Werkstuk door W woorden 22 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Onderzoek Warner van der Louw 5V3

Transcriptie

1 Werkstuk door W woorden 22 januari keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Onderzoek Warner van der Louw 5V3 Hoe had de val van Srebrenica voorkomen kunnen worden? Hoe had de val van Srebrenica voorkomen kunnen worden? Warner van der Louw Inleiding Geschiedenis is alles dat in het verleden heeft plaatsgevonden. Ik had in groep vijf een meester die de geschiedenisles begon door een foto te maken met zijn van huis meegebrachte polaroidcamera. Geïnteresseerd keek de klas toe hoe er vrijwel meteen een foto uit het apparaat kwam. Het beeld dat hier opstaat is nu alweer geschie- denis, vertelde onze meester, ook al is het pas een paar seconden geleden gebeurd. Hij vervolgde: geschiedenis is dus meer dan alleen holbewoners en ridders van lang geleden. Zijn punt was duidelijk. Ik heb het altijd ont- houden. De reden dat ik mijn werkstuk met deze anekdote begin is de tijd waarin de val van Srebrenica zich afspeelde: Anno 2016 is dit 21 jaar geleden. Niet veel als je bedenkt dat elk onder- werp van na 1800 gekozen mocht worden. Maar het behoort absoluut tot de geschiedenis; het dient ook absoluut verteld te worden. Warner van der Louw Achtergrondinformatie De val van Srebrenica is een gebeurtenis tijdens de Bosnische burgeroorlog, die op zijn beurt weer onderdeel is van de Joegoslavische oorlogen van de jaren negentig van de vorige eeuw (ook wel: post- Joegoslavische oorlogen). De officiële aanleiding voor deze oorlogen waren de onafhankelijkheidsverklaringen van Kroatië en Slovenië op 25 juni Hiervoor was echter al de nodige wrijving ontstaan. Pagina 1 van 13

2 Om te begrijpen waarom deze wrijving bestond is het belangrijk om te weten wat voor een land Joegoslavië was. Joegoslavië was een land waar verschillende Slavische volkeren één staat vormde. In 1918 wordt het, na de eerste wereldoorlog, gesticht onder de naam: Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen. De landgrenzen van toen waren vrijwel identiek aan die van het latere Joegoslavië. Het grootste verschil zit hem in het feit dat Istrië (nog) niet tot het land behoorde. Het koninkrijk Joegoslavië heeft bestaan tot Op 29 november van dat jaar wordt door een groep partizanen, die met succes vochtten tegen de fascistische bezetters, een definitief plan gemaakt voor een naoorlogs Joegoslavië. Eén van deze partizanen was Josip Broz (beter bekend onder zijn bijnaam Tito). Hij greep vanaf 1945 de macht in Joegoslavië. De koning was afgezet en het land werd onder zijn leiding Communistisch. Tito wilde Joegoslavië graag bij elkaar houden en drukte daarom elke vorm van nationalisme de kop in. Ook gaf hij veel regio s autonomie om de mensen in het gebied tevreden te houden. Hierdoor werd het land in feite onderverdeeld in deelstaten. De autonomie die Tito de verschillende regio s gaf maakte hem erg populair als leider. Na de dood van Tito in 1980 gaat het echter mis. Het nationalisme, dat Tito jaren lang goed onder de duim wist te houden gaat in de verschillende regio s weer opspelen. Als Slobodan Milošević in 1987 partijleider wordt van de Servische deelstaat gaat het hard. Hij geeft de autonomie van Kosovo en Vojvodina op en begint overal in Joegoslavië Servische belangen te behartigen. Begin jaren negentig groeide het nationalisme in Slovenië en Kroatië. Deelstaten van Joegoslavië: Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro, Macedonië en Servië (inclusief autonome provincies Kosovo en Vojvodina) foto: wikimedia commons Op dezelfde dag (25 juni 1991 red.) verklaarden beide landen zich onafhankelijk van Joegoslavië. Slovenië werd na tien dagen oorlog opgegeven door Milošević. Hiermee werd Slovenië het eerste land dat écht onafhankelijk werd van Joegoslavië. Zelfverkozen president van deze republiek is Radovan Karažić. Dit is het begin van de grote onrust. Beide staten namen hun claim immers erg serieus. De Bosnische Serven werden in hun onafhankelijkheidsstrijd gesteund door het Joegoslavisch Volksleger. Dit was officieel het leger van Joegoslavië maar sinds Milošević aan de macht was in Servië was het meer een Servisch leger geworden. De Bosniërs vechten terug. In 1992 wordt de Krijgsmacht van de Republiek Bosnië Herzegovina opgericht. Vanaf nu ABiH genoemd, naar de Bosnische benaming: Armija Republike Bosne i Hercegovine. Toeval of niet, maar Wikipedia Bosnië Herzegovina met in het beige de Servische Republiek (Republika Srpska) leert ons dat op 12 mei van dat foto: epthinktank.eu jaar ook de Krijgsmacht van de Servische Republiek wordt opgericht. Vanaf nu VRS genoemd, naar de Servische benaming: Vojska Republike Srpske. Opper- bevelhebber van de VRS was generaal Ratko Mladić. Slobodan Milošević in 1989 Ook wordt het Joegoslavisch foto: slobodan- Pagina 2 van 13

3 De Bosnische burgeroorlog begint officieel op 5 april 1992, als Bosnië Herzegovina zich na een referendum onafhankelijk verklaard. Twee dagen later roepen de Serviërs in het gebied ook hun eigen staat uit: de Servische Republiek (of: Republika Srpska). volksleger in 1992 ontbonden. Opvolger is het Joegoslavisch leger. Dit was meer een formaliteit dan dat er daadwerkelijk iets veranderde. Het nieuwe leger diende echter niet meer officieel het oude Joegoslavië - zoals dat in 1943 door onder andere Tito was gesticht - maar het nieuwe Joegoslavië, dat in 2003 zijn naam veranderde in Servië en Montenegro. Praktisch gezien had het deze taak al sinds de komst van Milošević. Srebrenica is een stadje gelegen in de Servische Republiek binnen Bosnië Herzegovina. In de gemeente Srebrenica identificeerde voor de oorlog 72,9 milosevic.org procent van de inwoners zichzelf als moslim, aldus het boek De leegte achter ons laten van Selma Leydesdorff. Zij baseert zich hierbij op een volkstelling uit Andere cijfers dan deze heb ik niet kunnen vinden. De Serven wilden het gebied zuiveren van alles dat niet Servisch was. Hierdoor ontstond er een gevaar voor de mosliminwoners van de Servische Republiek. Zij voelden zich onveilig en opgejaagd. In het boek van Leydesdorff beschrijven verschillende bewoners van de gemeente Srebrenica (moslims en Serven) hun angsten. De rode draad uit het verhaal is hierbij vooral een gebrek aan vertrouwen. Het was indertijd moeilijk in te schatten of mensen waar je al lang mee om ging, opeens nationalistisch waren geworden. Voor veel Serven was dit dan ook de reden om de gemeente te ontvluchten toen Bosnië Herzegovina zich onafhankelijk verklaarde. Moslims zouden later juist massaal naar Srebrenica trekken om dezelfde reden. foto: wikimedia commons Onder: Generaal Ratko Mladić foto: wikimedia commons Wie droeg de verantwoordelijkheid voor het beschermen van Srebrenica? Het aanhoudende geweld tussen moslims en Serven in Bosnië wordt begin jaren negentig te heftig. De VN grijpt in. In 1992 wordt de vredesmacht UNPROFOR (United Nations Protect Force) in het leven geroepen. Officieel had deze het volgende doel: verdere escalatie van de oorlog in voormalig Joegoslavië voorkomen en voorwaarden scheppen voor vredesbesprekingen. UNPROFOR was niet alleen actief in Bosnië maar ook in Kroatië. De Kroatische tak kreeg de naam UNPROFOR I, in Bosnië zou UNPROFOR II actief zijn. Ook stelt de VN verschillende Bosnische enclaves in. Dit zijn: Goražde, Sarajevo, Srebrenica, Tuzla en Žepa. UNPROFOR ging deze zogenaamde safe areas beschermen voor gevaar van buitenaf (lees: Serven die de Servische Republiek etnisch wilden zuiveren). Van de enclaves is Srebrenica verreweg het onveiligst. Het gebied is geslonken van negenhonderd vierkante meter in de zomer van 1992, tot 150 vierkante meter in het begin van In april van dat jaar verandert de VN de status van Srebrenica dan ook naar safe haven. Het verschil met de safe area zit hem in de bewaking. De aanwezigheid van VN-troepen wordt verhoogd in het gebied en onder leiding van de VN komen de Bosnische en Servische strijdgroepen tot een overeenkomst om Srebrenica te demili- Boven: Kaart van Bosnië Herzegovina met daarop de door de VN ingestelde enclaves. (met blauwe letters) foto: wikimedia commons Pagina 3 van 13

4 Onder: Nederlands VN-konvooi onderweg naar Lukavac. 1 maart 1994 foto: Ed Oudenaarden, ANP Archief tariseren (iets dat overigens niet gebeurde). Al die tijd zijn het de Canadezen die de enclave moeten beschermen. In September 1993 biedt Nederland de VN echter aan om dit over te nemen. Op 12 november 1993 stemt de tweede kamer in met het uitzenden van troepen naar Bosnië. Deze troepen komen aan in maart Vanaf dat moment is Dutchbat I het bataljon dat namens UNPROFOR II Srebrenica moet verdedigen. Dutchbats hoofdkwartier is gevestigd in een oude fabriek in Potočari, een dorp binnen de enclave. In juli 1994 neemt Dutchbat II het van de eerste divisie over. Dutchbat III volgt in januari Deze staat onder leiding van overste Thom Karremans. Op 21 juli 1995 keert de divisie noodgedwongen weer huiswaarts. Dutchbat zou overigens eind juli 1995 worden afgelost door een Oekraïense eenheid. Daarmee zou de Nederlandse bijdrage in Bosnië tot een einde zijn gekomen. Conclusie: Ten tijde van de val van Srebrenica (11 juli 1995) was Dutchbat III, onder leiding van overste Karremans, verantwoordelijk voor het beschermen van de enclave. Anderen zouden wellicht UNPROFOR of de VN verantwoordelijk houden voor de bescherming. Ik heb hier niet voor gekozen omdat UNPROFOR in meerdere gebieden zat. UNPROFOR zat door heel voormalig Joegoslavië. Maar als een soort winkelketen had deze overal vestigingen, beheert door franchisers. Dutchbat is in deze metafoor de franchiser van Srebrenica en dus verantwoordelijk voor de bescherming hiervan. De VN houd ik niet verantwoordelijk voor het beschermen omdat het een politieke organisatie is. Fysiek kon de VN niks betekenen voor de enclave. Het kan enkel anderen vragen iets te doen (wat het ook heeft gedaan). Overigens wil dat niet zeggen dat ik de verantwoordelijkheid of schuld aan de val van Srebrenica in de schoenen van Dutchbat III schuif maar dat is een ander verhaal. Boven: Het hoofdkwartier van Dutchbat in Potočari anno 2012 foto: mosttraveledpeople.com Onder: Overste Thom Karremans van Dutchbat III foto: Toussaint Kluiters, ANP Archief Wat gebeurde er op 11 juli 1995 in en rond Srebrenica? 11 juli 1995 is de dag waarop de enclave Srebrenica viel. Op deze dag drong generaal Mladić met een overmacht aan troepen de enclave binnen. Een dag later scheidde hij de mannen van de vrouwen en liet hij de mannen executeren. Aan de hand van het NIOD rapport over de val van Srebrenica uit 2002 heb ik de volgende tijdlijn gemaakt. Ik acht deze als instantie onafhankelijk genoeg om als (belangrijkste) bron te gebruiken en heb daarom ook de tijden en cijfers van de NIOD niet gecontroleerd en- of vergeleken met andere bronnen. Belangrijk om te weten is dat niemand buiten het Servische kamp weet had van die bedoelingen van Mladić. Dat zegt althans het NIOD. In het rapport wordt daarover het volgende gezegd: «Zagreb geloofde niet dat Mladić het zou aandurven om met zijn tanks dwars door de blocking position heen te rijden of iets tegen de VN-soldaten te ondernemen. ( ) Zekerheid bestond daarover echter niet, omdat niemand er tot dan Pagina 4 van 13

5 toe in was geslaagd tot een goede analyse van Mladić denkwereld te komen. Dat hij Srebrenica zou binnenvallen en daarmee de wereldopinie tegen zich in het harnas zou jagen, verwachtte echter niemand. Dat een Safe Area zou worden overlopen paste niet in de politieke visie van de VN.» Dit wetende zijn de beslissingen en handelingen die beschreven worden in de tijdlijn beter te begrijpen enof te relativeren. Tijdlijn 11 juli 1995: nacht van 10- op 11 juli: Door de B-compagnie wordt melding gemaakt van explosies en troepenverplaatsing buiten de enclave. Achteraf bleek dit te gaan om troepen van de ABiH. ±06.00u: In de stad Srebrenica is rook te ruiken. Vrijwel tegelijkertijd meldt de ABiH dat Servische tanks zich verzamelen rondom de enclave. De rook blijkt een truc van Mladić. Hij laat hooibalen in de fik steken zodat vliegtuigen minder goed hun doel zouden kunnen vinden. Blijkbaar was Mladić dus al voorbereid op eventuele luchtsteun. Dageraad: Hetzelfde B-compagnie merkt op dat een heleboel nieuwe vluchtelingen de enclave bereikt hebben. Exacte aantallen geeft het NIOD niet. ±06.15u: Een verkenningspatrouille van Nederlanders wordt in het zuiden van de enclave beschoten. Commandant Jelmer Groen berichtte de bataljonsstaf over het gevaar u: Dutchbat doet voor het eerst die dag een verzoek om luchtsteun. Deze werd geweigerd omdat Majoor Wieffer de aanvraag telefonisch had gedaan. Hij kreeg te horen dat dit schriftelijk ingediend moest worden. Er volgt nu een lang bureaucratisch en enigszins lachwekkend proces. Majoor Franken neemt de aanvraag over van Wieffer. Hij krijgt van een Pakistaanse overste in Tuzla te horen dat de aanvraag niet goed is uitgevoerd en dus opnieuw ingediend moet worden. Franken laat in handgeschreven fax in elkaar zetten en stuurt deze terug. De fax komt even later terug omdat slechts tien van de vijftien formulieren zijn ingevuld. Er wordt een nieuwe fax opgesteld en naar Tuzla gestuurd. Deze wordt wel goedgekeurd u: Het VN-kantoor in Sarajevo bevestigt dat de aanvraag voor luchtsteun vanuit Tuzla is binnengekomen. De aanvraag komt via via terecht bij de Franse generaal Bernard Janvier. Deze weigert luchtsteun te geven omdat Dutchbat niet werd aangevallen en de stad niet was beschoten u: generaal Živanović, commandant van de VRS, geeft Mladić de opdracht om de operatie rond Srebrenica te versnellen. Hij doet dit vanuit zijn hoofd-kwartier in het dorp Vlasenica. ± 09.45u: Overste Karremans krijgt van brigadegeneraal Nicolai, die in Sarajevo zit, te horen dat de luchtsteun is geweigerd door generaal Janvier. ± 10.00u: VRS heeft alle toegangswegen tot de enclave in zijn bezit. Mladić geeft het bevel om de stad Srebrenica zelf aan te vallen. B-compagnie neemt de opmars waar en slaat alarm. ± 10.00u: Karremans vraagt voor de tweede keer luchtsteun aan. Hij doet dit telefonisch en ook hij krijgt te horen dat dit schriftelijk moet gebeuren. Wat volgt is een lange discussie tussen Karremans en de staffunctionaris van UNPROFOR in Sarajevo u: Twee vliegtuigen die zich boven Bosnië bevinden krijgen van Nicolai de aanbeveling om terug te vliegen naar de basis in Villafranca in Italië om bij te tanken (hun Airborne-alert eindigde). ± 10.45u: Dutchbat en UNPROFOR komen na een lange discussie tot een overeenkomst. Echter zijn de vliegtuigen dan al niet meer beschikbaar Pagina 5 van 13

6 ± 10.55u: UNPROFOR in Sarajevo stuurt het verzoek om luchtsteun door naar Zagbreb. ± 11.00u: ABiH-commandant Ibro Dudić, die zich met een leger heeft opgesteld ten zuiden van het dorp, meldt dat VRS de aanval op Srebrenica heeft ingezet u: de NAVO houdt vliegtuigen op verschillende basissen gereed voor opstijgen. ± 11.05u: Het ABiH-leger van Dudić krijgt versterking u: Waarnemend commandant generaal Gobilliard zet zijn handtekening onder het verzoek en keurt het hiermee dus goed. Hij vraagt generaal Janvier dit ook te doen. ± 11.20u: Vanuit Nicolai en Gobilliard wordt er druk uitgeoefend op Janvier om luchtsteun toe te staan u: Uit angst dat Janvier niet akkoord gaat met luchtsteun wordt het Ministerie van Defensie in Den Haag gevraagd om Janvier onder druk te zetten. Het ministerie besluit dit echter niet te doen. ± 11.55u: VRS heeft zich verzameld op een heuvel ten zuiden van de stad Srebrenica u: generaal Javier zet zijn handtekening onder het verzoek en keurt het hiermee goed. ± 12.00u: VRS geeft aan met overste Karremans te willen spreken in Bratunac, een stad buiten de enclave op ongeveer tien kilometer ten noorden van het dorp Srebrenica. Dutchbat reageert hier niet op u: Yasushi Akashi, waarnemer van de VN, zet zijn handtekening onder het verzoek en keurt het hiermee goed u: Amerikaanse marine laat eerste vliegtuigen opstijgen vanaf een vliegdekschip in de Adriatische Zee u: ABiH trekt zich verder terug tot het marktplein in het dorp uit angst om omsingeld te worden door de VRS. ± 13.10u: Nederlandse F-16 stijgt op vanuit Villafranca 13.51u: Zes vliegtuigen, vooropgegaan door de Nederlandse F-16, krijgen instructies waar ze heen moeten en welke doelen zij moeten raken u: Aanvallende vliegtuigen krijgen toestemming om te bombarderen u: Eerste bombardementen door Nederlandse F-16. «Tussen de aanvraag van luchtsteun en de daadwerkelijke komst van daarvan zat dus bijna vijf uur.» 14.45u: de VRS rukt verder op richting het dorp. Nederlandse militairen ontvluchten Srebrenica en gaan naar Potočari. ± 15.00u: Akashi belt met Milošević om hem uit te leggen wat er (is) gebeurd. Ook legt hij uit dat het bombardement bedoeld was ter verdediging van de VN-troepen. Hetzelfde doet hij daarna met Nederlandse minister Voorhoeve van Defensie. ± 15.00u: Het dorp Srebrenica is voor negentig procent geëvacueerd. De bevolking is met Dutchbat mee naar Potočari of op weg naar Tuzla u: Een Amerikaanse F-16 wordt bijna geraakt door een afweergeschut van de VRS 15.50u: De VRS neemt contact via de radio contact op met Dutchbat. Zij eisen dat de bombardementen stoppen. Zo niet, dan zouden ze dertig Dutchbatters, die in Bratunac als gijzelaar gehouden worden, vermoorden en zouden alle beschikbare wapens worden ingezet tegen het hoofdkwartier van Dutchbat u: Volgens de ABiH heeft de VRS een Servische vlag bovenop de Orthodoxe kerk van Srebrenica gehesen. ± 17.00u: Mladić houdt een overwinningstoespraak in Srebrenica u: Alle vliegtuigen krijgen het verzoek om niet langer in de buurt van de enclave te vliegen u: Luchtsteun-actie definitief afgeblazen. Vliegtuigen keren terug naar hun basis. Pagina 6 van 13

7 20.00u: De VRS wil overste Karremans spreken in Hotel Fontana in Bratunac. Karremans verwacht hier Živanović te ontmoeten maar tot zijn verbazing is generaal Mladić er ook. Tijdens deze besprekingen zijn de beroemde beelden gemaakt van Karremans die volledig gekleineerd wordt door Mladić. Waarom wilden de Serven Srebrenica veroveren? Het conflict tussen Serven, moslims (en Kroaten en mindere maten ook Slovenen) in de Balkan-regio speelt al eeuwen. Geen van deze groepen is echt goed of slecht te noemen. Allen hebben ze gruweldaden achter hun naam staan. Selma Leyensdorff geeft in haar boek enkele voorbeelden om aan te geven hoe de verhoudingen er in de jaren tachtig en begin jaren negentig lagen. Ik heb er twee uitgepikt om een schets van de situatie te maken. Voorbeeld 1: gemengde huwelijken (tussen bijvoorbeeld Serven en moslims) kwamen zeer zelden voor. In grotere steden als Sarajevo was dit wel iets gebruikelijker dan buiten de stad. Voorbeeld 2: Zo n tien jaar vóór de oorlog moest in het dorpje Brezani een basisschool gebouwd worden. Dit dorp was in tweeën verdeeld. De Twee delen lagen ongeveer zes kilometer uit elkaar met een klein bosje in het midden. In Brezani was ongeveer de helft Servisch en de andere helft moslim. Beide bevolkingsgroepen trokken zelden tot niet met elkaar op. De school werd in het bos gebouwd omdat het ondenkbaar was dat één van de twee bevolkingsgroepen naar het andere deel van het dorp naar school zou gaan. Ter relativering wil ik wel vermelden dat zulke strenge segregatie in de jaren tachtig niet meer veel voorkwam in Joegoslavië. De haat en nijd was er dus altijd al. Maar waarom wilden de Serven nu juist Srebrenica veroveren? Ze hadden bij wijze van spreken ook Žepa of Tuzla kunnen aanvallen. Er zijn verschillende aanleidingen te noemen. Het is belangrijk te weten dat het hier gaat om aanleidingen, de echte oorzaak zat hem natuurlijk in de eeuwenoude spanningen en de etnische zuiveringen. Op 7 september 2001 zendt het tvprogramma Zembla een interview met generaal Živanović uit. In deze uitzending verteld hij hoe de Servische dorpen om Srebrenica zwaar te lijden hadden onder de plundertochten door de moslims uit Srebrenica. Doordat dit dorp een chronisch gebrek aan voedsel had verlieten groepen moslims s nachts de enclave om in omliggende dorpen voedsel te stelen. Dit werden al gauw gewelddadige plundertochten waarbij delen van dorpen soms volledig verbrand werden. Om deze plundertochten te stoppen moest Srebrenica ontwapend worden (zie: wie droeg de verantwoordelijkheid voor het beschermen van Srebrenica? ). Dit werd één van de taken van Dutchbat maar zoals eerder verteld kwam het hier nooit van. Omdat de ontwapening nooit plaatsvond bleven de plundertochten door gaan. De plundertochten worden ook door andere bronnen bevestigd. Ze vonden plaats onder leiding van de Bosnische moslim Naser Orić (bijnaam: de sheriff van Srebrenica of: Het moslimbeest ) die hiervoor terechtstond in het Joegoslaviëtribunaal. Hij voerde de plunderingen uit omdat de inwoners van de enclave niet genoeg te eten hadden. Servische grensbewakers beslisten namelijk wanneer de enclave bevoorraad werd. Ook verteld Živanović dat de VRS en de regering van de Servische Republiek vermoedens hadden dat moslims in Srebrenica, samen met de ABiH, de enclaves Srebrenica en Žepa met elkaar wilden verbinden. Voor deze bewering heb ik echter nergens bevestiging kunnen vinden. Op 26 juni wordt het Servische dorp Brišnica geplunderd en in brand gestoken door moslims uit Pagina 7 van 13

8 Srebrenica. Voor de Serven is dit de druppel die de emmer doet overlopen. Operatie Krivaja 95 wordt daarna opgesteld. Dit plan omvat het scheiden van de enclaves Srebrenica en Žepa en het elimineren van Srebrenica. Een dag na de val van Srebrenica vinden de deportaties en genocides plaats. Hierbij worden naar schatting zo n zeven- tot achtduizend mensen vermoord. Conclusie: De Serven (lees: VRS) wilden wraak nemen op de moslims vanwege hun plunderingen. Ook was de VRS boos over het feit dat Dutchbat faalde de enclave te ontwapenen. Dit zijn echter allemaal incidenten die losstaan van het daadwerkelijke doel, een moslimenclave veroveren in naam van de Serven. Naar mijn idee was het een prestigeproject, bedoeld om de moslims in het gebied te laten zien dat Servië er de baas is. Ook is er de eeuwenoude haat tussen moslims en Serven die een grote rol speelt, misschien wel de grootste. «Živanović zegt in zijn interview met Zembla dat hij zelf niet wist dat de genocide stond te gebeuren en dat hij er ook niet bij was. Naar eigen zeggen heeft hij op 11 juli 1995 zijn taak als commandant neergelegd.» Generaal Živanović bij Zembla 7 september 2001 foto: Zembla Conclusie Tijd om de hoofdvraag te beantwoorden. Hoe had de val van Srebrenica voorkomen kunnen worden? Er zijn naar mijn mening meerdere antwoorden mogelijk op deze vraag. De val van Srebrenica had voorkomen kunnen worden als de samenwerking tussen Dutchbat, UNPROFOR en de NAVO soepeler en vooral efficiënter was verlopen. Er waren een heleboel regels die de samenwerking vermoeilijkte. Op momenten dat dit dan hard nodig is, komt dit aan het licht. Als voorbeeld neem ik de luchtsteun. De NAVO zou luchtsteun verlenen als Dutchbat dit nodig zou hebben. Dutchbat heeft het op 11 juli om 10:00 nodig. Vervolgens moet dit verzoek door alle lagen van de hiërarchie met als gevolg dat de eerste bom pas valt om 14:42. Was deze bom twee uur eerder gevallen dan had het dorp misschien niet geëvacueerd hoeven worden. Het is ook mogelijk om het antwoord nog veel vroeger te zoeken. Op het moment dat Srebrenica wordt uitgeroepen tot safe haven had de VN een veel breder mandaat aan Dutchbat moeten geven. Er hadden dan veel meer soldaten naar Srebrenica gemogen. Die hadden er dan nauwer op kunnen toezien dat ontwapening van het gebied ook daadwerkelijk plaatsvond. Doordat de moslims nog steeds wapens hadden konden de plunderingen nog steeds plaatsvinden. Bij een breder mandaat hadden ook de regels omtrent militair geweld aangepast moeten worden. Nu was het zo dat Dutchbat alleen geweld mocht gebruiken als zij zelf werden aangevallen. Dat zorgde ervoor dat de Serven zonder directe consequenties de toegangswegen tot de enclave konden blokkeren. Dutchbat kon hier niks tegen beginnen. De VN had ervoor moeten zorgen dat bij de safe haven ook grensbewaking hoorde. Op die manier zouden de inwoners en de Nederlandse soldaten genoeg voedsel hebben. Eerlijk gezegd denk ik dat een combinatie van beide opties nog het meest had opgeleverd. Bronnen Pagina 8 van 13

9 websites: Adres website Beschrijving website: Titel: Wikipedia Onderwerp: Socialistische Federale Republiek Joegoslavië Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 1 oktober :09 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? 11 mei :09 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Onbekend. Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Onbekend. Adres website Beschrijving website: Titel: Wikipedia Onderwerp: Val van Srebrenica Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 4 april :37 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? De informatie komt grotendeels overeen. Wordt er een last-update vermeld? 26 maart :37 Is de informatie actueel? Ja, er wordt uitgebreid verteld over de nasleep van de val. Dit gaat door tot een hernieuwd onderzoek in 2015, dat is pas één jaar geleden. Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Onbekend. Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Onbekend. Adres website Beschrijving website: Titel: Wikipedia Onderwerp: Slobodan Milošević Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 21 februari :00 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? 5 juli :30 Pagina 9 van 13

10 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Onbekend. Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Onbekend. Adres website Beschrijving website: Titel: Wikipedia Onderwerp: Naser Orić Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 12 september 2004 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? 21 januari 2016 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Onbekend. Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Onbekend. Adres website Beschrijving website: Titel: Wikipedia Onderwerp: Bernard Janvier Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 20 maart :41 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? 19 maart :03 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Onbekend. Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Onbekend. Adres website Beschrijving website: Titel: NPO Uitzending Gemist Onderwerp: 2DOC: Waarom Srebrenica moest vallen Pagina 10 van 13

11 Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 29 juni :25 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja, en er wordt ook een heleboel nieuwe informatie gegeven. Wordt er een last-update vermeld? n.v.t. Is de informatie actueel? Ja. Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Ja: Argos, een programma voor onderzoeksjournalistiek van de VPRO en HUMAN Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? De mensen die aan het woord gelaten worden zijn deskundig. Adres website Beschrijving website: Titel: VARA Zembla Onderwerp: De generaal van Srebrenica Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 7 september 2001 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja, en er wordt ook een heleboel nieuwe informatie gegeven. Wordt er een last-update vermeld? n.v.t. Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Ja: Zembla, een programma voor onderzoeksjournalistiek van de VARA. Samenstelling en regie: Martin Maat en Milan Stipetic Research: Jos van Dongen Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Nee, de mensen die aan het woord gelaten worden hebben veelal belangen. Er wordt echter een boel genuanceerd door de programmamakers. Conclusie Deze bron is redelijk betrouwbaar. Adres website Beschrijving website: Titel: NRC Reader Onderwerp: De soldaat hoeft zich niet schuldig te voelen Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 17 juli 2014 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? Nee. Pagina 11 van 13

12 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Ja: Enzo van Steenbergen en Thijs Niemantsverdriet Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Nee, het zijn beiden journalisten. Van Steenbergen schrijft normaliter over de medische wereld. Niemantsverdriet is deskundiger, hij won ook al eens De Tegel. Adres website Beschrijving website: Titel: NOS Onderwerp: Srebrenica: De dodelijke zomer van 95 Algemene vragen Wanneer is het artikel gepubliceerd? 16 juli :28 Komt de informatie uit de bron overeen met andere gebruikte bronnen? Ja. Wordt er een last-update vermeld? 16 juli :57 Auteurs Is duidelijk wie de auteur/organisatie is? Een journalist van de NOS Is de deskundigheid van de auteur(s) duidelijk? Nee. Literatuur: Titel: Srebrenica, een veilig gebied Ondertitel: Reconstructie, achtergronden, gevolgen en analyses van de val van een Safe Area Auteur: Nederlands Intituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) Jaar van uitgave: 2002 ISBN: Gebruikte pagina s: 497 t/m 500; 515 t/m 518; 508 t/m 513; 2222 t/m 2250 Betrouwbaarheid: Dit is met afstand mijn meest betrouwbare bron. Ik heb er dan ook veel gebruik van gemaakt. Het NIOD is een onafhankelijk instituut dat zelf onderzoek heeft gedaan om tot dit rapport te komen. Naar aanleiding van dit rapport is zelfs kabinet Kok II gevallen. Link: Titel: De leegte achter ons laten Ondertitel: Een geschiedenis van de vrouwen van Srebrenica Auteur: Selma Leydesdorff Jaar van uitgave: 2008 ISBN: Gebruikte pagina s: 16 t/m 18; 75 t/m 80; 130 t/m 143 Betrouwbaarheid: Het boek gaat veel over (persoonlijk) verdriet. Dit kan natuurlijk voor het boek iets zijn overdreven door de geïnterviewde vrouwen maar daar ga ik niet vanuit. Ik acht het boek behoorlijk Pagina 12 van 13

13 betrouwbaar. Selma Leydesdorff is hoogleraar oral history en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Ze schreef eerder al een boek over de watersnoodramp. Omslagafbeelding: Uit de Volkskrant van 11 juli 2015: Een vrouw rouwt op de begraafplaats in Potočari tijdens de herdenking van de val van Srebrenica. Reuters Slotwoord Toen we deze opdracht kregen wilde ik in eerste instantie het jaar zonder zo- mer als onderwerp nemen. Aangezien daar maar weinig over te vinden was heb ik toen voor de val van Srebrenica gekozen. Dat neemt overigens niet weg dat dit één van de moeilijkste werkstukken is die ik ooit heb gemaakt. Het kostte mij bijvoorbeeld veel tijd en moeite om de relevante informatie uit de maar liefst 3368 pagina s tellende NIOD-rapport te halen. Toch was deze als bron zeer bruikbaar. Ik heb één sub-deelvraag geschrapt. Dit was: Waarom zaten de Nederlanders in Srebrenica. Hierin wilde ik uitleggen waarom Nederland zo graag mee wilde doen met UNPROFOR, daar zit namelijk een interessant verhaal achter. Het sluit echter niet echt goed aan op de hoofdvraag en daarom heb ik besloten om deze weg te laten. Ook was ik wellicht in tijdnood gekomen wanneer ik deze vraag wel had behandeld. Terugkijkend op het onderwerp kan ik zeggen dat ik er veel over geleerd heb. De oorlog in voormalig Joegoslavië heeft al langer mijn interesse omdat ik niet goed wist wat er precies gebeurd was. Dit terwijl het wel een belangrijke gebeurtenis uit de Europese geschiedenis is. Ik durf nu wel te zeggen dat ik hier een stuk meer over weet en het ook kan uitleggen / doorvertellen; daar ben ik blij mee. Ik hoop dat u dit werkstuk met plezier gelezen heeft en hopelijk zie ik dat dan ook terug in mijn cijfer. ;-) Warner van der Louw Pagina 13 van 13