(1) a. de aap die naast de olifant staat b. de aap die naast de olifant die naast de giraffe die naast de krokodil staat
|
|
- Petrus Lambrechts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nemo Science Live: het Droste-effect in natuurlijke taal Ontwikkeling van een mobiel Living Research Lab Dr. Bart Hollebrandse, Nederlands, Rijksuniversiteit Groningen. Deze aanvraag (inclusief klikbare links) is te downloaden van: Dit voorstel is een verzoek voor financiering om mobiel Living Research Lab in de vorm van een interactieve tentoonstelling te ontwikkelen over recursie in natuurlijke taal. In eerste instantie zal het Living Research Lab in Science Center Nemo in Amsterdam gebruikt worden, om daarna op andere plaatsen gebruikt te kunnen worden. Recursie in natuurlijke taal is het herhaaldelijk voorkomen van een constructie in zichzelf. Het zgn. Droste-effect is een voorbeeld van recursie in afbeeldingen. Dit project is een vervolg op een pilot Living Research Lab getest op het Drongo Festival, een festival over meertaligheid in de Openbare Bibliotheek van Amsterdam afgelopen september. De aanvrager en Tom Roeper (University of Massachusetts, Amherst) hebben daar de Drongo Award gewonnen, die een uitnodiging inhield om een vergelijkbaar Living Research Lab in het Science Center Nemo op te zetten. Het nieuwe Living Research Lab heeft meerdere doelen: 1. een breed publiek kennis laten maken met nieuwe wetenschappelijke inzichten; 2. het ontwikkelen van een interactieve testomgeving, m.b.v. moderne technologie, toegespitst op de ipad-technologie; 3. het verzamelen van experimentele taaldata toegespitst op de variatie in constructies die recursie toestaan en data m.b.t. het verwervingsproces van recursie bij jonge kinderen. Achtergrond Taal maakt een cruciaal deel van ons dagelijks leven uit. Het is HET middel om van mens tot mens te communiceren. Om duidelijk te communiceren bezit de mens complexe kennis van taal. Een voorbeeld van die complexe kennis is te vinden in recursie. Menselijke taal heeft de eigenschap recursief te zijn, d.w.z. sommige constructies kunnen zichzelf herhalen. Een Nederlands voorbeeld van recursie is de herhaling in relatieve bijzinnen: het voorbeeld in (1a) kan gemakkelijk worden uitgebreid met meerdere bijzinnen (1b). Onze grammatica past daarvoor geen nieuwe extra regels toe, maar heeft de mogelijkheid dezelfde regel verschillende keren toe te passen. (1) a. de aap die naast de olifant staat b. de aap die naast de olifant die naast de giraffe die naast de krokodil staat Recursie is belangrijk in taal omdat ons taalsysteem op deze manier nieuwe, in principe, oneindig lange zinnen kan creëren. Volgens sommige taalkundigen is recursie zelfs dé belangrijkste eigenschap van onze talige kennis (Hauser, Chomsky en Fitch, 2002). Recursieve constructies verschillen onderling. Sommige leggen belangrijke beperkingen op de betekenis op, anderen niet. Het voorbeeld in (2a) betekent niet hetzelfde als het voorbeeld in (2b). Voor het eerste voorbeeld geldt immers dat de auto het bezit van de vader is en niet van de 1
2 vriend. Voor het tweede voorbeeld is dat omgekeerd. Voor andere recursieve constructies geldt dit duidelijk niet: (3a) en (3b) betekenen hetzelfde. (2) a. de auto van de vader van mijn vriend b. de auto van de vriend van mijn vader (3) a. de auto van mijn vader en mijn broer b. de auto van mijn broer en mijn vader Uit eerder onderzoek, o.a. op het Drongo Festival, bleek dat jonge kinderen de restricties op betekenis die gelden voor de auto van de vader van mijn vriend niet hebben. Op het Drongo festival testten we dit in een spelsituatie op een ipad, waarbij kinderen o.a. dieren konden verplaatsen. Bij de instructie Kun je een aap naast een olifant naast een leeuw zetten? maakten 4- jarige kinderen situaties, zoals in (4a) en (4b) en niet die in (5). Oudere kinderen gaven naast de opties in (4) ook nog de optie in (5). (4) a. b. (5) Kinderen blijken dus nog niet altijd zulke strikte beperkingen op recursieve constructies te hebben. Resultaten van het Drongo festival laten overigens voor andere constructies wel taalontwikkeling zien. Oudere kinderen bleken wel beperkingen op relatieve bijzinnen te hebben verworven. Voor Wijs een aap die naast een olifant die naast een leeuw staat aan konden jonge kinderen alle drie situaties aanwijzen. Oudere kinderen wezen in dit geval alleen de situatie in (5) aan. Hollebrandse en Roeper (2014) stellen voor dat het verschil in beperkingen het verschil tussen (2) en (3) voort komt uit een verschil in recursieve mogelijkheden. De theoretische taalwetenschap onderscheidt namelijk directe en indirecte recursie, waarbij directe recursie minder complex is dan indirecte recursie. Bij directe recursie voedt een regel zichzelf en bij indirecte gebeurt dat over meerdere regels. Voor de naamwoordconstituenten (NP) mijn broer en mijn vader uit (3) genereert regel (6a) een ongeordende string van constituenten (6b). Regel (6a) combineert de twee naamwoordconstituenten direct tot een nieuw naamwoordconstituent. Indirecte recursie wordt gevormd door herhaling over meer dan één regel (7a). Recursie over de voorzetselconstituenten (PP) van de vader en van mijn vriend uit (2) vindt plaats over meerdere regels (7a) en creëert een geordende string met strikte orde (7b). 2
3 (6) a. NP NP en NP b. [ NP [ NP mijn broer] en [ NP mijn vader] ] (7) a. NP lidwoord N (PP) PP P NP b. [ PP [ P van] [ NP [ det de] [ N vader [ PP [ P van] [ NP [ det mijn] [ N vriend]]]]]]. Het kind moet voor indirecte recursie (7) meer leren dan voor directe (6). Het zijn echter wel juist de complexe indirect recursieve constructies die zo belangrijk zijn in communicatie. Het betekenisverschil is in veel situaties cruciaal. Het verschil tussen (8a) en (8b) kan grote gevolgen hebben in sociale, politieke en juridische situaties. Indirect recursieve constructies zijn dus erg belangrijk en vormen een cruciaal onderdeel van ons communicatiesysteem. (8) a. Jan weet dat Piet weet wie de dader is. b. Piet weet dat Jan weet wie de dader is. Het bovenstaande voorbeeld valt gemakkelijk uit te breiden naar andere aspecten van recursie. Een van die aspecten die ook in het Science Center Nemo plan zullen worden opgenomen is verschillen tussen talen (en mogelijk dialecten). Talen verschillen namelijk in welke constructies ze recursie toestaan. Het Nederlands lijkt bijvoorbeeld geen vrije herhaling in possessieven, zoals in (9), toestaan: (9a) is prima; niet alle Nederlanders lijken (9b) prima te vinden en (9c) lijkt niet tot het Nederlands te behoren. De Engelse varianten van (9) zijn prima (10). Er rijst hier de interessante vraag in welke mate de voorbeelden in (9) acceptabel zijn. En is het Nederlands op dit vlak aan het veranderen? (9) a. mijn vader s auto b. mijn vader s vriend s auto c. mijn vader s vriend s broer s auto (10) a. my dad s car b. my dad s friend s car c. my dad s friend s brother s car Op basis van het materiaal dat op Drongo festival is gebruikt, zullen we een nieuw Living Research Lab ontwikkelen. Doelen en onderzoeksvragen We willen met het Living Research Lab twee doelen bereiken. Ten eerste willen we op een aantrekkelijke wijze een breed publiek kennis laten maken met het talig fenomeen recursie. Ten tweede willen we kinderen en volwassenen deze kennis laten ervaren en ontdekken door het ontwikkelen van interactieve spelletjes op ipads. We zullen vervolgens de spelactiviteiten registreren, zodat we inzicht krijgen in de kennis die de deelnemers zelf over recursie bezitten. Het eerste doel geeft inzicht in hoe functioneel en geschikt digitale interactieve omgevingen zijn om kennis over te brengen. Het tweede doel geeft inzicht in vragen over de kennis en het 3
4 verwerven daarvan. Hier kunnen we leren in welke volgorde kinderen recursieve constructies verwerven. En wat is de variatie die we daarbij aantreffen? Bovendien kunnen we verschillen ontdekken in hoe acceptabel bepaalde constructies zijn. Wat moet er nog gebeuren (zie ook tijdsplan bij de begroting) Voor het Living Research Lab faciliteert het Science Center Nemo de ruimte en logistieke en materiele ondersteuning aan te bieden. Ze faciliteren echter niet het ontwikkelen en het daadwerkelijk opzetten van het Living Research Lab zelf. Op basis van de testen die we eerder op het Drongo festival hebben gebruikt, zullen nieuwe testen moeten worden ontwikkeld. Een belangrijk punt hierbij is het ontwikkelen van de testen in een spelvorm in een interactieve digitale omgeving (ipad). Op dit terrein liggen vooral taken bij het ontwikkelingen van de testen en spelvormen. Ook moet de popularisering moet zorgvuldig uitgewerkt worden. Hiervoor is inbreng vanuit de wetenschapsjournalistiek en de creative industry van groot belang. Inbedding De aanvrager is onderzoeker aan het Center for Language and Cognition (CLCG) aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn reguliere onderzoekstijd zal gebruikt worden om het Living Research Lab te ontwikkelen. De faculteit der Letteren is bereid om de ontwikkeling eventueel met mensuren te ondersteunen. De aanvrager werkt nauw samen met Prof. Tom Roeper (University of Massachusetts, Amherst, U.S.A.) en Prof Jill de Villiers (Smith College, Northampton, U.S.A.). Tevens is er een samenwerking over verschillen tussen talen onderling met de Prof. Marcus Maia (Federal University of Rio de Janeiro). Bovendien wordt dit onderzoek ondersteunt en gefaciliteerd door het Science Center Nemo. Ook de ipad softwareontwikkelaar Educreations heeft interesse getoond voor dit project. Extensies Na het Science Center Nemo zal het Living Research Lab op reis gaan. Er zijn op dit moment vergevorderde contacten met het Boston Science Museum. Ook het universiteitsmuseum in Rio de Janeiro is geïnteresseerd. Verder zijn er contacten met de Nederlandse universiteitsmusea. Materiaal uit de testen en spelvormen kunnen ook omgezet worden in educatieve school programma s voor lagere en middelbare scholen. References Hauser, M.D., Chomsky, N. & Fitch, W.T. (2002). The faculty of language: what is it, who has it, and how did it evolve?. Science 298, Hollebrandse, Bart & Roeper, Tom (2014), Empirical results and formal approaches to recursion in acquisition. In: M. Speas & T. Roeper (eds.). Recursion: Complexity in cognition. Springer Verlag,
5 Relevante Links Nemo Science Center, Ontdek de Wereld Drongo Festival, festival voor meertaligheid Bart Hollebrandse en Tom Roeper winnen Drongo Festival Award CV persoonsgegevens Naam en titel: Geslacht; Plaats en geboortedatum: Nationaliteit: Dr. Bart Hollebrandse M 30 mei 1964, Purmerend Nederlands opleiding 2000 PhD in Taalwetenschap, University of Massachusetts, Amherst, Mass, U.S.A., May 30, Doctoraal in Taalwetenschap, Universiteit van Tilburg. werkervaring 2012 nu Universitair Docent, Nederlands Faculteit der Letteren, RUG Onderzoeker CLCG in vaste dienst Onderzoeker CLCG in tijdelijke dienst Subsidies Characterizing Human Language by its Structural Complexity (CHLaSC), Europese subsidie (NEST-STREP), p.i.s: M. Krifka and U. Sauerland (ZAS, Berlin), 1,5 miljoen euro, Groningen deel aan B. Hollebrandse and A. van Hout, Euro,. COST European Grant (COST), ESF-grant, p.i. U. Sauerland (ZAS, Berlin), rol: Voorzitter van de Tense & Aspect groep, Relevante publicaties van de aanvrager Hollebrandse, Bart (accepted). The importance of second-order embedding and its implications for cross-linguistic research. In: L. Amarol, A. Nevins, M. Maya & T. Roeper (eds.), Recursion and Embedding in Brazilian Languages and Beyond. Cambridge University Press. Hollebrandse, Bart & Roeper, Tom (2014), Empirical results and formal approaches to recursion in acquisition. In: M. Speas & T. Roeper (eds.). Recursion: Complexity in cognition. Springer Verlag, De Villiers, J., Hobbs, C. & Hollebrandse, B. (2014). Recursive complements and propositional attitudes. In: M. Speas & T. Roeper (eds.). Recursion: Complexity in cognition. Springer Verlag, Hollebrandse, Bart (2010). Van enkelvoudige inbedding naar meervoudige inbedding: een tegelzetters-probleem? TABU 38ste jaargang 2009/
VAN ENKELVOUDIGE INBEDDING NAAR MEERVOUDIGE INBEDDING: EEN TEGELZETTERSPROBLEEM? Bart Hollebrandse 1
VAN ENKELVOUDIGE INBEDDING NAAR MEERVOUDIGE INBEDDING: EEN TEGELZETTERSPROBLEEM? Bart Hollebrandse 1 Recursie wordt tegenwoordig gezien als een cruciaal onderdeel van het menselijk taalsysteem (Hauser,
Nadere informatieLTX016B05. Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis. College 2
LTX016B05 Nieuwe ontwikkelingen in de syntaxis College 2 2/104 Vandaag: 3/104 Vandaag:! Algemene aspecten van de generatieve syntaxistheorie 4/104 Vandaag:! Algemene aspecten van de generatieve syntaxistheorie
Nadere informatieInformatie voor ouders van kinderen
Informatie voor ouders van kinderen De perceptie van stemkenmerken in kinderen en volwassenen (PICKA) Spraakverwerking in kinderen met een CI De afdeling KNO van het Universitair Medisch Centrum Groningen
Nadere informatieTransfer en toegang tot Universele Grammatica in tweedetaalverwerving door volwassenen
Samenvatting Transfer en toegang tot Universele Grammatica in tweedetaalverwerving door volwassenen Negen casestudies naar de verwerving van het Engels, Duits en Zweeds door volwassen moedertaalsprekers
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20554 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lai, Jun Title: The learnability of center-embedded recursion : experimental studies
Nadere informatieOnderzoeksvoorstel CKI-10
Onderzoeksvoorstel CKI-10 Hoofdaanvrager Marthélise Vervest Dorp 117 3405 BB Benschop e-mail: marthelise.vervest@phil.uu.nl telefoon: 0348-451863 Titel taalacquisitie bij dove kinderen Onderzoeksvraag
Nadere informatieKinderen doen en ontdekken, (leren) experimenteren en sprankelen in Naturalis
Programmaboekje TalentenKracht Publieksdag 2012 Kinderen doen en ontdekken, (leren) experimenteren en sprankelen in Naturalis Zondag 21 oktober 2012 Hartelijk welkom op deze speciale dag in Naturalis.
Nadere informatieZoek het uit! Opdrachten. Studiekeuze123.nl
Zoek het uit! Opdrachten Studiekeuze123.nl Wat denk je zelf? Het maken van een studiekeuze is niet gemakkelijk. Er zijn zoveel mogelijkheden, maar welke studie past goed bij jou? Misschien weet je al jaren
Nadere informatieLevende taalkunde. Jan-Wouter Zwart Rijksuniversiteit Groningen
Levende taalkunde Jan-Wouter Zwart Rijksuniversiteit Groningen Inleiding Onder taalkunde versta ik de studie van de eigenschappen van de menselijke taal. Taalkunde gaat dus over mensen, wat ze kunnen,
Nadere informatieProjectplan EersteWereldoorlog.nu Samenvatting
1 1. Inleiding In 2014 was het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. In 2014-2018 wordt wereldwijd stilgestaan bij de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Hoewel Nederland neutraal
Nadere informatieInleiding taalkunde. Inleiding - 23 april 2013 Marieke Schouwstra
Inleiding taalkunde Inleiding - 23 april 2013 Marieke Schouwstra 1 Dit college Overzicht cursus Wat is natuurlijke taal? Wat is taalkunde? 2 Docenten Marieke Schouwstra taalevolutie en betekenis Yoad Winter
Nadere informatieBepalen van (docent)competenties in een meertalige opleiding A case study. Sylvia van der Weerden Radboud in to Languages 24 mei 2012
Bepalen van (docent)competenties in een meertalige opleiding A case study Sylvia van der Weerden Radboud in to Languages 24 mei 2012 Programma: Wie zijn wij? Taalbeleid Radboud Universiteit Nijmegen Nascholing
Nadere informatieOnderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Onderwijskunde. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen
Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Onderwijskunde Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen 2018-2019 Bijlage: het programma Paragraaf 1 Algemene bepalingen Artikel 1.1 Doel
Nadere informatieDEEL 1 TABU SQUIBNUMMER. Tabu verschijnt onder auspiciön van de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit. Jaargang 25, nummer 3, 1995
TABU SQUIBNUMMER Tabu verschijnt onder auspiciön van de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen. Jaargang 25 loopt varr januari 1995 tot en met december 1995, verschijnt in vier afleveringen
Nadere informatiePlezier in lezen meer lezen beter in taal. Leesplezier. 2015 de Bibliotheek Gelderland Zuid
Plezier in lezen meer lezen beter in taal Leesplezier Agenda 1. Waarom lezen en leesplezier zo belangrijk is 2. Voorlezen en boeken lezen thuis 3. Samen praten over boeken 4. Boekentips vinden Het belang
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KRIJG JE EEN RECHTE STOK DOOR EEN KROMME GLEUF? Het antwoord op de vraag lijkt simpel: je steekt de stok gewoon met één van de uiteinden voorop door de kromme gleuf. Loodrecht op elkaar. Maar dat is
Nadere informatieVerklaring van belangen
Verklaring van belangen Reden voor invulling van dit formulier Maak uw keuze Algemeen Gewenste aanhef Titel(s) Voornaam Ik werk reeds voor het CBG en vul de Verklaring van belangen opnieuw in Mw. Prof.
Nadere informatieBelgisch Historisch Instituut te Rome
Belgisch Historisch Instituut te Rome BEURSAANVRAAG VOOR EEN STUDIEVERBLIJF IN ITALIE RICHTLIJNEN : Verzoek dit formulier in te vullen, te ondertekenen en door te sturen aan Prof.dr. Georges Declercq Penningmeester
Nadere informatieTransparency in Language: A Typological Study S.C. Leufkens
Transparency in Language: A Typological Study S.C. Leufkens Transparency in language. A typological study Sterre Leufkens Een taal kun je zien als een verzameling vormen (woorden, zinnen, klanken, regels),
Nadere informatieBREED Geïntegreerd Interdisciplinair INNOVATIEF
De Faculteit der Geesteswetenschappen van de UvA BREED Geïntegreerd Interdisciplinair INNOVATIEF Geesteswetenschappen Geesteswetenschappen in Amsterdam 1 Voorbeelden van structurele samenwerkingsverbanden
Nadere informatietalencentrum Het Talencentrum helpt u verder
Het Talencentrum helpt u verder 1 Het Talencentrum Succesvol communiceren begint met taal. Of u nu naar een congres in Atlanta gaat, een vergadering hebt in Beijing, op stage gaat in Rio de Janeiro of
Nadere informatieJaarverslag 2012. Universiteitsmuseum Groningen. Universiteitsmuseum Groningen. www.rug.nl/museum. Museum voor mens, natuur en wetenschap
Jaarverslag 2012 Universiteitsmuseum Groningen Universiteitsmuseum Groningen Museum voor mens, natuur en wetenschap Oude Kijk in t Jatstraat 7a 9712 EA Groningen T 050 36 35 083 E universiteitsmuseum@rug.nl
Nadere informatieInleiding: Combinaties
Zinnen 1 Inleiding: Combinaties Combinaties op verschillende niveaus: Lettergrepen als combinaties van fonemen. Woorden als combinaties van morfemen. Zinnen als combinaties van woorden en woordgroepen.
Nadere informatieJaarverslag 2012. Universiteitsmuseum Groningen. Universiteitsmuseum Groningen. www.rug.nl/museum. Museum voor mens, natuur en wetenschap
Jaarverslag 2012 Universiteitsmuseum Groningen Universiteitsmuseum Groningen Museum voor mens, natuur en wetenschap Oude Kijk in t Jatstraat 7a 9712 EA Groningen T 050 36 35 083 E universiteitsmuseum@rug.nl
Nadere informatieDutch survival kit. Vragen hoe het gaat en reactie Asking how it s going and reaction. Met elkaar kennismaken Getting to know each other
Dutch survival kit This Dutch survival kit contains phrases that can be helpful when living and working in the Netherlands. There is an overview of useful sentences and phrases in Dutch with an English
Nadere informatieWorkshop. Dataverzameling. Van onderzoeksvraag naar data
Workshop Dataverzameling Van onderzoeksvraag naar data Even voorstellen: Suzanne van de Groep 24 jaar Promovendus (PhD-kandidaat) Universiteit Leiden Hoe gaan jongeren met andere mensen om? Hoe werkt dat
Nadere informatieZoek het uit! Studiekeuze123
Zoek het uit! Opdrachten Studiekeuze123 Naam: Klas: Wat denk je zelf? Het maken van een studiekeuze is belangrijk, maar kan best lastig zijn. Er zijn ruim 1.700 bacheloropleidingen waaruit je kunt kiezen
Nadere informatie2c nr. 1 zinnen met want en omdat
OPDRACHTKAART www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U kunt ook veel oefeningen
Nadere informatieLate fouten in het taalbegrip van kinderen
1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief
Nadere informatieBabydieren, een succesverhaal
Babydieren, een succesverhaal Een ontmoeting met museologe Cécile Gerin Kinderen van 3 tot 8 jaar: het is een groep waarvoor de federale musea zelden tentoonstellingen organiseren. Ze komen dan ook massaal
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KUN JE EEN PINGPONGBALLETJE LATEN ZWEVEN IN DE LUCHT? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met de eigenschappen van luchtstromen en luchtdruk. Met de exhibit
Nadere informatieWetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen
Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren Ada van Dalen Wat is W&T? W&T is je eigen leven W&T: geen vak maar een benadering De commissie wil onderstrepen dat wetenschap en technologie in haar ogen géén
Nadere informatieDe toekomst zit vol mogelijkheden
greenlight g g for g girls De toekomst zit vol mogelijkheden Je bent er waarschijnlijk al van op de hoogte: meisjes hebben de neiging hun interesse te verliezen in wetenschap en wiskunde wanneer ze in
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KUN JE EEN BATTERIJ MAKEN? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers laten ontdekken dat een batterij is opgebouwd uit verschillende delen die we cellen noemen. Met de exhibit kunnen
Nadere informatieInventarisatie educatie in Nederlandse musea
Inventarisatie educatie in Nederlandse musea Afstudeerproject HAS Den Bosch, onderdeel van KIGO-project Educatie en Dierenwelzijn Studenten HAS Den Bosch: Claudia Liedecke Anneloek van Lieshout Opdrachtgever:
Nadere informatieTalenposters. Doel. Tijd. Hoe. Stap 1 MAAK JE SILHOUET
Talenposters Leerlingen staan doorgaans niet zo bewust stil bij de talige bagage waarover ze beschikken of dat ze betekenissen geven aan diverse talen. Met deze activiteit zetten we hen aan het denken
Nadere informatieUniversity of Groningen. Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera
University of Groningen Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen. Visitekaart instructie
Rijksuniversiteit Groningen Visitekaart instructie Visitekaart Visitekaart invoer Vanaf de basislijn op 26,5 mm wordt alle informatie ingevoerd. De verschillende soorten informatie worden gegroepeerd en
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE ZIT EEN ELEKTROSPEL IN ELKAAR? Jullie gaan een elektrospel met quizvragen ontwerpen. Als de bezoekers het goede antwoord op de vraag geven, gaat er een lampje branden. Bedenk originele quizvragen en
Nadere informatieCopyright 2010 PCM Uitgevers B.V. All Rights Reserved NRC Handelsblad. 23 oktober 2010 zaterdag
Copyright 2010 PCM Uitgevers B.V. All Rights Reserved NRC Handelsblad 23 oktober 2010 zaterdag SECTION: WETENSCHAP LENGTH: 2624 woorden HEADLINE: Taal zonder Droste effect - BYLINE: Berthold van Maris
Nadere informatieUtrechts Kunst van Lezen / de bibliotheek op de basisschool. Isolde Vega/ Nicolien de Pater. 10 april 2012
Utrechts Kunst van Lezen / de bibliotheek op de basisschool Isolde Vega/ Nicolien de Pater 10 april 2012 Uitgangspunt voor leesbevordering Plezier en interesse in kinderboeken zorgen voor de motivatie
Nadere informatieNVKC: Kriebels in de buik Arnhem, 4 Oktober 2018
enose, het neusje van de zalm op gebied van darmkankerscreening!? NVKC: Kriebels in de buik Arnhem, 4 Oktober 2018 Agenda Achtergrond The enose Company Uitleg Aeonose device Resultaten MDL-studie Business
Nadere informatieStand van zaken. Ondertussen ruim 27.000 familieleden met FH gevonden. Database met 65.000 individueen uit 5.000 stambomen
Van naar Start van de StOEH Ontwikkeld door de afdeling geneeskunde van het AMC 1994 Initiatiefnemers: Prof. dr. J.J.P Kastelein Dr. Ir. J.C. Defesche 1994-2001 700 1000 FH patienten / jaar April 2003
Nadere informatieResearch Data Management
Research Data Management Update Mariëtte van Selm Coördinator RDM-ondersteuning Bibliotheek UvA/HvA 10 november 2015 Waar gaat het over? ( ) the organisation of data, from its entry to the research cycle
Nadere informatieDe richtprijs voor een lezing is 400,- excl. reiskosten. Voor een workshop zijn de kosten afhankelijk van de invulling van de workshop.
Lezingen Een lezing duurt 45 minuten tot een uur, gevolgd door de mogelijkheid om vragen te stellen en te discussiëren. De lezingen worden op locatie gegeven. Workshops Meer dan tijdens een lezing zijn
Nadere informatieVacature Stafmedewerker
Studentenraad KU Leuven vzw s Meiersstraat 5 3000 Leuven www.sturakuleuven.be Vacature Stafmedewerker Over Stura KU Leuven Studentenraad KU Leuven (Stura KU Leuven) vzw is de officiële studentenraad van
Nadere informatieHet ORWELL project: hoe leren basisschoolleerlingen Engels
Het ORWELL project: hoe leren basisschoolleerlingen Engels Judith Rispens J.E.Rispens@uva.nl Margreet van Koert, Patrick Snellings, Nihayra Leona, Maurits van der Molen, & Jurgen Tijms Inhoud ORWELL-project
Nadere informatieVroeg vreemd (buur)taalonderwijs
Vroeg vreemd (buur)taalonderwijs in het basisonderwijs met ELENA Ellen Rusman & Stefaan Ternier Welten instituut, Open Universiteit 7 november 2014 Evoluon, Eindhoven http://www.elena learning.eu/ Programma
Nadere informatieWet en gewoonte in de taal
Wet en gewoonte in de taal Leden van het College van Bestuur, zeer geachte aanwezigen. 1. Wie aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveert tot doctor, krijgt van zijn promotor te horen dat hem alle rechten
Nadere informatieOptimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen
Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Welkom bij het programmaonderdeel: Ondernemerschap Optimaliseren
Nadere informatieProgrammaoverzicht. Bachelor Open dag 3 februari Page 1 of 6
Programmaoverzicht Bachelor Open dag 3 februari 2018 Page 1 of 6 Informatiesessies geven voorlichting over de opleiding, zoals de opbouw, toekomstperspectieven en de ervaring van een student. Kennismakingscolleges
Nadere informatiePraktische opdracht. klas 2. Moderne voortplantingstechnieken
1 Praktische opdracht Moderne voortplantingstechnieken 2 Inhoud bladzijde Inleiding 3 Doelen 3 Eisen 3 Overzicht onderwerpen 3 Aanwijzingen voor het verwerken van informatie 4 Aanwijzingen poster 4 Opdrachten
Nadere informatie2b nr. 1 Zinnen met verschillende volgorde
OPDRACHTKAART www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U kunt ook veel oefeningen
Nadere informatieProgrammaoverzicht. Bachelor Open dag 3 februari Page 1 of 6
Programmaoverzicht Bachelor Open dag 3 februari 2018 Page 1 of 6 Informatiesessies geven voorlichting over de opleiding, zoals de opbouw, toekomstperspectieven en de ervaring van een student. Kennismakingscolleges
Nadere informatieEngels is 'a piece of cake' met een Cambridge Certificate
Engels is 'a piece of cake' met een Cambridge Certificate DevelsteinCollege - Develsingel (gymnasium, atheneum, havo en vmbo-t) Develsingel 5, 3333 LD Zwijndrecht Postbus 377, 3330 AJ Zwijndrecht T: 078-619
Nadere informatieGiovanni Stijnen NEMO Uitgeverij. Yuri Matteman De Praktijk. ibook Kanker. Science Night NEMO
Giovanni Stijnen NEMO Uitgeverij Yuri Matteman De Praktijk ibook Kanker Science Night NEMO Korte inleiding ibooks Wat is een ibook? Waarom maakt NEMO Uitgeverij een ibook? ibook Kanker: opzet & ervaringen
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KAN HET DAT JE BEWEGENDE BEELDEN ZIET BIJ EEN FILM? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers laten zien hoe een film werkt. Door de exhibit te laten draaien, kunnen de bezoekers
Nadere informatiepraktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek
praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek SBO maatschappelijke finaliteit Prof. Dr. Ann Jorissen (UA) IWT, 11 januari 2010 1 Effective Governance of Private Enterprises: the influence
Nadere informatieBasisgrammatica. Doelgroep Basisgrammatica
Basisgrammatica In Muiswerk Basisgrammatica wordt aandacht besteed aan de drie belangrijkste woordsoorten die de traditionele grammatica onderscheidt. Verder komen de eerste beginselen van zinsontleding
Nadere informatierecursie Hoofdstuk 5 Studeeraanwijzingen De studielast van deze leereenheid bedraagt circa 6 uur. Terminologie
Hoofdstuk 5 Recursion I N T R O D U C T I E Veel methoden die we op een datastructuur aan kunnen roepen, zullen op een recursieve wijze geïmplementeerd worden. Recursie is een techniek waarbij een vraagstuk
Nadere informatieOpen Access aan de Radboud Universiteit. Dirk van Gorp Open Access editor Radboud Universiteit, Nijmegen
Open Access aan de Radboud Universiteit Dirk van Gorp Open Access editor Radboud Universiteit, Nijmegen Open access aan de RU LingOA Linguistics in Open Access Open Access financiering voor FP7 projecten
Nadere informatieEen werkstuk maken Kies je onderwerp Je kiest natuurlijk een onderwerp waar je veel belangstelling voor hebt. Misschien weet je er al veel van, of je
Een werkstuk maken Kies je onderwerp Je kiest natuurlijk een onderwerp waar je veel belangstelling voor hebt. Misschien weet je er al veel van, of je wilt dat nu juist gaan onderzoeken! Ga vervolgens op
Nadere informatiePatiëntenparticipatie bij de ontwikkeling en evaluatie van E-health zorgontwikkelingen
Patiëntenparticipatie bij de ontwikkeling en evaluatie van E-health zorgontwikkelingen Aanbevelingen Projectgroepleden Onderzoekers Andrea Evers Henriët van Middendorp Maaike Ferwerda Onderzoekspartners
Nadere informatieThesisonderwerpen binnen de onderzoeksgroep klassieke analyse (Walter Van Assche)
Thesisonderwerpen binnen de onderzoeksgroep klassieke analyse (Walter Van Assche) De onderwerpen sluiten aan bij het onderzoek in de afdeling Analyse (onderzoeksgroep klassieke analyse) en zijn zo gekozen
Nadere informatie15-19 jaar - Boston Summer Camp bij een gastfamilie
EASY LANGUAGES 15-19 jaar - Boston Summer Camp bij een gastfamilie Van 15 tot 19 jaar 3 weken Studenten stad Meest Europees lijkende stad in U.S.A. School in de buurt van het beroemde Boston Commons Park
Nadere informatieEigen vaardigheid Taal
Eigen vaardigheid Taal Door middel van het beantwoorden van de vragen in dit blok heeft u inzicht gekregen in uw kennis en vaardigheden van de grammatica en spelling van de Nederlandse taal. In het overzicht
Nadere informatieWorkshop. Dataverzameling. Van onderzoeksvraag naar data
Workshop Dataverzameling Van onderzoeksvraag naar data Even voorstellen: Suzanne van de Groep 23 jaar Promovendus (PhD-kandidaat) Universiteit Leiden Hoe komt het dat sommige mensen aardiger zijn dan anderen?
Nadere informatieCollectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur
Collectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers
Nadere informatieMilieuwetenschappen in Leiden
Milieuwetenschappen in Leiden Combineer je opleiding met milieu en duurzaamheid leiden.edu.nl Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. Waarom milieu en duurzaamheid? Thema s als gezondheid, armoedebeschrijving,
Nadere informatieKun je jouw beleving meten in woord, beeld en getal?
Kun je jouw beleving meten in woord, beeld en getal? Marco Rozendaal & Arnold Vermeeren Technische Universiteit Delft / Faculteit Industrieel Ontwerpen De perfecte totaalbeleving. Dat is waar industrieel
Nadere informatieIedereen online, van 9 tot 99 jaar. Les 7 ... Facebook, sociaal zijn op het internet. Deze iconen tonen aan voor wie het document is
Les 7... Facebook, sociaal zijn op het internet Deze iconen tonen aan voor wie het document is Leerkrachten WebExperts Senioren Leerlingen Achtergrondinformatie Achtergrondinformatie voor de leerkracht
Nadere informatieEen mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan.
Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan. Qu3 / DNABAR Noorderlicht 2010 Voorwoord 3 Dit boekje is een initiatief van de afdeling Genetica van het Universitair Medisch Centrum Groningen.
Nadere informatieVeranderingsstudies Subsidieronde voor definitieve aanvragen
Maatschappij- en Gedragswetenschappen Call for proposals Veranderingsstudies Subsidieronde voor definitieve aanvragen 2012-2015 Den Haag, december 2011 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
MET WELKE DRIE LICHTKLEUREN KUN JE WIT LICHT MAKEN? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met het mengen van lichtkleuren. Met de exhibit kunnen de bezoekers
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KUN JE JEZELF EEN NIEUW GEZICHT GEVEN? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met de eigenschappen van spiegels. Met de exhibit kunnen de bezoekers een nieuw
Nadere informatieZomeraanbod - programma week 33 10 aug t/m 16 aug
Zomeraanbod - programma week 33 10 aug t/m 16 aug Deze week: activiteit: Improvisatietheater door: Alludens, trainingen en entertainment leeftijd: 2 groepen: 12+ en 18+ activiteit: Speelse muzikale workshop
Nadere informatieUitwerking Case Social media-kanalen
Uitwerking Case Social media-kanalen Naam: Lorianne Hooijmans & Dennis Langeveld Docent: Isolde Sprenkels Groep: B13 1. Facebook Facebook kent de meeste gebruikers op social media. De gebruikers gebruiken
Nadere informatieQ1 Aan welke universiteit werkt u?meerdere antwoorden mogelijk
Q1 Aan welke universiteit werkt u?meerdere antwoorden mogelijk Beantwoord: 2.006 Overgeslagen: 210 Universiteit van Amsterdam Vrije universiteit... Universiteit Leiden Erasmus Universiteit Universiteit
Nadere informatieGeneral management and leadership. Vijfdaags programma voor ervaren financiële professionals
General management and leadership Vijfdaags programma voor ervaren financiële professionals Details Cursusduur 5 dagen Datum en locatie 27, 28, 29, 30 november 2017, 1 december 2017 - Tilburg Tijd 10:30-19:30,
Nadere informatieRESEARCH PROJECT CONTEXT DOELGROEP NADIA GROENEWALD 13 MAART 2016 G&I1B GROEP 5
RESEARCH PROJECT CONTEXT DOELGROEP NADIA GROENEWALD 13 MAART 2016 G&I1B GROEP 5 Inleiding In het project Context Van Venster Naar Poort is ons de mogelijkheid gegeven om een interactieve installatie/game
Nadere informatieMaster in de bedrijfscommunicatie. Faculteit Letteren Faculteit Sociale Wetenschappen
Master in de bedrijfscommunicatie Faculteit Letteren Faculteit Sociale Wetenschappen Heldere communicatie is voor bedrijven en organisaties van groot belang: het verhoogt niet alleen hun efficiëntie, maar
Nadere informatieONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT?
ONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT? Wim Biemans Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie & Bedrijfswetenschappen 4 juni, 2014 2 Het doen van wetenschappelijk onderzoek Verschillende
Nadere informatieRecursion. Introductie 37. Leerkern 37. Terugkoppeling 40. Uitwerking van de opgaven 40
Recursion Introductie 37 Leerkern 37 5.1 Foundations of recursion 37 5.2 Recursive analysis 37 5.3 Applications of recursion 38 Terugkoppeling 40 Uitwerking van de opgaven 40 Hoofdstuk 5 Recursion I N
Nadere informatieBeginnershandleiding. http://scratch.mit.edu. versie 2.0
Scratch is een programmeertaal waarmee je makkelijk je eigen interactieve verhalen, spelletjes en animaties kunt maken - en waarmee je je creaties kunt delen met anderen op het internet. Scratch is ontwikkeld
Nadere informatieSocial (Media) Networking for eshops
Social (Media) Networking for eshops Stijn Vanbriel http://strakplan.wordpress.com Promotor: Niels Hendrickx Co promotor: Liesbeth Huybrechts Pagina 1 van 8 Inhoudsopgave Inleiding en motivatie... 3 Derde
Nadere informatieDDMA PRIVACY MONITOR - DEEL TWEE DECEMBER 2018
DDMA PRIVACY MONITOR - DEEL TWEE DECEMBER 2018 INTRODUCTIE In mei publiceerde we de eerste resultaten van de DDMA Privacy Monitor 2018. Ruim 1.000 Nederlanders hebben bijgedragen aan het onderzoek. In
Nadere informatieModelleren en Programmeren
Modelleren en Programmeren Jeroen Bransen 6 december 2013 Terugblik Programma en geheugen Opdrachten Variabelen Methoden Objecten Klasse Programma en geheugen Opdrachten Variabelen zijn gegroepeerd in
Nadere informatieTechnologie en kinderrevalidatie een goede combinatie?
Technologie en kinderrevalidatie een goede combinatie? J.S. (Hans) Rietman, MD, PhD Professor in Rehabilitation Medicine and Technology University of Twente / Roessingh Research and Development President
Nadere informatieCommissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie. Bijlage 2: Bereik van de projecten
Commissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie Bijlage 2: Bereik van de projecten Bijlage 2 Bereik van de Nanopodium projecten 1e ronde projecten Project Doelgroep Media Bereik Project leider I know
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
WAT IS EEN HYDRAULISCH SYSTEEM? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met een hydraulisch systeem. Met de exhibit kunnen de bezoekers iets op afstand laten bewegen.
Nadere informatieDe Gemeente Rotterdam wil zaken doen met Rotterdamse MKB-ers
De Gemeente Rotterdam wil zaken doen met Rotterdamse MKB-ers Praktische tips om opdrachten te krijgen van overheidsinstanties 21 maart 2016 Suzanne Brackmann www.aanbestedingsspecialist.nl Zakendoen met
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KUN JE BARBECUEN MET LICHTSTRALEN? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met de zon als energiebron. Jullie maken een zonneoven! Met de exhibit kunnen de
Nadere informatieWebboek. Taalontwikkeling spelletjes
Taalontwikkeling Binnen het thema Grootte hebben we gekozen voor het boek de gele ballon. Dit is een groot boek met illustraties zonder tekst. De bedoeling is om op elke pagina een gele ballon te vinden.
Nadere informatieAanvraag tot toelating tot pre-master Psychologie 2015-2016 Faculteit der Gedrags- en Maatschappij Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen
Aanvraag tot toelating tot pre-master Psychologie 2015-2016 Faculteit der Gedrags- en Maatschappij Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen Deze formulieren s.v.p. opsturen naar: Toelatingscommissie
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE WERKT EEN FOTOCAMERA? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers laten ontdekken hoe een fotocamera werkt. Dat doen jullie door een camera obscura te maken. Dat is een soort voorloper
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HOE KUN JE JEZELF ONEINDIG VAAK KOPIËREN? Jullie gaan een exhibit ontwerpen waarbij jullie de bezoekers kennis laten maken met de eigenschappen van spiegels. Met de exhibit kunnen de bezoekers hun gezicht
Nadere informatieOverzicht Lotingstudies WO Laatste wijziging: 14-9-15
Overzicht Lotingstudies WO Laatste wijziging: 14-9-15 Bedrijfskunde Radboud Universiteit Nijmegen Bedrijfskunde Rijksuniversiteit Groningen Bedrijfskunde Vrije Universiteit Amsterdam Biomedische wetenschappen
Nadere informatieLiever Laurens! Meer dan onderwijs alleen
Liever Laurens! Meer dan onderwijs alleen Waardevolle woorden voor het Sint-Laurenscollege Verbondenheid, Inspiratie, Verantwoordelijkheid, Ambitie, dit zijn waardevolle woorden voor het Laurens. De basisgedachte
Nadere informatieInformatieblad voor deelnemers gedurende opvolging. De CENTER-TBI studie
Informatieblad voor deelnemers gedurende opvolging De CENTER-TBI studie Tijdens de acute fase na uw ongeval, heeft u deelgenomen aan een multicenter onderzoek, gefinancierd door de Europese unie (The Collaborative
Nadere informatieWorkshop. De onderzoeksvraag. Van nieuwsgierigheid naar gerichte vraag
Workshop De onderzoeksvraag Van nieuwsgierigheid naar gerichte vraag Even voorstellen Lisa Kool 22 jaar Student Psychologie aan de Universiteit Leiden Schreef profielwerkstuk over mode in de 20e eeuw Huidige
Nadere informatie