Proces Wateroverlast Boskoop

Transcriptie

1 Opdrachtgever: Hoogheemraadschap van Rijnland en Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Proces Wateroverlast Boskoop Eindrapport PR april 2018

2

3 Opdrachtgever: Hoogheemraadschap van Rijnland en Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Proces Wateroverlast Boskoop Eindrapport Auteur Susanne Groot PR april 2018

4

5 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Samenvatting Aanleiding en proces In 2016 is in de regio Boskoop het Proces Waterbeschikbaarheid afgerond. Dit was een pilot in het traject Waterbeschikbaarheid vanuit het Deltaprogramma 2015, waarin de dialoog tussen overheden en gebruikers centraal staat. Dit proces is zeer succesvol geweest. De dialoog heeft geleid tot wederzijds begrip en bewustwording, en een snelle inschatting van haalbaarheid van en draagvlak voor optimalisatiemogelijkheden. Vanuit het succes van het Proces Waterbeschikbaarheid is in Boskoop het Proces Wateroverlast gestart. Het proces is gevoerd door een werkgroep bestaande uit het Hoogheemraadschap van Rijnland, de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop (SBGB), Gemeente Alphen aan den Rijn en de Dorpsraad van Boskoop. Er zijn acht werksessies gehouden om tot de vaststelling van het uitvoeringsprogramma te komen. In deze werksessies is veel kennis uitgewisseld, die is vastgelegd in dit rapport. Vanuit deze gedeelde kennis heeft de werkgroep via een brede inventarisatie uiteindelijk 32 mogelijke maatregelen gedefinieerd. Veertien hiervan hebben te maken met het creëren van extra berging. Resultaat Van de 32 gedefinieerde mogelijke maatregelen zijn in overleg 25 maatregelen opgenomen in een uitvoeringsprogramma. Tabel 1 geeft deze maatregelen. In Tabel 2 zijn de maatregelen opgenomen waarmee we niet verder gaan, met een korte toelichting waarom deze maatregelen nu afvallen. Mogelijk wordt in een toekomstige situatie een andere afweging gemaakt en kunnen één of meerdere van deze maatregelen wel als geschikt worden beoordeeld. Maatregel Toelichting 1 streefpeil aanpassen De afgelopen 50 jaar is er geen peilaanpassing geweest. De bodem is gemiddeld genomen 20 cm gedaald. Peilverlaging geeft het watersysteem iets meer ruimte. 2 calamiteitenberging in de polder Berging moet relatief groot zijn om significant effect te hebben. Hier moet gezocht worden naar meekoppelkansen. Actueel is het voorbeeld van berging in combinatie met zonnepanelen (in onderzoek). 3 minder gesloten verharding Vraagt geen extra ruimte en heeft wel effect doordat snelle afvoer vertraagd wordt. 4 water stapelen In geval van nood een laag gebied inzetten als berging, door middel van een overstroombare drempel. Er lijkt een mogelijkheid te zijn in de Middelburg-Tempelpolder. 5 zandzakken en schotten Kan lokaal schade voorkomen tegen lage kosten. 6 basisonderhoud op orde Vanzelfsprekend, het systeem moet op orde zijn om hevige neerslag zo goed mogelijk te verwerken. 7 Regenton Kleine maatregel die echter wel per huis genomen kan worden en daarmee ook bij kan dragen in bewustwording. Samen met andere maatregelen aanbieden als keuzepakket. Tabel 1-deel 1 Maatregelen die zijn opgenomen in het uitvoeringsprogramma HKV lijn in water PR i

6 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 Maatregel Toelichting 8 overloopgebieden/overhoeken Haalbaar en effectief, wel relatief duur. Benutten van de ruimte die er is. 9 accepteren Accepteren van water op straat bijvoorbeeld. Dit leidt niet zozeer tot schade en kan tuinen en bedrijven ontlasten. Niet bedoeld wordt het accepteren van schade. 10 bewustwording en voorlichting We vinden het belangrijk dat bewoners en telers weten wat er kan gebeuren en hoe hun handelen eventuele overlast beïnvloedt. 11 kennis en onderzoek Voor het beter ontwerpen en inrichten en beter anticiperen, vanwege bijvoorbeeld beter weersvoorspellingen. 12 dijkleger Betrekken van de ingelanden bij het waterbeheer, vergroting van waterbewustzijn. 13 waterzakken voor tijdelijke opslag Vergroten van waterbewustzijn. Indien toegepast op grote schaal is dit effectief. Samen met andere maatregelen aanbieden als keuzepakket. 14 berging op straten en pleinen Is kansrijk in gebieden die (op)nieuw worden ingericht. Tijdelijke ruimte voor water. 15 noodpompenplan/noodcapaciteit Een noodpompenplan (calamiteitenplan) is er. Rijnland kan hier meer of beter over communiceren. 16 flauwe taluds van sloten Bij planvorming kan aandacht worden besteed aan flauwe taluds (natuurvriendelijke overs) voor meer berging en afvoercapaciteit. Klein effect, wel haalbaar. 17 berging buiten de polder Kost tijd en ruimte maar is effectief. Vraagt om meekoppelkansen en bijvoorbeeld het afspreken van service level agreements met agrariërs. 18 tuin/perceel op hoogte Afgesproken in gebiedsnorm dat iedereen zijn perceel op 35 cm boven streefpeil brengt of houdt. Op lagere percelen is Rijnland niet verantwoordelijk voor schade. Een groot deel van het gebied haalt deze norm momenteel niet. 19 duikers/ riool op hoogte Herstel van verzakte duikers en riolen om geen knelpunten in de afvoer te veroorzaken. Vooral in het riool is dit kostbaar, hiervoor zal de uitvoeringstermijn lang zijn. 20 eerder aan tafel bij planontwikkeling Noodzakelijk om het watersysteem goed mee te nemen in plannen en ontwikkelingen. 21 voormalen/anticiperen/berichtgeving Het waterschap doet dit al en moet eraan blijven werken hier duidelijk over te communiceren. 22 retentievijver in tuin of kwekerij Vergroten van waterbewustzijn. Indien toegepast op grote schaal is dit effectief. Samen met andere maatregelen aanbieden als keuzepakket. 23 waterkelder of berging onder terras (waterblocks) Vergroten van waterbewustzijn. Indien toegepast op grote schaal is dit effectief. Samen met andere maatregelen aanbieden als keuzepakket. 24 ondergrondse berging in kruipruimte Vergroten van waterbewustzijn. Indien toegepast op grote schaal is dit effectief. Samen met andere maatregelen aanbieden als keuzepakket. 25 drijvende teeltvloer Door gebruik te maken van een drijvende teeltvloer ontstaat ruimte voor waterberging en bassin. Effect is groot, haalbaarheid is vanwege de kosten niet groot. Tabel 1-deel 2 Maatregelen die zijn opgenomen in het uitvoeringsprogramma ii PR HKV lijn in water

7 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Maatregel Toelichting bij afwijzing 26 bemalen drainage als berging Resulteert erin dat het perceel te nat wordt voor teelt, er treedt dus evengoed schade op. Daarbij is dit alleen effectief als het grondwater op peil is. 27 gescheiden afvoer riool/straatwater Heeft een relatief klein effect en een lange realisatietermijn. Mogelijk is gescheiden afvoer deels al een feit. 28 vergroten bassins Relatief duur en heeft weinig draagvlak. Kan wel gebeuren als gevolg van bedrijfseconomische ontwikkelingen. 29 berging op kasdek Klein effect en hoge kosten om een kasdek sterk genoeg te maken. Hier is geen draagvlak voor. 30 bassins legen Heeft een relatief klein effect en is langdurig zeer nadelig voor waterkwaliteit. Mochten er gescheiden bassins komen (een voor first flush en een voor schoon regenwater), dan is het legen van het schone bassin wel een optie. 31 eigen onderbemaling Nadelig voor watersysteem als geheel (afwenteling en versnippering) en versnelt bodemdaling. 32 afvoercapaciteit vergroten Zorgt voor extra belasting op de boezem (afwentelen). Daarbij is de afvoercapaciteit in het gebied na uitvoering van het watergebiedsplan relatief groot. Tabel 2 Maatregelen die niet zijn opgenomen in het uitvoeringsprogramma Conclusies De deelnemers aan het Proces Wateroverlast Greenport Boskoop waren zeer betrokken. Bij alle acht bijeenkomsten was de opkomst hoog. Het resultaat is dat er een uitgebreide set maatregelen is gedefinieerd, die is opgenomen in het uitvoeringsprogramma met heldere afspraken. Daarnaast is er in de werkgroep een gedragen begrip ontstaan van wat wateroverlast betekent en is er veel kennis en ervaring omtrent het watersysteem en wateroverlast gedeeld. Om het waterbewustzijn in het hele gebied te vergroten streven we naar meerdere communicatiemomenten die waarop de omgeving over dit proces wordt geinformeerd. Voorbeelden van communicatiemomenten zijn: Op 1 november 2017 is het convenant Waterbeschikbaarheid ondertekend. Daarbij heeft Susanne Groot als voorzitter van het Proces Wateroverlast een presentatie gegeven over het Proces Wateroverlast en de vorderingen tot dan toe. De Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop plant een avondbijeenkomst om haar leden te informeren over dit proces. We concluderen dat het Proces Wateroverlast geslaagd is. We hebben er vertrouwen in dat het uitvoeringsprogramma leidt tot concrete acties om het risico op wateroverlast te verkleinen. Daarbij hebben we de overtuiging dat de gesprekken en discussies tijdens de werksessies voor alle partijen bijdragen aan kennis en begrip, en daarmee ook resulteren in de motivatie om het uitvoeringsprogramma te laten slagen. HKV lijn in water PR iii

8

9 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Inhoudsopgave Samenvatting... i 1 Introductie Aanleiding Doel Beschrijving van het watersysteem Proces Inrichting van het proces Bijeenkomsten werkgroep Achtergrondkennis Inventarisatie en indeling van maatregelen Inventarisatie van maatregelen Indeling van maatregelen Maatregelen voor uitvoeringsprogramma Maatregelen waarmee de werkgroep nu niet verder gaat Uitvoeringsprogramma Opzet Maatregelen per categorie met actiehouder Financiering Afspraken Conclusie Colofon Bijlage A: Maatregelen uit watergebiedsplan Bijlage B: Basisbegrippen water/overlast/boskoop Bijlage C: Naar een klimaatbestendige Greenport Bijlage D: Taken en verantwoordelijkheden in het grondwater Bijlage E: Toelichting op functioneren watersysteem Bijlage F: Statistiek van extreme neerslag Bijlage G: Matrix onderzochte maatregelen HKV lijn in water PR v

10

11 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 1 Introductie 1.1 Aanleiding Kwetsbaar gebied Het watersysteem in de Greenport regio Boskoop is kwetsbaar voor wateroverlast. De geringe drooglegging in combinatie met hoogwaardige teelt maakt dat zware regenbuien een risico inhouden. Bijvoorbeeld: in juli 2014 is in 24 uur met 107 mmm meer neerslag gevallen dan normaal in een maand. De potjes dreven over mijn bedrijf, zeiden boomkwekers over die dag. Met andere woorden, de bedrijven stonden dusdanig onder water dat de containers met boomkwekerijproducten zoals buxus en coniferenn ronddreven. De uitvoering van het watergebiedsplan Boskoop 1 (Rijnlands plan om in de Greenport regio te voldoen aan de opgave conform Nationaal Bestuursakkoord Water), is toen versneld van start gegaan. Een ander voorbeeld: in juni 2016 was er opnieuw sprake van behoorlijk zware neerslag. Gelukkig viel er minder regen dan in 2014, maar de schrik zat er behoorlijk in en het gebied belde massaal met Rijnland om hoge waterstanden te melden. Een afvaardiging van de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop (SBGB; de belangenbehartiger voor de boomkwekerijsector) heeft toen met de Dijkgraaf en Sjaak Langeslag, verantwoordelijke portefeuillehouder van Rijnland, gesproken over de gebeurtenissen. Eén van de afspraken die toen is gemaakt, is het opstarten van een proces om wateroverlast bespreekbaar te maken. Dit zijn slechts twee voorbeelden van wateroverlast in Boskoop. Ook in voorgaande jaren is er wateroverlast ervaren, zoals in 2010 (toen er overigens ook een lange periode van droogte voorkwam) en in Zware neerslag die niet goed afgevoerd kan worden komt dus vaker voor. Figuur 1 Pot- en containerteelt (links) en vollegronds teelt (rechts) (bron: Watergebiedsplan regio Greenport Boskoop, Inventarisatierapport, 2012) Klimaatverandering Wateroverlastt is in het verdere en recente verleden al vaker voorgekome en. Door klimaatverandering neemt de hoeveelheid neerslag in extreme buien toe, en treden extreme buien vaker op. Klimaatverandering beïnvloedt hoe het weer er in de toekomst uitziet, maar beïnvloedt ook al ons huidige weer. In metingen van neerslaghoeveelheden vanaf 1900 is duidelijk te zien dat er nu vaker veel neerslag valt dan bijvoorbeeld in 1950 of Dit is 1 HKV lijn in water PR

12 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 geïllustreerd in Figuur 2. Hierin is een toenamee te zien in het aantal dagen met extreme neerslag (meer dan 10, 20 en 30 mm op een dag). Het feit dat klimaatverandering al optreedt, en dat dit in de toekomst nog door zal zetten, betekent dat de problemen urgent zijn. Figuur 2 Reeds waargenomen klimaatverandering in neerslagmetingen: extreme neerslag komt nu al vaker voor dan in bijvoorbeeld (rode lijn: linkeras, blauwe en groene lijn: rechteras) Waterbeheer door Rijnland en ingelanden Rijnland wordt gezien als de organisatie die als waterbeheerder aan de lat staat om de problemen op te lossen. Voor water dat vanuit de sloten op het maaiveld (percelen, erven, tuinen of wegen) komt te staan is dat ook zo. Ook beperkingen van de afvoer naar het gemaal of problemen met water dat over de kades loopt moeten door Rijnland worden opgelost. Andere soorten wateroverlast, die minstens evenveel schade kunnen opleveren, zoals water dat vanuit het riool omhoogkomt, water op straat dat niet via de riolering weg kan stromen of water dat op holle erven of percelen blijft staan, worden niet opgelost door Rijnland. Hier zijn andere partijen voor nodig. In dit proces is dan ook een geïntegreerde aanpak gehanteerd. Rijnland heeft een aantal verantwoordelijkheden en ambities, die zijn beschreven in het Waterbeheerplan 5 3. Dit is het plan waarin het Rijnlandse beleid en de aanpak om de watertaken goed te kunnen uitvoeren zijn beschreven. Hieronder zijn kort de meest relevante onderdelen opgenomen: Rijnland beschermt tegen overstromingen (preventie); Rijnland adviseert over het beperken van de gevolgen van overstromingen (gevolgbeperking); Rijnland bereidt zich goed voor op een calamiteit. In reactie op de landelijke wateroverlast van 1998 hebben de waterpartners (Rijk, Interprovinciaal Overleg, Unie van Waterschappen en Vereniging van Nederlandse Gemeenten) zich in het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) gecommitteerd aan de aanpak van wateroverlast bij hevigee neerslag. Hierin wordt ook rekening gehouden met 2 nl/publicaties/publicaties/nieuwe_neerslagstatistieken_voor_ het_waterbeheer extreme_neerslaggebeurteni ssen_nemen_toe_en_komen_vaker_voor 3 d.net/plannen/waterbeheerplan 2 PR HKV lijn in water

13 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop klimaatontwikkeling. Via de Waterwet is in 2009 een normering doorgevoerd met een functiespecifiek beschermingsniveau. De functiespecifieke beschermingsniveaus zijn opgenomen in de provinciale verordening (2009) en de uitvoering ligt grotendeels bij de waterschappen. Rijnland heeft in 2007 het kaderbeleid vastgesteld om aan deze beschermingsniveaus te voldoen (Masterplan wateroverlast). Hierbij is aangegeven dat de benodigde maatregelen op basis van kosteneffectiviteit worden vastgesteld. Ook is de gedeelde verantwoordelijkheid met de RO partners benadrukt. In 2011 heeft Rijnland het beleid geactualiseerd in het Beleidskader normering wateroverlast 4. Binnen Rijnland gelden de normen uit Tabel 3 waarbij de tuinen in de Greenport regio Boskoop onder beschermingsnorm eens per 50 jaar vallen (glastuinbouw/hoogwaardige land- en tuinbouw). Landgebruik Beschermingsnorm % laagste maaiveld dat niet wordt beschouwd Binnen bebouwde kom Bebouwing 1/100 jaar 0% Glastuinbouw 1/50 jaar 1% Overig 1/10 jaar 5% Buiten bebouwde kom Hoofdinfrastructuur 1/100 jaar 0% Glastuinbouw/hoogwaardige land- en tuinbouw 1/50 jaar 1% Akkerbouw 1/25 jaar 1% Grasland 1/10 jaar 10% Tabel 3 NBW norm zoals toegepast binnen Rijnland Met uitvoering van het watergebiedsplan zorgt Rijnland dat deze normen gehaald worden. In Bijlage A is een overzicht van alle maatregelen uit het watergebiedsplan opgenomen. Het nemen van de maatregelen uit het watergebiedsplan en het halen van de normen betekent echter niet dat er nooit meer wateroverlast zal ontstaan. Extreme gebeurtenissen kunnen ook als het watersysteem op orde is overlast veroorzaken. Naast maatregelen die Rijnland kan nemen, zijn er mogelijk ook maatregelen die door particulieren en gemeenten genomen kunnen worden. Proces Wateroverlast In 2016 is na een periode van anderhalf jaar het proces Waterbeschikbaarheid (instrument binnen het Deltaprogramma Zoetwater) afgerond. Hierbij waren de provincie Zuid-Holland, de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop (SBGB) en Rijnland samen met enkele individuele telers en de betreffende gemeenten betrokken. De gevoerde gesprekken zijn door alle partijen als prettig ervaren. Het bleek zeer nuttig om de dialoog tussen beheerders en gebruikers op gang te brengen. Dit heeft veel wederzijds begrip en bewustwording opgeleverd. Door de aanwezigheid van betrokken beheerders en gebruikers was er bovendien snel een beeld te bepalen van de haalbaarheid van en het draagvlak voor de verschillende optimalisaties. Vanwege het succes van dit proces is het idee ontstaan om een dergelijke dialoog ook voor andere thema s te voeren. Vanuit dit idee is het Proces Wateroverlast opgestart. Het Proces Wateroverlast is gevoerd door een werkgroep bestaande uit het Hoogheemraadschap van Rijnland, de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop (SBGB), Gemeente Alphen aan den Rijn en de Dorpsraad van Boskoop. Onder de deelnemers zijn ook enkele telers. Vanaf 4 HKV lijn in water PR

14 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 de derde bijeenkomst is het proces begeleid door een onafhankelijke partij (adviesbureau HKV). Het doel van deze begeleiding is het borgen van een gezamenlijk eindproduct en zoveel mogelijk draagvlak. In hoofdstuk 7 zijn de deelnemers aan de werkgroep opgenomen. Partijen in het Proces Wateroverlast 1.2 Doel De doelen van het Proces Wateroverlast zijn: 1. Een door de werkgroep gedragen begrip van wat wateroverlast betekent; 2. Een zo compleet mogelijke lijst met mogelijke maatregelen om wateroverlast tegen te gaan, getoetst aan een gezamenlijk afgesproken set criteria; 3. Een uitvoeringsprogramma met afspraken voor alle partijen; 4. Een aantal communicatiemomenten die de omgeving over dit proces informeren; 5. Vergroten waterbewustzijn helee gebied (bedrijven en bewoners). De resultaten voor doelen 2 en 3 zijn beschreven in hoofdstuk 4 en 5. Op doel 1, 4 en 5 komen we terug in de conclusie, hoofdstuk 6. Voordat we ingaan op de maatregelen, beschrijven we in de volgendee paragraaf (1.3) het watersysteem. In hoofdstuk 2 schetsen we het doorlopen proces en in hoofdstuk 1 is beknopt achtergrondkennis opgenomen. 1.3 Beschrijving van het watersysteem We begonnen dit hoofdstuk met te stellen dat het watersysteem in de Greenport regio Boskoop kwetsbaar is voor (schade door) wateroverlast, door de combinatie van een geringe drooglegging en hoogwaardige teelt. We gaan hier iets verder in op het watersysteem. Figuur 3 toont het gebied vanuit de lucht bezien. Het ziet er kenmerkend uit: lange, smalle percelen met kassen erop en veel open water. Figuur 3 Satellietfotoo van het gebied met lange, smalle percelen en bredee watergangenn Het studiegebied is de Greenport regio Boskoop. Figuur 4 toont het studiegebied. Het studiegebied is ongeveer 1800 ha groot en bestaat uit drie waterhuishoudkundige eenheden: 4 PR HKV lijn in water

15 april 2018 Studiegebied: Greenport Boskoop ( peilbeheer/gre eenport-boskoop) Proces Wateroverlast Boskoop De Gouwepolder (ten oosten van de Gouwe). In de Gouwepolder liggen vier zogenaamde blokbemalingen, namelijk Spoelwijk, Berkenbroek, Gouwedreef en Koetsveld. Bemalingsgebied Laag Boskoop (ten westen van de Gouwe). Dit gebied bestaat uit de polder Laag Boskoop, de Rietveldse Polder en de Papenvaart. Een deel van bemalingsgebied Het Zaanse Rietveld (ten westen van de Gouwe). Dit betreft polder Ten Heuvelhofweg en de Nessepolder. Het percentage open water in het gebied is bijna 20%. De grootste polder in het gebied is de Gouwepolder van 1000 ha, die naar de Gouwe afwatert via gemaal Th.Brans. In de Gouwepolder liggen meerdere peilafwijkingen (blokbemalingen), waar vanwege de lage maaiveldligging een lager peil dan polderpeil wordt gehandhaafd. Omdat het water uit de polder wordt afgevoerd bij gemaal Th.Brans, zijn de waterstanden in de buurt van het gemaal in het algemeen het laagst. Verder bovenstrooms in de polder kunnen de waterstanden tijdelijk hoger zijn tijdens en kort na een hevige bui, omdat er tijd nodig is al het water bij het gemaal weggepompt te krijgen en er verhang nodig is om water bij het gemaal te krijgen. Hier speelt in mee dat de overheersende windrichting zuidwestelijk is. Bij zuidwestenwind wordt water opgestuwd van het gemaal weg. Tijdens deze situaties kunnen de waterstanden lokaal in de polder tot 20 cm hoger zijn dan bij het gemaal. Polder Laag Boskoop voert af naar de Gouwe via gemaal Laag Boskoop op de Otwetering, een zijtak van de Gouwe. Ten Heuvelhofweg en de Nessepolder voeren via automatische stuwen af naar polder Het Zaans Rietveld, die naar de Gouwe afvoert via gemaal het Zaanse Rietveld. Ook hier geldt dat er in de polders verhang op kan treden als er veel neerslag is. Na uitvoering van het watergebiedsplan levert dit bij maatgevende situaties niet tot problemen. Figuur 4 HKV lijn in water PR

16 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 De kernactiviteit in de Greenport Regio Boskoop is boomsierteelt. Hierdoor heeft het gebied vanuit de landelijke normen voor wateroverlastt een relatief strenge bescherming. Het waterschap is bezig met de uitvoering van maatregelen die volgen uit het watergebiedsplan om te voldoen aan deze normen tegen wateroverlast. Dit biedt een bepaalde bescherming, maar betekent niet dat er geen overlast meer op kan treden. Hiervoor zijn drie belangrijke oorzaken aan te wijzen: Er kunnen extreme buien vallen, vaak maar op een klein gebied. Deze buien kunnen zwaarder zijn dan waar het watersysteem op berekend is en dus lokaal voor overlast zorgen. De neerslagintensiteit kan hoger zijn dan wat door of over de bodem richting oppervlaktewater kan worden afgevoerd en zodoende tot overlast leiden. Er is erg veel open water in het gebied (ongeveer 20% van het oppervlak), en het maaiveld ligt relatief laag. De gebiedsnorm van 35 cm drooglegging wordt niet overal gehaald. Kleine peilstijgingen zijn voldoende om de laagste delen van het gebied al onder water te zetten. Figuur 5 Gemaal Brans (links) en brede watergang langs boomteeltperceel (rechts) 6 PR HKV lijn in water

17 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 2 Proces 2.1 Inrichting van het proces Het Proces Wateroverlast bestond uit acht bijeenkomsten met de werkgroep. Tijdens deze bijeenkomsten zijn inhoudelijke onderwerpen besproken, die zijn voorbereid door de verschillende betrokkenen. In hoofdstuk 7 (Colofon) is opgenomen wie deel hebben genomen aan de werkgroep. Naast de bijeenkomsten met de werkgroep zijn er meerdere overleggen en communicatiemomenten geweest rond dit proces: De Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop koppelde de bijeenkomsten terug met haar leden; Rijnland heeft intern overlegd over mogelijke oplossingen; Op 1 november is de Intentieovereenkomst Waterbeschikbaarheid Boskoop ondertekend door de betrokken partijen. Bij deze gelegenheid zijn de vorderingen van het proces Wateroverlast gepresenteerd. 2.2 Bijeenkomsten werkgroep De werkgroep heeft de volgende bijeenkomsten gehad: 1. Kennismaking en probleemstelling. 2. Verdere uitdieping probleem, bewustwording van de werkgroep, inclusief - presentatie Basisbegrippen water/overlast/boskoop door Rijnland - presentatie Naar een klimaatbestendige Greenport door SBGB. 3. Brainstormsessie maatregelen, inclusief - presentatie Taken en verantwoordelijkheden in het grondwaterbeheer door Rijnland. 4. Ranking van de maatregelen deel Ranking van de maatregelen deel Consensus over effectieve maatregelen. 7. Afronding project, afspraken, verder communicatie. 8. Bespreking rapport. De bijeenkomsten zijn goed bezocht en de deelnemers waren zeer betrokken. Dit leverde veel discussie en inhoudelijke vragen op. Vooral in de beginfase van het proces is er veel aandacht geweest voor de inhoudelijke vraagstukken, waarop is ingegaan in de genoemde presentaties. Tijdens de latere bijeenkomsten is veel aandacht geweest voor inhoudelijke vragen als terugkoppeling van gedefinieerde acties. De deelnemers aan de werkgroep hebben veel informatie en kennis uitgewisseld. In bijlagen B tot en met F bij dit rapport is deze informatie zoveel mogelijk opgenomen: Bijlage B: Basisbegrippen water/overlast/boskoop; Bijlage C: Naar een klimaatbestendige Greenport; Bijlage D: Taken en verantwoordelijkheden in het grondwaterbeheer; Bijlage E: Toelichting op functioneren watersysteem; Bijlage F: Statistiek van extreme neerslag. In hoofdstuk 1 geven we de belangrijkste conclusies uit de inhoudelijke presentaties en discussies. In hoofdstuk 4 bespreken we de inventarisatie en beoordeling van de maatregelen. HKV lijn in water PR

18

19 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 3 Achtergrondkennis Hier geven we de belangrijkste punten uit de presentaties en discussies. Dit is de samenvatting van de kennis die is gedeeld voorafgaand aan en tijdens het inventariseren en beoordelen van maatregelen, en vormt daarmee de achtergrond voor het resultaat van deze inventarisatie en beoordeling. De belangrijkste punten waarover kennis is gedeeld: Het watersysteem is na uitvoering van de maatregelen uit het watergebiedsplan op orde. Dit betekent dat het systeem voldoet aan de norm voor wateroverlast als vastgelegd in de provinciale verordening en de specifieke gebiedsnorm voor Boskoop (zie het volgende punt). Het maaiveld in de polder ligt laag ten opzichte van het waterpeil. De bodem daalt, met gemiddeld zo n 20 cm in de afgelopen 50 jaar. Het peil is, om verdere bodemdaling zoveel mogelijk tegen te gaan, al die 50 jaar niet meegedaald. Dit resulteert in een kleine drooglegging (afstand tussen maaiveld en oppervlaktewaterpeil) in een groot deel van het gebied. In een gebiedsproces heeft Rijnland met de belanghebbenden na goedkeuring door de Provincie de zogeheten gebiedsnorm afgesproken: iedereen is er zelf verantwoordelijk voor zijn grond minimaal 35 cm boven het oppervlaktewaterpeil te houden of te brengen. Men moet zoveel mogelijk, waar dit kan, ophogen. Rijnland is niet verantwoordelijk voor de schade als er niet voldoende is opgehoogd. De gebiedsnorm komt voort uit het gegeven dat in dit gebied grond met de planten wordt afgevoerd. Hierdoor ligt er een verantwoordelijkheid bij de gebruikers om hun percelen op niveau te houden. Ophoging van het maaiveld tot 35 cm boven het streefpeil geeft enige ruimte voor peilstijgingen in de watergangen, zonder dat er direct percelen onder water lopen. Uit Figuur 6 blijkt dat een groot deel van het gebied niet voldoet aan deze gebiedsnorm. Al deze laag gelegen delen (de blauwe gebieden in de figuur) zijn relatief kwetsbaar voor wateroverlast. Het maximale verhang in de Gouwepolder (het maximale verschil tussen de waterstand bij het gemaal en de hoogte waterstand in de polder) bij voor de norm maatgevende omstandigheden is 20 cm. Dit volgt uit berekeningen waarbij rekening is gehouden met windopzet, en in de metingen is het verhang niet groter geweest dan 18 cm. De verwachting is dat als gevolg van de klimaatverandering (die nu al merkbaar is) de extreme neerslag extremer wordt. Dit houdt in dat er meer neerslag valt in de bui die bijvoorbeeld gemiddeld eens per jaar en eens per tien jaar valt. Bijlage F geeft statistiek van extreme neerslag, voor het huidig klimaat en de verwachting voor de toekomst. Rijnland houdt rekening met extremer wordende neerslag in het ontwerp van de maatregelen die worden genomen. De verwachting is echter ook dat extreme zomerbuien zoals die bijvoorbeeld in 2014 en 2016 zijn opgetreden, zich vaker voordoen. Deze buien zijn zeer lokaal en belasten een relatief klein deel van een gebied. Op dat gebied valt echter wel extreem veel neerslag, dat vaak niet direct door het watersysteem kan worden afgevoerd. De uitdaging om om te gaan met de veranderende neerslag, ligt er voor iedereen. HKV lijn in water PR

20 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 Figuur 6 Drooglegging in het gebied grote delen van het maaiveld liggen binnen 35 cm boven het waterpeil 10 PR HKV lijn in water

21 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 4 Inventarisatie en indeling van maatregelen 4.1 Inventarisatie van maatregelen De inventarisatie van maatregelen is gestart door iedereen voorafgaand aan de bijeenkomst te vragen na te denken over mogelijke maatregelen. Daarbij is gevraagd onderscheid te maken in verschillende typen: maatregelen die genomen kunnen worden door de deelnemers; maatregelen die genomen kunnen worden op boomkwekerijen; maatregelen die genomen kunnen worden door bewoners; maatregelen die genomen kunnen worden in de polder; maatregelen die genomen kunnen worden in het watersysteem. Dit leverde een lijst van 128 mogelijke maatregelen, in alle typen. Figuur 7 toont als voorbeeld een kleine selectie. Zelf Boomkwekerij Bewoners (perceel, erf, bassins, waterkant) (tuin, erf, huis) Bron/Oorzaak wegnemen : energieneutrale Op tijd ophogen tot gewenste drooglegging Voldoende berging op eigen terrein woning, zonnepanelen Elektrisch rijden Voldoende berging op perceelsniveau Gebruik maken van grijs water (bovenwettelijk) Water opvangen voor grijs water Doorlatende verharding Minder bestrating Bassins voor opvang Minder verharding Waterzakken op kwekerij, bijvoorbeeld op pleinen/parkeerplaatsen etc. Waterton Vrije ruimtes onder de huizen/gebouwen Figuur 7 Voorbeeld van genoemde maatregelen 4.2 Indeling van maatregelen Deze maatregelen hebben deels overlap en zijn samengevoegd tot 30 maatregelen, waarvan er zestien te maken hebben met het creëren van extra berging. De werkgroep heeft de 30 maatregelen in twee werksessies ingedeeld op orde grootte van het effect en op haalbaarheid. Hierbij zijn kosten en positieve of negatieve neveneffecten besproken. Figuur 8 toont het resultaat hiervan voor maatregelen allerlei. Deze indeling is indicatief. Er zijn geen uitgebreide analyses of berekeningen gedaan naar de haalbaarheid of het effect van maatregelen. De indeling is gebaseerd op de inschatting van de werkgroep. De matrix waarin de maatregelen zijn ingedeeld is opgenomen in bijlage G. Uitgaande van deze indeling is per maatregel beoordeeld of deze in het uitvoeringsprogramma moet worden opgenomen. Zowel de maatregelen die in het uitvoeringsprogramma worden opgenomen als de maatregelen waarmee de werkgroep nu niet verder gaat zijn hieronder toegelicht. We maken per maatregel duidelijk welke keus is gemaakt en waarom. Mogelijk zijn maatregelen waarmee de werkgroep nu niet verder gaat in de toekomst, onder andere omstandigheden, wel kansrijk. HKV lijn in water PR

22 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 Figuur 8 Indeling maatregelen allerlei 4.3 Maatregelen voor uitvoeringsprogramma In deze paragraaf zijn alle maatregelen die de werkgroep opneemt in het uitvoeringsprogramma beschreven, met de redenatie van de werkgroep erbij. De maatregelen zijn ingedeeld in groepen op haalbaarheid en effect. Elke maatregel is hieronder opgenomen in een schema met de beoordeling per maatregel. We geven hier de criteria waarop beoordeeld is en hoe dit is weergegeven per maatregel: criteria kosten 1 t/m 5 (waarin 1 = laag en 5 = hoog) draagvlak klein redelijk groot realisatietermijn langer dan vijf jaar tussen 2-5 jaar korter dan twee jaar ruimtebeslag veel buiten polder veel binnen polder kan op eigen terrein 12 PR HKV lijn in water

23 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop De kostenschatting is grof. Hier zijn geen kentallen bij gebruikt, maar is grofweg beoordeeld of een maatregel honderden, duizenden tot miljoenen euro zou kosten. De kostenschatting is in het algemeen niet als bepalend beschouwd in de beoordeling van de maatregelen. Voor de maatregelen die in het uitvoeringsprogramma zijn opgenomen is de volgende stap het bepalen en wegen van kosten en baten per maatregel. Dit wordt opgeplakt in de uitvoering van het uitvoeringsprogramma. Maatregelen met grote haalbaarheid en groot effect Dit betreft de volgende elf maatregelen: HKV lijn in water PR

24 Proces Wateroverlast Boskoop april peil aanpassen haalbaarheidsstudie* niet in een keer bodemdaling kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 2 calamiteitenberging in de polder prioriteit interessant bij >5ha kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag minder gesloten verharding onkruid kosten: 3 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 3 4 water stapelen (uitdiepen en drempel) kans in MT-polder? kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag overloopgebieden / overhoeken kosten: 4 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 8 5 zandzakken en schotten lokaal effect kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag accepteren 9 kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 6 basisonderhoud op orde (zowel Rijnland als overig) kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 10 bewustwording en voorlichting kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 11 kennis en onderzoek ontwerpen maatregelen beter anticiperen kosten: 3 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag * Dit betekent dat het kansrijk is om een haalbaarheidsstudie te doen. Voorbeelden van praktische bezwaren tegen daadwerkelijke peilaanpassing staan in rood aangegeven. Deze maatregelen zijn kansrijk vanwege het voorziene effect en hun haalbaarheid. We lichten er een aantal specifiek toe: De maatregel peil aanpassen (nr. 1)wordt voor het eerst door zowel Rijnland als de SBGB als serieuze optie beschouwd. Tot nu toe heeft men het peil niet willen verlagen om verdere bodemdaling te voorkomen. Nu is duidelijk dat de bodem toch al wel zover gedaald is dat het maaiveld in grote delen van het gebied relatief dicht boven het oppervlaktewaterpeil ligt. Hierdoor wordt peilverandering als optie gezien. Dit kan worden meegenomen bij de volgende vernieuwing van peilbesluit. Calamiteitenberging in de polder (nr. 2) is een relatief dure maatregel die veel ruimte vraagt. Omdat er al veel open water is in het gebied, is het effect van meer open water relatief klein en moet de berging dus relatief groot zijn om een groter effect te hebben. Er wordt echter actief gezocht naar meekoppelkansen, waardoor mogelijkheden ontstaan. Zo wordt nu door de SBGB en Stichting EnergieTransitie Alphen aan den Rijn onderzocht of 14 PR HKV lijn in water

25 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop inrichting van een calamiteitenberging in combinatie met zonnepanelen een mogelijkheid is. Rijnland onderzoekt wat de impact van drijvende zonnepanelen op de waterkwaliteit en het onderhoudd is. Voor de maatregel water stapelen (nr. 4) ziet de werkgroep weinig kans in de polder vanwege de ruimtevraag. Er lijkt wel een mogelijkheid te zijn in de MT polder. De maatregel regenton (nr. 7) is ingedeeld in de groep groot effect op basis van het effect op bewustword ing. Per regenton is het effect natuurlijk klein, en het is ook de vraag of een regenton wel leeg is en dus water op kan vangen op het moment dat het gaat regenen. Maar het feit dat deze maatregel op grote schaal toegepast kan worden, door iedereen, maakt dat de werkgroep het effect als groot heeft beoordeeld. Dit is zeker zozeer op bewustwording gewaardeerd als op daadwerkelijke op te vangen hoeveelheid water. Maatregelen met grote haalbaarheid en klein effect Dit betreft de volgende vijf maatregelen: dijkleger 12 waterzakken 13 minder afstand tot waterbeheer kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag lokaal effect (bijv van kasdek of loods) kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 14 berging op straten en pleinen kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 15 pompenplan n (noodcapaciteit) kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag Deze maatregelen schat de werkgroep allemaal in als dat ze een relatief klein effect hebben. De werkgroep heeft de volgende overwegingen om de maatregelen op te nemen in een uitvoeringsprogramma: Dijkleger (nr. 12) bedoelt de werkgroep als groep ingelanden die (als vrijwilliger) de situatie in het gebied in de gaten houdt bij dreigende wateroverlast. Dit heeft een klein effect in het verminderen van wateroverlast, maar een groot effect van bewustwording. Dit is de belangrijkste reden dat de werkgroep dit als een waardevolle maatregel beschouwen. Waterzakken (nr. 13) is net zo n soort maatregel als waterkelder of berging in de kruipruimte (opslag van water buiten het watersysteem): het effect per maatregel is mogelijk klein, maar als iedereen hier iets mee zou doen is er wel een totaal effect. Dergelijkee maatregelen zouden aangeboden moeten worden als een pakket aan opties, waar men uit kan kiezen. De waterzakken zijn bijvoorbeeld in de kruipruimte te leggen. Berging op straten en pleinen (nr.14) is kansrijk in gebieden die opnieuw worden ingericht. Leg bepaalde delen verdiept aan en zorg dat het water daar na een bui door middel van HKV lijn in water PR

26 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 pompen bijvoorbeeld snel weer weg kan. Als er goed over wordt gecommuniceerd hoeft dit geen overlast te veroorzaken. Een pompenplan (nr.15) is er, welke noodcapaciteit wanneer en waar wordt ingezet. Rijnland kan hier meer over communiceren. Flauwe taluds van sloten (nr. 16) ofwel natuurvriendelijke oevers creëren meer afvoercapaciteit en bergingsruimte op de begroeide oevers. Het volume dat hier geborgen kan worden is beperkt en de afvoercapaciteit is in principe al voldoende, waardoor het effect van deze maatregel klein is. Wanneer de vormgeving van de oevers wordt meegenomen in planvorming, in overleg met gemeente, is de maatregel wel haalbaar. Maatregelen met kleine haalbaarheid en groot effect Dit betreft de volgende negen maatregelen: 17 berging buiten de polder Haalbaarheidsonderzoek groen kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 18 tuin/ percelen op hoogte kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag duikers / riool op hoogte kosten: 4 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag eerder aan tafel bij planontwikkeling kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 21 voormalen/anticiperen/ berichtgeving kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 22 retentievijver in tuin of kwekerij kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 23 waterkelder of onder terras (waterblocks) kosten: 2 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag drijvende teeltvloer ondergrondse berging in kruipruimte vorstbestendigheid kosten: 2 kosten: 4 draagvlak draagvlak realisatietermijn realisatietermijn ruimtebeslag ruimtebeslag Ondanks dat de werkgroep deze maatregelen niet heel erg haalbaar acht, zijn ze de moeite waard. Een toelichting per maatregel: Berging buiten de polder (nr.17) kost tijd om te realiseren en vraagt veel ruimte, en zelfs buiten de eigen polder. Het zoeken naar meekoppelkansen (zoals verbetering van de waterkwaliteit of mogelijkheden voor recreatie) vergroot de haalbaarheid. Ook wordt er gedacht aan het afspreken van zogenaamde service level agreements met betreffende agrariërs. Deze maatregel kan veel effect hebben en is daarom wel opgenomen. Geopperd worden mogelijkheden in de Boterpolder, MT-polder en regionaal in de Nieuwe 16 PR HKV lijn in water

27 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Driemanspolder. Hier moet een haalbaarheidsstudie naar worden gedaan. Een ander voorbeeld is berging in Bentwoud, om overlast in de Snijdelwijk te voorkomen (dit geldt echter alleen voor overlast vanuit het oppervlaktewatersysteem; grondwateroverlast of problemen met het rioolstelsel worden hiermee niet opgelost). Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een recreatieplas waarvan het peil kan worden opgezet. Het beeld bij een deel van de werkgroep is dat bewoners en kwekers bereid zijn om voor een dergelijke berging te betalen. Ophogen van tuinen en percelen (nr. 18) lijkt in eerste instantie relatief duur en minder goed haalbaar. De reden hiervoor is dat het om grote oppervlakken en dus grote volumes ophoogmateriaal gaat. Onder deze maatregel vallen zowel particuliere tuinen als bedrijven. In de praktijk wordt de gebiedsnorm van 35 cm drooglegging in een groot deel van het gebied niet gehaald (zie Figuur 6). Als de bodem blijft dalen wordt het waterbeheer steeds moeizamer en zal er schade ontstaan door wateroverlast. Daarbij levert een geringe drooglegging een slechte bodemstructuur. Afgezet tegen deze schade en verslechtering van de bodemstructuur schat de werkgroep in dat de kosten van ophogen niet zo hoog zijn. Daarbij kunnen de kosten beperkt worden door op te hogen met licht materiaal, wat ook de bodemdaling als gevolg van de ophoging beperkt. Op de lange termijn is een keer ophogen niet effectief, dit zal herhaald moeten worden. Er moet ook blijvende communicatie zijn over het belang van hoogte op orde houden. Duikers en riool op hoogte (nr. 19) houdt in dat verzakte duikers en riolen hersteld moeten worden. Deze hinderen de afvoer van water. Vooral voor riolen geldt echter dat de uitvoeringstermijn lang kan zijn, omdat het herstellen van een riool relatief duur is en dus alleen opgepakt zal worden als er grootschalig aan het riool gewerkt gaat worden. Eerder aan tafel bij planontwikkeling (nr. 20) zou aandacht voor de belangen van het watersysteem en een goede berging en afvoer moeten borgen. In theorie moet dit al gebeuren, maar in de praktijk blijkt het lastig. Het is een expliciete wens van de betrokken partijen dat hier aandacht voor is. Voormalen en anticiperen (nr. 21) op verwachte neerslag biedt extra ruimte om de neerslag op te vangen. Het waterschap doet dit al en moet eraan blijven werken hier duidelijk over te communiceren. Retentievijvers (nr. 22), waterkelders (nr. 23) of ondergrondse berging in kruipruimtes (nr. 24) zijn goede opties om het waterbewustzijn te vergroten. Het effect is per maatregel klein, maar als iedereen hier iets mee zou doen is er wel een totaal effect. Dergelijke maatregelen zouden aangeboden moeten worden als een pakket aan opties, waar men uit kan kiezen. Aandachtspunt hierbij zijn eventueel negatieve gezondheidseffecten van vochtige kruipruimtes. Drijvende teeltvloer (nr. 25) is een manier om water te bergen en een bassin te creëren onder de teeltvloer. Dit kost geen extra ruimte. De vloer kan bijvoorbeeld van tempex of polystyreen zijn. Door grond af te graven tot net boven slootpeil verlaagt de statische belasting en kan deze maatregel bodemdaling verminderen. Een nadeel is dat een drijvende teelvloer minder vorstbestendig is. Vanwege de hoge kosten heeft deze maatregel vooralsnog een kleine haalbaarheid. Maatregel met kleine haalbaarheid en klein effect Geen van de maatregelen in deze groep wordt opgenomen in het uitvoeringsprogramma. HKV lijn in water PR

28 Proces Wateroverlast Boskoop april Maatregelen waarmee de werkgroep nu niet verder gaat Hier zijn alle maatregelen waarmee de werkgroep niet verder gaan beschreven, met de redenatie daarbij. Elke maatregel is opgenomen in een schema met de beoordeling. We geven hier nogmaals de criteria waarop beoordeeld is en hoe dit is weergegeven per maatregel: criteria kosten 1 t/m 5 (waarin 1 = laag en 5 = hoog) draagvlak klein redelijk groot realisatietermijn langer dan vijf jaar tussen 2-5 jaar korter dan twee jaar ruimtebeslag veel buiten polder veel binnen polder kan op eigen terrein afvoercapaciteit vergroten afwentelen kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag maatregel neveneffect, rood is negatief en groen is positief 18 PR HKV lijn in water

29 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Maatregel met kleine haalbaarheid en klein effect Dit betreft de volgende vijf maatregelen: 26 drainage als berging te nat voor teelt alleen effectief als grondwater op peil is kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 27 gescheiden afvoer riool / straatwater kosten: 4 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 28 vergroten bassins (reservecapaciteit) kosten: 3 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag berging op kasdek 29 kosten: 3 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 30 bassins legen effect op waterkwaliteit kosten: 1 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag Voor alle vijf de maatregelen in deze groep geldt dat ze als niet of nauwelijks haalbaar en weinig effectief zijn beoordeeld. Maatregel nummer 27, gescheiden afvoer van riool en straatwater gebeurt mogelijk al (deels). Maatregelen met kleine haalbaarheid en groot effect Dit betreft de volgende twee maatregelen: 31 eigen onderbemaling afwenteling versnippering niet beheersbaar kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag afvoercapaciteit vergroten afwentelen kosten: 5 draagvlak realisatietermijn ruimtebeslag 32 Hierbij heeft de werkgroep de volgende toelichting: De maatregel eigen onderbemaling (nr. 31)valt af vanwege de negatieve neveneffecten. De kans dat een onderbemaling het aangrenzende watersysteem extra belast is groot en de bodemdaling wordt versneld. Versnippering van het watersysteem gaat de beheersbaarheid door het waterschap tegen. HKV lijn in water PR

30 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 Het vergroten van de afvoercapaciteit (nr. 32) zorgt voor extra belasting op de boezem. In beginsel is de afvoercapaciteit van het gebied op orde als de maatregelen uit het watergebiedsplan zijn uitgevoerd. De aanwezige bemalingscapaciteit in de Gouwepolder is 2x125 m 3 /minuut en daarmee bijna twee keer groter dan de richtlijncapaciteit (op basis van hoge richtlijn voor stedelijk gebied en hoogwaardige teelt en lage richtlijn voor grasland is de capaciteit 126,6 m³/minuut). Maatregelen met grote haalbaarheid en klein effect Alle maatregelen in deze groep worden opgenomen in het uitvoeringsprogramma. Maatregelen met grote haalbaarheid en groot effect Alle maatregelen in deze groep worden opgenomen in het uitvoeringsprogramma. 20 PR HKV lijn in water

31 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 5 Uitvoeringsprogramma 5.1 Opzet De maatregelen waar de werkgroep verder mee wil nemen de werkgroep op in een uitvoeringsprogramma. Hierin zijn alle vier bij het Proces Wateroverlast betrokken partijen actoren: Hoogheemraadschap van Rijnland; Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop (SBGB); Dorpsraad Boskoop; Gemeente Alphen aan den Rijn. Er zijn 25 maatregelen die de werkgroep opneemt in het uitvoeringsprogramma. De werkgroep heeft deze ingedeeld in vijf categorieën: 1. Communicatie ; 2. Korte termijn; 3. Middellange termijn; 4. Lange termijn; 5. Pakket concrete maatregelen die in een keuzepakket worden aangeboden. Per maatregel is een van de actoren aangewezen als actiehouder. Dit betekent niet dat deze partij de maatregelen verder uit moet zoeken of uit moet voeren, maar wel dat deze partij ervoor zorgt dat de maatregel verder onderzocht of uitgevoerd wordt. De actiehouder is niet per se de uitvoerder van de maatregel. Dit uitvoeringsprogramma biedt niet alleen kant- en klare oplossingen. Voor veel van de maatregelen is een kosten- en batenanalyse nodig, en daarom ook onderzoek naar het precieze effect. Eventuele voor- en nadelen moeten worden onderzocht en gewogen. Het kan zijn dat een deel van de maatregelen niet tot uitvoering zal komen. Maar van alle maatregelen wordt ten minste onderzocht of ze ten uitvoering zouden moeten komen. 5.2 Maatregelen per categorie met actiehouder Hier geven we voor elk van de vijf categorieën aan welke maatregelen eronder vallen, welke partij is aangewezen als actiehouder en voor welke partijen we een rol zien in de uitvoering van de maatregel. HKV lijn in water PR

32 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 Communicatie Maatregel Actiehouder Rol voor 15 pompenplan/noodcapaciteit Rijnland Rijnland 21 voormalen/anticiperen/berichtgeving Rijnland Rijnland 6 basisonderhoud op orde (informeren) Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 9 accepteren (van overlast, niet van schade) Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 10 bewustwording en voorlichting (informeren) Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 11 kennis en onderzoek Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 12 dijkleger Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 18 tuin/perceel op hoogte (informeren over gebiedsnorm) Rijnland Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente De maatregelen in deze categorie moeten bijdragen aan het waterbewustzijn en reeds bestaande maatregelen beter voor het voetlicht brengen. Tijdens het proces is bijvoorbeeld gebleken dat Rijnland meer doet aan anticiperen en voormalen dan er in het gebied bekend was. Voor de streek is het goed om te weten dat dit gebeurt. Korte termijn Maatregel Actiehouder Rol voor 20 eerder aan tafel bij planontwikkeling (nieuwe omgevingswet verankert overleg lagerehogere overheden) Rijnland, SBGB en Gemeente Rijnland, SBGB en Gemeente 18 tuin/perceel op hoogte (uitvoeren) Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 2, 4 en 8 calamiteitenberging in de polder, water stapelen en overloopgebieden/overhoeken SBGB Rijnland en SBGB Voor de maatregel tuin/perceel op hoogte is geen van de partijen actiehouder. Dit moet door ingelanden en bedrijven worden uitgevoerd. Wat wij wel doen is erover informeren, dit is opgenomen in de categorie Communicatie. De maatregel calamiteitenberging in de polder staat in de categorie korte termijn vanwege een concreet idee bij de SBGB over onder andere inzet van een onderbemaling van 3 ha. Dit is nu weiland en zou door het invoeren blauwe diensten en een vergoeding bij inzet als calamiteitenberging ingezet kunnen worden. Er zouden passende afspraken gemaakt moeten worden en de sierteeltbestemming die het perceel heeft moet er dan af (dit betreft percelen die niet meer renderen). We nemen deze maatregel samen met water stapelen en overloopgebieden/overhoeken als het creëren van bergingsruimte voor geval van nood, binnen de polder. 22 PR HKV lijn in water

33 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Middellange termijn Maatregel Actiehouder Rol voor 1 peil aanpassen Rijnland Rijnland en SBGB 6 basisonderhoud op orde (uitvoeren) Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad en Gemeente 16 flauwe taluds van sloten Gemeente Rijnland, Gemeente 25 drijvende teeltvloer SBGB SBGB Voor de maatregel peil aanpassen is voorbereiding nodig. Door bodemdaling te monitoren en te onderzoeken en te werken aan draagvlak bij kwekers, kan bij een volgend peilbesluit het peil mogelijk worden verlaagd. Hoewel dit een maatregel voor de middellange termijn is, vraagt dit dus al op kortere termijn aandacht. Bij de maatregel basisonderhoud op orde is de SBGB voor individuele kwekers en de Dorpsraad voor individuele bewoners opgenomen als actiehouders. De SBGB en Dorpsraad zelf hebben geen onderhoud uit te voeren aan het watersysteem. Lange termijn Maatregel Actiehouder Rol voor 14 berging op straten en pleinen Gemeente Gemeente 19 duikers/ riool op hoogte Gemeente Gemeente 17 berging buiten de polder SBGB Rijnland, SBGB en Gemeente Als actiehouder voor de maatregel berging buiten de polder is na discussie de SBGB benoemd. Rijnland geeft aan op dit moment geen behoefte te hebben aan het creëren van berging buiten de polder en zal hier dus geen initiatief nemen. Juist door de noodzaak van het benutten van meekoppelkansen moet dit wel door meerdere partijen gedragen worden. Ook de provincie moet hier een rol in hebben. De SBGB zal deze maatregel agenderen. Pakket concrete maatregelen die in een keuzepakket worden aangeboden Maatregel Actiehouder Rol voor 3 minder gesloten verharding Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 5 zandzakken en schotten Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 7 Regenton Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 13 Waterzakken Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 22 retentievijver in tuin of kwekerij Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 23 waterkelder of berging onder terras (waterblocks) Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente 24 ondergrondse berging in kruipruimte Gemeente Rijnland, SBGB, Dorpsraad, Gemeente De maatregelen in dit Pakket kunnen in principe op korte termijn worden uitgevoerd zonder dat daar een proces voor nodig is. Door ingelanden en bedrijven te informeren over mogelijkheden, welke maatregel waar kan, hoeveel water dit bergt, wat het kost en eventueel HKV lijn in water PR

34 Proces Wateroverlast Boskoop april 2018 subsidies te verstrekken, kan het uitvoeren van deze maatregelen worden gefaciliteerd en gestimuleerd. Alle partijen hebben hier een rol in, en de gemeente is actiehouder. Hierbij verwijzen we naar programma s als Amsterdam Rainproof 5, waarin partijen samen streven naar een klimaatrobuust gebied. Binnen dit pakket zijn meer maatregelen mogelijk, zoals bijvoorbeeld groene daken. 5.3 Financiering De financiering van de maatregelen wordt per maatregel uitgewerkt en georganiseerd. Hierbij kan mogelijk gebruik worden gemaakt van subsidieprogramma s als POP3 (plattelands ontwikkelingsprogramma POP3). Daarnaast moet er financiering komen voor de organisatie van het uitvoeringsprogramma. In vervolggesprekken met de partijen uit de werkgroep moet hieraan invulling gegeven worden. Rijnland en de SBGB zullen in hun reguliere overleg hierover een startgesprek voeren. 5.4 Afspraken Om de maatregelen tot verder onderzoek en uitvoering te krijgen hebben we de volgende afspraken gemaakt: De uitvoerende partijen schatten per maatregel in hoe de maatregel uitgevoerd moet worden (bijvoorbeeld door onderzoek, opname in plannen, maken informatiefolder) en wat de termijn van uitvoering is. Actiehouders zorgen dat dit binnen zes maanden gebeurt. We komen minimaal jaarlijks plenair bij elkaar om de voortgang te bespreken. Het uitvoeringsprogramma wordt opgenomen in ESV 2020, de Economische Strategie van Greenport Boskoop PR HKV lijn in water

35 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 6 Conclusie Het Proces Wateroverlast Greenport Boskoop is doorlopen met vertegenwoordigers van Hoogheemraadschap van Rijnland, de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop, de Dorpsraad en Gemeente Alphen aan den Rijn. Ondanks dat er twee werksessies meer zijn gehouden dan oorspronkelijk was voorzien (acht in totaal) bleef de opkomst zeer goed. Dit tekent de betrokkenheid van de deelnemers bij het proces. Deze betrokkenheid resulteert ook in de uitgebreide set maatregelen die is opgenomen in het uitvoeringsprogramma en de heldere afspraken hierover. In paragraaf 1.2 beschrijven we vijf doelen van het Proces Wateroverlast. Hier gaan we in op elk van de doelen, met een beoordeling in hoeverre dit doel gehaald is. 1. Een door de werkgroep gedragen begrip van wat wateroverlast betekent. We hebben uitgebreid met elkaar besproken wat wateroverlast is en wat oorzaken zijn. Hier komt ook de maatregelen accepteren' uit voort: we vinden dan niet alle water op maaiveld als overlast hoeft te worden beschouwd. 2. Een zo compleet mogelijke lijst met mogelijke maatregelen om wateroverlast tegen te gaan, getoetst aan een gezamenlijk afgesproken set criteria. Er is een zeer groot aantal maatregelen bedacht en samengevat tot 30 maatregelen. Deze zijn aan de hand van gezamenlijk afgestemde criteria beoordeeld en al dan niet opgenomen in het uitvoeringsprogramma. 3. Een uitvoeringsprogramma met afspraken voor alle partijen. Het uitvoeringsprogramma is er, dit is opgenomen in hoofdstuk 5. Hierbij zijn afspraken gemaakt met alle vier betrokken partijen, en ieder is als actiehouder verantwoordelijk voor de uitwerking van een of meerdere maatregelen. 4. Een aantal communicatiemomenten die de omgeving over dit proces informeren. Voorbeelden van communicatiemomenten: Op 1 november 2017 is het convenant Waterbeschikbaarheid ondertekend. Daarbij heeft Susanne Groot als voorzitter van het Proces Wateroverlast een presentatie gegeven over het Proces Wateroverlast en de vorderingen tot dan toe. De Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop plant een avondbijeenkomst om haar leden te informeren over dit proces. Het blijft het streven dat ook de Dorpsraad en de Gemeente hier aandacht aan besteden. 5. Vergroten waterbewustzijn hele gebied (bedrijven en bewoners). Binnen de werkgroep is dit gebeurd. Middels de bijeenkomst van de SBGB in februari en uitvoering van de maatregelen in de categorie Communicatie wordt dit gedeeld met het gebied. We concluderen dat het Proces Wateroverlast geslaagd is. We hebben er vertrouwen in dat het uitvoeringsprogramma leidt tot concrete acties om het risico op wateroverlast te verkleinen. Daarbij hebben we de overtuiging dat de gesprekken en discussies tijdens de werksessies voor alle partijen bijdragen aan kennis en begrip, en daarmee ook resulteren in de motivatie om het uitvoeringsprogramma te laten slagen. HKV lijn in water PR

36

37 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop 7 Colofon Deelnemers aan het de werkgroep Wateroverlast Greenport regio Boskoop op alfabetische volgorde van achternaam: Theo Aendekerk - Dorpsraad Bewoner uit de Snijdelwijk, tevens gepensioneerd onderzoeker Bodem, water en bemesting in de boomkwekerij bij Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO). Jan de Bruin Dorpsraad en Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Kweker van de Halve Raak en tevens bestuurslid van de SBGB Karl Grootendorst - Dorpsraad Ex-kweker aan het Rijneveld en aanbieder van de gele kaart aan Rijnlands bestuurslid Sjaak Langeslag in juli 2016 als protest tegen wateroverlast Ernst-Jan de Jong - Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Bestuurslid en kweker in Hazerswoude Ron Kervezee - Gemeente Alphen aan den Rijn Secretaris van de Stichting Greenport regio Boskoop Carina Lammers - Gemeente Alphen aan den Rijn Als vervanging van Ron Kervezee Mark Kramer - Hoogheemraadschap van Rijnland Adviseur waterkwantiteit en grondwater Aafke Krol - Hoogheemraadschap van Rijnland Relatiebeheerder voor de Greenport regio Boskoop en de Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Jos van Rooden - Hoogheemraadschap van Rijnland Adviseur waterkwaliteit en waterkwantiteit Henk van der Smit - Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Secretaris en portefeuillehouder water Jan de Vries - Stichting Belangenbehartiging Greenport Boskoop Eigenaar Boot en Dart, Rijneveld Boskoop en VV-lid bij Rijnland voor de agrarische fractie HKV lijn in water PR

38

39 Bijlagen

40

41 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage A: Maatregelen uit watergebiedsplan Polder (peilvak) Laag Boskoop Rietveldse polder Nessepolder Maatregel Aanpassen stuw instelling (sturen op peilstijging) Duiker met schot voor piekafvoer naar Zaanse Rietveld 2 duikers vervangen Baggeren en watergang opwaarderen Zaanse Rietveld Gouwepolder Minimaal 3 duikers aanleggen onder wegen (Rijneveld en Halve Raak) en deze verbindingen opwaarderen naar hoofdwatergang 4 knellende duikers vervangen Waterbergingsgebied in zuiden op juiste peil instellen Gouwepolder (Spoelwijk) Aanleggen 2 ha open water Ophogen deel peilvakscheiding Gouwepolder (Koetsveld) 3 duikers verbreden Watergang opwaarderen naar hoofdwatergang Ophogen deel peilvakscheiding Gouwepolder (Berkenbroek noord) Gouwepolder (Berkenbroek zuid) Gouwepolder (Randenburg-Gouwedreef) Ophogen deel peilvakscheiding Ophogen deel peilvakscheiding Ophogen deel peilvakscheiding Maatregelen per polder (Tabel 6.1 uit Watergebiedsplan 6 ) 6 HKV lijn in water PR

42 Proces Wateroverlast Boskoop april PR HKV lijn in water

43 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage B: Basisbegrippen water/overlast/boskoop HKV lijn in water PR

44

45

46

47

48 berging Op verhard In oppervlaktewater In onverhard

49 verhard 1011 m² capaciteit 1 mm m berging m³

50 lengte 341 breedte 6.16 stijging 0.35 m³

51 Bodemsamenstelling: Vaste delen Poriënvolume (korrelschikking) lucht water 0,7 340 perceel lengte 340 breedte 28 ontwatering 0.7 porien 21 berging

52 A (ha) 1000 van mm/d naar m3/s mm/d m3/d m3/s m3/min richtlijncapaciteit van m3/s naar mm/d m3/s m3/d mm/d capaciteit gemaal brans Wat is het verschil tussen vollegrond en een containerveld? A (ha) van mm/d naar m3/s mm/d m3/d m3/s m3/min oppervlakte 9520 m² dikte ontwaterde zone 70 cm porievolume met lucht 21 % bassin - a ruimte in bassin - b berging op veld m³ c = a+ b bergingscapaciteit m³ d neerslag 856 m³ d - c direct naar sloot m³ dus niets

53 Indien dit bedrijf een gesloten containerveld betreft met een bassin van 500 m³/ha, welke voor 70% gevuld is: A (ha) van mm/d naar m3/s mm/d m3/d m3/s m3/min oppervlakte veld (340 * 28) 9520 m² dikte veld 10 cm porievolume met lucht 30% bassin 476 m³ a ruimte in bassin (70% gevuld) b berging op veld c = a+b bergingscapaciteit m³ d neerslag 856 m³ d - c direct naar de sloot m³ Wat gebeurt er in de watergang? oppervlak watergang (341 * 6.16) 2100 m² peilstijging (m³/opp) 0.20 meter

54

55

56

57

58

59

60 lengte 341 breedte 5 toelaatbare stijging

61

62 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage C: Naar een klimaatbestendige Greenport HKV lijn in water PR

63

64 Naar een klimaatbestendige Greenport Boskoop 26 oktober

65 Wat kunnen onze watersystemen aan? Onder normale omstandigheden geen problemen Bij peiloverschrijdingen van meer dan 20 cm ontstaan er problemen Systemen zijn niet bestand tegen hevige (tropische) buien in de zomer 2

66 Maatregelen om wateroverlast te voorkomen Niet duurzame maatregelen Duurzame maatregelen Maatregelen die een beperkt effect hebben 3

67 Niet duurzame maatregelen Vergroten van de bemalingscapaciteit Verlaging van het polderpeil Overhevelen naar andere peilgebieden 4

68 Duurzame maatregelen Verbreden van hoofdwatergangen Ophogen van percelen Piekbergingen Vergroten van het wateroppervlak (20% water) 5

69 Maatregelen met een beperkt effect Voormalen Calamiteitenberging Gebruik maken van waterbassins Vergroten burgerbetrokkenheid 6

70 Vragen voor de discussie Zijn er meer maatregelen te bedenken? Zijn we het eens met de indeling? 7

71 Wat stellen we voor? Studie naar het meer klimaatbestendig maken van de Greenport Boskoop Zoeken naar mee-koppel projecten Meer aandacht voor bewustwording van klimaatsverandering Innovatief denken 8

72 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage D: Taken en verantwoordelijkheden in het grondwater HKV lijn in water PR

73

74 Taken en verantwoordelijkheden in het grondwaterbeheer Overleg wateroverlast Boskoop 27 juni 2017

75

76 Waterwet Twee grondwaterbeheerders: Rijkswaterstaat en Waterschappen Specifieke taken Gemeenten: zorgplicht grond- en hemelwater Grondwaterkwaliteit Wbb (provincie)

77 Particuliere eigendommen Bouwbesluit: eisen kwaliteit woningen Eigenaar is zelf verantwoordelijk! Goede staat van het eigendom Inzameling en afvoer overtollig water op eigen terrein

78

79 Gemeenten Zorgplicht maatregelen tegen structureel nadelige gevolgen inzamelen en afvoer overtollig grond- en hemelwater op openbaar terrein - voor zover doelmatig en - voor zover niet tot zorg provincie of waterschap Grondwaterloket Adequaat bouw- en woningtoezicht

80 Waterschap Goed peilbeheer, afgestemd op functies Reguleren grondwateronttrekkingen Adviserende rol bij vgrp en watertoets

81

82 Adviesnota

83 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage E: Toelichting op functioneren watersysteem HKV lijn in water PR

84

85 Invloed van baggeren op afvoercapaciteit en berging afvoercapaciteit In de presentatie in de werkgroep over wateroverlast begrippen is het effect van baggeren op de afvoercapaciteit aan de orde geweest. Om water van punt A naar punt B te krijgen is energie nodig. In een poldersysteem met een gemaal wordt die energie geleverd door de zwaartekracht; met een pomp wordt een kuil gecreëerd zodat hoogteverschil ontstaat. Zolang er hoogteverschil is zal het water van hoog naar laag stromen. De toestroom van hoog naar laag gaat makkelijk wanneer veel ruimte aanwezig is en weinig weerstand en moeilijker wanneer minder ruimte aanwezig is en meer weerstand. Bij voldoende ruimte en weinig weerstand is een klein hoogteverschil voldoende om een groot debiet van A naar B te laten stromen. Evident dat bij weinig ruimte en veel weerstand het moeilijker is om dat debiet van A naar B te krijgen. In dit geval is meer energie nodig om het debiet van A naar B te krijgen. Meer energie houdt in meer hoogteverschil. In drie plaatjes licht ik dat toe: In het bovenste figuur is het profiel weergegeven van een beschoeide watergang van 5,10 meter breed welke 0,9 meter diep is en perfect onderhouden. Wanneer door deze watergang 30 m³/minuut wordt afgevoerd (0,5 m³/seconde) dan gaat dat met een stroomsnelheid van 0,136 m/s. Om het water verplaatst te krijgen is het verhang in deze watergang 3,3 cm per kilometer.

86 Wanneer de watergang dichtgroeit neemt de weerstand toe. Stel een volledig begroeid profiel voor: de stroomsnelheid blijft 0,136 m/seconde maar om dat voor elkaar te krijgen is meer energie nodig: het benodigde verhang is 12,4 cm per kilometer Dan de variant met bagger. Wanneer een baggerlaag van 0,4 meter aanwezig is, neemt de ruimte voor het water af. Het doorstroomd oppervlak neemt af en om het gelijke debiet te bereiken is een hogere stroomsnelheid nodig. Om dat te onderhouden is een nog meer energie = groter hoogteverschil nodig van hier ruim 20 cm per kilometer.

87 berging Berging is opslagruimte. Opslagruimte is nodig wanneer aanvoer en afvoer niet perfect op elkaar passen. Dat geldt voor potgrond, voor het afleveren aan een klant maar ook voor water. Opslagruimte is lengte x breedte x hoogte. Opslagruimte welke al gevuld is, is niet meer beschikbaar. In termen van een watergang: een watergang heeft lengte en breedte en is alreeds gevuld met water vanaf de waterbodem tot het waterpeil. Nog beschikbaar voor berging is de hoogte tussen het actueel peil en de perceelhoogte (toelaatbare peilstijging). Wat doet baggeren dan voor de berging? Het vergroot de hoeveelheid water welke in het systeem aanwezig is, maar let op, het waterpeil is exact dezelfde en de perceelhoogte is gelijk. Dus is de hoeveelheid water welke kan worden geborgen bij neerslag precies gelijk. Invloed van windwerking op afvoercapaciteit Windwerking is te interpreteren als toevoer van energie. Wanneer de wind van het afvoerpunt naar de randen van de polder waait is dat te interpreteren als tegenwerking van de toegevoerde energie van de zwaartekracht. Om die tegenwerking te compenseren is nog meer hoogteverschil nodig om het debiet te verzorgen. Andersom geldt ook, dat wanneer de wind naar het gemaal blaast minder hoogteverschil nodig is om het debiet te verzorgen.

88 aspecten voorleging bassins op watersysteem te Boskoop Advies Een oproep om de met meststoffen en bestrijdingsmiddelen verontreinigde bassininhoud te laten lozen frustreert de inspanningen om de waterkwaliteit op orde te krijgen. Het lozen van met meststoffen en bestrijdingsmiddelen verontreinigd bassinwater is vanuit formele regels van het Activiteitenbesluit gehouden aan voorwaarden. Wateroverlast is geen geldige reden om te mogen lozen. Bij een peilstijging van 20 cm in de Gouwepolder treedt wateroverlast op bij percelen welke niet voldoen aan de afgesproken inspanning om een drooglegging van 35 cm aan te houden. De bergingscapaciteit van de bassins is bij 75% beschikbaarheid ca. 3,8 cm. Gezien de beperkte bijdrage aan berging, het negatief effect op de waterkwaliteit en de aanzet tot niet toegestaan gedrag is het advies om niet op te roepen tot het legen van bassins bij boomteeltbedrijven. Aanleiding In juni 2016 is in het vooruitzicht van veel neerslag naar de boomteeltsector in Boskoop gecommuniceerd om de gietwatervoorzieningen te legen om daarmee extra opvangcapaciteit te creëren, waarmee wateroverlast kan worden beperkt. Gevraagd is naar het effect van de inzet van de gietwatervoorzieningen. Kwantitatieve aspecten De effecten zijn bepaald voor de situatie in de Gouwepolder, een polder met als overwegend landgebruik de boomteelt. De Gouwepolder is afgerond 1000 ha groot. Na afstemming met handhaving is gesteld dat in de polder ongeveer 120 ha aan containervelden aanwezig is, waarvan 60 % gesloten met een opslagvoorziening van 1200 m³/ha containerveld. De totale opslagcapaciteit in de Gouwepolder is 120 * 0,6 * 1200 = m³ 1 mm neerslag in de Gouwepolder: 0,001 * 1000 * = m³ Theoretisch kan daarom / = 8,6 mm aan neerslag worden geborgen in de opslagvoorzieningen. We hebben geen informatie over de opvolging van de oproep, maar wel dat er links en rechts gevolg aan is gegeven. Wanneer de beschikbaarheid door vooraf te legen tussen 25% en 75% ligt is de berging daarom 2,15 tot 6,5 mm. In de Gouwepolder is eind juni cumulatief 54 mm neerslag gevallen. Het aandeel oppervlaktewater in de polder is 17% => 170 ha. Gegeven, dat de containervelden volledig verzadigd zijn, betekent de voorleging een beperking van de peilstijging van 1,3 tot 3,8 cm.

89 Kwalitatieve aspecten Aan de voorleging zit tevens een kwaliteitsaspect. De bassins zijn vanuit het activiteitenbesluit voorgeschreven om de emissie van bestrijdingsmiddelen en de meststoffen stikstof en fosfaat naar oppervlaktewater te beperken Anders dan bij glastuinbouw passeert al het regenwater bij boomteeltbedrijven, dat wordt opgevangen eerst de teeltvloer, bezet met product voorzien van meststoffen en bedekt met bestrijdingsmiddelen. In de afstroom naar het bassin worden deze stoffen meegenomen. Het bassin vormt de opvang van dit water, zodat emissie naar oppervlaktewater wordt beperkt. Meetgegevens uit het monitoringsprogramma laten het volgende beeld zien, eveneens toegespitst op de Gouwepolder. In de periode zijn vijf bassins (3 afgedamde sloten en 2 bassins) bemonsterd. De nutriëntconcentraties in de afgedamde sloten zijn beduidend lager dan in de bassins. Voor bestrijdingsmiddelen is geen duidelijk verschil in concentraties tussen afgedamde sloot en bassin gemeten (zie tabel). De waterkwaliteit in de 5 bassins van de Gouwepolder is slecht. Toetsing aan de norm voor oppervlaktewater levert de volgende overschrijdingen op: Stikstofconcentraties liggen een factor 1,2 (afgedamde sloot) tot 27 (bassins) boven de norm. Fosforconcentraties zitten een factor 10 (afgedamde sloot) tot 82 (bassins) boven de norm. Bestrijdingsmiddelen imidacloprid en metazachloor overschrijden de norm met een factor 4-70 voor jaargemiddelde en factor 2-33 voor mac-waarde. Situatie: De peilstijging in juni was ca 20 cm, de met de sector afgesproken gebiedsnorm is een drooglegging van 35 cm. Een bijdrage van de opslag in bassins is in praktijk tot 3,8 cm, wanneer 75% van de capaciteit beschikbaar is. De situatie in de zomerperiode is, dat de bassins aangesproken worden om de planten op het veld van voldoende vocht te

90 voorzien. De bassins zullen dus niet volledig gevuld zijn en de 75% opslagcapaciteit is snel al aanwezig in deze periode zonder vooraf te legen. Het effect van extra legen is dus per definitie beperkt op de extra bergingscapaciteit. In de bassins is water opgeslagen met concentraties meststoffen en bestrijdingsmiddelen tot tientallen keren boven de norm. De idee om deze stoffen binnen het bedrijf te houden werkt. In het Activiteitenbelsuit is lozing van bassinwater gehouden aan voorwaarden. Het lozen vanwege wateroverlast is geen toegestane reden.

91 Waar hangt de peilschaal van de Halve Raak Peilschalen worden regelmatig afgelezen. Loggers registreren het peil automatisch elke 10 minuten. Bij gemalen en veel stuwen in hoofdwatergangen is automatische peilregistratie per 10 minuten aan beide zijden. Peilen bij participatieve meetpunten worden door ingelanden regelmatig gemeld en direct verwerkt in het registratiesysteem.

92 Gegevens gemaal brans in periode rond 23 juni 2016: Bovenste grafiek: gemaal aan- of uit op 10 minuten basis Middelste grafiek: peilverloop per 10 minuten Onderste grafiek: neerslag in mm op uurbasis

93 Stroomsnelheid tussen koetsveld en gemaal Brans in m/s

94

95 optredende peilen bij aantal bijzondere momenten tussen Koetsveld en Brans: juli 2011 (ca. 18 cm) Oktober 2013 (ca. 11 cm)

96 Juli 2014 (ca. 10 cm) 23 juni 2016 (ca. 11 cm)

97 Het gemeten peilverschil tussen gemaal Brans en Koetsveld bij grote neerslaghoeveelheden is 11 tot 18 cm. In de metingen is de windsnelheid verdisconteerd. De maximaal optredende peilen worden afgevlakt doordat percelen gaan inunderen. Het effect van de maatregel lijkt beperkt, maar het betreft de combinatiemaatregel vergroten van afvoercapaciteit en ophogen van percelen tot 35 cm. Noodbemaling en functioneren Brans Wanneer noodbemaling opgesteld staat bij de sluis bij Rijneveld is het in geen van de grote neerslagperiodes voorgekomen, dat Brans uitschakeld of zelfs maar minder gaat draaien. Wat wel gebeurt is dat nadat de piek afgemalen is, dat de noodbemaling nog blijft draaien en de diesel bij Brans uitschakeld. Maar dat is vanwege het feit, dat de diesel bemand moet draaien. Die bezetting kan dan andere dingen gaan doen, bijvoorbeeld slaap inhalen. Snijdelwijk heb ik uitstaan maar nog niets op ontvangen

98 Drooglegging en hoogtekaart boomteeltpolders Drooglegging in 20 klassen: bijlage 1 Drooglegging groter kleiner dan 35 cm (gebiedsnorm): bijlage 2 In bijlagen mv_i, mv_ii en mv_iii is de hoogte volgens ahn3 geprojecteerd op de hoogtemeting van enige tijd terug. het jaartal van de historische meting is als label toegevoegd. Een donkerder kleine stip houdt maaiveldaling in.

99 april 2018 Proces Wateroverlast Boskoop Bijlage F: Statistiek van extreme neerslag Bronnen: extreme_neerslaggebeurtenissen_nemen_toe_en_komen_vaker_voor Actualisatie meteogegevens voor waterbeheer 2015, deel 1&2. Beersma, J., Bessimbinder, J. en T. Brandsma (KNMI), Versteeg, R. en H. Hakvoort ( HKV Lijn in water), Stowa publicatie STOWA, Utrecht.) Tabel 4 Neerslagstatis stiek uit historische data, voor de huidige periode en de verwachting rond 2050 Bovenstaandee statistiek is gemiddeld voor heel Nederland. Voor duren vanaf 24 uren moet bovenstaandee puntstatistiek geregionaliseerd worden. Er zijn vier regio s te onderscheiden waarin meer of juist minder neerslag valt. Deze regio s zijn getoond in Figuur 9. Voor de regio s gelden de volgende vermenigvuldigingsfactoren voor de landelijke neerslagstatistiek: Laag 0,93; Gemiddeldd 1,11; Hoog Hoog+ 1,08; 1,14. Figuur 9 Neerslagregio s HKV lijn in water PR