Projectplan. Definitief 15 oktober 2018

Transcriptie

1 Projectplan Definitief 15 oktober 2018

2 Colofon Stichting Monument Vossenbosch p.a. A. Hagedoorn Weefkamer 12, 7641 LN Wierden telefoon: mail: site: IBAN: NL27RABO K.v.K.-nummer:

3 Inhoud Projectplan Stichting Monument Vossenbosch... 5 Inleiding... 5 Doelgroep... 5 Doelstelling... 6 Activiteiten... 6 Concrete producten... 7 Samenwerkingspartners... 7 Projectperiode... 7 Pr-activiteiten... 7 Bijlagen... 9 Geschiedenis Vossenbosch tijdens tweede wereldoorlog Het verhaal van het woonoord Vossenbosch Geschiedenis grafheuvels Locatie monument

4 4

5 Projectplan Stichting Monument Vossenbosch Inleiding Op de hoek Oude Zwolseweg en Bruinehoopsweg in Hoge Hexel ligt een terrein met een bewogen geschiedenis. Op dit terrein van de manege de Vossenbos lag het kamp Vossenbosch. Dit kamp heeft een bijzondere geschiedenis die het waard is om levend te houden. In de periode van 1951 tot 1972 was het kamp bewoond door Molukkers die na de onafhankelijkheids-verklaring van Indonesië naar Nederland kwamen. Voor de Molukse gemeenschap van Wierden begon hier hun leven in het verre en koude Nederland. En voor Wierden begon hier een nieuw en verrijkend hoofdstuk in de samenstelling en ontwikkeling van het dorp. Ook voor de komst van de Molukkers bestond het kamp Vossenbosch al en het heeft sinds 1940 verschillende functies gehad. We willen de bijzondere geschiedenis graag doorvertellen aan de inwoners en recreanten. Doelgroep We willen met het monument en het informatiebord over de historie van de Vossenbosch meerdere doelgroepen bedienen. In de eerste plaats is het monument bedoeld als herinnering aan het kamp Vossenbosch en de periode tussen 1951 en 1972 dat dit kamp huisvesting bood aan Molukkers die na de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië naar Nederland kwamen. Het monument zal voor de mensen die daar hebben gewoond en hun nabestaanden een plek van herinnering en herdenking zijn. Voor de inwoners van de gemeente Wierden is de Vossenbosch een plek met een bijzondere geschiedenis. Er is nu weinig meer te zien, maar enkelen herinneren zich nog dat er Molukkers woonden. Met de functies in de decennia daarvoor zijn nog maar weinigen bekend. Het is een plek met een bewogen geschiedenis in de twintigste eeuw die waardevol is om door te geven. Daarnaast kent de Vossenbosch ook nog een hele oude geschiedenis. Het is één van de eerste plekken in de regio die bewoond is geweest. Bijzondere getuigen hiervan zijn de aanwezige grafheuvels uit de brons en/of ijzertijd. Deze grafheuvels zijn als Rijksmonument beschermd. Ook voor toeristen en recreanten is het waardevol om hen te vertellen over de geschiedenis van deze plek. Langs de locatie waar we het monument en het informatiepaneel willen plaatsen komen meerdere recreatieve routes, waaronder het fietsknooppuntnetwerk en de MTB-route. Daarnaast is het terrein op wandelafstand van verschillende vakantieparken in de buurt. 5

6 Doelstelling De oprichting en het behoud van een monument dat de herinneringen levend houdt aan de gedeelde geschiedenis van het kamp Vossenbosch. De periode als werkkamp in de tweede wereldoorlog en aan de periode dat de Vossenbosch de woon- en leefomgeving was van onze Molukse inwoners. De geschiedenis van de Vossenbosch is nu bijna onder het maaiveld verdwenen. We willen deze geschiedenis bloot leggen en levend houden. Het is te belangrijk om te laten verdwijnen. Het gaat om de burgers die hier terecht zijn gekomen, waarmee is gesold door de destijds heersende overheden en de wereldgeschiedenis. We willen daarom naast het plaatsen van een monument zorgen voor de oprichting en het behoud van een goede informatievoorziening dat de historie op aantrekkelijke en boeiende wijze verteld. In de eerste plaatst doen we dat door het plaatsen van een informatiepaneel ter plaatse. Vanuit dit informatiebord kan men via een QR-code contact krijgen via een website waar het vertaal verder op wordt verteld. Deze website is natuurlijk ook los te vinden op het internet. Verder denken we aan het inzetten van een vertel-app. Het is belangrijk om het verhaal van de Vossenbosch ook door te vertellen aan onze kinderen. Daarom maken we een educatiekoffer waarmee op de scholen in Wierden en omgeving les kan worden gegeven over dit stuk lokale geschiedenis. Activiteiten - Oprichten stichting - Opstellen projectplan - Benaderen subsidienten en sponsors - Opstellen Programma van Eisen voor monument - Uitvraag en selectie kunstenaar/vormgever - Oprichten monument en zorgen voor behoud - Inrichten omliggend terrein en beheerafspraken met de gemeente Wierden - Verzamelen informatie over de geschiedenis - Presenteren geschiedenis op informatiepaneel - Inrichten en onderhouden website - Maken van lesbrief en -koffer en benaderen scholen om hier gebruik van te maken 6

7 Concrete producten Een monument dat herinnert aan de tijd dat het kamp Vossenbosch werd bewoond door Molukkers. Een informatiepaneel dat vertelt over de gedeelde geschiedenis van het kamp Vossenbosch en over de grafheuvels die n de directe omgeving liggen. Gedachte is om middels een luistersteen (met een QR-code) de verhalen over het kamp te vertellen. Ook willen we een leskoffer maken waarmee op de scholen in Wierden en omgeving les kan worden gegeven. Website waarop het verhaal verteld wordt, met QR-code op informatiepaneel Samenwerkingspartners Gemeente Wierden Provincie Overijssel Stichting Historische Kring Wederden Stichting Kandjoli PB Hoge Hexel Rijvereniging de Eschruiters Projectperiode Doel is om het monument en het informatiebord in 2019 te plaatsen en dan ook de website en de leskoffer gereed te hebben. Pr-activiteiten Website Facebook Krantenartikelen Benaderen sponsors Benaderen scholen Evenement bij onthulling Mogelijke wandelroute 7

8 8

9 Bijlagen Geschiedenis Vossenbosch tijdens tweede wereldoorlog Geschiedenis Vossenbosch als woonkamp voor Molukkers Geschiedenis grafheuvels Locatie Kaarten locatie door de jaren heen 9

10 10

11 Geschiedenis Vossenbosch tijdens tweede wereldoorlog Na de Nederlandse capitulatie op 15 mei 1940 bouwde aannemersbedrijf Bruns en Bonke uit Almelo een paar barakken op een terrein aan de Bruinehoopsweg en Oude Zwolseweg. Aanvankelijk werden hier Duitse militairen gelegerd die in de omgeving een militair oefenterrein aanlegden. Na ongeveer een jaar nam de NAD het kamp over en begon het fors uit te breiden, met als eerste bewoners gedemobiliseerde Nederlandse soldaten die de ontginningswerkzaamheden dienden aan te pakken. Hun inzet duurde meestal een half jaar, waarna zij afzwaaiden om vervangen te worden door een nieuwe ploeg. Aangekomen op het stationnetje van Wierden marcheerden de 'grondwerkers' het dorp uit naar de Vossenbosch met als wegwijzers uitgezaagde en uitgesneden houten bordjes. Ieder NAD-kamp had een erenaam en voor de Vossenbosch was dat 'Maarten Harpertzoon Tromp'. Met veel bombarie werd op 10 augustus 1942 een reliëf van Tromp onthuld met onder de genodigden Anton Mussert, oprichter en leider van de NSB. De Vossenbosch werd uiteindelijk een relatief groot kamp met bijna 180 bewoners. Om het 'werkobject' (Wierdense veld) te bereiken moest men een half uur over een stoffige zandweg marcheren met de schoppen over de schouder. Ter plekke stonden een houten keetje en vele rijen met kipkarretjes, die gevuld met zand en plaggen afgevoerd dienden te worden over de daartoe aangelegde rails. De werkkampen bij Wierden. In de loop van 1942 werden in de NAD-kampen (zoals in het voorgaande artikel beschreven) werkeloze joodse mannen ondergebracht, waarbij zij dezelfde werkzaamheden als de Nederlandse ex-militairen voor hen dienden te verrichten. Hun verblijf was slechts van korte duur. Vanaf begin oktober 1942 werden deze bewoners afgevoerd naar kamp Westerbork en/of kamp Vught om van daaruit naar de vernietigingskampen getransporteerd te worden. Na het vertrek van de joodse arbeiders werden de kampen weer bevolkt door niet joodse Nederlanders, hiertoe aangewezen door de bezetters. In september 1944 kozen veel NSB-ers vaak hals over kop het hazenpad (dolle dinsdag) en kwam er een einde aan de NAD, waarna de te werk gestelde mensen de benen namen. Vaak doken zij eerst onder in de omgeving van de kampen, om later terug te keren naar hun woonplaatsen. Twee NAD-werkkampen lagen nabij Wierden, één ten noorden (De Vossenbosch), het tweede bevond zich ten westen van het dorp aan de spoorlijn Wierden-Zwolle, ongeveer driehonderd meter na de splitsing richting Deventer. Bron: Historische Kring Wederden 11

12 12

13 Het verhaal van het woonoord Vossenbosch In de periode van 21 maart t/m 21 juni 1951 zetten ruim KNIL-militairen en hun gezinnen voet aan wal in Nederland. Elf tot passagiersschepen omgebouwde vrachtboten zijn hiervoor ingezet. Na aankomst in de havens van Amsterdam en Rotterdam worden de Ambonezen (zoals de huidige Molukkers toen werden genoemd) met bussen vervoerd naar Amersfoort voor een medische keuring. Vervolgens worden zij gehuisvest in één van de voor hen gereserveerde woonoorden in Nederland. Het zou een tijdelijk verblijf zijn voor zo n zes maanden. De huisvesting van de groep Molukkers is in eerste instantie een groot probleem. Juist in deze tijd bevindt Nederland zich in de wederopbouw periode na de Tweede Wereldoorlog. De gemeentelijke overheden en provincies worden gevraagd om opgeheven of nog in gebruik zijnde rijkskampen of andere panden beschikbaar te stellen voor huisvesting van de Molukkers. In het voormalige barakkenkamp van de Dienst Uitvoering Werken(DUW) in Wierden vinden ongeveer twintig gezinnen afkomstig van de schepen Asturias en Goya een onderkomen. Groot was de deceptie toen ze de barakken zagen. Het beeld roept de vergelijking op met het leven binnen een tangsi -cultuur gedurende de KNIL-periode en strookt niet met hun verwachtingen die ze hebben over het leven in Nederland. Hun toekomstige woonplaats ligt veelal ook nog geheel geïsoleerd van de buitenwereld. De Nederlandse overheid heeft bewust deze keuze gemaakt omdat ze streeft naar een minimale integratie van de Molukkers in de Nederlandse samenleving. Dit betekent dat zij vaak aan de rand van dorpen en middelgrote steden komen te wonen. Wanneer de Molukkers gehuisvest worden tussen de Nederlanders is de vrees groot dat een mogelijke terugkeer bemoeilijkt wordt. De Molukse gemeenschap heeft hier geen bezwaar tegen omdat juist deze geïsoleerde positie de onderlinge band en saamhorigheid alleen maar versterkt. Bij aankomst worden de toekomstige bewoners van het woonoord Vossenbosch ingedeeld in de zes bestaande houten barakken. De inrichting van de vertrekken is sober. Een tafel met een paar stelen en een bed met daarop een strozak. Vanwege het tijdelijke karakter van hun verblijf hebben zij zich hierin berust. In de daaropvolgende jaren neemt de groep in aantal toe tot bijna honderd Molukse gezinnen met hun kinderen. Het merendeel van deze gezinnen is afkomstig uit het kamp Schattenberg/Westerbork in Drenthe waar een grote brand drie grote barakken heeft verwoest. Uit het woonoord Vught hebben ook een aantal gezinnen hun toevlucht gezocht in Wierden. De reden van hun verhuizing naar woonoord Vossenbosch is de onderlinge rellen die tussen Molukkers en Keiezen in het kamp Vught zijn ontstaan waarbij de emoties zo hoog zijn opgelaaid dat men niet meer bij elkaar wil blijven wonen. 13

14 Doordat de Molukkers uit het leger zijn ontslagen en geen toegang hebben tot het arbeidsproces, moeten zij door de overheid worden verzorgd. Zo ook de bewonersgroep van het woonoord Vossenbosch. Deze overheidssteun wordt uitgevoerd door de CAZ (Commissariaat Ambonezenzorg). In het kamp zijn voorzieningen zoals een kantine, waar de mannen rondhangen en hun tijd doden met kaarten en drinken. De Molukse ex- KNIL-militairen zijn echter gewend hun handen uit de mouwen te steken. Ze kunnen moeilijk aarden en vinden het in huis zijn en hangen in de kantine maar niks. De grote gezamenlijke gaarkeuken is de ideale plek bij uitstek voor de vrouwen om elkaar te leren kennen. Het eten wordt hier bereid onder toeziend oog van een Nederlandse kok en vervolgens meegenomen naar hun gezinnen. Op het kampterrein staan verder nog een centrale waslokaal met aparte doucheruimtes voor mannen en vrouwen, een ziekenzaal met een consultatiebureau voor zuigelingen en kleuters, een kerk- en een schoolgebouw met twee ruimtes voor de kleuters en drie voor de onderbouw. Het wekelijkse zakgeld van 3 gulden per persoon en 2 gulden voor een kind, dat door de regering ter beschikking wordt gesteld, is ontoereikend. Het geldgebrek leidt er toe dat menigeen bij de naburige boerderijen werk gaat zoeken. Als de kampbeheerder hierachter komt, wordt de geldelijke toelage ingehouden tot grote ergernis van de harde werkers. Geregeld zijn de mannen dan ook op de vuist gegaan en hebben zij gewapend met een klewang voor de deur van de kampbeheerder gestaan. Over de deelname aan de vakcursussen die met overheidssteun worden georganiseerd zijn de meningen verdeeld. Uiteindelijk hebben dertien Molukse mannen die de vakcursus bankwerker (metaalbewerking) hebben gevolgd, de opleiding afgemaakt en hebben hiervoor uit de hand van de CAZ-functionarissen een getuigschrift ontvangen. Vrij snel vinden zij werk binnen het reguliere arbeidsproces. De Molukse vrouwen daarentegen maken dankbaar gebruik van de zeer gevarieerde cursusaanbod, zoals, lezen, schrijven, naaien en breien. De bosrijke omgeving en de natuur bieden de kinderen de mogelijkheid om volop te genieten van het vrije buitenleven. Zij kunnen zich geheel overgeven aan hun creativiteit en de rijke fantasie in het spel. Onderlinge vliegerwedstrijden met zelfgemaakte vliegers, knikkeren, landje veroveren, spoorzoeken, hutjes bouwen zijn één van de vele activiteiten waar de jeugd hun vrije tijd mee doorbrengt. Op het eigen terrein van boer Scholten, gemarkeerd met het bordje Verboden Toegang voor Onbevoegden, ligt een vijver waar in het geheim de kinderen maar vooral de jongens uit het woonoord hun zwem- en schaatskunsten hebben beoefend. Het woongebied van het Vossenbosch kenmerkt zich door een boven-(atas) en een beneden(bawa)gedeelte. Wanneer de kinderen in de winter afspreken om een glijbaan te maken op de berg, weten ze precies waar ze moeten zijn. Niet vreemd als men bedenkt dat het terrein omringd is door grafheuvels. 14

15 Langzamerhand wordt duidelijk dat de Molukkers voor langere tijd in Nederland zullen blijven. In 1957 wordt de commissie Verwey-Jonker ingesteld die onderzoek gaat doen naar de situatie van de Molukkers. De commissie komt tot de conclusie dat integratie in de Nederlandse samenleving onder de Molukkers gestimuleerd moet worden. De commissie doet hiertoe aanbevelingen en op grond van deze aanbevelingen wordt besloten dat de Molukkers de woonoorden moeten verlaten en dat zij gehuisvest gaan worden in woonwijken die binnen de dorpen en steden liggen. In 1960 wordt daarom een begin gemaakt met de bouw van Molukse woonwijken en worden de woonoorden en de voormalige huisvestingsplaatsen gesloten. In hetzelfde jaar begint ook in het kamp Vossenbosch de verhuizing naar de woonwijken elders in het land. Toen in Almelo een twintigtal woningen wordt gerealiseerd voor Molukkers nemen een evenredig aantal gezinnen uit het kamp hun intrek in deze domeinwoningen. Een aantal jaren later in 1966 wordt aan de Jan Jansweg in Wierden een vijftigtal woningen gerealiseerd en begin jaren zeventig nog eens twaalf woningen. Het dicht bij elkaar wonen heeft het gemeenschapsgevoel nog meer versterkt. De Molukse wijk in Wierden geldt nog steeds als het centrum van de Molukse gemeenschap waar verbondenheid, saamhorigheid en homogeniteit tot aan de dag van vandaag sterk wordt ervaren. Het heeft een aantal jaren geduurd voordat de algehele ontruiming van het kamp Vossenbos een feit is. Door: Clara Patawala 15

16 16

17 Geschiedenis grafheuvels Al in de 18de eeuw kwamen antiquiteitenzoekers naar Wierden om naar urnen te (laten) graven. In die tijd moeten er nog heel veel grafheuvels rond Wierden gelegen hebben, vnl bij Hoge Hexel en Enter. Inmiddels zijn de meeste heuvels ten prooi gevallen aan de vooruitgang : een heuvel is lastig voor agrarische activiteiten op bouwland en kan dus beter geslecht worden. Op plaatsen waar bossen of bosjes waren, bleven de grafheuvels -als ze niet onderzocht werden- redelijk ongeschonden. Zulke plaatsen zijn De Vossenbosch, en, ertegenover, De Barkel. Grafheuvels dateren van de Nieuwe Steentijd (vanaf ca v.chr.) tot aan de Romeinse Tijd (ca. 500 n.chr.). Pas in de christelijke tijden verdwenen de traditie om mensen in grafheuvels te begraven. De plaats waar het monument Vossenbosch zou moeten komen, is juist gesitueerd aan de voet van een bronstijdgrafheuvel ( v.chr.). In dit soort grote heuvels, met een diameter tot wel 20 meter, werden aan het begin van de Bronstijd overledenen begraven, en later konden er ook anderen worden bijgezet (mogelijk familieleden). Vaak treffen we wat aardewerk aan, en wapens voor mannen of sieraden voor vrouwen. In de Late Bronstijd werd alleen de as van overledenen bijgezet, in een urn, met eventueel ook weer bronzen voorwerpen. Het is aannemelijk dat er ook houten, benen of stoffen bijgaven werden gedeponeerd, maar die verdwijnen in de loop der eeuwen zonder resten achter te laten. Meestal werden dit soort heuvels ook nog omgeven door een krans van palen, die eveneens verdwijnen maar in gunstige gevallen grondsporen achterlaten die bij archeologisch onderzoek te voorschijn kunnen komen. In de IJzertijd (800 v.chr. 12 n. Chr.) werden lagere grafheuvels opgeworpen, en vaak werd de as ook niet in een urn gedeponeerd. Bijzonder is de grafheuvel die op De Barkel in de jaren 40 van de vorige eeuw opgegraven is, onder leiding van de bekende archeoloog Hijszeler. Dit bleek een grafheuvel uit de Nieuwe Steentijd, ca v. Chr., de tijd van de Trechterbekercultuur, oftewel de tijd van de hunebedbouwers. In de grafheuvel bleek een steenkist aanwezig te zijn, zeg maar een heel klein hunebed zonder dekstenen. Vermoed wordt dat een steenkist bedekt was door een houten zoldering. Zo n steenkist was, in tegenstelling tot de hunebedden, voor eenmalig gebruik. Het zou mooi zijn als het monument Vossenbosch, geplaatst voor een grafheuvel, ook een link zou kunnen leggen naar dit prehistorische verleden van Wierden. Door Sipke van der Zee 17

18 voorstel locatie monument Vossenbosch 18

19 Locatie monument De locatie waar het monument moet komen is op de plek waar het kamp de Vossenbosch is geweest. Meer specifiek, in het bosje aan de westkant van het begin van de Oude Zwolseweg. Hier was in het verleden de hoofdentree van het woonoord de Vossenbosch. Het kamp lag op de hoek van de Oude Zwolseweg en de Bruinehoopsweg. De exacte positie van het monument dient nog te worden bepaald. Dit is mede afhankelijk van de vorm van het kunstwerk dat wordt uitgekozen. De werkgroep Monument Vossenbosch zal de exacte positie in overleg met kunstenaar en gemeente Wierden (eigenaar perceel) bepalen. Het adres van de locatie is Oude Zwolseweg ongenummerd (nog voor 1), 7645AZ Hoge Hexel. 19

20 Kaart omgeving in

21 Kaart omgeving in

22 Kaart omgeving in