Photocredits: Alex Vanhee

Transcriptie

1

2 Photocredits: Alex Vanhee

3 JOS VAN IMMERSEEL 3 Jos van Immerseel werd geboren in Antwerpen en studeerde piano (Eugène Traey), orgel (Flor Peeters), klavecimbel (Kenneth Gilbert), zang (Lucie Frateur) en orkestdirectie (Daniel Sternefeld). Hij won in 1973 het allereerste klavecimbelconcours te Parijs. Veelzijdig Zijn ruime interesses brachten hem bij de autodidactische studie van de organologie, de retoriek en de historische pianofortes. Hij doceerde aan de Scola Cantorum Basiliensis, het Conservatoire National Supérieur de Paris en het Sweelinck Conservatorium Amsterdam. Hij is een veelgevraagde leraar voor masterclasses in Europa, Amerika en Japan. In 1987 vormde hij zijn eigen ensemble Anima Eterna, dat zich geleidelijk aan ontwikkelde tot een symfonisch orkest, steeds met historische instrumenten. Hij was reeds gastdirigent bij de Akademie für Alte Musik Berlin, de Wiener Akademie, en Musica Florea Praag. Door de jaren heen bouwde hij een unieke verzameling historische klavieren uit die door hem verzorgd worden en hem vergezellen op zijn concerten. Opnames Vanaf 2003 zijn Jos van Immerseel en Anima Eterna in residentie in het nieuwe Concertgebouw Brugge. Zijn uitvoeringen, uitsluitend op en met historische instrumenten, worden gedocumenteerd door meer dan 80 opnamen (LP en CD) bij Accent, Channel Classics, Sony, etc. Hij leidt ook de Collection Anima Eterna voor het Parijse platenlabel Zig-Zag Territoires. (redactie Muziekcentrum Vlaanderen) Evidente aanpak Als pianist, organist en klavecinist is Jos van Immerseel uitermate gevoelig voor de eigenheden van elk individueel instrument: van materiaalsoort tot productieproces, over sonore en technische mogelijkheden tot persoonlijkheid en patine. Fanatisme, specialisatiedrift of persoonlijke voorkeuren/antipathieën zijn hierbij van geen tel: goed musiceren heeft weinig te maken met smaak, alles met inzicht. En inzicht komt voort uit instrumenten en bronnen: materiaal dat essentieel verschillend is voor elke compositie, net zoals de specifieke werktuigen die een vakman dient te Een ideale uitvoering begint ( ) niet vanuit een gekleurde perceptie daarvan - Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders, nietwaar? gebruiken voor elke klus of constructie die hij aanvat. Voorbijgaand aan de beladen notie van een historische uitvoeringspraktijk staat Jos van Immerseel een evidente aanpak voor: vanzelfsprekende oplossingen die zich vanuit het beschikbare materiaal aandienen. Of nog: muziek die zichzelf de weg wijst. Geëngageerde musici Integriteit, gedrevenheid, vasthoudendheid, verwondering en enthousiasme: dat is Jos van Immerseel ten voeten uit. Een uitgesproken visie evenzeer, onder meer op wat een orkest kan, mag, moet of zeker niet hoort te zijn. De keuze voor een projectorkest zonder institutioneel kader of vaste

4 JOS VAN IMMERSEEL (vervolg van pag. 3) 4 bezetting was bewust: Anima Eterna Brugge mag geen versteende groep van anonieme, dociele muzikanten zijn die drijft op routine of zich verstopt achter dat ene uithangbord de sterdirigent. Anima is een academia, een microkosmos die steunt op loyaliteit en continuïteit, en bevolkt wordt door geëngageerde musici met eigen specialismen en persoonlijkheden, maar vooral met gedeelde idealen. Geen gekleurde perceptie Al wat van belang is, ligt besloten in de partituur, het bespeelde instrumentarium en het inzicht van de musici in dat materiaal. Een ideale uitvoering begint exact op dat punt, niet vanuit een gekleurde perceptie daarvan Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders, nietwaar? Enige drang tot zelfprofilering via het orkestapparaat is Jos van Immerseel dan ook vreemd. Tegelijk hoedt hij zich voor de nefaste pendant van een verblindend ego of een verlammende autoriteit: ruggengraatloze vrijblijvendheid. Er moet in de diepte gewerkt kunnen worden om de fundamenten te leggen van een artistiek bouwwerk. Constructie vs. reconstructie Constructie is daarbij zoveel belangrijker dan reconstructie: het verleden terughalen is onmogelijk, het creëren van een levende, ademende realiteit die het ideaal van het origineel zo dicht mogelijk benadert, is dat wel. En zo blijken historische noodzaak en artistieke vrijheid geen tegengestelde, maar complementaire krachten.

5 PROGRAMMA 5 1. Pastorale... Johann Sebastian Bach 2. Praeludium (met twee fuga s)... Abraham van den Kerckhoven 3. In Nomine (IX)... John Bull 4. Ballo del Granduca (O che nuovo miracolo)... Jan Pieterszoon Sweelinck 5. Praeludium in g (Bux WV149)... Dietrich Buxtehude 6. Fuga in C (Bux WV174)... Dietrich Buxtehude 7 a. Ach Herr, mich armen Sünder (Bux WV178)... Dietrich Buxtehude 7 b. In dulci jubilo (Bux WV197)... Dietrich Buxtehude 7 c. Ein feste Burg ist unser Gott (Bux WV184)... Dietrich Buxtehude 8. Vater unser im Himmelreich... Georg Böhm met versieringen van Johann Gottfried Walther 9. Flötenconcert (ed.1821)... Johann Christian Rinck - Allegro maestoso - Adagio - Rondo, Allegretto

6 Photocredits: David Samyn INTERVIEW (verschenen in De Hoogstraatse Maand - editie juni 2013) 6 Uniek orgelconcert in Hoogstraten met Jos van Immerseel Inderdaad, de internationaal gerenommeerde pianist, organist en dirigent van Anima Eterna komt op zaterdag 8 juni naar Hoogstraten om solo te concerteren op het Thomas-orgel in de Sint-Katharinakerk. Wij troffen hem enkele weken geleden tijdens een oefensessie aan het orgel. Alvorens hij de toetsen ging beroeren, mocht DHM eventjes storen om hem enkele Hoogstraatse vraagjes te stellen. Ik heb vernomen dat u als 11-jarige knaap ooit op het orgel van de Begijnhofkerk heeft gespeeld. Er zou blijkbaar een Hoogstraatste connectie zijn? Jazeker (lacht). Voor zover ik mij herinner, was dat zelfs de allereerste keer, niet alleen dat ik een orgel zag maar ook dat ik er op gespeeld heb. Hier op de Vrijheid was vroeger drogisterij Wuyts en dat was vrij dichte familie langs mijn vaders kant. Daardoor kwamen wij wel eens op bezoek in Hoogstraten. Toon Wuyts was ook organist in de Begijnhofkerk en had bij hem thuis een piano staan. Ik heb nog ergens een oude foto met mij aan die bewuste piano toen ik een jaar of 4-5 was. Al kon ik daar toen geen fatsoenlijke noot op spelen want ik ben maar pas met muziek begonnen op negenjarige leeftijd. Een jaartje later of zo heeft nonkel Toon mij meegenomen naar de Begijnhofkerk en daar kwam ik onder de indruk van het kerkorgel. Van Toon Wuyts mocht ik er ook eens op spelen. Ik vond dat een fantastisch ding, hé, al had ik nog geen benul van de muzikale mogelijkheden die achter het klavier en in de orgelpijpen verscholen zaten. Deze prille kennismaking liet mij niet los en gaandeweg kwam het moment dat ik mij zeer intensief op het kerkorgel en zijn muziek ben gaan toeleggen. Ik deed piano en heb tegelijkertijd orgelstudie gevolgd bij Kamiel D Hooge (1929) en Flor Peeters ( ). In Hoogstraten woont nog een oud-leerling van u, Lieven Strobbe. Die heeft les gevolgd bij u voor clavecimbel. En hij vertelde mij dat u een passie heeft voor Erard-piano s. Ja, ik heb een passie (lacht), maar niet alleen voor Erardpiano s natuurlijk. Erard is wel één van de grootste en belangrijkste piano- en instrumentbouwers geweest in de periode van eind 1700 tot begin1900. Zo heeft o.a. Debussy zijn impressionistische muziek gecomponeerd en gespeeld op een Erard. Het ligt dus voor de hand om dat soort muziek te spelen op een dergelijke piano uit die tijd. Bovendien zijn Erards nog relatief gemakkelijk op de kop te tikken. Ze zijn dermate goed gebouwd dat ze zich Ik ben aangenaam verrast dat in deze kerk met zijn groot Pels-orgel dit tweede orgel tot stand is kunnen komen.

7 7 meestal ook nog in vrij goede staat bevinden. Ik ben begonnen met een paar types van oude Erards op te kopen, niet bewust om te verzamelen, maar om er mee te kunnen concerteren. Voor pianoconcerten neem ik immers vaak zo n historische Erard-piano mee. Vandaar. Nu wil het toeval dat hier in de kapel van het Spijker ook nog een authentieke Erard-piano staat. Dat weet ik. Ik heb hem nooit gezien maar Lieven heeft mij daarover gesproken. Jos haalt een mobieltje uit zijn zak en na wat-knopjesdrukken laat hij mij op het schermpje enkele foto s zien van bij hem thuis. Ik zie een sober zaaltje in een mooi verbouwd schuurtje waarin allerlei piano s staan opgesteld: allemaal Erards, achttien in totaal! Van oude piano s naar een nieuw koororgel. Wat vindt u van ons Thomas-orgel? Ik heb nog niet echt de kans gehad om er voluit op te spelen. Zo dadelijk ga ik beginnen aan mijn oefensessie zodat ik mijn repertoire voor het concert kan afstemmen op de klank en de mogelijkheden van het orgel. Het ziet er in geval prachtig uit en ik verwacht er veel van. Bij het doornemen van de registers daarnet klonk het in elk geval zeer mooi en veelbelovend. Onvoorstelbaar hoe de klank overeind blijft in deze indrukwekkende kerkruimte. Ik ben aangenaam verrast dat in deze kerk met zijn groot Pelsorgel dit tweede orgel tot stand is kunnen komen. Wie is hier de drijvende kracht achter dit project? Ik vertel hem over de droom van Jos Bruurs. Jos van Immerseel blijkt hem ooit ontmoet te hebben en ik moet hem zonder fout de groeten doen. Verder gaat het gesprek over het Jos Bruurs Orgelfonds dat het initiatief heeft genomen om in opdracht van de kerkfabriek dit koororgel in de Sint-Katharinakerk te realiseren via de Koning Boudewijnstichting. Ook de bekommernis om de orgelmuziek te promoten, komt aan bod alsook het feit dat jonge mensen kansen moeten krijgen om orgel te leren spelen en als organist te worden opgeleid. Het Thomasorgel wordt hier volop voor ingezet. Jos van Immerseel was ook zeer gecharmeerd dat de kerkfabriek voor de bouw van dit instrument gekozen had voor orgelbouwer Thomas, die hij hoog inschat. Om de organist dichter bij het publiek en de toehoorders te brengen, gebruikt Mixtuur videocaptatie en flatscreens die opgehangen worden aan de orgelballustrade. Daardoor hoort men niet alleen de muziek maar ziet men de organist letterlijk met handen en voeten aan het werk. Dat is een goed idee. Bij de meeste kerkorgels ziet men de organist inderdaad totaal niet zitten. Ooit heb ik in een orgeltijdschrift uit Nederland een lezersbrief gelezen van een kerel die schreef: Er zitten een paar honderd mensen een uur lang ergens hoog naar een kast te staren en er gebeurt he-le-maal niets! (Bulderlach van Jos galmt door de kerk). Mixtuur gaat daar dus eindelijk eens wat aan doen. Jos, veel speelplezier op het Thomas-orgel. De Hoogstraatse cultuur- en muziekliefhebbers kijken alvast uit naar uw concert op zaterdag 8 juni. EPILOOG Enkele weken geleden bij de oefensessie mocht ik hem vanwege Jos en Simone Bruurs de cd overhandigen van Bernard Foccroulle op het Hoogstraatse koororgel, met de boodschap dat Jos Bruurs graag aanwezig zou zijn op het concert van 8 juni. Jos van Immerseel was in zijn nopjes. Het noodlot sloeg echter toe en Jos Bruurs is onverwachts overleden. Het concert van Jos van Immerseel zal worden opgedragen aan organist Jos Bruurs, de inspirator van Mixtuur alsook de muzikale bezieler en ere-burger van onze stad. (jm)

8 Renovatie van het Pels-orgel 8 U heeft ongetwijfeld al gemerkt dat het monumentale Pels-orgel (het Jos-Bruurs-orgel ) er wat triestig bij staat wegens grondige restauratie- en renovatiewerken. Dat was dringend nodig want sinds de inspeling in 1961 had het veel van zijn pluimen verloren. Zo spraken de grootste pijpen niet meer omdat ze door hun eigen gewicht ingezakt waren, verschillende noten reageerden niet meer omdat het electro-pneumatisch bedieningssysteem het liet afweten, het leer van de blaasbalgen was verduurd waardoor er veel lucht ontsnapte, schakelaars in de speeltafel waren kapot, enz., enz. Kortom er moest iets gebeuren of het orgel zou definitief verloren gaan. Van mei tot september De firma Verschueren uit Heythuysen (NL) werd uiteindelijk gevraagd om het orgel grondig te renoveren. De werken zijn in mei begonnen en zullen nog tot september duren. De officiële inspeling is pas voorzien in mei 2014 zodat we nog ruimschoots de kans hebben om alle puntjes op de i te zetten. Vanuit de kerk gezien zal er aan het orgel niet zoveel veranderen. Wel worden de frontpijpen opgepoetst en wordt ook het orgel mooi uitgelicht. Het grote werk schuilt echter in het reinigen en het herintoneren van het pijpwerk. Dit tijdrovend werk zal er voor zorgen dat het orgel weer fris en krachtig zal klinken zoals weleer. Speeltafel In de speeltafel wordt een computer ingebouwd waarin de organist al zijn registraties kan invoeren om ze nadien met een simpele druk op de knop terug op te roepen. Dit is zeer handig voor de gastorganisten die hier concerten komen geven. Mixtuur is bijzonder blij dat de Kerkraad beslist heeft om deze noodzakelijk werken uit te laten voeren. Hierdoor wordt de St.-Katharinakerk te Hoogstraten met twee prachtige instrumenten in topconditie een waar paradijs voor de organisten. En dit zal hoorbaar zijn zowel in de liturgie als in het concertleven.