HANDBOEK VAN EEN WAGENMAKER

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDBOEK VAN EEN WAGENMAKER 1799-1810"

Sylvia de Jong
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 HANDBOEK VAN EEN WAGENMAKER In de 5de jaargang van "Wissekerke" blz verscheen een artikel over "De wagenmakers Joos". Negen opeenvolgende generaties van die familie werkten in de wagenmakerij. De zesde in de reeks was Frans-Xaveer Joos die te Elversele in 1764 werd geboren en na zijn huwelijk in 179O naar Bazel kwam wonen. In 1799 legde Frans-Xaveer een handboek aan dat bewaard bleef in privaat bezit. Het boek telt nog 137 bladen van 32 cm bij 18 ; één blad werd uitgeknipt. Het is gebonden in kartonnen band met perkamenten rug. Het draagt als titel : "Handboek gehouden bij mij Francies Xaverius Joos 1799". De wagenmaker noteerde daar alle bestellingen die hij van 1799 tot en met 181O voor zijn klanten uitvoerde. De boekhouding is zeer eenvoudig. De eerste bestelling die voor een klant werd uitgevoerd, staat ingeschreven bovenaan een bladzijde : naam van de klant, de uitgevoerde bestelling, het jaartal en de kostprijs. Als dezelfde klant in hetzelfde jaar nog andere bestellingen deed, werden die daar bijgeschreven. Onder de volledige lijst staat het totaal bedrag van alle bestellingen die in de loop van een jaar werden uitgevoerd. En daaronder staat "voldaen" geschreven. We mogen daaruit afleiden dat de wagenmaker aan zijn klanten een heel jaar krediet verleende. Een klant hoefde maar tegen het einde van ieder jaar te betalen. De rekeningen van elke klant over verscheidene jaren volgen op elkaar over twee bladzijden. Als die volgeschreven waren begon de wagenmaker voor die klant een nieuwe bladzijde verder in het boek. Er werd gerekend in gulden, stuivers en oorden. In de 12 jaar waarover het handboek loopt werkte Frans-Xaveer voor 96 verschillende klanten. 26 daarvan plaatsten bestellingen van 1799 tot en met 181O ; 4 begonnen ermee in 1799 en eindigden ermee in 18O8 of 1809 ; 6 begonnen in 1799 en eindigden na 2 tot 5 jaar. 24 begonnen bestellingen te plaatsen in 18OO of een van de volgende jaren en gingen ermee voort tot in De overige 36 plaatsten bestellingen over een kleiner of groter aantal jaren van 18O1 tot 181O. De meeste klanten waren van Bazel. We tellen er 16 van Temse, 4 van Haasdonk, 2 van Rupelmonde en l van Kruibeke. De meier van Rupelmonde, Judocus Franciscus Goetgebuer, plaatst bestellingen van 18O2 tot 181O. Op een paar bladzijden van het boek schreef de wagenmaker ook zijn aankopen in van hout, koren en bier. HK Handboek van een wagenmaker

De zesde in de reeks was Frans-Xaveer Joos die te Elversele in 1764 werd geboren en na zijn huwelijk in 179O naar Bazel kwam wonen.

2 We schrijven ter illustratie de rekening van een paar klanten over. VOOR PIETER VERSCHOOREN. (1802) een schup gemackt een potstopsel een agterwil een stuck aen dijsel geset een ploeg gerepareert een haemscheen eenen vlegel gedraad met eenen pickwerf een ploeg gemackt een eegd vertand l - l 0-0 eenen waegen gerepareert voldaen. (1803) een voordewil twee koije backken l eenen kakedoor twee vlegels met een potstopsel een agterwil eenen waegen gerepareert l voldaen. (1804) eenen rolleblock gemackt een kas gerepareert 3-0l - 0 eenen waegen gerepareert een koot met een schee in de ploeg gestelt eenen ploegvoet een stortkeyrwil (!) voldaen. (1805) een seetbanck een kinderwagen gerepareert l een eegd vertand l een rong eenen kortenwagen HK Handboek van een wagenmaker

met eenen pickwerf 0-05 - 0 een ploeg gemackt 4-11 - 0 een eegd vertand l - l 0-0 eenen waegen gerepareert 2-00 - 0 14-18 voldaen.

3 7-19 voldaen. V00R GILLIS ELINCKS. (1802) eenen koij back een eegd vertand l eenen beyrback gemackt twee mesplanken met voorderbert eenen boterstaf o een stortkeyrwil twee vlegels gedraed voldaen. (1803) eenen peirtsback 1803 l een schaef gemackt een saeg gevijlt 0-0l - 0 eenen koeyback o een saeg gevijlt 0-0l - 0 een stortkeyr wil eenen tap in den beirback voldaen. (1804) een potstopsel een kas gerepareert l een leer gemackt een eegd vertand l eenen rolleblock gemackt l voldaen. (1805) eenen boockhamer gescherpt l - 0 eenen bijlsteel een potstopsel een keyr verhast de keyr gerepareert een waschkas voldaen. Uit die rekeningen blijkt al dat een wagenmaker nog wat meer maakte dan wagens en karren. Hij vervaardigde ook allerlei boerenalaam en zelfs huishoudelijke benodigdheden. Al maakte hij vrij veel nieuwe stukken, zijn werk bestond toch vooral in het herstellen van oude. In de 12 jaar waarover zijn handboek loopt, maakte Frans- Xaveer geen enkele nieuwe wagen. Hij maakte wel nieuwe karren, beerbakken, wielen, ploegen, bookhamers, vlegels, enz. HK Handboek van een wagenmaker

4 Verven behoorde ook tot zijn stiel. En hij verfde niet alleen wagens en karren. Zo lezen we in een rekening : "het verven van de kas en reek en het vergulden van den spiegel : ". Een andere rekening vermeldt : "een slaepstee geverft : 9-3-0". Het verven van een wagen koste 11 gulden 10 stuivers. In de rekening van Dominicus Van Royen in 1802 lezen we : "eenen beirback gemackt ; voor het verven ". We krijgen een gedachte van wat een wagenmaker verdiende door deze post in de rekening van Battist Van Mieghem in 18O3 : "van leveren van het bert van den beirback O ; aen selven beirback 8 dagen en half aen gewerckt ". De wagenmaker verdiende dus l gulden per dag. Uit nieuwsgierigheid telden we de bedragen samen van de rekeningen van een viertal jaren. Zo kregen we een gedachte van het jaarlijkse inkomen van de wagenmaker Frans-Xaveer Joos. Het totaal van de rekeningen bedroeg in 1800 : 431 gulden 6 stuivers ; in 1801 : 624 gulden 9 stuivers ; in 1802 : 546 gulden 16 stuivers ; in 1810 : 736 gulden 4 stuivers. Frans-Xaveer verdiende goed zijn brood, maar het ene jaar was het andere niet. We laten nog de alfabetische lijst volgen van al de voorwerpen die de wagenmaker vervaardigde of herstelde. We schrijven de woorden over zoals hij ze schreef. Ackerhaem - ackerswing - assen. Balans - beirback - beugels - bierboom - bierschraaf - bijlsteel - boockhamer - boogsaeg - boomplanck - boterblad - boterstaf. Cheese - Chrusifix - Deur - dijsel - draegback - draeplaet - Eegd. Haem - haemscheen - haemer - haemersteel - handhof van ploeg en van mesberre. Kaken in de rolleblock - kakkedoor - kapbert - kaske - keyr (kar) -keyrback - keyrwil - kinderwaegensken - koeijback - koeijhaemer - korten-waegen - kortkeyrback - kruck aen schup - kruywaegen - langenwaegen - leer (ladder). Mesberders - mesberre - meskas - meskeyr - mesplanck - molleval - Oomloop. Piek - pickblat - picklat - pickwerf - ploeg - ploegbalck - ploegsteer ploegvoet - polderkeyr - potstopsel - prit - Kasteel - reepblock - reek rijf - rijfbalck - rolleblock. Saetbanck en seetbanck - scheel op de schoolkas - scheyhaemer - schof schup - slagberd - sledde - slijpsteen - spaayboom - speek - spetspaay spinnewiel - spriet - stropeert - sweekhout - swieckhout. HK Handboek van een wagenmaker

In de rekening van Dominicus Van Royen in 1802 lezen we : "eenen beirback gemackt 14-0 -0 ; voor het verven 3-4 - 0".

5 Tong in het stroypeert - treem - Uythangbert. Velgen - velgplanck - vleesblock - vlegel - vlegelstaf - voetschee - voetstelleke - voetwiel - voorlooper in de polderkeyr. Waegeleeren - waschkas - windwan - zaeg vijlen - zwingelbert. A. Maris. HK Handboek van een wagenmaker

voetstelleke - voetwiel - voorlooper in de polderkeyr.

Vergelijkbare documenten

DE VROEGE STEENBAKKERS VAN BAZEL

DE VROEGE STEENBAKKERS VAN BAZEL Wij hadden kunnen schrijven "De vroege steenbakkers van Steendorp". maar dat zou een anachronisme zijn geweest. Want de vroege steenbakkers over wie wij het hebben, leefden