd gezag, afdeling Ruimte van de gemeente Breda. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT DOELSTELLING 22

21 6 WERKWIJZE In totaal zijn tijdens het onderzoek vier werkputten aangelegd (Afb. 5). Werkput 1, 2 en 3 zijn aangelegd met min of meer een oost-west oriëntatie parallel aan de Liniestraat. Werkputten 1 en 2 hadden een lengte van circa 40 meter en waren gemiddeld 4 meter breed. Werkput 3 is in twee delen aangelegd, vanwege de aanwezigheid van een mogelijk explosief in de bodem. De werkput had een totale lengte van circa 40 meter en was 4 meter breed. Werkput 4 was in de oostelijke hoek van het plangebied gepland met afmetingen van 40 x 4 meter en een oost-west oriëntatie. Ook deze put moest wegens de aanwezigheid van een mogelijk explosief object ongeveer 10 meter richting het westen verplaatst worden. Na circa 14 meter van de put te hebben aangelegd bleek dat het westelijke gedeelte recentelijk verstoord was. Op Afbeelding 7 is te zien dat ter hoogte van deze verstoring de voormalige Oranjeboom bottelarij heeft gestaan. In overleg met het bevoegd gezag is besloten de overige 26 meter van de werkput haaks richting het noorden aan te leggen. De proefsleuven zijn aangelegd om te komen tot een toetsing van de archeologische verwachtingswaarde van het plangebied. In totaal is er een oppervlakte van ongeveer 640 vierkante meter onderzocht door middel van proefsleuven. Conform de onderzoeksstrategie opgesteld in het PvE is circa 8 % van het plangebied onderzocht. Bij de aanleg van de werkputten is de bovengrond, bestaande uit de bouwvoor afgegraven tot op het niveau waar de grondsporen goed leesbaar waren. Het vlak is aangelegd met behulp van een graafmachine met gladde bak en waar nodig met de schop opgeschaafd. Vervolgens is het vlak gefotografeerd en ingemeten met de robotic Total Station. De vlakhoogtes en de maaiveld hoogtes zijn om de vijf meter gemeten. Alle sporen zijn gecoupeerd, en de archeologisch relevante sporen zijn gedocumenteerd en afgewerkt. Om de 10 meter zijn de profielen met een breedte van 1 meter gedocumenteerd en wanneer dit relevant was zijn de profielen over een grotere breedte afgestoken en gedocumenteerd. Het meetsysteem is via hoofdmeetpunten binnen het plangebied nauwkeurig gekoppeld aan het Rijksdriehoeksnet. De hoofdmeetpunten werden ingemeten door landmeters van de gemeente Breda. Tijdens het onderzoek is gewerkt conform het Programma van Eisen en de KNA 3.2. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT WERKWIJZE 23

22 Afb. 5. De locatie van de werkputten aangegeven in huidige topografie. BREDAVERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT WERKWIJZE 24

23 7 RESULTATEN 7.1 Ondergrond en stratigrafie Om inzicht te krijgen in de bodemopbouw van het gebied zijn, waar mogelijk, om de 10 meter profielen van de werkputten afgestoken, gedocumenteerd en bestudeerd. In werkput 1 en 3 is een vergelijkbare bodemopbouw waargenomen. Op een diepte van ongeveer 50 tot 90 centimeter onder maaiveld is het natuurlijke dekzand (S 950 en 951) aangetroffen. Het dekzand lag in werkput 1 in het westen op circa 1,20 m + NAP en in het oosten op 1,50 m + NAP. Het dekzand in werkput 3 lag echter iets lager, in het westen op 1,06 m + NAP en in het oosten op 0,92 m + NAP. In beide werkputten was nog een dun laagje esdek (S 990) op het dekzand aanwezig, afgedekt door een jongere bouwvoor (S 991) en/of een recentelijk verstoord pakket (S 999). In werkput 2 is op een diepte van circa 60 centimeter onder het maaiveld het natuurlijke dekzand aangetroffen. Het dekzand lag in het westen van de werkput op 1,36 m + NAP en in het oosten op 1,17 m + NAP. In deze werkput was geen esdek aanwezig, maar lag het recentelijk verstoorde pakket (S 999) direct op het dekzand. In werkput 4 is het natuurlijke dekzand iets dieper gelegen, namelijk circa 115 centimeter onder het maaiveld. Dit dekzand lag in het zuiden van de werkput op 1,10 m + NAP en in het noorden op 0,94 m + NAP. In de meeste profielen in deze werkput werd het dekzand afgedekt door een esdek (S 990) met daarboven een jongere bouwvoor (S 991) en een recentelijk verstoord pakket (S 999). Afb. 6. Profiel 5 werkput 1 met op het dekzand een esdek BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 25

24 Volgens Leenders (2006) zou het grootste deel van de werkput op de dekzandkop Spoordonk hebben gelegen, en de uiterste westelijke en oostelijke delen op de lage dekzandrug de Bredase Aard. Het niveau van het dekzand in de werkputten vertoont van west naar oost eerst een lichte stijging (circa 30 centimeter), waarna het niveau weer daalt (circa 60 centimeter). Het is echter lastig te beoordelen of de waargenomen situatie nog het natuurlijke dekzandniveau vertegenwoordigd, of dat het terrein al eerder is afgegraven. Het vermoeden bestaat dat het terrein in de latere fase van de vestingbouw (17de/18de eeuw) reeds is afgegraven. De ligging van de dekzandkop (Spoordonk) net buiten de vesting zal strategisch gezien niet erg gunstig zijn geweest. In dat geval zullen de aangetroffen sporen en het esdek (S 990) van na deze fase dateren. 7.2 Sporen en structuren Afb. 7. Luchtfoto van de voormalige Oranjeboombottelarij in het plangebied Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er in totaal 35 spoornummers uitgedeeld, waarvan er vier aan lagen zijn uitgedeeld (S 950, 951, 990, 991) en S 001 en 999 zijn aan recente verstoringen in het vlak en in de profielen gegeven. Grote delen van met name werkput 1 en 2 bleken verstoord te zijn, vermoedelijk door de sloopwerkzaamheden van de Oranjeboom bottelarij (Afb. 7). Acht sporen (S 015, 017, 018, 021, 022, 026, 028, 030) bleken na couperen ook onderdeel te zijn van de recente verstoringen en zijn vervallen. Verder zijn er twee greppels, 1 mogelijke greppel, drie kuilen en vijftien paalsporen aangetroffen, die hieronder uitgebreid zullen worden beschreven. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 26

25 Afb. 8. Linksonder: Greppel S 003 in werkput 1 Afb. 9. Rechtsonder: Greppel S 025 in werkput 3 Percelering Er zijn diverse sporen aangetroffen, die in verband gebracht kunnen worden met de percelering van het gebied. In werkput 1 is de noordwest-zuidoost georiënteerde greppel S 003 aangetroffen. Het greppeltje had een breedte van 42 centimeter en was 18 centimeter diep, en tekende zich hoekig af in de coupe. Uit het spoor is aardewerk verzameld, dat een datering in de late middeleeuwen B tot de nieuwe tijd B oplevert ( ). Er is een pootje van vermoedelijk een grape van witbakkend aardewerk met uitwendig loodglazuur verzameld en een worstoor van roodbakkend aardewerk met loodglazuur. Op de kadastrale minuutplan van 1824 ligt het greppeltje min of meer op de locatie van een perceelsgrens. Vermoedelijk gaat het hier dus om een perceelgreppeltje. De interpretatie van het westelijk gelegen spoor S 002 is niet geheel duidelijk, vanwege de ligging tussen verstoorde delen in het vlak. Het is mogelijk dat het de onderkant is van een perceelsgreppel, die op de kadastrale minuutplan 1824 parallel aan de greppel S 003 te zien is. In werkput 3 is slechts één spoor gedocumenteerd, namelijk greppel S 025. De greppel heeft min of meer een noord-zuid oriëntatie, is 134 centimeter breed en 28 centimeter diep. Het spoor loopt parallel aan de op de kadastrale minuutplan 1824 zichtbare perceelsgrenzen. Mogelijk staat ook deze greppel in verband met de percelering van het gebied. Tot slot lijken in de westelijke helft van werkput 2 de paalsporen S 012, 013, 014, 016, 019 en 020 in een noord-zuid georiënteerde cluster te liggen, maar niet in een rechte lijn (Afbeelding 11). De spoordiepte van deze paalsporen varieert van 6 tot 38 centimeter. Mogelijk hebben deze paaltjes als perceelscheiding gediend. Op de kadastrale minuut van 1824 is iets ten oosten van de paalsporen inderdaad een perceelgrens aanwezig. Uit paalspoor S 012 is een moderne glazen knikker verzameld, te dateren in de 20ste eeuw. In paalspoor S 013 is een fragment roodbakkend aardewerk aangetroffen, dat in de late middeleeuwen B tot nieuwe tijd B te dateren is. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 27

26 Afb. 10. Van links naar rechts: greppel S002, de cluster paalsporen en greppel S025 Afb. 11. De cluster paalsporen in werkput 2 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 28

27 Kuilen en paalsporen De sporen S 007, 008 en 011 zijn geïnterpreteerd als (afval)kuilen. Deze kuilen zijn te dateren in de nieuwe tijd op basis van het aangetroffen vondstmateriaal. In S 007 zijn fragmenten van dakpannen, bakstenen en roodbakkend aardewerk gevonden. Deze vondsten dateren de kuil in de nieuwe tijd B. Uit kuil S 008 zijn 18 vondsten verzameld, die het spoor in de nieuwe tijd A tot nieuwe tijd B dateren. Er zijn fragmenten roodbakkend aardewerk, fragmenten baksteen, leisteen, een steeltje van een kleipijp en dierlijk botmateriaal in de kuil aangetroffen. In het afvalkuiltje S 011 is een vrijwel complete bloempot aangetroffen. De bloempot is industrieel vervaardigd en te dateren in de 19de of de 20ste eeuw. In werkput 1 zijn vijf paalsporen gedocumenteerd (S 004, 005, 006, 009, 010), die niet tot een structuur lijken te horen. De spoordieptes variëren van 4 tot 22 centimeter. Uit de sporen S 004 en 010 zijn een aantal vondsten verzameld, die een datering opleveren in respectievelijk de late middeleeuwen B tot nieuwe tijd A en de late middeleeuwen B tot nieuwe tijd B. In werkput 2 zijn twee sporen (S 023 en 024) geïnterpreteerd als paalsporen, maar deze waren nog slechts 8 en 2 centimeter diep. Het is voor deze sporen niet met zekerheid te zeggen dat het daadwerkelijk om paalsporen gaat. Tot slot zijn in werkput 4 twee sporen (S 027 en 029) geïnterpreteerd als paalsporen. De functie en datering van deze paalsporen is onduidelijk. 7.4 Vondsten Tijdens het Inventariserend veldonderzoek zijn er dertien vondstnummers uitgedeeld (64 stuks, 2070,9 gram). De vondsten zijn te dateren in de late middeleeuwen B tot in de nieuwe tijd. Alle vondsten zijn afkomstig uit archeologische sporen. Hieronder zullen de vondsten per materiaalcategorie worden besproken. Afb. 12. Het afvalkuiltje S 011 met de bloempot Afb. 13. De archeologisch complete bloempot uit S 011 Metaal Er zijn vijf metalen objecten verzameld (92,5 gram), dit is 8 % van het totale aantal fragmenten binnen het vondstenspectrum. De metaalvondsten zijn afkomstig uit drie verschillende archeologische sporen. Er is besloten alle metalen objecten af te stoten. Het betreft namelijk fragmenten roest en recente ijzeren objecten. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 29

28 Aardewerk Tijdens het veldonderzoek zijn er 19 fragmenten aardewerk verzameld (589 gram), dit is 30 % van het totale aantal vondsten binnen het vondstenspectrum. De aardewerkfragmenten zijn afkomstig uit tien verschillende sporen. In deze sporen zijn fragmenten roodbakkend aardewerk, steengoed en witbakkend aardewerk aangetroffen. Uit het afvalkuiltje S 011 is een vrijwel complete industrieel vervaardigde bloempot aangetroffen, die te dateren is in de 19de of 20ste eeuw (Afbeelding 12). De aardewerkvondsten uit de sporen kunnen allen gedateerd worden in de periode tussen de late middeleeuwen B ( ) en de nieuwe tijd (1500 heden). Bot Er zijn 7 fragmenten (27,5 gram) dierlijk bot verzameld, dit is 11 % van het totale aantal fragmenten binnen het vondstenspectrum. De vondsten zijn afkomstig uit de kuilen S 008 en 011. Het gebitselement uit kuil S 008 was te determineren als een kies van een varken. Bouwmateriaal Er zijn 21 fragmenten (523,3 gram) bouwmateriaal verzameld, dit is 33 % van het totale aantal vondsten binnen het vondstenspectrum. Het bouwmateriaal is verzameld uit acht verschillende sporen en bestaat uit fragmenten van rode dakpannen, gele en rode bakstenen en een tegel. Overige materiaal Het overige materiaal bestaat uit fragmenten natuursteen, hout, slak, en een steeltje van een kleipijp. Onder de natuursteenvondsten bevinden zich drie fragmenten leisteen zonder bewerkingssporen. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT RESULTATEN 30

29 8 CONCLUSIE Het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven op de locatie Verlengde Stationslaan Liniestraat te Breda heeft geen sporen en vondsten ouder dan de late middeleeuwen B opgeleverd. De sloopwerkzaamheden op het terrein aan de Liniestraat heeft de bodem deels tot op dekzandniveau verstoord. In de onverstoorde delen zijn weinig sporen aangetroffen. De gedocumenteerde paalsporen, greppels en kuilen bevinden zich met name in het westelijke deel van het plangebied. Er zijn twee perceelgreppels aangetroffen, die te herkennen zijn op de kadastrale minuutplan Een cluster paalsporen ter hoogte van een perceelgrens heeft vermoedelijk gediend als perceelscheiding. Verder zijn er een aantal kuilen en paalsporen aangetroffen, die waarschijnlijk recent van aard zijn. 8.1 Beantwoording onderzoeksvragen In deze paragraaf zullen de gebiedsspecifieke onderzoeksvragen die in het PvE zijn weergegeven worden beantwoord. Deze onderzoeksvragen hebben betrekking op het gehele onderzoeksgebied, maar kunnen in het huidige rapport slechts beantwoord worden voor plangebied 5. De aanwezige archeologische dataset kon helaas de algemene onderzoeksvragen die uit het PvE afkomstig zijn niet beantwoorden. Zijn er sporen van de vestingwerken aanwezig binnen de plangebieden aanwezig? Tijdens het inventariserend veldonderzoek in plangebied 5 zijn geen sporen van vestingwerken aangetroffen. Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart te brengen)? In de onverstoorde delen van het plangebied werd het dekzand afgedekt door een esdek, met daarbovenop een jongere bouwvoor en/of een recentelijk verstoord pakket. In de dieper verstoorde delen is ofwel het dekzand niet bereikt of werd het dekzand direct afgedekt door het recentelijk verstoorde pakket. Volgens Leenders (2006) zou een groot deel van het plangebied op een dekzandkop liggen, te weten de Spoordonk (11.067). Het niveau van het dekzand in de werkputten vertoont van west naar oost eerst een lichte stijging (circa 30 centimeter), waarna het niveau weer daalt (circa 60 centimeter). Het is echter lastig te beoordelen of de waargenomen situatie nog het natuurlijke dekzandniveau vertegenwoordigd, of dat het terrein al eerder is afgegraven. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT CONCLUSIES 31

30 Het vermoeden bestaat dat het terrein in de latere fase van de vestingbouw (17de/18de eeuw) reeds is afgegraven. De ligging van de dekzandkop (Spoordonk) net buiten de vesting zal strategisch gezien niet erg gunstig zijn geweest Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn geen sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aangetroffen. Zijn er sporen uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn geen sporen uit het neolithicum, de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aangetroffen. Zijn er sporen van ontginning aanwezig? Er zijn twee greppels en een aantal paalsporen aangetroffen, die vermoedelijk als perceelgrenzen hebben gefunctioneerd. Bovendien was er in sommige delen van het plangebied nog een esdek aanwezig, dat na de ontginning van het gebied is opgebracht. Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan? In de meeste profielen van werkputten 1, 2 en 4 is een esdek gedocumenteerd. Het vermoeden bestaat dat deze laag na de laatste fase van de vestingbouw (17de/18de eeuw) is opgebracht. Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn geen sporen aangetroffen die dateren in de middeleeuwen. Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig? Er zijn geen sporen van oudere infrastructuur aangetroffen. Is er bebouwing aanwezig? Er zijn geen sporen van bebouwing aangetroffen. Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een legerkamp, of omwalling? Er zijn geen sporen van activiteiten uit de Spaanse tijd aangetroffen. Zijn er nog andere (bewonings)sporen? Er zijn nog kuilen en paalsporen aangetroffen, die vermoedelijk in de nieuwe tijd dateren. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT CONCLUSIES 32

31 Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van de aangetroffen sporen? Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er greppels, paalsporen, en kuilen aangetroffen. De greppels en vijf paalsporen houden vermoedelijk verband met de percelering van het gebied. De overige paalsporen en de kuilen zijn waarschijnlijk recent van aard. Wat is de waarde van de aangetroffen sporen? De informatiewaarde van de aangetroffen sporen is laag. De waardering van de sporen wordt in hoofdstuk 9 nader toegelicht. BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT CONCLUSIES 33

32 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT CONCLUSIES 34

33 9 WAARDERING EN AANBEVELING De vindplaats wordt gewaardeerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2 (KNA 3.2). Dit waarderingsproces vindt plaats in een aantal stappen: 1. Waardering op basis van belevingsaspecten, waardering op basis van schoonheid en herinneringswaarde. 2. Waardering op basis van fysieke criteria, waardering op basis van gaafheid en conservering. 3. Waardering op basis van inhoudelijke criteria, waardering op basis van zeldzaamheid, informatie waarde, ensemblewaarde en representativiteit. Tabel 1. Scoretabel waardestelling uit de KNA 3.2 waarbij 1 de laagste waarde is en 3 de hoogste waarde waarden criteria scores beleving schoonheid nee herinneringswaarde nee fysieke kwaliteit gaafheid 1 conservering 2 inhoudelijke kwaliteit zeldzaamheid 1 informatie waarde 1 ensemblewaarde n.v.t. representativiteit n.v.t. 1. De criteria schoonheid en herinneringswaarde zijn alleen van toepassing op archeologische vindplaatsen die nog zichtbaar zijn in het landschap. Hier is dat niet het geval daarom is de belevingswaarde niet van toepassing op het onderzochte terrein. 2. Het criterium gaafheid krijgt een lage score. De aangetroffen sporen tekenden zich scherp af in het vlak maar dit komt waarschijnlijk door de geringe ouderdom van de sporen. Een groot deel van het terrein was verstoord door de sloopwerkzaamheden op het terrein. Het criterium conservering krijgt een middelhoge score. De conservering van het anorganische vondstmateriaal was over het algemeen goed. Over de overige (organische) vondstcategorieën kunnen geen uitspraken gedaan worden wat betreft conservering. BREDA VERLENGDE STATIONSTRAAT, LINIESTRAAT WAARDERING EN AANBEVELING 35

34 3. Het criterium zeldzaamheid krijgt een lage score. De perceelgreppels, paalsporen en kuilen zijn niet zeldzaam en dateren allen uit de nieuwe tijd. Het criterium informatiewaarde krijgt eveneens een lage score. De sporen geven geen waardevolle informatie over het gebied in het verleden. De ensemblewaarde en de representativiteit is op deze vindplaats niet van toepassing. Het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven heeft plaatsgevonden op de locatie waar de ondergrond verstoord zal worden bij de realisatie van de nieuwe weg de Stationslaan. Tijdens het veldonderzoek zijn alleen sporen aangetroffen die dateren uit de nieuwe tijd. Verwacht wordt dat volledig opgraven van het te verstoren gebied niet meer informatie op zal leveren. Er is hier geen sprake van een behoudenswaardige vindplaats. Vervolgonderzoek op deze locaties wordt daarom niet geadviseerd. De directe omgeving van het plangebied kent onverminderd een middelhoge of hoge archeologische verwachting en dient bij voorgenomen bodemingrepen archeologisch onderzocht te worden. BREDA VERLENGDE STATIONSTRAAT, LINIESTRAAT WAARDERING EN AANBEVELING 36

35 10 LITERATUUR Bles, B.J. en R. Visschers, Bodemkaart van Nederland schaal 1 : Toelichting bij de herziene uitgave van blad 50 West Tilburg, Stiboka, Wageningen. Brouwer, M.C., Breda Interbrew, Inventariserend veldonderzoek d.m.v. proefsleuven (BAAC rapport ), s-hertogenbosch. Coppens, E., Breda, Christiaan Huygensstraat Liniestraat (Interbrew Noord), een inventariserend veldonderzoek in de vorm van proefsleuven (ADC Rapport 1854), Amersfoort. Leenders, K.A.H.W., Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda, Breda. Peters, F.J.C. en M.L. Craane, Programma van Eisen Breda. Stationszone, (2012/02), Breda. Spijker, K., Breda Contregarde Holland aan de Delpratssingel, Definitief archeologisch onderzoek (Erfgoedrapport Breda 26), s-hertogenbosch. Spijker, K., Breda vestingwerken aan de Menno van Coehoornstraat, Definitief archeologisch onderzoek (Erfgoedrapport Breda 18), s-hertogenbosch. Torremans, R., Breda De Drie Hoefijzers. Het ravelijn Prins Maurits onder de Josefkerk, een archeologische opgraving (ADC rapport 1391), Amersfoort. Wilgen, L.R., van, Aanvullende Archeologische Inventarisatie Bedrijventerrein Interbrew, Breda, Heinenoord. Websites Noten 1 Craane en Peters Coppens Leenders Brouwer Torremans Van Wilgen Spijker Spijker 2005; Brouwer 2005 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LITERATUUR 37

36 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT LITERATUUR 38

37 Bijlage 1 Sporenlijst PUT SPOOR SPOORAARD BEGIN_PER EIND_PER NAP_ONDER NAP_BOVEN OPMERKING VERST LMEB NTB 0,75 0,97 via RTS, insteek recente kabel GR NTA NTB 0,81 0,95 via RTS, onderkant greppel/verstoring? GR LMEB NTB 0,85 1,03 via RTS PK LMEB NTA 0,93 1,15 via RTS PK 1,05 1,19 via RTS PK LMEB NTB 0,93 1,11 via RTS KL LMEB NTB 0,93 1,21 via RTS KL NTA NTB 0,93 1,23 via RTS PK 1,2 1,24 via RTS PK LMEB NTB 1,07 1,25 via RTS AFK NTB NTC 1,14 1,26 via RTS, afvalkuiltje LG via RTS ES VERST 1, via RTS PK 0,72 1,1 via RTS PK 0,83 1,05 via RTS PK 0,76 1,06 via RTS VERV 1,04 via RTS PK 0,98 1,04 via RTS, verstoorde paalspoor VERV 1,01 via RTS VERV 1 via RTS PK 0,7 1 via RTS PK 0,9 0,98 via RTS VERV 0,97 via RTS VERV 0,98 via RTS PK 0,9 0,98 via RTS, paalspoor? PK 0,96 0,98 via RTS, paalspoor? LG via RTS VERST via RTS GR 0,67 0,95 via RTS LG via RTS LG via RTS ES A VERST via RTS VERV 0,85 via RTS PK 0,57 0,85 via RTS VERV 0,85 via RTS PK 0,83 via RTS, niet getekend door grondwater VERV via RTS LG via RTS ES A VERST via RTS BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 39

38 Bijlage 2 Vondstenlijst en aardewerk inventarisatielijst BARCODE PUT VLAK SPOOR SPOORAARD VULLING CATEGORIE AANTAL GEWICHT BEGIN_PER EIND_PER OPMERKING BR BWM KL 1 BWM 1 2,4 rood bakst fragm BR CER KL 1 CER 2 16,1 LMEB NTB BR STN KL 1 STN 1 40,4 wit calcietachtige steen BR BWM KL 1 BWM 1 8,2 rood bakstfragm BR CER KL 1 CER 1 14,3 NTA NTB BR STN KL 1 STN 1 7,2 leisteen BR BWM GR 1 BWM 1 17,2 fragm roodbakkende tegel dikte 1,5 cm en schuine zijde BR CER GR 1 CER 2 75 LMEA NTB BR MTL GR 1 MTL 1 9,5 ijzer, bierdopje, AFGESTOTEN BR MTL GR 1 MTL 1 56,8 roest, AFGESTOTEN BR CER PK 1 CER 1 9 LMEB NTA BR HT PK 1 HT 1 749,3 gewogen met plastic, L22,6x B10 naar 3x D7,3 naar 2,5cm. geen sporen van bewerking, slechte conditie. BR SLK PK 1 SLK 1 2,4 BR STN PK 1 STN 1 6,1 leisteen BR BWM KL 1 BWM 5 12,1 bakst fragm rood BR CER KL 1 CER 3 5,6 LMEB NTB BR FAU KL 1 FAU 6 5,4 schedel fragm met kies varken BR MTL KL 1 MTL 1 7,8 roest, AFGESTOTEN BR MTL KL 1 MTL 1 5,6 ijzer, nagel fragment, AFGESTOTEN BR PYP KL 1 PYP 1 5,6 NTA NTB steel BR STN KL 1 STN 1 2,8 leisteen BR BWM KL 1 BWM 6 22,9 5 x bakst fragm rood, 1 x rood dakpan fragm BR CER KL 1 CER 1 0,5 LMEB NTB BR STN KL 1 STN 1 14,1 witte kiezel BR CER AFK 1 CER 5 450,9 NTB NTC fragmenten passen BR FAU AFK 1 FAU 1 22,1 botfragm met slachtsporen, dier onbekend BR CER PK 1 CER 1 4,5 LMEB NTB BR BWM PK 1 BWM 1 50,6 fragm gele bakst.?x?x3,8 BR CER PK 1 CER 2 13,1 LMEB NTB BR MTL PK 1 MTL 1 12,8 ijzer, nagel/ spijker fragment, AFGESTOTEN BR SLK PK 1 SLK 1 1,3 BR GLS PK 1 GLS 1 6,2 NTC NTC glazen knikker groen helder glas met witte lijnen BR SLK PK 1 SLK 1 0,9 BR CER PK 1 CER 1 1,4 LMEB NTB BR BWM PK 1 BWM 2 10,2 2 fragm rode bakst BR STN PK 1 STN 1 0,9 leisteen BR BWM GR 1 BWM 4 399,7 4 fragm bakst, 1x roze baksteen:?x?x4,5 cm Vondstnr Put Spoor SPOORAARD Vullingnr Periode_begin Periode_eind Baksel Aantal Gewicht Wand Rand Bodem Opmerking BR CER kuil 1 LMEB NTB Roodbakkend AW x fragm bord beide inw loodglaz BR CER kuil 1 NTA NTB Steengoed plus BR CER greppel 1 LMEB NTB Witbakkend AW pootje van vermoedelijk grape, uitw loodglaz BR CER greppel 1 LMEB NTB Roodbakkend AW worstoor met uitw loodglaz BR CER paalkuil: grondspoor kuil voor 1 LMEB NTA Steengoed plus buitenzijde ijzerengobe met zoutglazuur BR CER kuil 1 LMEB NTB Roodbakkend AW x enkelzijdig, 1 x dubbelzijdig loodglaz BR CER kuil 1 LMEB NTB Roodbakkend AW x enkelzijdig loodglaz BR CER afvalkuil 1 NTB NTC Roodbakkend AW bloempot industrieel vervaardigd BR CER paalkuil: grondspoor kuil voor BR CER paalkuil: grondspoor kuil voor BR CER paalkuil: grondspoor kuil voor 1 LMEB NTB Roodbakkend AW beide zijden loodglaz 1 LMEB NTB Roodbakkend AW beide inw loodglaz, 1 x fragm grape/kom 1 LMEB NTB Roodbakkend AW dubbelzijdig loodglazuur BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 40

39 Bijlage 3 Allesporenkaart werkput 1 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 41

40 Bijlage 4 Allesporenkaart werkput 2 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 42

41 Bijlage 5 Allesporenkaart werkput 3 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 43

42 Bijlage 6 Allesporenkaart werkput 4 BREDA VERLENGDE STATIONSLAAN, LINIESTRAAT BIJLAGEN 44