Impact van intra-europese mobiliteit op de Belgische sociale zekerheid (deel 1)

Transcriptie

1 Nummer 5 18 mei 2018 Pagina 17 Impact van intra-europese mobiliteit op de Belgische sociale zekerheid (deel 1) Inleiding De EU stelt gemeenschappelijke regels voor coördinatie op om de rechten op het gebied van sociale zekerheid te beschermen wanneer men zich binnen Europa 1 verplaatst, dit op basis van vier basisbeginselen: 1) het beginsel van gelijke behande ling, 2) het toepasselijk zijn van één wetgeving, 3) het recht uitkeringen te exporteren en 4) het beginsel van samentelling van tijdvakken (zie Verordeningen (EG) nrs. 883/2004 en 987/2009, respectievelijk de Basis- en Toepassings veror dening) 2. 3 De sociale risico s, versta de takken van de sociale zekerheid, die onder de toepassing van deze EU-bepalingen vallen zijn evenwel limitatief. Het maakt onder andere dat de Verordening niet van toepassing is op sociale bijstand. Door de EU-bepalingen inzake coördinatie van de sociale zekerheid worden de nationale socialezekerheidsstelsels in geen geval door één enkel Europees stelsel vervangen. Ze beogen niet de harmonisatie, maar wel de coördinatie van de nationale socialezekerheidsstelsels. Elke lidstaat beslist nog steeds zelf wie volgens zijn wetgeving verzekerd is, welke verstrekkingen en uitkeringen toegekend worden en onder welke voorwaarden, hoe deze voorzieningen berekend worden, en welke premies er moeten worden betaald. De belangrijkste doelstelling van de EU-bepalingen is de bescherming van de sociale rechten van Europese burgers die in een andere lidstaat werken, wonen of verblijven. Een persoon die zijn recht op vrij verkeer uitgeoefend, mag immers niet in een slechtere situatie verkeren dan een persoon die altijd in één en dezelfde lidstaat heeft gewoond en gewerkt. Dit is al bijna 60 jaar een zeer nobele sociale doelstelling die echter onder druk lijkt te staan. Het politieke debat richt zich vandaag immers sterk op mogelijke risico s van welvaartstoerisme en sociale dumping als men het heeft over (arbeids)mobiliteit. Dit terwijl in de discussie over een sociaal Europa de sterke sociale dimensie van de EU-bepalingen inzake coördinatie van de sociale zekerheid soms uit het oog wordt verloren. We noemen het de verborgen Europese verzorgingsstaat. Het aantal personen die rechten putten uit de toepassing van de Verordening alsook de daaraan verbonden budgettaire impact op de sociale zekerheid wordt in deze bijdrage voor België vanuit zowel een ontvangend als een zendend perspectief beschreven. 4 Het gaat dus over de impact van intra-europese mobiliteit waardoor migratie uit en naar landen buiten de EU en de EFTA niet besproken wordt. Cijfers voor 2016 over de uitgaven per sociaal risico worden gerapporteerd. Merk wel op dat deze cijfers aarlijks soms (sterk) kunnen fluctueren en dat de financiering van de sociale zekerheid via intra Europese arbeidsmobiliteit hier niet aan bod komt. We focussen in deze eerste bijdrage op gezondheidszorg en pensioenen, de twee grootste pijlers uit de sociale zekerheid. In een volgende bijdrage gaan we verder in op werkloosheid en kinderbijslag alsook op de impact van intra-eu detachering. Op 13 december 2016 werd door de Europese Commissie een voorstel tot wijziging van de Verordening omtrent de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels voorgesteld (COM (2016) 815 final). Het voorstel wordt in deze bijdrage niet besproken. De mogelijke juridische en socio-economische impact van een eventuele wijziging van de EU-bepalingen is wel reeds geanalyseerd in een aantal recente publicaties. 5 Er zijn verschillende vormen van intra-europese arbeidsmobiliteit denkbaar. Er is grensarbeid en seizoensarbeid, waarbij men in de ene lidstaat woont en in de andere werkt. Men kan migreren op arbeidsactieve leeftijd van de ene lidstaat naar de andere. Men maakt in al deze gevallen gebruik van het vrij verkeer van werknemers waarbij de mobiele persoon onderworpen zal zijn aan de sociale zekerheid waar hij of zij werkt. Maar er zijn ook uitzonderingen op dit principe waarbij men sociaal verzekerd blijft in een andere lidstaat dan waar men werkt. Dit kan o.a. onder de vorm van detachering waarbij men tijdelijk door de werkgever naar een andere lidstaat wordt gestuurd om daar diensten te verrichten of men kan ook actief zijn in twee of meer lidstaten waarbij slechts één lidstaat bevoegd zal zijn om sociale bijdragen te innen en sociale uitkeringen te betalen. De omvang van intra-europese arbeidsmobiliteit van en naar België is weergegeven in Tabel 1. In 2016 telde België ongeveer inwoners tussen 20 en 64 jaar met een nationaliteit van een andere EU-lidstaat, wat neerkomt op ongeveer 9% van de Belgische bevolking. 6 Maar deze personen kunnen natuurlijk al heel lang in België wonen. Uit cijfers blijkt dat 27% van de intra-eu migranten minder dan 5 jaar in België wonen, 22% tussen de 5 en 10 jaar en dus ongeveer de helft langer dan 10 jaar. Voor de discussie over de impact van de EU-bepalingen is het in dat opzicht interessanter om naar de jaarlijkse instroom van migranten op arbeidsactieve leeftijd te kijken. Recente intra-eu migranten zullen immers dezelfde sociale rechten hebben als personen die reeds hun hele leven in België wonen. 7 Naar schatting personen uit een andere lidstaat migreerden in 2016 naar België, waarbij de meeste afkomstig zijn van Frankrijk (9.549) en Roemenië (9.404). Tegelijk emigreerden personen waarvan met de Belgische nationaliteit en met een nationaliteit uit een andere lidstaat. 8 Daarnaast werden inkomende grensarbeiders geteld

2 Nummer 5 Pagina mei 2018 waarvan woonachtig zijn in Frankrijk. Het aantal uitgaande grensarbeiders, met name , ligt heel wat hoger. Zij worden in hoofdzaak tewerkgesteld in Luxemburg (40.859) en Nederland (32.260). Ten slotte telden we in 2016 ongeveer uniek gedetacheerde personen naar België, waarvan de meeste afkomstig zijn uit Nederland (64.000) en Polen (33.400). De stroom aan inkomende gedetacheerden is dus groter dan het aantal inkomende grensarbeiders en intra-eu arbeidsmigranten in 2016 en zelfs groter dan het aantal intra-eu arbeidsmigranten die minder dan 5 jaar woonachtig zijn in België. Tabel 1 Intra-Europese arbeidsmobiliteit van en naar België, 2016 Ontvangend Uitgaand Migranten op arbeidsactieve * leeftijd stroom voor 2016 Grensarbeiders Gedetacheerden** Personen actief in twee of meerdere lidstaten** n.b * Ook buiten de EU/EFTA. ** Ontvangend: het gaat hier om unieke personen geteld op basis van LIMOSA; Uitgaand: het gaat hier om het aantal uitgegeven A1- documenten en dus niet om unieke personen. Bron Eurostat; De Wispelaere & Pacolet, 2018; Fries-Tersch e.a., Intra-Europese mobiliteit kan zich ook op latere leeftijd voordoen. Zo wonen er een groot aantal gepensioneerden in een andere lidstaat dan waar ze vroeger gewerkt hebben. Tenslotte zijn er natuurlijk nog andere vormen van tijdelijke intra-europese mobiliteit denkbaar. De belangrijkste stroom is deze waarbij personen beroepshalve of omwille van toeristische redenen voor een korte periode in een andere lidstaat zullen verblijven. De omvang van bovenstaande groepen intra- Europese mobiele personen zal in grote mate de uitgaven bepalen voor gezondheidszorg, pensioenen, kinderbijslag, werkloosheid en andere sociale risico s. Maar deze uitgaven worden wel gecompenseerd door de (para)fiscale bijdragen die inkomende arbeidsmigranten en grensarbeiders betalen in België. Inkomende gedetacheerden blijven echter onderworpen aan het sociaalzekerheidsstelsels van de zendende lidstaat voor een maximum periode van 2 jaar. 9 Zij betalen geen sociale bijdragen in België maar hebben dus ook geen recht op de Belgische sociale bescherming. Grensoverschrijdende gezondheidszorg Verschillende vormen van grensoverschrijdende geneeskundige zorg van en naar België doen zich voor. Vooreerst kan men nood hebben aan een ongeplande medische verstrekking tijdens een verblijf in het buitenland. Daarnaast kunnen patiënten, indien voldaan aan een aantal voorwaarden beschreven in de EU-bepalingen betreffende de coördinatie van socialezekerheidsstelsels, ook geplande zorg in het buitenland ontvangen. Tenslotte kan men woonachtig zijn in een andere lidstaat dan waar men sociaal verzekerd is en er gezondheidszorg ontvangen. Het gaat hierbij in grote mate om grensarbeiders en gepensioneerden. Maar personen die in een andere lidstaat dan de bevoegde lidstaat wonen hebben eigenlijk een keuzerecht, zij kunnen zowel in de woonlidstaat als in de bevoegde lidstaat geneeskundige zorg krijgen. Een deel van de kosten te dragen door de bevoegde lidstaat is gerapporteerd onder 1.3 Wonen in een andere lidstaat dan waar men sociaal verzekerd is. De persoon heeft dan gezondheidszorg gekregen in zijn of haar woonlidstaat. Maar zij kunnen ook gezondheidszorg ontvangen hebben in de bevoegde lidstaat. De omvang van deze kosten kennen we momenteel niet. Gezondheidszorg verstrekt aan recente intra-eu migranten valt buiten het kader van grensoverschrijdende gezondheidszorg maar wel binnen dit van de EU-bepalingen omtrent de coördinatie van socialezekerheidsstelsels. Het maakt dat intra-eu migranten vanaf de eerste dag recht hebben op gezondheidszorg in hun nieuwe lidstaat. Kosten die wel niet gecompenseerd zullen worden door de voormalige lidstaat. Maar ook op deze uitgaven hebben we momenteel nog geen zicht. Het wetgevende kader om grensoverschrijdende gezondheidszorg te ontvangen omvat niet enkel de toepassing van de EU-bepalingen betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels, maar evenzeer de EU-richtlijn betreffende de rechten van patiënten bij grensoverschrijdende gezondheidszorg 10, alsook specifieke nationale wetgeving en finaal ook bilaterale overeenkomsten. 11 In deze bijdrage focussen we bijna uitsluitend op de impact van de Verordening. Op basis van deze bepalingen wordt de in het buitenland verzekerde patiënt behandeld onder dezelfde voorwaarden als een patiënt die woont in de lidstaat waar de zorg wordt genoten. De Verordening is wel alleen van toepassing op publieke zorgaanbieders. Terugbetaling geschiedt op basis van de regels en tarieven in de lidstaat waar de zorg wordt genoten. Het feit dat de terugbetaling gebeurt op basis van de tarieven van de lidstaat van behandeling en niet op basis van de tarieven van de lidstaat waar men verzekerd is, zorgt ervoor dat de mogelijke hogere financiële kost gedragen wordt door de lidstaat waar men verzekerd is en niet door de patiënt zelf. Dit is een belangrijke sociale dimensie van de Verordening. Ongeplande geneeskundige zorg verstrekt gedurende een verblijf in een andere lidstaat Het gaat hier om patiënten aan wie grensoverschrijdende gezondheidszorg is verleend omdat ze al in het buitenland waren toen een nood aan geneeskundige zorg ontstond. In de meeste

3 Nummer 5 18 mei 2018 Pagina 19 gevallen zal het gaan om toeristen of personen die beroepshalve tijdelijk in het buitenland ver blijven. Als een patiënt een Europese Ziekte VerzekeringsKaart (EZVK) heeft, wat een bewijs is dat men in orde is met de verplichte ziekteverzekering, en kiest voor een publieke zorgaanbieder dan wordt ongeplande zorg vergoed volgens de regels van de lidstaat van de behandeling. In 2016 hadden ongeveer 3,4 miljoen Belgen een EZVK, wat neerkomt op 30% van de sociaal verzekerden in België. Op zich zegt dit percentage weinig aangezien het sterk afhankelijk is van de uitgifteprocedure en de geldigheidsduur van de EZVK. Wat naargelang de lidstaat sterk kan verschillen. Zo bedraagt de maximale geldigheidsduur van een EZVK uitgereikt door België 2 jaar. Maar evenzeer wordt de EZVK door een aantal lidstaten automatisch verstrekt wanneer men er verzekerd is. Hierdoor is de dekkingsgraad er dan ook 100%. Het bedrag dat België als bevoegde lidstaat diende te betalen voor de verstrekking van ongeplande grensoverschrijdende zorg ( 68,9 miljoen) lag in 2016 lager dan het bedrag dat het ontving ( 81,5 miljoen) voor de verstrekking ervan. De meeste Belgen (in termen van uitgaven) ontvingen on geplande zorg in Frankrijk ( 32 miljoen) terwijl het voornamelijk personen waren die sociaal verzekerd zijn in Frankrijk die ongeplande zorg ontvingen in België ( 43,6 miljoen). Geplande geneeskundige zorg verstrekt in een andere lidstaat Patiënten kunnen ook in het buitenland op zoek gaan naar gezondheidszorg. Dit kan bijvoorbeeld omdat ze in een grensgebied wonen waardoor de grensoverschrijdende zorg als de meest vanzelfsprekende zorg ervaren wordt of omdat een relatieve tekortkoming in het eigen gezondheidssysteem hen naar het buitenland drijft (lange wachtlijsten, behandeling niet beschikbaar, te duur, ). Als een patiënt kiest voor geplande zorg dan is voorafgaande toestemming van het ziekenfonds nodig via het S2-document en wordt dit vergoed volgens de regels van de lidstaat van behandeling. 12 In 2016 werden 549 S2-formulieren uitgegeven door België wat wil zeggen dat slechts 5 op personen verzekerd in België geplande zorg in een andere lidstaat hebben ontvangen. 13 Maar dit cijfer is eigenlijk een onderschatting van de ware omvang aangezien België het formulier ook toekent op basis van specifieke regelingen in de grensregio s of op basis van andere meer flexibele procedures. In totaal werden S2-formulieren verstrekt door België op basis van deze akkoorden/procedures waarvan toestemmingen op basis van het IZOM-akkoord (Integratie zorg op maat). Dit akkoord tussen België, Nederland en Duitsland is van toepassing op de verzekerden die in de grensregio Euregio Maas-Rijn wonen. Voor België zijn dit de provincies Limburg en Luik, met inbegrip van de Duitstalige Gemeenschap. De verzekerden uit deze grensregio kunnen geneeskundige zorg genieten over de landsgrenzen heen. Deze overeenkomst liep wel op 30 juni 2017 ten einde. Voor inwoners van de Oostkantons werd ze vanaf 1 juli 2017 vervangen door een zogenaamde Ostbelgien -regeling. Als ook rekening wordt gehouden met de flexibele procedures om een S2-formulier te ontvangen, dan hebben 19 op personen die onderworpen zijn aan de Belgische sociale zekerheid geplande zorg gekregen in het buitenland. De meeste toestemmingen werden verstrekt voor verzorging in één van de buurlanden. Zo diende België in 2016 een totaal bedrag van 31,2 miljoen terug te betalen waarvan 17,6 miljoen aan Duitsland. Daarnaast ontvingen personen met een S2-document geplande zorg in België, waarvan bijna verzekerd in Frankrijk. In datzelfde jaar werd door België een bedrag van 21,3 miljoen teruggevorderd omwille van het verstrekken van geplande zorg aan personen verzekerd in een andere lidstaat. Wonen in een andere lidstaat dan waar men sociaal verzekerd is Wanneer men in een andere lidstaat woont dan waar men verzekerd is, heeft men recht op alle verstrekkingen die toegekend worden overeenkomstig de wetgeving van de lidstaat waar men woont. Deze verstrekkingen worden dan toegekend alsof men daar verzekerd is. Het gaat hier in hoofdzaak om grensarbeiders en gepensioneerden. Men moet zich wel inschrijven bij het ziekteverzekeringsorgaan van de woonplaats. Op basis van het zogenaamde S1-document kan men bewijzen dat men verzekerd is in een andere lidstaat. De lidstaat waar men verzekerd is, zal dan de kosten vergoeden aan de lidstaat waar men woonachtig is. Inkomende grensarbeiders zullen sociaal verzekerd zijn in de lidstaat waar ze werken ondanks dat ze in een andere lidstaat wonen. De bepaling van de lidstaat bevoegd voor de terugbetaling van de gezondheidszorg verstrekt aan een gepensioneerde is sterk afhankelijk van de situatie waarin de persoon zich verkeert (Heeft de persoon recht op één of meerdere pensioenen?; Waar woont deze persoon momenteel?). Deze coördinatiebepalingen zijn budgettair gezien niet onschuldig aangezien de gezondheidskost voor gepensioneerden een stuk hoger ligt dan deze voor personen op arbeidsactieve leeftijd. 14 Ongeveer personen zijn verzekerd in België maar zijn woonachtig in een andere lidstaat, wat neerkomt op 1,4% van de personen die onder de Belgische sociale zekerheid vallen. Dit percentage ligt een stuk hoger in vergelijking met het EU gemiddelde van 0,3% wat grotendeels te verklaren valt door het hoge aantal inkomende grensarbeiders. Van deze groep werken meer dan

4 Nummer 5 Pagina mei personen in België maar zijn woonachtig in een andere lidstaat, 15 waarvan bijna in Frankrijk. Tegelijk zijn er gepensioneerden die sociaal verzekerd zijn in België maar wonen in een andere lidstaat, waarvan de grootste groep, met name ongeveer personen woonachtig is in Frankrijk. De resterende groep zijn familieleden, waarvan bijna familieleden van grensarbeiders en van gepensioneerden die sociaal verzekerd zijn in België. België betaalde in 2016 een totaal bedrag van 269,6 miljoen voor medische verstrekkingen aan personen die onder de Belgische sociale zekerheid vallen maar wel in een andere lidstaat wonen. Dit komt neer op ongeveer 1,2% van de totale uitgaven aan gezondheidzorg. Het merendeel, met name 151,8 miljoen werd betaald voor geneeskundige zorg verstrekt in Frankrijk. Nog een hoger aantal personen zijn woonachtig in België maar zijn sociaal verzekerd in een andere lidstaat. Het ging hier om ongeveer personen in 2016, waarvan personen verzekerd zijn in Nederland en in Luxemburg. Van deze groep zijn er personen die wonen in België maar werken in een andere lidstaat (hoofdzakelijk dus uitgaande grensarbeiders). Daarenboven zijn nog eens meer dan familieleden van deze uitgaande grensarbeiders verzekerd in een andere lidstaat. Tenslotte wonen gepensioneerden en familieleden in België terwijl ze verzekerd zijn in een andere lidstaat. De terugbetaling van geneeskundige zorg verstrekt aan personen die in België wonen maar sociaal verzekerd zijn in een andere lidstaat bedroeg 248,7 miljoen in 2016 waarvan 74,4 miljoen voor rekening van Luxemburg. Totale uitgaven voor grensoverschrijdende geneeskundige zorg De kosten voor geneeskundige zorg verstrekt in het buitenland en terug te betalen door België bedroegen in 2016 naar schatting 369,8 miljoen. Dit komt neer op 1,2% van de totale Belgische uitgaven voor geneeskundige zorg. Ongeveer 73% van de uitgaven komen voornamelijk voort uit geneeskundige zorg verstrekt aan personen die onderworpen zijn aan de Belgische sociale zekerheid maar wel in een andere lidstaat wonen. In vergelijking met andere lidstaten geeft België een relatief hoog percentage uit aan gezondheidszorg verstrekt in een ander lidstaat. Slechts 5 lidstaten tonen nog hogere uitgaven en het EU-gemiddelde bedraagt 0,4%. Wat België betaalt aan grensoverschrijdende geneeskundige zorg verschilt op zich niet zoveel met wat het zelf ontvangt. In 2016 werd een bedrag van 351,5 miljoen terugbetaald voor grensoverschrijdende gezondheidszorg verstrekt in België. Opnieuw is meer dan 70% van de terugbetaling te linken aan personen die wonen in een andere lidstaat dan waar ze verzekerd zijn. Tabel 2 Grensoverschrijdende zorg vanuit een Belgisch perspectief, in miljoen, 2016 Ongeplande geneeskun dige zorg verstrekt gedurende een verblijf in een andere lidstaat Te betalen Teruggevorderd 68,9 81,5 Geplande geneeskundige 31,2 21,3 zorg verstrekt in een andere lidstaat Wonen in een andere 269,6 248,7 lid staat dan waar men sociaal verzekerd is Totale uitgaven voor grensoverschrijdende geneeskundige zorg 369,8 351,5 Bron: De Wispelaere & Pacolet, Pensioenen Als men in verschillende lidstaten gewerkt heeft, dan kan het zijn dat deze persoon in elk van die lidstaten ook pensioenrechten heeft opgebouwd. Hierbij berekent elke lidstaat het deel van het pensioen dat het moet betalen op grond van de gewerkte periodes in alle lidstaten. Dat gebeurt door de gewerkte periodes in alle lidstaten bij elkaar op te tellen en te berekenen hoeveel pen sioen men zou krijgen als men al die tijd in die lidstaat gewerkt zou hebben. Dit noemen we het theoretische bedrag. Dit bedrag wordt aangepast op grond van de periode die men daadwerkelijk in die lidstaat gewerkt heeft. De berekening gebeurt dus pro rata. Als men ongeacht de gewerkte periodes in andere lidstaten toch voldoet aan de voorwaarden voor een pensioen, zal de bevoegde administratie ook het nationale pensioen berekenen. Dit noemen we het onafhankelijke pensioen. De administratie kijkt dan wat hoger is: het pensioen pro rata of het onafhankelijke pensioen. De gepensioneerde ontvangt het hoogste bedrag van beide uit die lidstaat. In 2016 werden Belgische pensioenen betaald aan personen die woonachtig zijn in het buitenland, waarbij de meeste woonachtig zijn in Frankrijk, Italië, Spanje en Nederland. Het gaat hier om 8,6% van het totale aantal betaalde pensioenen. Deze groep heeft een zeer heterogene samenstelling. Het kunnen gepensioneerde grensarbeiders zijn, evenals gepensioneerde arbeidsmigranten die terugkeren naar hun land van oorsprong maar het kan ook gaan om personen die na hun pensioen verhuizen naar een mediterrane bestemming. Het bedrag dat betaald werd aan deze groep van personen bedroeg 812,8 miljoen in Ondanks dit hoge bedrag slaat dit op slechts 2,4% van de totale Belgische pensioenuitgaven. Het toont aan dat het hier voornamelijk om partiële pensioenen gaat. Met name, naast het pensioen dat men van België ontvangt (gemiddeld per jaar of 424 per maand) zal men wellicht ook nog van

5 Nummer 5 18 mei 2018 Pagina 21 één of meerdere andere lidstaten eveneens een pensioen ontvangen. Tabel 3 Belgische pensioenen uitbetaald aan personen die in een andere lidstaat wonen, 2016 Aantal Totale maandelijkse uitgaven maandelijks Gemiddeld pensioenen (in miljoen ) bedrag (in ) Totaal, ,7 424 waaronder naar Frankrijk ,1 483 Italië ,4 376 Spanje ,4 591 Nederland ,5 293 Duitsland ,6 216 Andere lidstaten ,9 420 Bron De Wispelaere & Pacolet, Cijfers over het aantal gepensioneerden die in België wonen en die van zowel België als van een andere lidstaat een pensioen ontvangen zijn ook beschikbaar voor Ongeveer gepensioneerden ontvingen in 2016 een totaal bedrag van 1,4 miljard door België uitbetaald. Maar dit pensioen zal dus nog aangevuld worden met een pensioen van één of meerdere andere lidstaten. Het gaat hierbij om 7,6% van de personen die een Belgisch pensioen ontvangen en om 4,1% van de totale pensioenuitgaven. De uitgaven liggen hierbij dus hoger in vergelijking met het bedrag dat geëxporteerd wordt aan gezien het gemiddeld pensioenbedrag (gemiddelde per jaar of 825 per maand) beduidend hoger ligt. Het toont aan dat deze personen voornamelijk in België zullen gewerkt hebben. Cijfers over het aantal gepensioneerden die in België wonen en die enkel van andere lidstaten een pensioen ontvangen worden momenteel niet verzameld. Tussentijds besluit In deze eerste bijdrage hebben we de impact van intra-europese mobiliteit van en naar België op de uitgaven voor gezondheidszorg en pensioenen beschreven. Beide sociale risico s vormen de belangrijkste pijlers van de sociale zekerheid in termen van publieke uitgaven. Zij zijn ook in de context van intra-eu mobiliteit de belangrijkste uitgavenpost. Toch kan slechts een fractie van de totale uitgaven aan gezondheidszorg en pensioenen gelinkt worden aan intra-europese mobiliteit. Andere takken van de sociale zekerheid, zoals werkloosheid en kinderbijslag, worden regel matig aangehaald wanneer men spreekt over welvaartstoerisme. De werkelijk budgettaire impact van intra-europese mobiliteit op de totale uitgaven voor werkloosheid en kinderbijslag alsook het risico op sociale dumping via detachering zullen in een volgende bijdrage besproken worden. Auteur: Frederic De Wispelaere, Onderzoeksexpert HIVA KU Leuven (frederic.dewispelaere@kuleuven.be) Noten: 1. Personen uit de EU-28 alsook IJsland, Liechtenstein, Noorwegen of Zwitserland (de zogenaamde EFTA) die in één van deze landen verzekerd zijn en hun gezinsleden alsook personen van niet-eulidstaten die legaal op Europees grondgebied verblijven en hun gezinsleden. 2. Basisverordening (EG) nr. 883/2004 van 29 april 2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels en Toepassingsverordening 987/2009 van 16 september 2009 tot vaststelling van de wijze van toepassing van Verordening (EG) nr. 883/2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels. De statistieken worden verzameld op basis van Artikel 91 van de Toepassingsverordening. 3. Voor een recente juridische duiding van de Verordening zie Fuchs, M. en Cornelissen, R. (2015), EU Social Security Law. A Commentary on EU Regulations 883/2004 and 987/2009, Nomos Verlagsgesellschaft, Duitsland; Pennings, F. (2015), European Social Security Law, 6th edition, Intersentia. 4. De administratieve data die hierbij zijn gebruikt worden sinds een aantal jaren voor alle EU-28/EFTA landen verzameld, geanalyseerd en gerapporteerd door het Network Statistics on Free Movement of Workers, Social Security Coordination and Fraud and Error (Network Statistics FMSSFE). Voor een overzicht van de publicaties zie 5. Voor meer informatie over het voorstel alsook over de socio-economische impact zie De Wispelaere, F. en Pacolet. J. (2016), Voorstel tot herziening van de EU-wetgeving omtrent de coördinatie van socialezekerheidsstelsels: een kritische bespreking met een specifieke focus op België, Belgisch Tijdschrift Sociale Zekerheid, Nr. 3, blz Daarnaast zijn er nog eens inwoners in België met een nationaliteit van buiten de EU-28 of 4.9% van de Belgische bevolking. Naar schatting 14% van de inwoners in België heeft dus niet de Belgische nationaliteit. 7. Met uitzondering van bijvoorbeeld het recht op sociale bijstand en na toepassing van de vier basisbeginselen. 8. Zij kunnen zowel naar een land binnen of buiten de EU gemigreerd zijn. Het is dus een ruimer begrip dan immigratie. 9. Zie Artikel 12 van de Basisverordening. 10. Richtlijn 2011/24/EU van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2011 betreffende de toepassing van de rechten van patiënten bij grensoverschrijdende gezondheidszorg. 11. Voor een recente bespreking van het juridisch kader binnen de Benelux zie Cloo, J. en Janssens, P. (2018), Gezondheidszorg over de grens - Barrières en opportuniteiten in de Benelux, Secretariaat- Generaal van de Benelux Unie. 12. Volgens Artikel 20 2 van de Basisverordening mag de voorafgaande toestemming niet worden geweigerd wanneer de verstrekkingen waarvoor om toestemming is gevraagd: 1) in de wetgeving van de bevoegde staat (of de woonlidstaat voor verzekerden die niet in de bevoegde staat wonen) zijn opgenomen, en 2) in de woonlidstaat niet mogelijk zijn binnen een termijn die medisch verantwoord is, rekening houdend met de gezondheidstoestand van de aanvrager en het ziekteverloop. 13. Voor een gedetailleerde bespreking van geplande geneeskundige zorg vanuit België naar een andere lidstaat verwijzen we naar Baeten, R. en Ghailani, D. (2016), Geplande geneeskundige zorg in het buitenland: toestemmingen verleend door de Belgische ziekenfondsen, OSE Paper Series, Research Paper No. 31, 57 blz. 14. Zie voor een gedetailleerde bespreking De Wispelaere, F. en Pacolet. J. (2016), Voorstel tot herziening van de EU-wetgeving omtrent de coördinatie van socialezekerheidsstelsels: een kritische bespreking met een specifieke focus op België, Belgisch Tijdschrift Sociale Zekerheid, Nr. 3, blz Dit zijn in grote mate inkomende grensarbeiders maar het kunnen ook inkomende seizoenarbeiders of zelfs uitgaande gedetacheerde personen zijn.

6 Nummer 6 Pagina 14 6 juli 2018 SOCIALE ZEKERHEID Impact van intra-europese mobiliteit op de Belgische sociale zekerheid (deel 2) De EU-bepalingen inzake de coördinatie van socialezekerheidsstelsels (zie Verordeningen (EG) nrs. 883/2004 en 987/2009, respectievelijk de Basisen Toepassingsverordening) 1 beschermen de rechten op het gebied van sociale zekerheid wanneer personen zich binnen Europa verplaatsen om er te werken, te wonen of er tijdelijk te ver blijven. In een vorige bijdrage focusten we op de budgettaire impact van intra-europese mobiliteit op de grootste pijlers van de sociale zekerheid, met name gezondheidszorg en pensioenen. In deze bijdrage gaan we verder in op werkloosheid en kinderbijslag. 2 Tenslotte gaan we nog in op een politiek gevoelig onderwerp, met name detachering. Het feit dat detachering een uitzondering vormt op het principe dat personen in regel onderworpen zijn aan de sociale zekerheid waar men werkt heeft mogelijks belangrijke implicaties op de binnenlandse tewerkstelling alsook op de finan ciering van de sociale zekerheid van grote ontvangende lidstaten waaronder België. Werkloosheid Export van werkloosheidsuitkeringen Onder bepaalde voorwaarden kan men naar een ander lidstaat gaan om er werk te zoeken en toch een werkloosheidsuitkering blijven ontvangen. 3 Het feit dat voorwaarden verbonden zijn aan de exporteerbaarheid van de werkloosheidsuitkering is wel een uitzondering op het principe dat uitkeringen exporteerbaar zijn zonder enige beperking. Onder de huidige bepalingen is deze export van de werkloosheidsuitkering beperkt tot 3 maanden. De bevoegde organen kunnen wel beslissen (reeds bij aanvang van de exportperiode of na 3 maanden) om deze periode te verlengen tot 6 maanden. Ongeveer de helft van de lid staten kent onder de huidige regelgeving een mogelijke verlenging van de exportperiode tot 6 maanden toe. Ook door België wordt dit principe toegepast. Door uitreiking van een zogenaamd U2- document behoudt men het recht op een werkloosheidsuitkering tijdens een verblijf in een andere lidstaat om er werk te zoeken. In 2016 werden U2-formulieren uitgegeven aan personen die een werkloosheidsuitkering van België ontvangen. Dit betekent dat 0,4% van de werklozen in België hun werkloosheidsuitkering hebben geëxporteerd, waarvan de meeste werklozen op zoek gingen naar een job in Frankrijk. Tegelijk werden 62 U2-formulieren verlengd na 3 maanden, wat neerkomt op 4% van de uitgegeven formulieren. Tenslotte ontving België 667 werklozen met een U2-formulier in Cijfers over de kans dat de Belgische werkloze een job gevonden heeft in het buitenland zijn niet beschikbaar. Vanuit een ontvangend perspectief is wel geweten dat 17% van de personen die hun werkloosheidsuitkering naar België exporteerden hier een job gevonden hebben. Dit cijfer ligt hoger dan het EU-gemiddelde van één op tien werklozen die tijdens de exportperiode een job in het buitenland gevonden hebben. Cijfers geven ook aan dat de export van de werkloosheidsuitkering een eerste stap is om te migreren aangezien een significante groep werklozen met een U2-formulier niet terugkeert naar de bevoegde lidstaat.

7 Nummer 6 6 juli 2018 Pagina 15 Grensarbeiders die werkloos worden Een grensarbeider wordt in de Basisverordening gedefinieerd als eenieder die werkzaamheden al dan niet in loondienst verricht in een lidstaat maar die woont in een andere lidstaat, waarnaar hij/zij in beginsel dagelijks of ten minste eenmaal per week terugkeert (Artikel 1 (f) van de Basisverordening). Er zijn echter ook personen die werken in een andere lidstaat dan waar ze wonen maar niet voldoen aan deze definitie. Dit onderscheid is onder de huidige bepalingen van groot belang voor het bepalen van de lidstaat die bevoegd is voor de betaling van de werkloosheidsuitkering. Grensarbeiders die werkloos worden zullen onder de huidige coördinatiebepalingen een werkloosheidsuitkering ontvangen van de lidstaat waar zij wonen en dus niet van de lidstaat waar zij gewerkt hebben. 4 Maar de woonlidstaat ontvangt hiervoor wel een financiële compensatie van de voormalige werklidstaat. Het gaat hierbij om het bedrag van de werkloosheidsuitkering van 3 maanden of 5 maanden (5 maanden indien men gedurende de laatste 24 maanden ten minste 12 maanden in deze lidstaat heeft gewerkt) op het niveau van de voormalige werklidstaat. Dit betekent dat het soms om geen volledige compensatie van 3 of 5 maanden gaat omdat het niveau van de werkloosheidsuitkering in de voormalige werklidstaat lager ligt dan dat in de woonlidstaat. Tegelijk hebben personen die wonen in een andere lidstaat dan waar zij werken maar niet onder de definitie van grensarbeider vallen een keuzerecht waar zij zich registreren als werkloze, in de werklidstaat of in de woonlidstaat. Cijfers over het aantal werkloze grensarbeiders worden op Europees niveau momenteel nog niet verzameld. Op basis van cijfers die wij voor ander onderzoek verzamelden blijkt wel dat België in 2011 voor werkloze grensarbeiders een totaal bedrag van 11,2 miljoen had teruggevorderd. Ongeveer grensarbeiders waren voordien werkzaam in Frankrijk waardoor dan ook 8,3 miljoen werd teruggevorderd van Frankrijk. Tegelijk diende België voor werkloze grensarbeiders een bedrag van 8,7 miljoen terug te betalen. Deze grensarbeiders kregen voornamelijk een werkloosheidsuitkering van Nederland en Luxemburg. Samentelling van tijdvakken bij werkloosheid De nationale wetgevingen bepalen meestal dat het recht op een werkloosheidsuitkering afhankelijk is van het vervullen van bepaalde periodes van verzekering, werken of wonen. De coördinatiebepalingen schrijven een samentelling van tijdvakken voor. Dit betekent dat de periodes van verzekering, arbeid of wonen die vervuld zijn onder de wetgeving van één lidstaat, in aanmerking kunnen worden genomen voor zover dat nodig is om recht te hebben op een werkloosheidsuitkering van de lidstaat waar men het laatst gewerkt heeft. Het maakt dat intra-eu migranten vanaf de eerste dag van tewerkstelling recht hebben op een werkloosheidsuitkering in hun nieuwe lidstaat als zij voldoende verzekerde periodes hebben opgebouwd in andere lidstaten. 5 Sommige lidstaten waaronder België passen het principe dat men na 1 dag van tewerkstelling reeds in aanmerking komt voor een werkloosheidsuitkering in de nieuwe lidstaat niet meer toe. Zo dient men in België sinds 1 oktober 2016 reeds 3 maanden gewerkt te hebben vooraleer arbeidsdagen gepresteerd in het buitenland in aanmerking worden genomen (KB van 25 november 1991, art. 37, 2 en art. 38, 2, gewijzigd door KB van 11 september 2016 en dus niet in overeenstemming met de huidige Verordening). 6 Op basis van het U1-formulier kan de werkloze verzekerde periodes die meetellen voor de berekening van de werkloosheidsuitkering bewijzen. Het feit of de werkloze al dan niet een U1-formulier nodig heeft hangt niet alleen af van de periode die men gewerkt heeft in de nieuwe lidstaat maar evenzeer van het aantal dagen die men moet bewijzen (wachttijd) gedurende een bepaalde periode (referteperiode) die de aanvraag vooraf gaat. Deze wachttijden en referteperiodes verschillen sterk tussen lidstaten. In België gaat het bijvoorbeeld om 312 dagen gedurende de 21 maanden voorafgaand aan de aanvraag wanneer men jonger is dan 36 jaar. België ontving U1-formulieren in 2016, wat neerkomt op 0,4% van de werklozen in België en 2,2% van de jaarlijkse stroom aan nieuwe intra-eu migranten op arbeidsactieve leeftijd naar België. De meeste U1-formulieren werden door België ontvangen voor personen afkomstig uit Nederland (405), Frankrijk (249) en Spanje (139). Slechts 129 U1-formulieren werden ontvangen voor werkloze arbeidsmigranten afkomstig uit een nieuwe lidstaat. Als gekeken wordt naar de duur van tewerkstelling wanneer een U1-formulier nodig was om recht te hebben op een Belgische werkloosheidsuitkering, dan blijkt gemiddeld dat één op drie werklozen met een U1-formulier minder dan 3 maanden gewerkt heeft in België vooraleer men een werkloosheidsuitkering aanvroeg. Dit komt neer op 0,7% van de jaarlijkse stroom aan nieuwe intra-europese arbeidsmigranten. Deze cijfers zijn tegenstrijdig met de heersende perceptie over de risico s van welvaartstoerisme. Met name, personen afkomstig uit een nieuwe lidstaat komen naar een oude lidstaat, waar-onder dus België, om er na een korte periode van tewerkstelling in de werkloosheid terecht te komen en er een hoge werkloosheidsuitkering te ontvangen. Het zijn daarenboven voornamelijk migranten afkomstig van een land buiten de EU die een hoge werkloosheid tonen in België. 7 Kinderbijslag Personen werken en/of wonen soms in een andere lidstaat dan waar hun kinderen wonen. Het maakt dat coördinatieregels zullen bepalen welke lidstaat bevoegd is voor de betaling van de

8 Nummer 6 Pagina 16 6 juli 2018 kinderbijslag. 8 De prioriteitsregels bij samenloop bepalen welke lidstaat verantwoordelijk is voor de kinderbijslag indien men in een andere lidstaat werkt en/of woont dan het kind. Zo hebben de rechten op grond van werkzaamheden, al dan niet in loondienst, prioriteit. 9 Indien beide ouders werkzaam zijn in een verschillende lidstaat dan zal de woonlidstaat van het kind de kinderbijslag betalen als één van de ouders daar werkt. Het bedrag dat men van de bevoegde lidstaat ontvangt (= de primaire bevoegde lidstaat) zal mogelijks lager liggen dan het bedrag dat men zou hebben ontvangen van de andere lidstaat waar men rechten heeft. In dat geval zal de tweede lidstaat een aanvullende uitkering betalen (als secundaire bevoegde lidstaat), gelijk aan het verschil tussen de twee uitkeringen. Het maakt dus dat de lidstaat waar men woont/werkt mogelijks de volledige kinderbijslag (als primaire lidstaat) of een gedeelte van de kinderbijslag (als secundaire bevoegde lidstaat) zal exporteren naar de lidstaat waar de kinderen wonen. Uit de cijfers voor België blijkt dat voor 2016 er gerechtigden en kinderen woonachtig waren in een andere lidstaat. Dit komt neer op een exportbedrag van 101,5 miljoen of 1,6% van de totale uitgaven aan kinderbijslag. België betaalde hierbij 83,1 miljoen als primaire bevoegde lidstaat en 18,4 miljoen als secundaire bevoegde lidstaat. Van het totale exportbedrag vloeide 55,9 miljoen richting Frankrijk, 17 miljoen richting Nederland, 10,9 miljoen richting Polen en 6,4 miljoen richting Roemenië. Veruit het grootste deel van de exportuitgaven vloeit dus naar onze buurlanden. Tegelijk ligt het bedrag dat België betaalt aan kinderbijslag voor kinderen die in een andere lidstaat wonen, 84 miljoen in 2013, een stuk lager dan wat gezinnen met kinderen die in België wonen ontvangen aan kinderbijslag betaald door andere lidstaten, 130 miljoen in België is netto dus eerder een ontvangende dan een betalende lidstaat. Dit resultaat is grotendeels het gevolg van het grotere aantal uitgaande grensarbeiders dan het aantal inkomende grensarbeiders. Opnieuw kan men bezwaarlijk spreken van welvaartstoerisme aangezien grensarbeiders ook hetzelfde niveau aan socialezekerheidsbijdragen betalen als binnenlandse werknemers. Intra-EU detachering In regel is men onderworpen aan de sociale zekerheid waar men werkt. Dat is ook het geval bij arbeidsmigranten en grensarbeiders. Detachering vormt evenwel een uitzondering op dit principe. Het gaat hierbij om de import/export van diensten waarbij een werkgever gevestigd buiten het Belgisch grondgebied werknemers naar België stuurt om er een bepaalde tijd te werken. Maar ook een zelfstandige kan zichzelf detacheren naar een andere lidstaat om daar tijdelijk een bepaalde dienst te verrichten. De gedetacheerde persoon zal hierbij onder de sociale bescherming van de zendende lidstaat vallen voor een periode van maximum 24 maanden. De gedetacheerde persoon naar België is dus niet aan de Belgische sociale zekerheid onderworpen, maar wel aan deze van de zendende lidstaat. Dit betekent ook dat hij of zij sociale bijdragen betaalt op het niveau van de zendende lidstaat en dat deze bijdragen dus verschillen met die van toepassing in België. Daarnaast moet een harde kern aan arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden van toepassing in de ontvangende lidstaat gerespecteerd worden. Het maakt dat de Belgische loon- en arbeidsvoorwaarden waaronder dus ook de Belgische minimumlonen dienen gerespecteerd te worden wanneer werknemers naar België worden gedetacheerd. 10 Maar opnieuw verschillen de minimumlonen sterk van een gemiddeld Belgisch loon. Ook fiscaalrechtelijk zal het detacheren van personen natuurlijk gevolgen hebben, via de zogenaamde 183-dagenregel. Als men minder dan 183 dagen per jaar in België werkt, betaalt de gedetacheerde werknemer belastingen de lidstaat waar de werkgever is gevestigd. Werkt men meer dan 183 dagen per jaar in België dan is de gedetacheerde werknemer verplicht om personenbelastingen te betalen in België. België is één van de belangrijkste ontvangende lidstaten van gedetacheerde personen binnen de EU. Zo werden in 2016 ongeveer uniek gedetacheerde personen naar België geteld (Tabel 1). Het maakt dat we durven stellen dat er een fundamentele onderschatting is van het totale aantal werkzame personen in België aangezien de tewerkstellingsstatistieken met deze vorm van tewerkstelling geen rekening houden. Zo maakt intra-eu detachering ongeveer 4,4% uit van de totale tewerkstelling in België. De meeste gedetacheerde personen naar België hebben een werkgever die gevestigd is in een buurland of Polen. Bijna de helft van de gedetacheerde personen heeft namelijk een werkgever die gevestigd is in een buurland waarvan één vierde van het totaal gevestigd is in Nederland. Tegelijk zien we een sterke concentratie van intra-eu detachering in de bouwsector. Meer dan de helft van de uniek gedetacheerde personen naar België is immers actief in de bouwsector. De meeste van hen zijn actief in Vlaanderen in onderaanneming voor ondernemingen die instaan voor de ruwbouw van gezinswoningen en appartementen. De sterke concentratie zorgde ervoor dat intra-eu detachering in 2016 maar liefst 30% van de tewerkstelling in de Belgische bouwsector uitmaakte. Tegelijk zagen we de binnenlandse tewerkstelling in de Belgische bouwsector dalen tussen 2010 en 2016 waardoor de conclusie is dat detachering een verdringend effect heeft (gehad) op de binnenlandse tewerkstelling. Maar dat is zeker niet in elke subsector van de bouw het geval en het is ook geen één op één relatie waarbij één bijkomende detachering staat voor één verloren binnenlandse job. Opvallend is ook dat bijna één op vijf van de gedetacheerde

9 Nummer 6 6 juli 2018 Pagina 17 personen naar de Belgische bouwsector zelfstandige is. Het gegeven dat een significant percentage gedetacheerden actief in de bouwsector het zelfstandigenstatuut heeft zal zonder meer een impact hebben op deze sector. Hun competitief voordeel zal immers nog groter zijn dan de gedetacheerde werknemers aangezien de Belgische loon- en arbeidsvoorwaarden niet op hen van toepassing zijn en hun sociale bijdragen nog lager liggen. Tegelijk zal ook de herziening van de Detacheringsrichtlijn geen impact hebben op deze groep. Tenslotte blijkt dat ongeveer 12% van de gedetacheerde personen werkzaam zijn bij een buitenlands uitzendbedrijf. Tabel 1: Totale aantal werkzame personen in België, in duizenden, Personen 4.555, , , , ,1 onderworpen aan de Belgische sociale zekerheid, waarvan - zelfstandigen 742,8 748,7 754,8 765,1 778,3 - werknemers 3.812, , , , ,8 Inkomende 142,4 166,2 190,2 214,9 213,8 gedetacheerde personen (zelfstandigen en werknemers) Totale aantal 4.697, , , , ,9 werkzame personen in België Aandeel gedetacheerden in totale tewerkstelling 3,0% 3,5% 4,0% 4,5% 4,4% Bron: De Wispelaere & Pacolet, Daarnaast stellen we vast dat België A1-formulieren heeft verstrekt in 2016, waarvan voor gedetacheerde personen vanuit België en aan personen die actief zijn in twee of meerdere lidstaten. Het merendeel van de personen werden gedetacheerd naar Frankrijk (27.999) en Nederland (16.705). Men kan dus bezwaarlijk stellen dat België enkel gedetacheerde personen ontvangt. Toch ligt de omvang van het aantal inkomende gedetacheerden (veel) hoger dan het aantal uitgaande gedetacheerden. Maar ook hun profiel zal verschillen aangezien de meeste uitgaande gedetacheerde personen vanuit België eerder hoogopgeleid zijn en tewerkgesteld worden in de financiële sector. Het huidige publieke en politieke debat over detachering focust zich in grote mate op de mogelijke nadelen van detachering voor ontvangende lidstaten (Tabel 2). Het gebruik ervan leidt mogelijks tot een verdringing van de binnenlandse tewerkstelling en zelfs van kleinere binnenlandse ondernemingen die in concurrentie komen met buitenlandse bedrijven. Tegelijk worden geen sociale bijdragen in de ontvangende lidstaat betaald waardoor de financiering van de sociale zekerheid in het gedrang kan komen. Een genuanceerder(e) debat / berichtgeving is echter wenselijk aangezien detachering ook belangrijke voordelen heeft vanuit zowel een zendend als een ontvangend perspectief. Zo kan het gebruik van detachering een antwoord zijn op de nood aan meer arbeidskrachten en flexibiliteit (gedurende een bepaalde periode). In tijden waar lidstaten en specifieke sectoren reeds geconfronteerd worden met full employment is dit een belangrijke baat. Deze realiteit zal zich in de toekomst alleen maar meer manifesteren. Tenslotte zorgt detachering ook voor een perfecte arbeidsallocatie (vraag en aanbod zijn op elkaar afgestemd) en zal zich geen discussie voordoen over welvaartstoerisme aangezien gedetacheerden onderworpen blijven aan de sociale zekerheid van de zendende lidstaat. Tabel 2: Kosten en baten van detachering vanuit een zendend en ontvangend perspectief Baten Kosten Zendend perspectief Toename van export van diensten en tewerkstelling; Hogere lonen en koopkracht; Hogere inkomsten uit het belasten van arbeid; Stabiliserend effect bij economische crisis; Voordelen t.o.v. arbeidsmigratie. Niet dezelfde loon- en arbeidsvoorwaarden; Andere/lagere sociale bescherming; Risico s op misbruik, discriminatie en xenofobie; Gescheiden van familie/ vrienden; Arbeidstekorten in zendende lidstaat. Ontvangend perspectief Antwoord op nood aan arbeidskrachten, kennis, flexibiliteit gedurende een bepaalde periode; Vraag- ipv van aanbodgestuurd; Tijdelijk karakter van detachering; Geen welvaartstoerisme ; Competitiviteit leidt tot lagere prijzen voor de opdrachtgever / consument? Mogelijke verdringing van binnenlandse werknemers; Dubbele kost bij verdringing: betalen werkloosheidsuitkering + geen finan cie ring sociale zekerheid; Mogelijke verdringing van (kleinere) binnenlandse ondernemingen / onderaannemers; Negatieve druk op loon- en arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming. Conclusie De EU-bepalingen inzake coördinatie van de sociale zekerheid belichamen in grote mate de Europese verzorgingsstaat. Door toepassing van vier basisbeginselen: 1) het beginsel van gelijke behandeling, 2) het toepasselijk zijn van één wetgeving, 3) het recht uitkeringen te exporteren en 4) het beginsel van samentelling van tijdvakken is de bescherming van de sociale rechten van Europese burgers die in een andere lidstaat werken, wonen of verblijven gevrijwaard. Een persoon die zijn recht op vrij verkeer uitgeoefend, komt daarom in dezelfde situatie terecht als een persoon die altijd in één en dezelfde lidstaat heeft gewoond en gewerkt. Deze EU-bepalingen zijn dan ook een belangrijke facilitator van het vrij verkeer. De sociale rechten van mobiele personen zijn zelfs soms beter in bepaalde gevallen. We geven hier drie voorbeelden maar er zijn er meer. Vooreerst hebben personen die in een andere lidstaat dan de bevoegde lidstaat wonen een keuzerecht wat betreft gezondheidszorg, zij kunnen zowel in de woonlidstaat als in de bevoegde lidstaat geneeskundige zorg krijgen. Daarnaast hebben personen die wonen in een andere lidstaat dan waar zij werken maar niet onder de definitie van grensarbeider ressorteren een keuzerecht wanneer ze werkloos worden, zij kunnen zich registreren als werkloze in de werklidstaat of in de woonlidstaat. Een laatste voorbeeld is het bedrag aan kinderbijslag waarop personen die werken in een andere lidstaat dan

10 Nummer 6 Pagina 18 6 juli 2018 waar hun kinderen wonen recht hebben. Dit bedrag zal steeds hoger of gelijk zijn aan het bedrag dat personen ontvangen die werken en wonen in de lidstaat waar hun kinderen wonen. Bovenstaande positieve benadering staat eigenlijk in schril contrast met de huidige publieke perceptie. Het politieke debat focust zich dan ook momenteel op mogelijke risico s van welvaartstoerisme en sociale dumping als men het heeft over arbeidsmobiliteit. Wanneer we dit risico bespreken voor de Belgische sociale zekerheid dan stellen we vast dat België inzake uit gaven voor kinderbijslag netto eerder een ontvangende dan een betalende lidstaat is als gevolg van het grotere aantal uitgaande grens arbeiders dan het aantal inkomende grensar beiders. Daarnaast zien we dat slechts een fractie van de nieuwe intra-eu arbeidsmigranten naar België reeds na een aantal maanden van tewerkstelling werkloos wordt. Wat betreft het risico van sociale dumping stellen we vast dat de Belgische bouwsector geconfronteerd is met een verdringing van binnenlandse jobs. Dit wil echter niet zeggen dat men blind mag zijn voor de voordelen van intra-eu detachering. We pleiten er in elk voor dat de tewerkstelling via detachering in de Belgische tewerkstellingsstatistieken wordt opgenomen zodat een monitoring van de evolutie en de impact van detachering mogelijk is. Noten: 1. Basisverordening (EG) nr. 883/2004 van 29 april 2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels en Toepassingsverordening 987/2009 van 16 september 2009 tot vaststelling van de wijze van toepassing van Verordening (EG) nr. 883/2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels. De statistieken worden verzameld op basis van Artikel 91 van de Toepassingsverordening. 2. De administratieve data die hierbij zijn gebruikt worden sinds een aantal jaren voor alle EU-28/EFTA landen verzameld, geanalyseerd en gerapporteerd door het Network Statistics on Free Movement of Workers, Social Security Coordination and Fraud and Error (Network Statistics FMSSFE). Voor een overzicht van de publicaties zie hiva.kuleuven.be/nl/nieuws/nieuwsitems/rapporten-over-arbeidsmobiliteit-en-de-coordinatie-van-de-sociale-zekerheid- binnen-de- EU Zie Artikel 64 van de Basisverordening en Artikel 55 van de Toepassingsverordening. 4. Zie Artikel 65 van de Basisverordening en Artikel 56 van de Toepassingsverordening. 5. Zie Artikel 61 van de Basisverordening en Artikel 54 van de Toepassingsverordening. 6. Zie 7. De werkloosheidsgraad in België voor personen afkomstig uit een andere lidstaat bedroeg 9,8% in 2016 en voor personen afkomstig uit een land van buiten de EU 27,2%. Personen met de Belgische nationaliteit vertoonden een werkloosheidsgraad van 6,9% in 2016 (bron: Eurostat). 8. Zie Artikels van de Basisverordening en Artikels van de Toepassingsverordening. 9. Het toont het belang van de socio-economische positie van de ouders in deze discussie aan. 10. Recent werd een akkoord gesloten over de revisie van de Detacheringsrichtlijn (Richtlijn 96/71/EG). Auteur: Frederic De Wispelaere, Onderzoeksexpert HIVA KU Leuven (frederic.dewispelaere@kuleuven.be)