Orde van dienst, zondag 16 december 2018, 3e advent. Verkondiging. Gemeente in de Heer Jezus Christus,

Transcriptie

1 Orde van dienst, zondag 16 december 2018, 3e advent. Verkondiging Gemeente in de Heer Jezus Christus, Kijk, we hebben het gezellig. Deze zondag vieren wij zondag Gaudete, zondag Verheugt u. en dat is zoiets als een Klein Kerstmis. Middenin de wintertijd, middenin Advent, vieren wij al een beetje Kerstmis en dat wordt zeer versterkt door het mooie optreden van al die prachtig zingende kinderen in ons midden. Nou, dan moet de preek nog volgen en dat kan dan iets zijn als de kers op de slagroom van deze toch al zo mooie dienst. Iets met het licht en warmte en gezelligheid. De mooie kerstboom die hier staat te flonkeren. Maar stelt u zich eens voor dat ik deze preek was begonnen met een welgemeend: Adderengebroed! Waarom hebben jullie het in jullie hoofd gehaald om hier te verschijnen? Denken jullie daarmee het komend oordeel te ontlopen? Dan vrees ik in ieder geval twee dingen. Dat de ouders die hun kinderen hier afgezet hadden om hen later weer op te halen, helemaal gelijk hadden. En dat ik zowel de ouders, hun kinderen als eigenlijk iedereen hier aanwezig, na afloop van de dienst een welgemeend excuus schuldig ben. Ik ben zo ongeveer de laatste die denkt aan schijnheiligheid als mensen de kerk bezoeken. Eerder veronderstel ik een vreemd vermoeden en verlangen in hun hart. Zoals eertijds Sint Jozef en andere koningskinderen rondom de geboorte van dit goede kind. Toch is dit wat er gebeurt als er zich opeens vele scharen bewegen naar Johannes in de woestijn om zich te laten dopen. Wederom: als de kerken weer eens wat voller zijn en nog meer, als mensen zich willen laten dopen, zullen de meesten van mijn beroepsgroep zich van vreugde geen raad weten. Maar Johannes zet hier argwaan in. Wat komen ze doen? Deugt dit wel? Hebben zij enig idee van de consequenties die het heeft als men zegt en belijdt dat men hun Heer wil navolgen? Er is - bijbels gezien - geen enkel onderscheid tussen woord en daad, dus hoe zullen zij hun weg in de samenleving vervolgen, nu zij hebben uitgesproken de Heer en de Heer alleen te willen dienen? 1

2 In alle eerlijkheid is dat ook niet bij mij het eerste onderwerp van gesprek als - op inmiddels zeldzame momenten - mensen zich bij mij melden om bijvoorbeeld hun kind te laten dopen. Dominee is immers zelf al als een kind zo blij dat het een keer gebeurt. Maar raak is het wel. Komt er wel iets terecht van die geheel andere levenswandel? Aan de vruchten kent men immers de boom. En elke boom die geen goede vruchten voortbrengt, zal worden omgehakt en in het vuur geworpen worden. En na Johannes zal er nog eentje komen die sterker is dan hij. De wan is reeds in zijn hand. Daarmee zal hij het kaf van het koren scheiden. Dat kaf zal verbrand worden in een onuitblusbaar vuur. Asbest, staat daar in het Grieks. U hoort het al: ongemerkt is deze vriendelijke dominee met zijn donderpreek met Kerst begonnen. Al verschuil ik me natuurlijk wat achter de woorden van de compromisloze laatste profeet van het oude testament die in het nieuwe testament verschijnt: Johannes de Doper. De maatschappij staat onder spanning. Er breekt een oordeel aan. Maar denk maar niet dat je aan dit oordeel kunt ontkomen door je op de doop te beroepen of te menen dat je deze macabere dans wel zal ontspringen omdat je van een of andere religie bent en de anderen niet. Alsof God niet in staat zou zijn uit deze stenen hier kinderen van Abraham te maken. En nog een prettig kerstmis allemaal! De scharen vragen aan Johannes wat zij moeten doen. Ik hoor daar een lichte wanhoop in en ik ben geneigd om dat ook serieus te nemen. Als het zo ernstig met ons is gesteld en er hangt zoveel van af, wat staat ons dan te doen? Hoe kunnen wij ons hieruit redden? Want alle hens is kennelijk aan dek. Wat mij opvalt is dat Johannes zijn onheilsprediking uitspreekt in een niet eens zo aangespannen tijd. Hij weet de toorn in de lucht. Dat staat op aanbreken. Maar de samenleving van zijn dagen gaat gewoon haar gang. Er is geen vuiltje aan de lucht. Er is geen oorlog of iets. Het is gewoon vredestijd. Als Johannes zijn optreden begint, noemt de evangelist Lucas daar de politieke data bij. Zoals hij dat ook heeft gedaan in zijn beroemde kerstevangelie dat wij binnenkort weer zullen horen: Het geschiedde in die dagen dat er een bevel uitging van keizer Augustus. Ook nu introduceert Lucas Johannes in het vijftiende jaar van keizer Tiberius, toen Pontius Pilatus stadhouder over Judea was en Herodes viervorst over Galilea. Ook toen was het geen oorlog. Het ging allemaal redelijk wel. De economie was op orde. Maar tegelijkertijd melden zich in Pontius Pilatus 2

3 en Herodes, de viervorst, wel al meteen de actanten die de moord op de Messias prefereren boven alle maatschappelijke onrust. En diezelfde Herodes zal zich in hetzelfde hoofdstuk als wij net lazen melden met een arrestatie van deze Johannes de Doper als hij profetisch iets te concreet wordt over al te aanminnige betrekkingen met zijn schoonzus Herodias en al zijn overige wandaden. Altijd leuk profeten en laat ze lekker vaag over de toekomst oreren. Maar als dat maatschappelijke consequenties heeft, is het snel afgelopen. Daarom is de vrede in de ogen van Johannes de Doper ver te zoeken. Maar hij kijkt dan ook met profetische ogen naar de samenleving van zijn dagen en dan zie je de dingen toch anders. In onze ogen is het een samenleving die marcheert, zo goed en kwaad als het gaat. Maar in de ogen van iemand die de zachtheid en liefde van God heeft ontmoet, kan het zo niet langer. Je kunt je niet inlaten met de dingen van God, je kunt je niet laten dopen en voor de rest onverschillig blijven. Wie zich laat dopen, wie zich laat raken door het verhaal van God en mens, moet ook in zijn concrete bestaan iets laten zien van de zachtheid en liefde van God die hem ten deel is gevallen. Daarom zijn de aanwijzingen van Johannes over wat er gedaan moet worden, helemaal niet zo radicaal als een mens zou verwachten. Hij verwacht niet dat je de wereld gaat verbeteren. Laat dat maar aan de overkant over, bij de Goede Doelenloterij, waar ik onlangs 140 in het wit geklede kinderen hoorde zingen: heal the world, make it a better place. Jullie zingen trouwens veel mooier, hoor! En jullie zingen tenminste over dingen die een mens een beetje kan waarmaken, over de oproep om mee te gaan in de bewondering en verwondering om het kerstverhaal. Het geheim van Kerst draait immers om de geboorte van een mens die de wereld heeft geheeld, en daarom hoeven wij dat niet te doen. Ook hoeven wij het klooster niet in of al ons geld weg te geven. Maar als dan toch gevraagd wordt wat er te doen valt, dan klinkt het heel humaan en concreet uit de mond van deze radicale Johannes: Nou ja, als je dan misschien twee hemden hebt, geef er dan één weg!. Als je er twee hebt. Als er iets van overvloed is. Als je niets hebt, hoef je niets te doen. Maar weet van de mogelijkheid, als je iets meer te makken hebt, dat anderen daarin kunnen delen. Dat er ook andere kinderen buiten de ring van Amsterdam zijn bijvoorbeeld, die ook heel erg van 3

4 zingen houden. En als je wat te eten hebt, is het dan niet aardig dat je dat deelt met wie niets heeft? Dat zijn dus de algemene raadgevingen. Voor iedereen. Deel met elkaar! Weet van anderen. Maar dan komen de risicogroepen van de samenleving van die dagen in beeld: de tollenaars en de soldaten. Niet alleen hier maar eigenlijk overal in het evangelie nemen zij een ingewikkelde en controversiële positie in. En hier blijkt wel waarom. Zij staan voor hebzucht en geweld. De aanwijzingen van Johannes zijn eigenlijk van een pijnlijke eenvoud: dat moet je niet doen. Tollenaars, vordert niet meer dan u verordend is. Algemeen bekend was dat tollenaar niet alleen de noodzakelijke belastingen voor de Romeinen hieven, maar zich er zelf ook enorm door verrijkten. En soldaten, gebruik je zwaard niet als machtsmiddel. Pers niemand af, pik niemands vijgen en wees tevreden met je soldij. Trek nou niet meteen en om zo ongeveer alles een geel hesje aan. En dit is gezegd tot mensen in vredestijd! Het is geen oorlog. De mensen zijn dus het afpersen, de zelfverrijking en het geweld in de straten normaal gaan vinden. Maar dat is het niet! Het is de reden waarom de toorn van God in de lucht hangt. Hij wil een einde maken aan die samenleving waarin de sterke altijd wint en de zwakke het nakijken heeft. En het begin van de vruchten van de bekering, is simpelweg om dat niet normaal te vinden. Om te breken - en dat dan toch wel radicaal - met het idee dat het normaal zou zijn. Dat iedereen het doet en dat jij toch wel heel erg een dief van je eigen portemonnee zou zijn als jij het niet deed. Stelt u zich dat eens voor ten aanzien van de risicogroepen van onze dagen: speculanten, bankiers, dominees Johannes overvraagt niemand. Hij zoekt alleen naar een soort zachtheid des harten. Dat is uiteindelijk wat hij kwam doen volgens de woorden van Jesaja: hij kwam om de weg des Heren te bereiden en zijn paden te bereiden. Hij kwam om bergen te slechten. En dat is uiteindelijk ook wat hij doet. Hij maakt de mens ontvankelijk. Hij wekt hun zachtheid weer. Dat is uiteindelijk ook wat er gebeurt. Er groeit een verwachting in de gemeenschap, zo schrijft Lucas. In hun harten beginnen zij te overleggen of Johannes niet de gezalfde is die komen zou. Dat is prachtig! Er groeit onder hen iets van verwachting. Er is een mens die aanwijzingen geeft voor een beter bestaan en ineens houd je het niet meer voor onmogelijk. Je gaat dromen van een ander leven. Je gaat geloven in een Koninkrijk dat komt. Dat het hier niet bij 4

5 hoeft te blijven maar dat er uitzicht is op een bestaan volkomen. En ja, dat gaat toch een beetje in je harteke wonen. Maakt daar een schouw en stookt daar een vuurtje. Een beetje een ander vuur dan Johannes in zijn hoofd had. Maar ja, daar zal het ook Jezus voor zijn en toch niet Johannes. Zonder meer had ook Jezus ons het vuur na aan de schenen kunnen leggen, maar het geheim van dit kerstkind zal zijn dat hij dat nu juist bij uitstek niet zal doen. Amen. 5