De familienamen worden in vijf groepen verdeeld.

Transcriptie

1 WAT BETEKENT UW FAMILIENAAM? We dragen allen een familienaam maar weten veelal niet wat hij betekent. We weten nog minder hoe onze voorouders aan hun familienaam gekomen zijn. Om onze lezers te believen legden we een lijst aan van de familienamen die nu te Bazel en in de omgeving gedragen worden en in de mate van het mogelijke verklaren we die namen. Zeggen we vooraf dat onze voorouders niet altijd een familienaam hebben gedragen. Aan hun persoonsnaam werd wel eens een of andere toenaam bijgevoegd. Dat was dan ofwel de persoonsnaam van hun vader of moeder (Jef van Marie!) ofwel een bijnaam of nog de naam van hun beroep. Maar die toenamen werden niet overgeërfd en zolang een naam niet wordt overgeërfd van vader op zoon, kleinkinderen enz., kunnen we niet van een familienaam spreken. Het gebruik van toenamen blijvend door te geven van geslacht op geslacht is omstreeks het jaar 1OOO ontstaan in Italië. Vandaar is het over Frankrijk naar onze streken gekomen. In Vlaanderen vinden we dan al echte familienamen in de tweede helft van de 12e eeuw. Het gebruik ervan werd algemeen in de loop van de 13e eeuw. Dat belette niet dat er later nog nieuwe familienamen ontstonden. Het gebeurde meer dan eens dat iemand zijn familienaam door een nieuwe verving. Een familienaam stond in oude tijden ook niet vast. Hij werd in de loop van de tijden op zeer verschillende wijzen geschreven. Sommige familienamen werden geleidelijk zodanig vervormd dat de oorspronkelijke vorm in de huidige vorm niet of nauwelijks nog herkenbaar is. Om de betekenis van die familienamen te verklaren moeten we dan opklimmen naar de oudste vorm ervan. Die oudste vorm zelf blijft dan dikwijls nog een raadsel, ook voor de specialisten in de naamkunde. Op onze dagen staan de familienamen onveranderlijk vast. Bij wet van 18 augustus 1811 werd iedereen verplicht zich te laten inschrijven op de officiële bevolkingslijsten. Sedertdien mag niemand nog één letter aan zijn familienaam veranderen of hij moet ervoor betalen! De familienamen worden in vijf groepen verdeeld. HK Wat betekent uw familienaam? 1

2 1. Een eerste groep vormen zij die afgeleid zijn van een mannelijke persoonsnaam. Een voorbeeld daarvan is de familienaam Janssens. Een zekere verre voorvader heette Jan. Zijn kinderen werden naar hem Janssone ge noemd, zijn kleinkinderen en verdere afstammelingen eveneens. En Janssone werd eens vervormd tot Janssens. 2. Tot de tweede groep behoren de familienamen die afgeleid zijn van een vrouwelijke persoonsnaam. Een voorbeeld : Lijsbetten. Zo heten de kinderen en verdere afstammelingen van een Lijsbet, de volkse roepnaam voor Elisabet. 3. De derde groep bestaat uit de familienamen die gevormd zijn met een plaatsnaam. Het eenvoudigste voorbeeld is : Van den Bosch, naam die werd gegeven aan iemand die in of bij een bos woonde. 4. Tot de vierde groep behoren de familienamen die gevormd zijn met de naam van het beroep of de bediening van een verre voorvader. Zulke familienamen zijn : De Mulder, De Koster, De Jagher. 5. De vijfde groep bestaat uit de familienamen die oorspronkelijk bijnamen waren, zoals De Lange, Decorte. Voor de verklaring van sommige familienamen hebben we de artikeltjes benuttigd "Betekenis van familienamen" die A. Van Geertsom liet verschijnen in : Vlaamse Stam Van dezelfde schrijver benuttigen we ook zijn studie "Familienamen uit het Land van Waas", verschenen in : Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, deel 6O (1955), blz In deze studie werden de oudste vormen van de Wase familienamen samengebracht, met vermelding van het document waarin ze voorkomen en met vermelding van het jaartal waarin het document werd geschreven. 1. BATENS. Batens is een afkorting van Batensone en betekent dus : een zoon of afstammeling van Bate of Baten. Deze twee woorden zijn zeer waarschijnlijk afkortingen van de Germaanse vrouwelijke persoonsnaam Batahilt of Bathilde. Die twee persoonsnamen zijn samengesteld uit bade en hilde en betekenen alle twee : strijd, oorlog. Op sommige plaatsen HK Wat betekent uw familienaam? 2

3 werd in de middeleeuwen ook Beatrijs wel eens tot Bate verkort. 2. CALUWE. De oorspronkelijke vorm van den Calue staat al meermaals vermeld in 1281, in de omgeving van Sint-Gillis en Kemzeke. Niet ver vandaar, tussen Moerbeke en Wachtebeke, lag destijds een plaats die Calue heette. Wie daar woonde of vandaar kwam werd "van den Calue" genaamd. Al vrij vroeg werd de naam verkort tot "Calue". Hij werd op allerlei wijzen geschreven en werd uiteindelijk Caluwe. In sommige takken plaatsten ze nog een accent op de laatste lettergreep en het werd Caluwé. 3. CANT. Cant - wij schrijven nu "kant" - is de naam van het kostbaar weefsel dat vanaf de middeleeuwen vervaardigd werd in verscheidene van onze Vlaamse steden. Aanvankelijk werd dat weefsel alleen gedragen aan de kant van kledingstukken zoals mouwen en kragen. Vandaar dat het "kant" werd genaamd. Het is waarschijnlijk dat de familienaam Cant gegeven werd aan wie met dat weefsel iets te maken had. De naam werd alleszins in 1213 gegeven aan een handelaar in kant te Brugge. 4. DE JONGHE. Sommige abdijen hadden in de middeleeuwen een man in dienst, een page of kamerknecht van abt of abdis. Die man heet "jongen', in het Latijn "garsio". - "Jongen" was ook de naam die men gaf aan de man die de ontvanger van een abdij of van een heerlijkheid vergezelde op diens inningstochten. Vergelijk met het Franse "garcon" voor ober en met "de knaap" van een maatschappij. De ambtsnaam "de jongen" ging van de man over op zijn kinderen en verdere afstammelingen. Als familienaam staat De Jonghe al vermeld te Waasmunster omstreeks 13OO. 5. DE ROECK. HK Wat betekent uw familienaam? 3

4 Deze familienaam wordt dikwijls verkeerdelijk verklaard als voortkomend van de bijnaam "roec", dat zwarte kraai of roekraaf betekent. Feitelijk is hij afgeleid van de Germaanse persoonsnaam Rucho, Ruchin, Ruken. Als familienaam komt hij al in 1307 voor te Vrasene. 6. DE RYCK(E). Deze familienaam heeft niets te maken met rijk-zijn zoals dikwijls wordt gedacht. Hij is de afkorting van Hendrik, een naam die wijzelf nog tot Rik verkorten. De oudste vormen zijn Rike, Riken, Riics, srijken, srijcx. Een de Ryck is dus een afstammeling van een zekere Hendrik. - De familienaam komt al voor in 1295, o.m. te Haasdonk en Kieldrecht. 7. GORREBEECK. De oorspronkelijke vorm van deze familienaam is Gortbeke. Zo staat hij vermeld in 1281 te Temse, in 1295 te Temse en Sint-Niklaas. Gortbeke was de naam van een beek op Sint- Niklaas en betekent : zandige beek, beek met zandige bodem. Zij die het eerst de naam droegen, woonden bij die beek en hebben zich naar de beek genaamd. 8. JANSSENS. Wie weet het niet? Een Janssens - van Janssone - is een afstammeling van een verre Jan. 9. LYSSENS. De familienaam werd afgeleid van de vrouwelijke persoonsnaam Adelijse. Tussen de oorspronkelijke vorm Adelijsensoens (die in 1390 vermeld staat te Haasdonk) en Lyssens heeft een hele reeks varianten bestaan zoals Allisesoens, Licesoens, Lycesone. De huidige vorm Lyssens verscheen pas omstreeks Een Lyssens is dus een afstammeling van een verre Adelijse. - De bakermat van het geslacht is ongetwijfeld Haasdonk en omgeving : Temse, Bazel en Melsele. HK Wat betekent uw familienaam? 4

5 10. VAN BOGAERT. De oorspronkelijke vorm was van den Boengaerde, die te Bazel al vermeld staat omstreeks Boengaarde is Middelnederlands en betekent boomgaard, dat in ons dialect bogaard wordt. De naam werd dus voor 't eerst gegeven aan iemand die op of bij de boomgaard woonde van een kasteel of abdij. Hij kan natuurlijk op verscheidene plaatsen zijn ontstaan. 11. VAN MIEGHEM. De oudste spelling is van Miedeghem en komt omstreeks 1330 voor te Bazel en Temse ; iets later ook te Rupelmonde en Haasdonk. Omstreeks 150O schreef men van Myeghem, van Mieghem, van Mieghom. "Mieghem" is een plaatsnaam van Frankische herkomst. Hij is een samentrekking van de oorspronkelijke vorm die was samengesteld uit Mido, -inga en heem. Hij betekent het heem of woonstede van de Midingen, de mannen of afstammelingen van Mido. Wie op een zo genaamde plaats woonde of vandaar was gekomen, heette van Miedeghem dat later van Mieghem werd. In de omgeving van Bazel lagen verscheidene plaatsen die Mieghem heetten : op het huidige Steendorp lag "de oude Mieghem" (nu Bolderik genaamd), op Rupelmonde en Bornem lag een "Meghem" op Tielrode lag het "Goet ter Meghem". Bazel en Temse schijnen wel de bakermat van de van Mieghems te zijn geweest. 12. VAN RAEMDONCK. De oudste spelling van Ramsdonc komt in 1295 voor te Bazel, Kruibeke en Haasdonk. Honderd jaar later schrijven ze : van Raemsdonc ; vanaf 1519 : van Raemdonck. Zij die het eerst die naam droegen, kwamen van Ramsdonc. Er is een gemeente Ramsdonk in Brabant ; er is ook een Raamsdonk in Noord-Brabant (Nederland). Het is niet onmogelijk dat de Wase van Raemdoncken uit deze laatste plaats naar onze streken zijn overgekomen. In 139O staat te Haasdonk wel een "te Raemsdonc" vermeld en in 1470 nog een ander te Melsele. Maar die twee benamingen duiden op gronden die toen of vroeger aan van Raemdoncken HK Wat betekent uw familienaam? 5

6 toebehoorden. Zo spreken ze in die tijd ook te Bazel over "te Woutersoens" en "te Baterycx". De plaatsnaam Ramsdonc is samengesteld uit ram en donc. Ram kan look maar ook raaf betekenen. Donk is een zandige grond die als een eiland uitsteekt boven een moeras. 13. VAN ROYEN. In 1243 leefde te Melsele een Zeger van Rode. Te Temse staat in 1281 de Latijnse vorm de Roda driemaal vermeld. In 1295 schrijven ze te Melsele, Temse en Waasmunster : van (den) Rode(n). Van Rode werd al spoedig van Roye, van Roeyen, van Royen en ook van Roy. Rode is ontgonnen land : bos, heide of moeras. De naam van Rode werd gegeven aan wie bij of op zulk ontgonnen land woonde. 14. VERBRUGGEN. De oudste spelling is van der Brugghen te Sint-Niklaas in 1255, te Kruibeke in 129O. "Van der" werd later samengetrokken tot "ver". De naam werd gegeven aan wie bij een brug woonde, 15. VERGAUWEN. De oorspronkelijke spelling van der Gouwen komt in 1295 voor te Bazel, Temse, Haasdonk, Sint-Niklaas en Vrasene. Op Temse en Haasdonk lag weleer een leengoed dat Ter Gouwen werd genaamd. Zij die op of bij dat leengoed hadden gewoond werden van der Gouwen genoemd. Later werd het Vergouwen en Vergauwen. Gouwe waarnaar het leengoed werd genaamd, wil men verklaren als "aan het water gelegen land". Het water waaraan ter Gouwen lag, was dan allicht de Barbierbeek. 16. VERHULST. De oudste spelling van der Hulst komt voor te Temse in 1267, enkele jaren later ook te Kruibeke. Een van der Hulst was iemand die bij een plaats woonde waar hulst groeide. De noordwestelijke hoek van de Barbierstraat en Kerkstraat te Bazel heette nog in 142O de Hulst. Er kunnen natuurlijk nog andere plaatsen geweest zijn waar hulst groeide. Als Bazel zelf niet de bakermat van de Verhulsten is geweest, dan was het wel de onmiddellijke omgeving. HK Wat betekent uw familienaam? 6

7 (wordt voortgezet) A. Maris. HK Wat betekent uw familienaam? 7