Opsporen/vervolgen bij bijstandsfraude. GroenLinks

Transcriptie

1 Vragen van gemeenteraadsleden Gemeenteraad Onderwerp: Opsporen/vervolgen bij bijstandsfraude Datum 5 juli 2018 Partij: GroenLinks Bijlage: 23 Ingekomen brief griffie: 5 juli 2018 Antwoord college 28 augustus 2018 Aan het college van burgemeester en wethouders van Helmond, In de Volkskrant van 16 juni waren twee artikelen te lezen over de doorgeslagen jacht op de bijstandsfraudeur 1 en de rechtspositie van bijstandsgerechtigden in Nederland 2. In het eerste artikel wordt geschetst hoe in verschillende gemeenten de controle op het naleven van de regels door bijstandsgerechtigden meer weg heeft van spionagefilms en het opsporen van criminele organisaties dan van controle. Middelen als verborgen camera's, gps-trackers, verhoringen van kinderen en huiszoekingen worden volgens het artikel niet geschuwd. Daarnaast blijkt dat het vaak gaat om zaken die niet objectief vast te stellen zijn en dat de sociale dienst er verschillende standaarden op na houdt. Het tweede artikel behandelt de steeds ruimere bevoegdheden die gemeenten nemen om bijstandsfraude op te sporen en daarbij de proporties van maatregelen uit het oog verliezen. Het opsporen en tegengaan van fraude moet altijd onderdeel zijn bij de uitvoering van regelingen die gefinancierd worden met belastinggeld. Inhumaan en onfatsoenlijk omgaan met kwetsbare groepen kan en mag echter nooit de bedoeling zijn. Daarnaast dient altijd rekening gehouden te worden met de rechtspositie en bescherming van privacy van in dit geval bijstandsgerechtigden. Op 28 juni werd een vierjarig onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar de harde aanpak van bijstandsfraude gepresenteerd 3. In dit onderzoek komt als voornaamste conclusie naar voren dat de huidige, harde aanpak juist averechts werkt. De kloof en vijandigheid tussen sociale dienst en bijstandsgerechtigden groeit. Bijstandsgerechtigden, die in veruit de meeste gevallen niet vrijwillig gebruik maken van een uitkering, worden door de huidige aanpak gecriminaliseerd. Deze vorm van handhaven en controle kan er volgens het onderzoek toe leiden dat bijstandsgerechtigden op termijn de regels niet beter maar juist slechter gaan naleven. 1a. Is het college bekend met beide artikelen in de Volkskrant van 16 juni 2018? Hoe kijkt het college aan tegen de ontwikkelingen van ruimere bevoegdheden die gemeenten nemen aangaande de opsporing van bijstandsfraude in relatie tot de rechtspositie van bijstandsgerechtigden en hun privacy? 1b. Is het college bekend met het onderzoek van de RUG dat op 28 juni 2018 gepresenteerd werd? 2. Kan het college inzicht geven in het aantal onderzoeken, het aantal stopgezette uitkeringen, de redenen waarom deze zijn stopgezet en het bedrag dat is teruggevorderd aan onterecht verstrekte uitkeringen en opgelegde boetes voor zowel 2016 als 2017 binnen de gemeente Helmond? 3a. Kan het college inzicht geven in de benodigde en ingezette (ambtelijke) capaciteit, zowel door de gemeente Helmond als andere betrokken instanties, om het in vraag 2 behaalde resultaat te bereiken? Gemeenteraad van Helmond Blz. 1

2 3b. Hoeveel ambtelijke capaciteit werd er door de gemeente Helmond vrijgemaakt om bijstandsfraude te onderzoeken? Hoeveel loonkosten zijn hiermee gemoeid en werkt deze opsporingsdienst rechtstreeks voor de gemeente Helmond of werken zij op ZZP-basis? 3c. Maakt de gemeente Helmond hiernaast nog gebruik van externe handhaving- en opsporingsbureaus? 3d. Zo ja, hoe vaak, hoe veel en onder welke voorwaarden worden deze bureaus betaald? 4. Kan het college aangeven hoe vaak er in 2016 en 2017 gebruik is gemaakt van de inzet van (verborgen) camera's, camera-auto's, gps-trackers, verhoringen, het ondervragen van minderjarigen/buren en huiszoekingen in de opsporing van eventuele bijstandsfraude? 5a. Op basis van welke criteria worden de bij vraag 4 genoemde methoden ingezet? 5b. Hanteert de gemeente Helmond een kader dan wel beleidsregels bij het vaststellen of mensen al dan niet samenwonen of bijvoorbeeld wederzijdse zorg aan elkaar verlenen? 5c. Hanteert de gemeente Helmond een kader dan wel protocol voor het voeren van verhoren met verdachten? 5d. Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunnen deze kaders, beleidsregels en/of protocollen openbaar worden gemaakt richting de gemeenteraad? 6a. Kan het college de totale kosten die gemaakt werden bij de opsporing van bijstandsfraude voor de jaren 2016 en 2017 gespecificeerd in kaart brengen? 6b. Hoe denkt het college over de verhouding tussen inkomsten uit boetes en terugbetaalde uitkeringen ten opzichte van de totale kosten die hiervoor gemaakt zijn? 7. Deelt het college de mening van rechtsgeleerden en advocaten dat het nemen van ruime en verstrekkende bevoegdheden bij het opsporen van bijstandsfraude de rechtspositie van bijstandsgerechtigden aantast? 8a. Onderschrijft het college de conclusie van het onderzoek van de RUG dat het nalevingsniveau in de sociale zekerheid niet zozeer gebaat is bij 'meer' handhaving, maar bij 'slimmere' handhaving en dat de effectiviteit van de handhaving in de sociale zekerheid niet alleen wordt bepaald door hardere of softere maatregelen, maar ook door de mate waarin de handhavingsstijl is afgestemd op de specifieke achtergronden en verwachtingen van de bijstandsgerechtigde? 8b. Gaat het college de huidige vorm van opsporing en handhaving in de sociale zekerheid naar aanleiding van het RUG rapport 'Slimme Handhaving' 4 heroverwegen en mogelijk anders inrichten? Thomas Tuerlings en Lara Tamarinof namens GroenLinks Antwoord college van burgemeester en wethouders: Naar aanleiding van uw bovengenoemde brief, delen wij u het volgende mede: 1a. Is het college bekend met beide artikelen in de Volkskrant van 16 juni 2018? Hoe kijkt het college aan tegen de ontwikkelingen van ruimere bevoegdheden die gemeenten nemen aangaande de opsporing van bijstandsfraude in relatie tot de rechtspositie van bijstandsgerechtigden en hun privacy? Ja, het college is bekend met de artikelen in de Volkskrant. Ten aanzien van de ontwikkeling van ruimere bevoegdheden aangaande opsporing van uitkeringsfraude, is het college van mening dat dit te nimmer buitensporig mag zijn en de opsporingsbevoegdheid te allen tijde dient te voldoen aan de beginselen van proportionaliteit (niet méér doen dan noodzakelijk) en subsidiariteit (het lichtste middel dient allereerst te worden ingezet om een handhavingsdoel te bereiken. Een ingrijpendere maatregel is alleen toegestaan als met een lichtere niet kan worden volstaan). 1b. Is het college bekend met het onderzoek van de RUG dat op 28 juni 2018 gepresenteerd werd? Ja. 4 Gemeenteraad van Helmond Blz. 2

3 2. Kan het college inzicht geven in het aantal onderzoeken, het aantal stopgezette uitkeringen, de redenen waarom deze zijn stopgezet en het bedrag dat is teruggevorderd aan onterecht verstrekte uitkeringen en opgelegde boetes voor zowel 2016 als 2017 binnen de gemeente Helmond? Het verschil in aantal uitgevoerde fraudeonderzoeken tussen het jaar 2016 en 2017 komt door een tweetal factoren, te weten (1) het verschuiven van de betaaldatum van de 27 e naar de 10 e van de maand (Alle bijzonderheden die invloed kunnen hebben op de uitkering zijn voor de 10 e al verrekend, met als gevolg dat het uiteindelijke uitkeringsbedrag direct de juiste hoogte betreft en er gaandeweg de maand geen correcties meer plaats zullen vinden) en (2) een veranderende werkwijze van Senzer die meer gebaseerd is op vertrouwen (Door middel van deze werkwijze wordt in grotere mate een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de uitkeringsgerechtigde, wat er voor zorgdraagt dat men minder snel genegen is tot frauderen). 3a. Kan het college inzicht geven in de benodigde en ingezette (ambtelijke) capaciteit, zowel door de gemeente Helmond als andere betrokken instanties, om het in vraag 2 behaalde resultaat te bereiken? 3b. Hoeveel ambtelijke capaciteit werd er door de gemeente Helmond vrijgemaakt om bijstandsfraude te onderzoeken? Hoeveel loonkosten zijn hiermee gemoeid en werkt deze opsporingsdienst rechtstreeks voor de gemeente Helmond of werken zij op ZZP-basis? Antwoord op zowel vraag 3a en 3b:Senzer heeft geen opsporingsdienst. De totale ambtelijke capaciteit voor de gehele arbeidsmarktregio Helmond-De Peel (zijnde Asten, Deurne, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Helmond, Laarbeek en Someren) betreft: Handhaving: 4.9 fte (inzet bij vermoeden van fraude bij zittend bestand) Preventie: 4.0 fte (inzet bij aanvraag uitkering) Boete: 1.6 fte (inzet bij schending informatieplicht) Voornoemde werknemers zijn allen in dienst van Senzer. 3c. Maakt de gemeente Helmond hiernaast nog gebruik van externe handhaving- en opsporingsbureaus? Nee. 3d. Zo ja, hoe vaak, hoe veel en onder welke voorwaarden worden deze bureaus betaald? N.v.t. 4. Kan het college aangeven hoe vaak er in 2016 en 2017 gebruik is gemaakt van de inzet van (verborgen) camera's, camera-auto's, gps-trackers, verhoringen, het ondervragen van minderjarigen/buren en huiszoekingen in de opsporing van eventuele bijstandsfraude? Er wordt in het geheel geen gebruik gemaakt van (verborgen) camera s, camera-auto s en gps-trackers. Gewone observaties (zonder videocamera) vinden wel plaats, echter alleen als dit noodzakelijk is (subsidiariteit) en nooit langer dan noodzakelijk (proportionaliteit). Dit wordt wekelijks geëvalueerd en is beperkt tot de uren die noodzakelijk zijn voor het onderzoek (nooit langer dan 3 weken, dit in tegenstelling tot de 2 maanden als in het krantenartikel wordt genoemd). Het ondervragen van minderjarige kinderen en/of buren vindt te nimmer plaats. Huiszoekingen vinden nooit plaats binnen het bestuursrecht (kan alleen in het kader van strafrecht). Daarentegen worden incidenteel wel huisbezoeken afgelegd (mits subsidiair en proportioneel) maar enkel met toestemming van belanghebbende. Indien belanghebbende geen toestemming verleent voor een Gemeenteraad van Helmond Blz. 3

4 huisbezoek dan vindt deze ook niet plaats. Weigering van een huisbezoek door belanghebbende kan afhankelijk van de omstandigheden van het geval wel consequenties hebben voor de uitkering. Er is een wezenlijk verschil tussen een huiszoeking en een huisbezoek. Een Huisbezoek betreft namelijk enkel het rondkijken in de woning, in de ruimtes die belanghebbende toestaat en er worden geen kasten en dergelijke geopend door medewerkers. Er wordt alleen in kasten en dergelijke gekeken als belanghebbende die zelf opent en er wordt niets aangeraakt zonder toestemming. Een huiszoeking kan alleen plaatsvinden als het onderzoek in de strafrechtelijke sfeer wordt getrokken, waarvoor te allen tijde vooraf toestemming dient te worden verkregen van de rechter-commissaris en de huiszoeking dient in het bijzijn van de rechtercommissaris en/of officier van justitie te geschieden. Het verhoren van een belanghebbende vindt wel plaats. Daarbij wordt er niet agressief gehoord of worden zij niet gehoord als er bijvoorbeeld een minderjarig kind thuis is. Hiermee wordt zorgvuldig omgegaan. De belanghebbende wordt van tevoren schriftelijk uitgenodigd en kan altijd contact opnemen om een afspraak te verplaatsen als het niet anders kan. Tijdens verhoren worden er uiteraard wel confronterende vragen gesteld als geconstateerde feiten afwijken van hetgeen belanghebbende verklaart. 5a. Op basis van welke criteria worden de bij vraag 4 genoemde methoden ingezet? Op basis van proportionaliteit en subsidiariteit. Beginnen met het lichtste middel en pas een zwaarder middel toepassen als dat noodzakelijk is in het kader van het onderzoek. Het middel wordt nooit langer ingezet dan strikt noodzakelijk. 5b. Hanteert de gemeente Helmond een kader dan wel beleidsregels bij het vaststellen of mensen al dan niet samenwonen of bijvoorbeeld wederzijdse zorg aan elkaar verlenen? Ja, zie daarvoor: Beleidsregels huisbezoek Helmond 2015, zoals opgenomen in richtlijn Participatiewet B039 GB040 Verzamelbesluit Beleidsregels Participatiewet 2015 Helmond N.B. Voor een optimale uitvoering van de participatiewet heeft er een herijking van de verordeningen en beleidsregels plaats gevonden. Deze herijking is verricht op grond van wijzigingen in de participatiewet en de reeds opgedane ervaringen over de jaren De herijkte beleidsregels en verordeningen zijn tot stand gekomen in samenwerking met de peelgemeenten en dienen te worden vastgesteld door het college van B&W ( ) c.q. de raad ( ). 5c. Hanteert de gemeente Helmond een kader dan wel protocol voor het voeren van verhoren met verdachten? Er is geen protocol voor het voeren van verhoren van verdachten. Als er sprake is van verdachten (en dan is het een strafrechtelijke onderzoek of verhoor in het kader van een bestuurlijke boete) dan wordt artikel 27 Strafvordering toegepast, hetgeen wil zeggen dat de verdachte te horen krijgt dat hij of zij niet tot antwoorden verplicht is. Bij een bestuursrechtelijk onderzoek naar uitkeringsfraude (in 99% van de gevallen) is er geen sprake van een verdachte maar van een belanghebbende en wordt er zorgvuldig gehoord (hoor en wederhoor toepassen, geen agressie, geen ontoelaatbare druk, etc.). De belanghebbende mag zijn zienswijze kenbaar maken op hetgeen is geconstateerd (art. 3 afstemmingsverordening P-wet). 5d. Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunnen deze kaders, beleidsregels en/of protocollen openbaar worden gemaakt richting de gemeenteraad? Ja, een belanghebbende mag zijn of haar zienswijze kenbaar maken, zoals is weergegeven in art. 3 afstemmingsverordening P-wet. Deze beleidsregel kan openbaar worden gemaakt richting de gemeenteraad. N.B. Ook hiervoor geldt dat er een herijking van verordeningen en beleidsregels heeft plaatsgevonden op grond van wijzigingen in de participatiewet en de reeds opgedane ervaringen over de jaren De herijkte beleidsregels en verordeningen dienen te worden vastgesteld door het college van B&W ( ) c.q. de raad ( ). 6a. Kan het college de totale kosten die gemaakt werden bij de opsporing van bijstandsfraude voor de jaren 2016 en 2017 gespecificeerd in kaart brengen? 6b. Hoe denkt het college over de verhouding tussen inkomsten uit boetes en terugbetaalde uitkeringen ten opzichte van de totale kosten die hiervoor gemaakt zijn? Antwoord vraag 6a en 6b: Het is niet mogelijk de totale kosten die gemaakt zijn bij de opsporing van bijstandsfraude gespecificeerd in kaart te brengen. De betrokken medewerkers worden niet alleen ingezet bij Gemeenteraad van Helmond Blz. 4

5 opsporing van uitkeringsfraude. Zij worden reeds bij de aanvraag van een uitkering betrokken om mee te denken hoe rechtmatigheid ten dienste kan staan van doelmatigheid, onderzoeken risicoprofielen en passen daar de dienstverlening op aan. De betrokken medewerkers van Senzer maken daarnaast ook deel uit van Het Peelland Interventie Team (PIT) die een belangrijke rol speelt bij de integrale aanpak van de ondermijnende criminaliteit, handhavingsknelpunten en bij overlast. Het PIT is een interventieteam onder de regie van de gemeenten Asten, Deurne, Gemert-Bakel, Helmond, Laarbeek en Someren waarbij de aansturing op één centraal punt ligt. Het team kijkt integraal naar brandveiligheid, boekhouding, illegale bewoning, vergunningen, inschrijving BRP (Basisregistratie Personen), mensenhandel, prostitutie, drugs, sociale zekerheidsfraude en andere overtreding van wet- en regelgeving. Het PIT werkt nauw samen met zorg- en welzijnsinstanties. 7. Deelt het college de mening van rechtsgeleerden en advocaten dat het nemen van ruime en verstrekkende bevoegdheden bij het opsporen van bijstandsfraude de rechtspositie van bijstandsgerechtigden aantast? Senzer maakt enkel gebruik van middelen die wettelijk zijn toegestaan en die de rechtspositie van uitkeringsgerechtigden niet aantasten, rekening houdende met de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit. 8a. Onderschrijft het college de conclusie van het onderzoek van de RUG dat het nalevingsniveau in de sociale zekerheid niet zozeer gebaat is bij 'meer' handhaving, maar bij 'slimmere' handhaving en dat de effectiviteit van de handhaving in de sociale zekerheid niet alleen wordt bepaald door hardere of softere maatregelen, maar ook door de mate waarin de handhavingsstijl is afgestemd op de specifieke achtergronden en verwachtingen van de bijstandsgerechtigde? Ja. 8b. Gaat het college de huidige vorm van opsporing en handhaving in de sociale zekerheid naar aanleiding van het RUG rapport 'Slimme Handhaving' 5 heroverwegen en mogelijk anders inrichten? Senzer is van mening dat rechtmatigheid ten dienste moet staan van doelmatigheid. Gebleken is dat diverse wettelijke bepalingen, regelingen en controlemechanismen vaak hun doel (uitstroom naar werk) voorbij schieten. Indien de nadruk op rechtmatigheid komt te liggen, leidt dit eerder tot belemmeringen dan tot facilitering naar werk. De professional begint met kijken naar wat nodig is en kijkt vervolgens hoe dit past binnen de geest van de wet. Met als resultaat: bejegening wordt ingezet als middel, maatwerk leveren zonder willekeur en recht doen aan de geest van wet- en regelgeving. Op deze manier wordt de wetgeving ingezet voor het doel (uitstroom naar werk) dat we willen bereiken. Senzer wil de grenzen van de wet opzoeken waarbij handhaving positief bijdraagt aan uitstroomdoelstellingen. De insteek is een relatie gebaseerd op vertrouwen. Wordt dit vertrouwen geschaad, dan bepaalt de professional welke vorm van handhaving stimulerend werkt (rekening houdende met het subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginsel). 5 Gemeenteraad van Helmond Blz. 5