Brief van het college van B&W d.d. 12 juni over Inzet technische hulpmiddelen handhaving Wwb

Transcriptie

1 Toelichting over de behandeling van: Brief van het college van B&W d.d. 12 juni over Inzet technische hulpmiddelen handhaving Wwb Van: Het college van B&W van 12 juni 2012 Doel: Toelichting: Opinie vormen Inhoud brief In de brief van het college van B&W van 12 juni 2012 over Inzet technische hulpmiddelen handhaving Wwb wordt de raad geïnformeerd over de voorgenomen inzet van mobiele camera s bij de bestrijding van fraude binnen de Wet Werk en bijstand. Agendering De fractie van GroenLinks heeft verzocht om agendering van de brief, met daarbij de volgende motivatie: De fractie van GroenLinks vindt de inzet van camera's bij het opsporen van bijstandsfraude een bijzonder zwaar instrument. Daarom willen we met het college en andere fracties bespreken of het wenselijk is om dit instrument te gebruiken en als het gebruikt wordt onder welke voorwaarden dit toegestaan mag worden en voor welke doeleinden. Naam steller: steller: Bijlagen: A. van Gaal a.van.gaal@nijmegen.nl Tel. steller: Brief van het college van B&W d.d. 12 juni 2012 over Inzet technische hulpmiddelen handhaving Wwb 2. Protocol Inzet Mobiele Observatie-unit

2 Maatschappelijke Ontwikkeling Ingekomen stuk D06 (PA 27 juni 2012) Beleidsontwikkeling Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat PP Nijmegen Telefoon Telefax (024) gemeente@ nijmegen.nl Postadres Postbus HG Nijmegen Datum 12 juni 2012 Ons kenmerk MO10/ Contactpersoon Austin van Gaal Onderwerp Inzet technische hulpmiddelen handhaving Wwb Datum uw brief Doorkiesnummer (024) Geachte leden van de Raad, Op 6 juli 2011 heeft uw Raad het beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen vastgesteld. In dit beleidsplan leggen we de nadruk op de poort : het voorkomen van fraude bij de start van de uitkering. Preventie, duidelijke communicatie, fraudealertheid in de dienstverlening en controle op maat zijn de beleidsmatige speerpunten. Onze inspanningen moeten efficiënt en lonend zijn, zowel preventief als repressief. Afbouw extra inzet middelen handhaving Van 2007 tot en met 2011 is vanuit het reserve Inkomensdeel per jaar geïnvesteerd in handhaving. Vanaf 2012 viel dit bedrag weg. Uw Raad heeft met de Perspectiefnota 2012 respectievelijk (in 2012) en (in 2013) toegevoegd aan het programma Werk & Inkomen om de extra inzet op handhaving stapsgewijs af te bouwen (zie tabel 1). Tabel 1: Afbouw extra middelen handhaving De komende jaren zijn verschillende maatregelen noodzakelijk om ondanks de stapsgewijze afbouw van middelen onze ambitie te realiseren; het besparen van uitkeringen en/of opboeken van fraudevorderingen ter hoogte van 4 miljoen. Eén van de manieren om onze ambitie te realiseren is de inzet van technische hulpmiddelen, die de efficiency tegoed komen. Hierover willen wij u op voorhand informeren.

3 Gemeente Nijmegen Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Vervolgvel 1 Inzet technische hulpmiddelen Nieuwe communicatiemiddelen en technische hulpmiddelen maken de uitvoering van handhavingstaken efficiënter. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het direct verwerken van een verklaring op locatie met een (beveiligde) laptop. Medewerkers van bureau Handhaving posten momenteel regelmatig op locatie. Deze werkwijze is erg arbeidsintensief. We gaan daarom gebruik maken van mobiele observatiecamera s. Hiermee wordt concreet bedoeld dat, in de openbare ruimte, een onopvallende auto met opnameapparatuur wordt geplaatst. De camera wordt specifiek gericht op het gebied wat voor waarneming relevant is, bv de voordeur van een woning. De opnames kunnen later, met ondersteunende apparatuur, versneld worden bekeken. We kunnen hierdoor sneller, beter en veiliger waarnemingen verrichten op locatie. We zetten de mobiele camera s niet langer in dan strikt noodzakelijk, met een maximum van 4 dagen. Na bestudering van de beelden besluiten we om het onderzoek te staken of een vervolgonderzoek in te stellen. Als een sterk vermoeden ontstaat dat het fraudebedrag boven de uitkomt, wordt contact opgenomen met de officier van justitie. Het bestuursrechtelijke onderzoek gaat dan namelijk over in een strafrechtelijk onderzoek. De officier van justitie kan in het kader van dit strafrechtelijk onderzoek toestemming verlenen om de camera s langdurig (langer dan 4 dagen) in te zetten. Voorkomen van huisbezoek of buurtonderzoek Een belangrijk voordeel van korte, intensieve inzet van camera s is dat de beelden bij een onterechte fraudemelding snel uitsluitsel kunnen geven. Hierdoor wordt een uitkeringsgerechtigde niet belast met een huisbezoek of buurtonderzoek. Privacy waarborgen Wij achten het van groot belang dat de voorwaarden waaronder deze inzet plaats vindt, vooraf helder en duidelijk vastgesteld zijn om de privacy van verdachten én andere burgers te waarborgen. Wij hebben hiertoe het protocol Inzet Mobiele Observatie-unit gemeente Nijmegen vastgesteld (zie bijlage). Wij melden bij het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) het voornemen tot inzet van camera s en vastleggen van gegevens. Het CBP stelt hierop een voorafgaand onderzoek in. Pas na afronding van het voorafgaand onderzoek en positieve berichtgeving door het CPB zal tot aanschaf en inzet van de camera s worden overgegaan. Klantenparticipatie Op 26 april 2012 is een conceptcollegevoorstel en protocol besproken in het klantgroepenoverleg (KGO). Het KGO heeft begrip voor de inzet van camera s, maar benadrukt het belang van waarborgen voor de privacy van klanten. Het KGO adviseert om in het protocol scherper te formuleren, wanneer van kortdurende observatie overgegaan wordt naar structurele observatie en daaraan gekoppeld, bij welk fraudebedrag overdracht naar het Openbaar Ministerie plaats vindt. De opmerkingen van het KGO zijn in het protocol verwerkt.

4 Gemeente Nijmegen Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Vervolgvel 2 Andere gemeenten In veruit de meeste (grotere) gemeenten worden op dit moment, met veel succes, mobiele camera s ingezet. Verschillende gemeenten breiden de huidige capaciteit fors uit. Wij kiezen er voor om dezelfde apparatuur aan te schaffen als de meeste gemeenten in de provincie hebben, zodat we optimaal kunnen samenwerken en apparatuur tussen gemeenten kunnen uitwisselen. Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg Bijlage: Protocol huisbezoek

5 Protocol Inzet Mobiele Observatie-unit 1

6 Voorwoord Het Bureau Handhaving van de Afdeling Inkomen van de Gemeente Nijmegen is voornemens een mobiele observatie-unit aan te schaffen, uitgerust met een camera en opnameapparatuur (hierna te noemen: observatie-unit). Dit protocol geeft de voorwaarden aan voor de inzet van deze observatie-unit, zowel binnen strafrecht als bestuursrecht. Inleiding Het observeren van verdachten door medewerkers van Bureau Handhaving gebeurd al vele decennia. Het is een noodzakelijk instrument om samenwoning of zwart werken te bewijzen. Door de technologische ontwikkelingen is het voortaan ook mogelijk om de observatie uit te voeren door middel van opnameapparatuur. Het observeren of waarnemen door middel van opnameapparatuur is ingrijpender dan het persoonlijk waarnemen van beelden of bewegingen door een opsporingsambtenaar of controleur, die daarvan achteraf verslag doet. Een registratie maakt het namelijk mogelijk op elk moment een exacte en volledige weergave te geven van wat is waargenomen. Ook is het mogelijk in een registratie gericht te zoeken op tijd en plaats. Huidige wetgeving omtrent observaties De regelingen over de heimelijke waarneming c.q. observatie moeten bezien worden vanuit het oogpunt van artikel 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Daarbij geldt dat elke vorm van (heimelijk) observeren een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer is. In sommige gevallen zijn inbreuken op de persoonlijke levenssfeer echter toegestaan. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer die inbreuken nodig zijn om -kort gezegd- misbruik van sociale zekerheidsregelingen te bestrijden. Er moet in zo n geval aan een aantal criteria worden voldaan. In de eerste plaats moet er een wettelijke bepaling zijn die controle mogelijk maakt. Voor wat betreft de Wet werk en bijstand (Wwb) is daaraan voldaan met artikel 53a. Verder moet er sprake zijn van een op concrete feiten en omstandigheden gebaseerd vermoeden dat iemand ten onrechte bijstand ontvangt (een redelijk vermoeden van fraude). Tevens moet de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer niet onevenredig zijn. Dat wil zeggen, er moet onderscheid gemaakt tussen geringe inbreuken, die samenhangen en grotere inbreuken. De omstandigheden van het geval bepalen op welke manier en met welke intensiteit inbreuk mag worden gemaakt op iemand persoonlijke levenssfeer. Voor de opsporing van sociale zekerheidsfraude kan onder strikte voorwaarden gebruik worden gemaakt van de inzet van opnameapparatuur. Het gebruik van dit middel is afhankelijk van de hierboven vermelde voorwaarden. Stelselmatig of kortdurend observeren De regelingen over de heimelijke waarneming c.q. observatie moeten begrepen worden vanuit het oogpunt van artikel 8 EVRM. Steeds moet worden vastgesteld of de handeling een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van een betrokkene is. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen geringe inbreuken, die samenhangen met kortdurende observatie en grotere inbreuken, veroorzaakt door stelselmatige observatie. 1. Stelselmatig observeren binnen strafrecht Stelselmatige observatie ex. artikel 126g Wetboek van Strafvordering is enkel toegestaan met voorafgaand bevel van de Officier van Justitie. Het verwachte benadelingsbedrag ligt boven de aangiftegrens van Stelselmatige observatie kan langdurig plaatsvinden. Een stelselmatige observatie zorgt er voor dat in bepaalde situaties sneller een min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van iemands leven wordt verkregen. 2

7 2. Kortdurend observeren binnen bestuursrecht Voor het voorkomen, bestrijden en opsporen van sociale zekerheidsfraude kan onder strikte voorwaarden gebruik worden gemaakt van kortdurende inzet van een observatie-unit. De inzet van de observatie-unit kan, indien niet categorisch (doelgroepgericht) en onder strikte voorwaarden toegepast, slechts als een beperkte schending van de privacy worden aangemerkt. Zolang de registratie in duur beperkt blijft, vanaf de openbare weg plaatsvindt en zich richt op handelingen in de openbare ruimte (dus niet handelingen binnenshuis) is gebruik van video observaties toelaatbaar. Indien uit het onderzoek blijkt, dat het verwachte benadelingsbedrag groter dan is, kan alleen overgegaan worden op stelselmatig observeren na toestemming van de Officier van Justitie (zie punt 1). Voorwaarden inzet observatie-unit binnen bestuursrecht De privacy van de burger dient zoveel mogelijk in acht te worden genomen. Er dient een gegrond vermoeden te bestaan dat de feitelijke situatie niet overeenstemt met de door de burger verstrekte informatie. Vooraf dient overwogen te worden of door een minder ingrijpend middel de gewenste informatie kan worden verkregen. Er vindt door Bureau Handhaving een toetsing plaats op subsidiariteit en proportionaliteit. Bij waarnemingen door middel van de observatie-unit mag alleen waargenomen worden wat een natuurlijk persoon, aanwezig in het publiekelijk domein, ook had kunnen waarnemen. College Bescherming Persoonsgegevens Ambtenaren die in de uitoefening van hun functie middels heimelijke waarnemingen controleren of de feitelijke situatie overeenkomt met de door de burger verstrekte informatie, zijn aan een toets van het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) onderworpen. Bureau Handhaving handelt naar de procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten, opgesteld door Stimulansz in overleg met het CBP. Aan het CBP wordt voor het in gebruik nemen van de opnameapparatuur toestemming gevraagd om de waarnemingen uit te voeren, die beperkte inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van de burger. In onderstaande opsomming staan de waarborgen weergegeven. Waarborgen en uitvoering De toegepaste apparatuur dient BOB 1 gecertificeerd te zijn. De observatie-unit wordt geplaatst door de daartoe aangewezen opsporingsambtenaren van Bureau Handhaving. Voor het vaststellen van de noodzaak tot het inzetten van camera observatie maakt de Sociaal Rechercheur / Medewerker Handhaving gebruik van het daartoe bestemde Aanvraagformulier inzet observatie-unit. De observatie-unit wordt nooit gericht voor zicht/opnames in de woning. De inzet van de observatie-unit dient kortstondig en nooit stelselmatig te zijn en vindt niet langer plaats dan strikt noodzakelijk, met een maximum van 4 dagen. De opnamen worden niet voor andere doeleinden gebruikt dan voor het doel waarvoor toestemming is verleend. Het rapport inzake de inzet van de observatie-unit wordt zo spoedig mogelijk opgemaakt en beperkt zich tot de waarneming van die gedragingen die relevant zijn voor het onderzoek. 1 Betreft een certificering van de politie, zodat de vastgelegde beelden ook voor strafrechtelijk onderzoek te gebruiken is. 3

8 Bij de inzet van de observatie-unit wordt m.b.t. de notificatieplicht naar degene bij wie is waargenomen gehandeld conform de procesbeschrijving Informatieplicht Heimelijke waarneming door sociale diensten, een uitgave Stimulansz gedateerd februari 2009, welke de goedkeuring draagt van het College Bescherming Persoonsgegevens. Dit betekent dat betrokkenen z.s.m. maar in ieder geval binnen drie maanden, worden geïnformeerd over de uitgevoerde heimelijke waarneming en de daaruit voortgekomen resultaten. De opgenomen beelden worden altijd, geheel en in ongewijzigde status, ten kantore van Bureau Handhavingveilig bewaard tot 6 weken na afgifte van de eerste beschikking. Wanneer bezwaar/beroep dan wel hoger beroep wordt aangetekend, blijven de videobeelden opgeslagen tot 6 weken na het onherroepelijk worden van het bezwaar/beroep dan wel hoger beroep. Bij het vermoeden van een mogelijke overgang van bestuurs- naar strafrecht (benadelingsbedrag is groter dan ) wordt onverwijld, voor zover redelijkerwijs mogelijk nog vóór plaatsing van de observatie-unit binnen het bestuursrechtelijk onderzoek, overleg gevoerd met de officier van justitie omtrent de verdere opsporingsmethodiek. Bevoegdheid tot het nemen van een beslissing om de observatie-unit te plaatsen binnen bestuursrecht De leidinggevende van Bureau Handhaving (of diens plaatsvervanger) neemt de beslissing om de observatie-unit te plaatsen. Het voorstel tot het plaatsen van de observatie-unit wordt door een sociaal rechercheur of medewerker handhaving gedaan door middel van het daartoe bestemde Aanvraagformulier inzet observatie-unit. De leidinggevende van Bureau Handhaving (of diens plaatsvervanger) neemt een gemotiveerde beslissing en registreert de ingediende aanvraag en de genomen beslissing. Jaarlijks vindt er een interne, juridische audit plaats om te verifiëren dat bovengenoemde procedure correct wordt toegepast. Voorwaarden inzet observatie-unit binnen strafrecht en bevoegdheid tot nemen van een beslissing tot plaatsing De observatie-unit zal alleen ten behoeve van langdurige, stelselmatige observatie worden ingezet met toestemming van de officier van justitie van het Openbaar Ministerie, arrondissementsparket Nijmegen, conform het gestelde in het Wetboek van Strafvordering. In afwijking hierop kan in voorkomend geval op grond van artikel 2 Politiewet inzet plaats vinden. Echter, ook voor deze situatie geldt dat vooraf toestemming gegeven moet worden door de voornoemde officier van justitie. Het inlichten van de verdachte(n) over de uitgevoerde observaties vindt in eerste instantie plaats door de opsporingsambtenaar tijdens verhoor. Wordt dit niet gedaan of heeft het inlichten anderszins niet plaatsgevonden, dan wordt de verdachte uiteindelijk altijd geïnformeerd door het voornoemde arrondissementsparket van het Openbaar Ministerie. Echter in het kader van het altijd onderliggende administratiefrechtelijk aspect, dient de betreffende opsporingsambtenaar zorg te dragen voor een correcte uitvoering hiervan. 4