Provincie Overijssel. Postbus GB Zwolle. 20 oktober Aanlegwerkzaamheden Reevediep. Geachte heer Otten,

Transcriptie

1 Provincie Overijssel heer A.J.H. Otten Postbus GB Zwolle 20 oktober 2017 Aanlegwerkzaamheden Reevediep Geachte heer Otten, Op de hoek van het Reevediep en het Drontermeer worden een rieteiland en rietkraag aangelegd in het winterseizoen van 2017/2018. Het is wenselijk om de uitvoeringsperiode te verlengen tot 15 april De werkzaamheden dienen zo uitgevoerd te worden dat kwalificerende Natura 2000-soorten geen nadelige effecten ondervinden. In deze brief wordt een ecologische onderbouwing gegeven voor randvoorwaarden aan de uitvoering die negatieve effecten voorkomen. Daarbij wordt niet alleen aandacht gegeven aan het gebiedsbeschermingskader van Natura 2000, maar ook aan provinciaal beschermde soorten. Achtergrond Het project "Ruimte voor de Rivier IJsseldelta" is opgezet in verband met overstromingsgevaar voor Zwolle, Kampen en het achterland bij hoogwater op de IJssel. Om de waterveiligheid in dit gebied ook in de toekomst te kunnen blijven borgen is onder meer de aanleg van een hoogwatergeul, het Reevediep, nodig. Tijdens recreatief gebruik van het Reevediep kan verstoring optreden van moerasbroedvogels in en langs de rietkraag ter hoogte van de tunnel van de Hanzelijn. Concreet gaat het om het visuele verstoringseffect van langsvarende boten en daarop aanwezige mensen. Daarom zijn mitigerende maatregelen uitgewerkt. Het betreft de realisatie van een afschermend rieteiland langs de bestaande rietoever, en een rietkraag en watergeul aan landzijde op de hoek van het Reevediep en het Drontermeer (figuur 1). De aanlegwerkzaamheden voor de rietkraag en watergeul waren voorzien in het winterseizoen van 2017/2018 tot 1 maart Het blijkt nu wenselijk om deze periode te verruimen tot 1 april, mogelijk 15 april. In voorschrift 3 van het ontwerpbesluit Doorgaande vaarverbinding Reevediep is opgenomen dat uitvoering plaats zal vinden in de periode 1 september tot 1 maart. Daarbij wordt in een voetnoot bij voorschrift 3 verwezen naar de "natuurkalender broedvogels" waarin deze periode is aangemerkt als zijnde buiten de broedperiode van Roerdomp en Grote karekiet. Voor de wijziging van voorschrift 3 uit de hiervoor vermelde vergunning is een ecologische onderbouwing nodig, dat primair in gaat op deze twee doelsoorten vanuit de gebiedsbescherming in de Wet

2 natuurbescherming. Daarnaast is het wenselijk om ook rekening te houden met andere broedvogels, gelet op het beschermingskader voor provinciaal beschermde soorten in deze wet. Figuur 1. Inrichtingsschets van het rieteiland, de rietkraag en geul op de hoek van het Drontermeer en Reevediep (Bruinsma et al Gebruik vaargeul Reevediep, Tauw Deventer). Natura 2000-soorten (gebiedsbeschermingskader Wet natuurbescherming) Op en in de omgeving van de locatie waar werkzaamheden worden uitgevoerd zijn twee soorten relevant, namelijk Roerdomp en Grote karekiet. De Grote karekiet arriveert eind april/begin mei. Werkzaamheden in de periode 1 maart - 15 april zijn daarom niet verstorend voor de Grote karekiet. Roerdompen vestigen territoria vanaf begin tot medio maart; de eerste hoempende vogels zijn doorgaans te horen tussen medio maart en begin april (Van der Hut 2010). Verstoring van Roerdompen is daarom mogelijk, indien geschikt habitat aanwezig is binnen verstoringsafstand. Tijdens werkzaamheden kunnen geluid en met name zichtbare activiteiten van mensen en machines Roerdompen verstoren. Effecten op aantallen in het gebied kunnen optreden tot een afstand van 200 m (figuur 2, zie ook Bruinsma et al. 2016). Roerdomphabitat kan onderverdeeld worden in broedhabitat, baltshabitat en foerageerhabitat. De eisen die aan het habitat gesteld worden, de aanwezigheid binnen verstoringsafstand en de risico's op verstoring worden hier per habitattype besproken.

3 Baltshabitat Roerdomp mannetjes selecteren voor de balts en het hoempen overjarige in water staande rietvegetaties met een vrij open structuur, minimaal enkele meters breed, omgeven door moerasvegetatie die voldoende dekking biedt en op (zeer) korte afstand van geschikt foerageerhabitat (review terreineisen Roerdomp, referenties in Van der Hut 2016). Meestal worden de breedste waterrietzones langs beschut open water geselecteerd. De kwaliteit van de rietoevers binnen verstoringsafstand is onderzocht in 2014 (Van der Hut 2014, zie figuur 3). Ten noorden van de locatie is binnen globaal 100 m afstand de waterrietzone smal (maximaal ca 1 m breed). Binnen m afstand zijn breder waterrietzones aanwezig, die meer beschut gelegen zijn en wel geschikt kunnen zijn als baltshabitat. Deze oeverzone ligt achter een korte landtong met riet en is daardoor visueel afgeschermd van de werklocatie. Ten zuiden van de locatie aan de oude landzijde is het waterriet binnen de verstoringsafstand slecht ontwikkeld (zeer open, laag riet). In de noordoostelijke oeverzone van het Reve eiland is de waterrietzone 0,5-1 m breed en is veel Kleine lisdodde aanwezig. Samengevat zijn de oeverzones binnen verstoringsafstand niet geschikt als baltshabitat, of een geschikte oeverzone ligt (voor een Roerdomp) buiten gezichtsveld van de werklocatie. Dit beeld wordt bevestigd door inventarisaties en waarnemingen. Waarnemingen van hoempende Roerdompen in deze oeverzones zijn namelijk niet bekend (overzicht van territoria in Van der Hut et al. 2008; recente informatie via waarneming.nl). Dit geldt wel voor de oeverzones ten zuidoosten van het Reve eiland (1 waarneming op 23 april 2015). Hier zijn de waterrietzones beter ontwikkeld. Broedhabitat Bij de Roerdomp nestelt uitsluitend het vrouwtje; mannetjes kunnen polygaam zijn en dragen niet bij aan het broeden of verzorgen van de jongen. Roerdompvrouwtjes nestelen op een platform in overjarig riet, soms Grote lisdodde, dat minimaal 2-4 jaar oud is, minimaal 1,5 m hoog is, een hoge stengeldichtheid heeft en jaarrond in water staat (in het voorjaar doorgaans ca cm). Doorgaans selecteren roerdompvrouwtjes de rietvegetaties die het hoogst en dichtst zijn, het diepst in water staan en de grootste breedte hebben. In de noordelijke randmeren, waaronder het Drontermeer, is een minimale breedte van overjarig riet in water (permanent en periodiek in water staand riet) vastgesteld van 30 m; de breedte op geregeld bezette locaties is 50 m (Van der Hut 2001, Van der Hut et al. 2008, Van der Hut 2010, 2011). Dergelijke brede overjarige rietzones in water zijn binnen verstoringsafstand alleen aanwezig aan de noordoostzijde van het Reve eiland. Waarnemingen van Roerdompen die foerageervluchten ondernemen van het nest naar voedselgronden en vice versa vinden plaats vanaf eind mei (Van der Hut 2010, 2011), soms vanaf medio mei (waarnemingen R. van der Hut). Dit betekent dat Roerdompen broeden van vanaf medio april. Territoria en broedgevallen zijn niet bekend uit de oeverlanden binnen verstoringsafstand van de locatie waar werkzaamheden worden uitgevoerd. Bovendien eindigen de werkzaamheden voor 15 april, zodat verstoring van broedsels uitgesloten is.

4 Foerageerhabitat Roerdompen foerageren in of langs moerasoevers, of langs randen van moeras en grazige vegetaties (extensief weiland, hooiland en lage open ruigten; Van der Hut 2001, Van der Hut et al. 2008, Van der Hut 2010, 2011). De soortensamenstelling van de moerasvegetatie kan sterk uiteenlopen. Aspectbepalende, structuurvormende soorten zijn meestal Riet, Grote lisdodde, Kleine lisdodde, Pitrus, Liesgras of Gele lis. Essentieel is dat moerasvegetatie overjarig is, in ondiep water (10-50 cm) staat en een vrij open structuur heeft. Hier foerageren roerdompen op vis of amfibieën. De hoogte is minimaal 1 m. De zone kan smal zijn; 0,5-1 m is voldoende. Deze oeverzone ligt beschut langs sloten, poelen of inhammen van meren. Dit biedt niet alleen rust, maar ook omstandigheden waarin met name riet het water in kan groeien en opgroeigebied voor jonge vis biedt. Daarnaast is essentieel dat aangrenzend overjarige (eventueel droge en/of verruigde) moerasvegetatie aanwezig is met een minimale breedte van enkele meters. Deze zone biedt dekking, waarin de Roerdomp kan rusten of zich kan terugtrekken bij het naderen van een storingsbron. Naast oeverzones kunnen Roerdompen in het broedseizoen foerageren aan de andere kant van de rietkraag, in vochtig extensief beweid grasland, hooiland of overjarig 'structuurrijk' (vochtig tot nat) grasland (vaak met pitrus). Amfibieën en kleine zoogdieren vormen hier de belangrijkste prooigroepen. De waterrietzones ten noorden en ten zuiden van de locatie waar gewerkt wordt zijn smal, maar voldoende breed als foerageerhabitat. In de oeverzones foeragerende Roerdompen zijn verstoringsgevoelig. Werkzaamheden in de periode 1 maart - 15 april kunnen daarom Roerdompen verstoren die hier foerageren en in de omgeving een territorium hebben of broeden. Het activiteitengebied van een Roerdompman kan groot zijn. In waterrijke rietmoerassen kan 15 ha in het broedseizoen voldoende zijn, maar uit zenderonderzoek blijkt dat het activiteitengebied in gevarieerde landschappen enkele honderden ha groot kan zijn. In veel gebieden ondernemen vrouwtjes voedselvluchten van enkele honderden meters tot globaal 1 km; in sommige gebieden worden afstanden van 1-3 km afgelegd (Oostvaardersplassen, Beemster et al. 2002). Het is daarom mogelijk dat tijdens werkzaamheden Roerdompen verstoord worden die zuidelijker in de oeverzone van het Drontermeer broeden, of in het jonge rietmoeras dat in ontwikkeling is ten noordoosten van de locatie. Bij verstoring van foeragerende Roerdompen is relevant of alternatieven aanwezig zijn. Het jonge rietmoeras in ontwikkeling (Rietmoeras fase 0 en 1), biedt een uitwijkmogelijkheid. Hier is ruimschots voldoende foerageerhabitat voorhanden (Van der Hut 2017). Foerageerhabitat is ook aanwezig in en langs het rieteiland dat in het voorjaar van 2017 ten zuiden van het Reve eiland is aangelegd en langs andere oeverzones aan de zuidkant en ten zuiden van het Reve eiland. Verstoring zal daarom een tijdelijk effect hebben. Deze vogels kunnen uitwijken. Een negatief effect op het aantal broedvogels treedt niet op. Conclusie De conclusie is dat werkzaamheden in de periode 1 maart - 15 april geen effect hebben op territoriale of broedende Roerdompen. Wel kan tijdelijk verstoring optreden van foeragerende Roerdompen. Deze vogels kunnen uitwijken naar aangrenzend gebied. Er is daarom geen negatief effect op de aantallen, territoria en/of broedsels in het Natura 2000-gebied.

5 Figuur 2. Locatie waar werkzaamheden worden uitgevoerd (rode contour) en de oeverzone binnen 200 m afstand (middels rode lijn aangegeven), waar mogelijk verstoring van een foeragerende Roerdomp op kan treden (luchtfoto Bing Maps 2016,

6 Figuur 3. Roerdomphabitat in oeverzones ter hoogte van de locatie waar werkzaamheden worden uitgevoerd en de directe omgeving. Kartering in Detail uit Van der Hut Beschermde soorten Op de locatie waar werkzaamheden worden uitgevoerd en de directe omgeving kunnen verschillende broedvogelsoorten aanwezig zijn. In de periode 1 maart - 15 april nestelen mogelijk Knobbelzwaan, Wilde eend, Grauwe gans en Meerkoet. Blauwborst, Rietgors en Rietzanger kunnen zich vestigen, maar zij broeden na 15 april. Op de locatie zelf kan verstoring van broedvogels verhinderd worden door vergraving (van de geul) uit te voeren voor 1 maart. Nestbouw op de plekken die fysiek aangetast worden, vindt dan niet plaats. Verstoring van broedende en territoriale vogels in direct aangrenzend gebied kan voorkomen worden door de werkzaamheden te laten begeleiden door een ter zake kundige ecoloog. Deze voert vanaf 1 maart bijvoorbeeld wekelijks een inventarisatie van aanwezige nesten uit en brengt de ligging van nesten in kaart. De ecoloog dient te bepalen met welke frequentie inspectie noodzakelijk is en adviseert welke maatregelen tegen verstoring moeten worden getroffen. Tijdens de werkzaamhe-

7 den worden nestlocaties ontzien door bijvoorbeeld minimaal 5 m afstand van de nesten aan te houden. Daarnaast is het van belang om werkzaamheden alleen overdag uit te voeren, zodat ter plaatse rustende vogels niet worden verstoord. Door de realisatie van het rieteiland en de rietkraag volgens de hiervoor genoemde randvoorwaarden uit te voeren worden negatieve effecten op Natura 2000 en op beschermde soorten voorkomen. Met vriendelijke groet, Ron van der Hut Referenties Beemster N., W. Altenburg, M. Platteeuw & F. de Roder Het regenmodel in de Oostvaardersdplassen: voldoende dynamiek in waterpeil voor een diverse en stabiele broedvogelbevolking? A&W-rapport 341, RIZAwerkdocument X. Veenwouden. Bruinsma B., S. Sollie, J. van der Salm & R.M.G. van der Hut Gebruik vaargeul Reeve-diep; Aanvullende passende beoordeling (nadere effectanalyse, toetsing en uitwerking mi-tigerende maatregelen). Project nr Tauw bv, Deventer. Hut, R.M.G. van der Terreinkeus van de roerdomp in Nederlandse moerasgebieden. Bureau Waardenburg bv, rapport nr , Culemborg. Hut, R.M.G. van der, R. Foppen, N. Beemster, M. Roodbergen & S. Deuzeman Ruimte voor riet en moerasvogels in de noordelijke randmeren Sturende factoren en beheermaatregelen voor kwalificerende moerasvogels. A&W-rapport Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Veenwouden. SOVON, Beek-Ubbergen. Hut, R.M.G. van der & N. Minnema Revitalisatie van rietoevers in het Zuidlaardermeer. A&W-rapport Altenburg & Wymenga bv, Feanwâlden. Hut, R.M.G. van der Hoempgedrag en terreinkeus van Roerdompen in De Houtwiel. Twirre 21: Hut, R.M.G. van der Vegetatiestructuurmetingen oeverzone Drontermeer ter hoogte Reeve-eiland en omgeving. Notitie Altenburg & Wymenga bv, Feanwâlden. Hut R.M.G. van der 2016.Monitoring Rietmoeras fase 0 ten behoeve van het project IJsseldelta. Jaarrapport A&W-rapport Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Feanwâlden