Heesterbuurt Oost Gemeente Den Haag Archeologische begeleiding vervanging Riool

Transcriptie

1 Heesterbuurt Oost Gemeente Den Haag Archeologische begeleiding vervanging Riool Afdeling Archeologie Dienst Stadsbeheer HAR 1308

2 Colofon Onderzoek: Heesterbuurt Oost gemeente Den Haag. Archeologische begeleiding vervanging riool Auteur: Uitgave: E.C. Rieffe Afdeling Archeologie Dienst Stadsbeheer gemeente Den Haag Haagse Archeologische Rapportage nummer 1308 Den Haag, 2013 ISBN:

3 Inhoudsopgave Administratieve gegevens en samenvatting 5 1 Inleiding 6 2 Bureauonderzoek Geologie Archeologie en vroege geschiedenis Recente gebruiksgeschiedenis De huidige en toekomstige situatie De gespecificeerde archeologische verwachting Veldonderzoek Doelstellingen en methode Resultaten en interpretatie Beantwoording onderzoeksvragen 13 4 Conclusie en advies 14 Literatuur 15 Historische kaarten 15 Lijst van afbeeldingen 15 Bijlage 1: periodetabel 16 Bijlage 2: boorgegevens 17 3

4 WASSENAAR NOORDZEE SCHEVENINGEN LEIDSCHENDAM CENTRUM VOORBURG KIJKDUIN LOOSDUINEN MONSTER YPENBURG NOOTDORP RIJSWIJK POELDIJK 0 5 km WATERINGEN DELFT PIJNACKER LAAN VAN MEEERDERVOORT VALKENBOSKADE COPERNICUSLAAN KAMPERFOELIESTRAAT MIENT m Afb. 1 Het plangebied geprojecteerd op de topografische kaart. 4

5 Administratieve gegevens en samenvatting Administratieve gegevens Projectcode HET11a Gemeente Den Haag Toponiem Heesterbuurt Oost OM-nummer Kaartblad 30D Centrumcoördinaat 79346; Kadastrale aanduiding onderzochte GVH29 AM 4913 en 5824 percelen Lengte onderzochte tracé 150 m NAP-hoogten Grondwaterpeil Opdrachtgever Uitvoerder Bevoegd gezag Maaiveld ongeveer 1,3 m + NAP. Ongeveer 0,4 m - NAP Afdeling Riolering en Waterbeheersing, Dienst Stadsbeheer, gemeente Den Haag Afdeling Archeologie, Dienst Stadsbeheer gemeente Den Haag B&W, gemeente Den Haag Datum veldwerk November 2011 augustus 2012 Datum rapportage juli 2013 Autorisatie Beheer en plaats documentatie/vondsten M.M.M. Alkemade Afdeling Archeologie, Dienst Stadsbeheer gemeente Den Haag, Spui 70 Den Haag Bij de vervanging van het riool in de wijk Heesterbuurt Oost, gelegen tussen de Mient, Valkenboskade, Copernicuslaan en Kamperfoeliestraat is op twee plaatsen een archeologische begeleiding uitgevoerd. Hierbij is het oude maaiveld uit de periode voor de bouw van de wijk aangetroffen. Het gaat om een maaiveld dat ontstaan is na grootschalige zandafgraving. De waarnemingen lieten zien dat de afzandingen tot een hoogte van ongeveer 0,2 m + NAP zijn uitgevoerd. Op deze hoogte werd een oude akker aangetroffen. Het materiaal dat daarin werd gevonden dateert uit de 17de eeuw. Eventueel aanwezige archeologische waarden uit de (late) prehistorie, Romeinse tijd of middeleeuwen zijn door de grootschalige zandafgraving verloren gegaan. 5

6 1 Inleiding De gemeente Den Haag heeft in de wijk Heesterbuurt Oost het oorspronkelijke riool uit de periode vervangen. Het plangebied heeft volgens de Archeologische Waarden- en verwachtingenkaart (AWVK) van Den Haag archeologische potentie vanwege de ligging op een strandwal. 1 Dat betekent dat er archeologische waarden worden verwacht vanaf de bronstijd tot en met de middeleeuwen. 2 In het plangebied was voorafgaand aan de nu uitgevoerde begeleiding geen archeologisch onderzoek uitgevoerd. Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van vindplaatsen in dit gebied is in opdracht van de afdeling Riolering en Waterbeheersing, Dienst Stadsbeheer, gemeente Den Haag de vervanging van de riolering op die plaatsen waar dit in een nieuw en afwijkend tracé werd aangelegd archeologisch begeleid. Om de resultaten van de waarnemingen goed te kunnen verklaren, zijn deze na het veldwerk vergeleken met de zogenaamde Bonnebladen. Deze rapportage vormt de neerslag van het uitgevoerde onderzoek. Juridische achtergrond De gemeente Den Haag heeft de taak om bij de vaststelling van bestemmingsplannen rekening te houden met aanwezige en te verwachten archeologische waarden (Monumentenwet, artikel 38a). Voor het gehele grondgebied van Den Haag heeft de afdeling Archeologie daartoe een Archeologische Waarden- en Verwachtingenkaart (AWVK) opgesteld. Hierop staat aangegeven waar archeologie wel en niet aan de orde is. De zones waar archeologie aanwezig is of wordt verwacht, zijn overgenomen in het paraplubestemmingsplan Archeologie (en een aantal eerder vastgestelde individuele bestemmingsplannen) als dubbelbestemming Waarde Archeologie (1 of 2). Bij deze dubbelbestemming geldt een vrijstellingsregime. In gebieden met een Waarde Archeologie 2 geldt de vrijstelling van archeologie voor bodemingrepen tot 50 m 2 en ondieper dan 50 cm mv, in gebieden met een Waarde Archeologie 1 geldt geen oppervlaktevrijstelling. In het plangebied Heesterbuurt-Oost is het bestemmingsplan Vruchten- en Heesterbuurt van kracht en geldt een dubbelbestemming Waarde Archeologie 2. Het rapport is als volgt ingedeeld: In het hoofdstuk Bureauonderzoek worden de bekende en verwachte archeologische waarden besproken. Ook worden de historische situatie en mogelijke verstoringen besproken. Op basis daarvan is de gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld. Vervolgens wordt in het hoofdstuk Veldonderzoek ingegaan op de uitvoering en de resultaten van het veldwerk. De conclusie vormt de afsluiting van het rapport. In het kader van de archeologische monumentenzorg wordt hierbij ook een advies gegeven over de omgang met het bodemarchief bij toekomstige ontwikkelingen en ingrepen. 1 Alkemade Voor de datering van de archeologische perioden wordt verwezen naar bijlage 1. 6

7 2 Bureauonderzoek 2.1 Geologie Algemeen In de Haagse regio komen drie fysisch-geografische regio s bij elkaar. In het uiterste oosten wordt het landschap gedomineerd door het westelijke veengebied. In het westen wordt het landschap beheerst door het duingebied met strandwallen en strandvlaktes, terwijl het zuiden van de regio deel uitmaakt van het zuidwestelijke zeekleigebied. 3 Een kenmerk van bovengenoemde regio s is dat ze onder invloed van de stijgende zeespiegel hun huidige vorm en uiterlijk hebben gekregen. Rond 4000 v. Chr. bereikte de zee in dit gebied haar grootste bereik. De kustlijn liep ter hoogte van de lijn Rijswijk-Voorburg-Leidschendam-Voorschoten en werd gemarkeerd door een strandwal, de oudste in de Haagse regio. Deze strandwal loopt in zuidwestelijke richting door tot in het huidige Wateringse Veld. Als een strandwal hoog genoeg was geworden, kwam duinvorming op gang, de zogenaamde Oude Duinen of Laag van Voorburg. 4 In een periode van ongeveer 2000 jaar verlegde de kustlijn zich naar het westen toe door de vorming van nieuwe strandwallen. Dat gebeurde gefaseerd, waardoor tussen de strandwallen lagere gebieden aanwezig bleven, de strandvlaktes. De zee had nog wel toegang tot de lager gelegen strandvlaktes direct ten zuiden van de strandwal van Den Haag, waar kleiige sedimenten werden afgezet (Laagpakket van Wormer). Omstreeks 2000 v. Chr. waren alle strandwallen gevormd en was het achterland grotendeels afgesloten van de zee. Dit leidde tot een stagnatie in de afwatering, waardoor grote moerassen ontstonden. In deze moerassen werd veen gevormd, het zogenaamde Hollandveen. In de loop van het eerste millennium v. Chr. was uiteindelijk het hele gebied bedekt met veen, afgezien van de hoogste delen van de strandwallen. Plaatselijk was dit pakket zelfs enkele meters dik. Rond 500 v. Chr. vond een enorme inbraak van de zee plaats waardoor een getijdengebied ontstond in de zuidelijke regio. De grootste getijdengeul kennen we als de Gantel en erodeerde het uitgestrekte veenpakket. Vanuit de Gantel werden bovendien kleiige sedimenten afgezet die nog steeds het zuidwestelijke deel van Den Haag domineren (Gantellaag). Vanaf het begin van de jaartelling kwam er een einde aan de invloed van de Gantel en stopte de sedimentatie. In het eerste millennium vonden geen grote ontwikkelingen plaats; de afwatering van de Gantel verslechterde, waardoor er ten zuidwesten van Den Haag opnieuw veenvorming op gang kwam. In de late middeleeuwen werd het kustgebied geteisterd door grote stormvloeden, waarvan de Sint Elizabethsvloed uit 1421 de bekendste is. Voor Den Haag waren de gevolgen tweeledig. Allereerst werd de Gantel opnieuw opengebroken en werden er vooral in het Westland nieuwe sedimenten afgezet (Laag van Poeldijk). Ten tweede werd door de hernieuwde activiteit van de zee een groot deel van de meest westelijke strandwal weggeslagen. Het vrijkomende zand werd door de zee weer op het land teruggebracht, waarna de wind het verder transporteerde. Het gevolg was dat de kustlijn in zuidoostelijke richting verschoof, en het oude landschap door verstuivingen met een 3 Berendsen Zie bijlage 1, tabel met de archeologische perioden, gekoppeld aan de in de tekst genoemde geologische laagpakketten. 7

8 0 250 m Geologie Plangebied Vindplaatsen volgens Vos e.a Hollandveen op Laag van Voorburg Laag van Voorburg Afb. 2 Een uitsnede van de geologische kaart met het plangebied. Plangebied dikpakket zand overdekt raakte. Dit proces vond plaats over een periode van meerdere eeuwen. De reliëfrijke afdekkende zandlaag wordt Jonge Duinen of Laag van Den Haag genoemd. 5 Het plangebied ligt volgens de Nieuwe geologische kaart van Den Haag en Rijswijk 6 op een strandwal (Laag van Rijswijk) en het daarop opgestoven duin (Laag van Voorburg) (afb. 2). Onderzoek in het deel van de Heesterbuurt ten zuiden van de Mient laat zien dat de geologische kaart niet zoveel detail bevat dat eventueel aanwezige kleine veenbanen in duinzand, of lage duintjes binnen een grotere veenvlakte weergegeven (kunnen) worden. 7 Booronderzoek uit 2001 liet zien dat langs de Valkenboskade meerdere, smalle veenbanen aanwezig zijn. 8 Booronderzoek dat via het Ingenieursbureau Den Haag beschikbaar was, liet zien dat in het oostelijke deel van het plangebied een pakket veen ligt van 30 tot 60 cm dik. 5 Vos e.a Vos e.a Rieffe en Waasdorp Thanos en Deunhouwer

9 0 Afb m Een uitsnede van Kruikius Kaart van Delfland (1712) met het plangebied. 2.2 Archeologie en vroege geschiedenis Op de kaart van Kruikius uit 1712 is te zien dat het plangebied is afgezand. Deze kaart laat ook zien dat in en direct om het plangebied rond 1700 geen bebouwing aanwezig is. Het gebied wordt doorsneden door enkele vaarten en sloten. De Valkenboskade en de Mient zijn nu nog als waterlopen in (de directe omgeving van het) plangebied aanwezig (zie afb. 3). Vindplaatsen uit de prehistorie, Romeinse tijd en (vroege) middeleeuwen zijn in en om het plangebied niet bekend. Vindplaats 142, ongeveer 200 m ten oosten van het plangebied, werd in 2002 onderzocht omdat hier de resten van een laatmiddeleeuwse boerderij werden vermoed. De uitgevoerde opgraving toonde alleen resten van turfwinningsputjes aan. In de 19de en 20ste eeuw was de bodem hier op grote schaal verstoord geraakt door de bouw van een wasserij en garagebedrijf.9 Vergelijkbare sporen van turfwinning zijn in 2002 aan de Valkenboskade aangetroffen bij proefsleuvenonderzoek naar aanleiding van het bovengenoemde booronderzoek uit Vindplaats 127 betreft resten die vermoedelijk met het laatmiddeleeuwse buurtschap Eikenduinen in verband kunnen worden gebracht. Onderzoek in 1998 liet zien dat, in tegenstelling tot het beeld van de geologische kaart, dit buurtschap op, of in elk geval dicht bij, een lage zandopduiking in het veen lag.11 9 Vos e.a. 2007; Bakker e.a Rieffe Van Veen en Waasdorp 2000; persoonlijke mededeling M. van Veen, DSB-Archeologie. 9

10 2.3 Recente gebruiksgeschiedenis De recente geschiedenis van het plangebied wordt beschreven om vast te stellen of er verstoringen van de bodemopbouw hebben plaatsgevonden waardoor eventuele archeologische waarden verloren zijn gegaan. De situatie zoals aan het eind van de vorige paragraaf is beschreven, bleef tot in het begin van de 20ste eeuw bestaan. Op het Bonneblad uit 1911 staan voor het eerst hoogtematen van het maaiveld vermeld. Hieruit blijkt dat het gebied tot een hoogte van 0,2 m + NAP is afgegraven. Omdat in het plangebied veel zand is afgegraven en het maaiveld voor de aanleg van deze wijk daardoor heel laag lag, mag verwacht worden dat eventueel aanwezige archeologische resten uit de (late) prehistorie en Romeinse tijd verloren zijn gegaan. Het grootste deel van de huidige bebouwing dateert van rond De huidige en toekomstige situatie De ondergrondse inrichting van de wijk wordt op twee plaatsen iets aangepast. Deze locaties staan in afbeelding 4 aangegeven. 2.5 De gespecificeerde archeologische verwachting Op de Archeologische Waarden- en Verwachtingenkaart heeft het plangebied een archeologische verwachting gekregen. Deze verwachting was gebaseerd op de aanname dat in het plangebied een ongestoord bodemprofiel aanwezig is, dat voor het grootste deel uit duinzand van de Laag van Voorburg bestaat. Het bureauonderzoek laat zien dat dit pakket duinzand waarschijnlijk in zijn geheel is afgegraven. Om dit te toetsen is in geselecteerde delen van het plangebied een archeologische begeleiding uitgevoerd: op de plaatsen waar een nieuwe rioolsleuf werd aangelegd werden een aantal waarnemingen en boringen uitgevoerd. Binnen één van de geselecteerde tracés, het Gagelplein, ligt vermoedelijk een oude zanderijvaart. 10

11 meter T homas S chwenckes tr. Ligusterstraat V alkenbos kade straat Hazelaar s traat Vlier boom plein Kamper foelie plein C opernicus laan 1e Braamstr. Maretak 2e B raam str. Hendrik van Deventer V alkenbos kade V lierbooms traat Weigeliaplein straat s traat foelie K amp er B oks doorns traat Verl. 2e Braam str. G agel plein 3e Braamstr. straat Maagdepalms tr. Mient Mient Plangebied Riool in nieuw tracé Afb. 4 Plangebied met daarin aangegeven de afwijkende ligging van nieuwe rioleringen. 11

12 3. Veldonderzoek 3.1 Doelstellingen en methode Het doel van het uitgevoerde onderzoek was de gespecificeerde archeologische verwachting te toetsen. Het onderzoek is uitgevoerd op basis van een Programma van Eisen (PvE) met de volgende onderzoeksvragen: Hoe goed is de bodemopbouw bewaard gebleven? 2. Hoe ziet de bodemopbouw eruit? 3. Zijn er archeologische niveaus aanwezig? En zo ja, wat is de aard, ouderdom, omvang, gaafheid en conservering daarvan? 4. In welke mate stemmen de resultaten overeen met de archeologische verwachtingen? Om deze vragen te kunnen beantwoorden zijn vijf profielopnamen en boringen uitgevoerd. 13 De waarnemingen zijn beschreven conform de Archeologische Sediment Beschrijvingsmethode (ASB). De locaties zijn bepaald aan de hand van terreinkenmerken. De beschrijvingen zijn opgenomen in bijlage 2. Om de verbreiding van het strandvlakteveen in kaart te brengen is behalve van de eigen waarnemingen en boringen ook gebruik gemaakt van milieukundige boorgegevens die door het Ingenieursbureau van de gemeente Den Haag beschikbaar zijn gesteld. 3.2 Resultaten en interpretatie De gegevens uit de vijf waarnemingen en boringen geven het volgende beeld van de bodemopbouw. Onder een laag opgebrachte grond ligt sterk humeus zand tot sterk zandig veen. In waarneming 1 kwam uit deze laag een aantal stukjes materiaal, waaronder een stuk van een Hollandse pan (dakpan). Vanaf ongeveer 0 m NAP en lager is de bodemopbouw niet geroerd en bestaat deze uit goed gesorteerd, lichtgrijs duinzand (Laag van Voorburg). Dit beeld past goed bij de resultaten van het bureauonderzoek (zie paragraaf 2.2 en 2.3). Bij het veldwerk is geen puur veen aangetroffen. Het veen dat uit de extern beschikbaar gestelde boringen bekend was, loopt dus niet veel verder onder de wijk door dan tot ongeveer de 2e Braamstraat. In afbeelding 5 zijn de waarnemingen én de externe milieukundige boringen waar veen in werd aangetroffen weergegeven. Tevens is, schetsmatig, de verbreiding van veen binnen een straal van 250 m om het plangebied aangegeven. 12 Benjamins Dit is een wijziging ten opzichte van het PvE, waarin werd uitgegaan van zeven waarnemingen en boringen. 12

13 3.3 Beantwoording onderzoeksvragen 1. Onder een laag opgebrachte grond en een oude bouwvoor van in totaal ongeveer 1 m dik, is de oorspronkelijke bodemopbouw bewaard gebleven. Dat komt neer op een intacte bodemopbouw vanaf ongeveer 0 m NAP en dieper. Onbekend is, hoeveel duinzand van de Laag van Voorburg verdwenen is. 2. In de profielen en boringen bestaat de bodemopbouw van onder naar boven uit een laag duinzand (Laag van Voorburg) met daarop een antropogene bodem. Voorafgaand aan de bouw van de wijk is het gebied opgehoogd. Hiervoor is zand en wellicht ook stadsafval gebruikt. 3. De bodem op ongeveer 0,2 m + NAP, met een dikte van ongeveer 20 cm, vertegenwoordigt een 17de-eeuws maaiveld. Hierop is geakkerd of vee gehouden. Sporen van bebouwing zijn niet aangetroffen. Sporen van eventueel aanwezige sloten of vaarten zijn evenmin aangetroffen. 4. De waarnemingen en boringen bevestigen de hoogte van het maaiveld zoals dat op het Bonneblad uit 1911 staat aangegeven. Buiten de boorgegevens uit het milieuonderzoek over de verspreiding van veen in het plangebied, zijn bij de archeologische begeleiding geen nieuwe locaties aangetroffen waar veen in de bodem aanwezig is m Waarnemingen en boorpunten milieuonderzoek Veen op basis van (recent) onderzoek, in een straal van 250 m om het plangebied Geologie volgens Vos e.a Veen op Laag van Voorburg Laag van Voorburg Afb. 5 Locatie waarnemingen en boorpunten uit het milieuonderzoek met veen en verbreiding veen. 13

14 4 Conclusie en advies Op grond van de geologie zoals afgebeeld op de Nieuwe geologische kaart van Den Haag en Rijswijk bestaat in het plangebied een kans op het aantreffen van archeologische sporen en resten van bewoning vanaf de prehistorie tot in de nieuwe tijd. Het Bonneblad uit 1911 gaf aanleiding te veronderstellen dat binnen het plangebied op grote schaal zandwinning had plaatsgevonden tot 0 0,4 m + NAP. De waarnemingen hebben de gegevens van het Bonneblad bevestigd. De kans dat in het plangebied archeologische waarden bewaard zijn gebleven die samenhangen met bodems in of op de Laag van Voorburg, is daarom zeer gering. Het restant van een 17de-eeuws maaiveld wordt in verband gebracht met akkerbouw of veeteelt. Sporen van bebouwing zijn niet aangetroffen. Dit komt overeen met de kaart van Kruikius (1712), die laat zien dat er in het plangebied rond 1700 geen bewoning voorkwam. Het onderzoek, en in dit geval dan vooral de milieukundige boorgegevens, laat zien dat binnen de brede strandwallen voldoende reliëf aanwezig was om lokaal depressies te laten ontstaan die zo diep lagen dat ze met veen konden worden opgevuld. Dergelijke depressies zijn echter zo klein, dat ze veelal alleen bij toeval in kaart kunnen worden gebracht. In principe kunnen de lokale veendepressies door de mens zijn gebruikt voor rituele depositie van artefacten. De voorspelbaarheid daarvan is echter zeer gering. Op basis van de resultaten van het veldonderzoek en in combinatie met de gegevens van historische kaarten wordt geadviseerd om bij toekomstige herijking van het archeologiebeleid de archeologische verwachting van het plangebied te laten vervallen. 14

15 Literatuur Alkemade, M.M.M., 2011, Toelichting op de Archeologische Waarden- en Verwachtingenkaart Den Haag (AWVK). (Haagse Archeologische Rapportage 1106). Den Haag. Bakker, C.B., H. Siemons, en M.M.A. van Veen, 2003, Archeologie in Den Haag in 2002 in: Jaarboek Die Haghe p Benjamins, M., 2011, Programma van Eisen archeologische begeleiding project Riolering Heesterbuurt Oost. Den Haag (afdeling Archeologie DSB gemeente Den Haag). Berendsen, H.J.A., 2005, Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio s. (Fysische geografie van Nederland). Assen. Rieffe, E.C., 2002, Aanvullend Archeologisch Onderzoek Vindplaats AHR-27, Den Haag. (Intern rapport Afdeling Archeologie). Den Haag. Rieffe, E.C., en J.A. Waasdorp, 2011, Heesterbuurt Gemeente Den Haag. Archeologische begeleiding vervanging riool. (Rapport 1127). Den Haag. Thanos, C.S.I., en P. Deunhouwer, 2001, In- en effluentleidingen Afvalwaterzuivering Haagse Regio. Een Aanvullende Archeologische Inventarisatie. (RAAP-Rapport 760) Amsterdam. Veen, M.M.A. van, en J.A. Waasdorp, 2000, Archeologische-geologische kaart van Den Haag. (Haagse Oudheidkundige Publicatie 5). Den Haag. Vos, P.C., E.C. Rieffe, en E.E.B. Bulten, 2007, Nieuwe geologische kaart van Den Haag en Rijswijk. Den Haag. Historische kaarten Kruikius Kaart van Delfland 1712, heruitgave 1990, Leiden Topografische kaarten s-gravenhage (Bonneblad) 439; 1911 en Lijst van afbeeldingen Afb. 1 Afb. 2 Afb. 3 Afb. 4 Afb. 5 Het plangebied geprojecteerd op de topografische kaart. Een uitsnede van de geologische kaart met het plangebied (Gemeente Den Haag). Een uitsnede van Kruikius Kaart van Delfland (1712) met het plangebied. Plangebied met daarin aangegeven de afwijkende ligging van nieuwe rioleringen Locatie waarnemingen en boorpunten uit het milieuonderzoek met veen en verbreiding veen. (Gemeente Den Haag) 15

16 Bijlage 1: periodetabel Archeologische Jaren Laageenheden perioden v/n Chr. Duin- en strandzanden Mariene getijdenafzettingen 2000 Moderne tijd Middeleeuwen Laat Vroeg Vol A E Romeinse tijd IJzertijd Laat Midden Vroeg F/G Laat 1000 Bronstijd Midden 1500 B Vroeg 2000 Laat D Neolithicum Midden C J/K Vroeg Laat 6000 Mesolithicum Midden 7000 Vroeg Laat-Paleolithicum A: Laag van Den Haag (voorheen Jonge Duinen) B: Laag van Voorburg (voorheen Oude Duinen) C: Laag van Ypenburg (voorheen Oude duinen) D: Laag van Rijswijk (voorheen Strandzanden) E: Laag van Poeldijk (voorheen Duinkerke II /III Afzettingen) F: Gantel Laag, kleiige afzettingen (voorheen Duinkerke I Afzettingen) G: Gantel Laag, zandige afzettingen (voorheen Duinkerke I Afzettingen) J: Laagpakket van Wormer, kleiige afzettingen (voorheen Afzettingen van Calais) K: Laagpakket van Wormer, zandige afzettingen (voorheen Afzettingen van Calais) 16

17 Bijlage 2: boorgegevens Legenda afkortingen en codes: Zs1 X Zand, zwak siltig Verstoord 1 Weinig 2 Matig veel 3 Veel Boor- of waarnemingsnummer Bovenkant laag (m NAP) Onderkant laag (m NAP) Laag Hoofdkleur Bijkleur Tint Houtskool Aardewerk Humus IJzeroxide Opmerkingen Zs1 geel Zs1 bruin zeer donker 1 3 akker uit de 17de eeuw Zs1 grijs vlekkerig Zs1 grijs licht schoon x opgebracht Zs1 grijs bruin donker Zs1 bruin grijs Zs1 grijs licht schoon; strandzand x Zs1 grijs bruin donker Zs1 bruin grijs licht Zs1 grijs licht schoon x Zs1 grijs bruin Zs1 grijs Zs1 grijs licht schoon x opgebracht Zs1 grijs bruin donker Zs1 bruin grijs Zs1 grijs licht schoon 17

18 18

19

20