Project STRAATWAARDEN Heritage Lab ACIN

Transcriptie

1 Project STRAATWAARDEN Heritage Lab ACIN Amsterdam Creative Industires Network PROJECTBESCHRIJVING - summary (Korte versie 4 mei 2016) 1. Heritage Lab, onderdeel van ACIN Veranderingen in de samenleving - denk aan globalisering en verstedelijking, aandacht voor sustainability en cocreatie - monden uit in bewegingen als new urbanism en new museology. In de huidige Nederlandse conditie is tegenwoordig veel van het land bebouwd, bestemd of in gebruik. Inmiddels werken we op een tabula scripta, een beschreven lei. De focus verschuift hiermee van een drang naar het nieuwe naar een herwaardering van en het werken met het bestaande. Naast fysieke transformaties is er een groeiende aandacht voor sociale en ecologische duurzaamheid, bottom-up initiatieven krijgen meer kans. In deze veranderende maatschappelijke context verandert ook de betekenis van erfgoed. En erfgoed kan vice versa een rol van betekenis vervullen in deze transitie. Het Heritage Lab, onderzoekt hoe we deze transities kunnen duiden, welke rol erfgoed en ontwerp kan spelen en wat de implicaties zijn voor het onderwijs, onderzoek en werkveld. Erfgoed staat immers niet op zichzelf, het is niet neutraal. De relatie tussen erfgoed en de veranderende samenleving staat in het Heritage Lab centraal. Dit leidt tot de volgende twee hoofdvragen: 1

2 1) Hoe verandert onze kijk op erfgoed als gevolg van veranderingen in de samenleving? In de genetwerkte, media savvy en participatieve samenleving van nu vervaagt het onderscheid tussen beheerder en gebruiker, maker en afnemer, expert en leek. Gebruikers zijn niet alleen eindgebruiker, maar ook medeontwerper van museale presentaties (community curating) of de openbare ruimte (placemaking). Wat zijn gevolgen voor de 'participant' - de gebruiker, bezoeker, burger, etcetera - en hoe zij erfgoed beleven? Wat zijn de effecten van onderwerpen als duurzaamheid, diversiteit en participatie op erfgoed? En wat betekenen ze voor de het ontstaan van nieuw erfgoed of voor andere vormen van omgang met bestaand erfgoed? 2) Welke rol kan erfgoed spelen in de transitie naar een meer duurzame en inclusieve samenleving? Heeft erfgoed een plaats in deze transitie van 'oude' naar 'nieuwe' wereld? Wat is daarin de rol van de professional: in onze omgang met de gebouwde omgeving en landschappen of in de museumpraktijk bij het waarderen en communiceren van collecties. Hoe kan het ontwerp niet alleen aansluiten bij de context, de bestaande omgeving, maar tevens een stimulans geven aan het bestaande? Hoe kan met hergebruik en het creëren van nieuwe functies nieuwe betekenis gegeven worden aan een gebouw, een plek of de omgeving? Ontwerpers en erfgoedprofessionals zullen zich beiden tot het verleden en het heden moeten verhouden om een nieuwe en gedurfde stap in de toekomst te kunnen zetten. Het Heritage Lab buigt zich over de rolveranderingen in de ontwerp- en erfgoedwereld die leiden tot andere manieren van waarnemen en waarderen, ontwikkelen en creëeren. Hierbij staat erfgoed centraal, maar altijd in relatie tot de haar omringende wereld: De twee vragen die het Heritage Lab stelt, hebben mogelijk consequenties voor het onderwijs en de curricula bij de verschillende opleidingen op dit terrein. Het Heritage Lab wil een nieuwe generatie onderzoekers, ontwerpers en (erfgoed-)professionals opleiden, voor wie interdisciplinariteit centraal staat. Het project Straatwaarden is een van de manieren waarop de vragen van het Heritage Lab worden operationaliseerd. Het Heritage Lab is een samenwerkingsproject tussen onderwijs, onderzoek en werkveld van de drie Amsterdamse hogescholen HvA, AHK en InHolland, en wordt gecofinancierd in het kader van het Amsterdam Creative Industries Network (ACIN) met het oog op onderwijsinnovatie. 2. Straatwaarden: summary Street Values (Dutch: Straatwaarden) is a year-long exploratory research project at the crossovers between design, heritage and community, charting the new practices of contemporary place-making and heritage making. It explores the new realities in urban design, community building and the way we deal with our cultural assets. Adopting a sustainist perspective, it is conceived as a form of design research, examining the current cultural transition towards shaping our living environment in ways that are more sustainable both socially and ecologically. 2

3 The first part of the project is organised in three 3-day Studios (Dutch: Ateliers), conceived as design sessions to map the new connections between urban design, heritage making and civic community developments. The Studios set out to debate current collective practices, bring together different perspectives, and develop mapping and design strategies in the changing playing field between the domains of design and heritage. 3. Context, staff Street Values is a project developed by Reinwardt Academy, which is the Faculty of Heritage Studies of the Amsterdam University of the Arts, in collaboration with the Amsterdam University of Applied Sciences HvA, research unit Digital Media and Creative Industry, and Sustainism Lab. Project Leader of Street Values is Riemer Knoop (professor Cultural Heritage, Reinwardt Academy). Collaborators include Nancy van Asseldonk (lecturer, Reinwardt Academy), Michiel Schwarz (Sustainism Lab, co-author of the Sustainism Design Guide; former artist in residence of Amsterdam Academy of Architecture & Reinwardt Academy), Martijn de Waal (Researcher Urban Media & Citizen Empowerment at Amsterdam University of Applied Sciences). The project is part of the HeritageLab, a programme of innovative practice-based research, and focused on new ways of dealing with heritage, space and urban realities. HeritageLab is one of the programmes for innovation in which higher education institutes join forces with local government and field-based players. It is supported by and part of the Amsterdam Creative Industries Network ACIN. 4. Inleiding Straatwaarden Het woord straat staat voor de betekenis van de lokale plek, terwijl waarden verwijst naar de waarde en waarden die een plek betekenisvol maken. Beiden termen zijn problematisch aan het worden. Het begrip straat is problematisch omdat we het onderwerp niet a priori kunnen markeren (wat is straat: de openbare weg, iets wat A met B verbindt, of juist de tussenruimte die A en B betekenis geeft?), omdat het onderzoek gaat over hoe er betekenis aan wordt gegeven (en kan worden gegeven). En waarden zijn problematisch, omdat de waarden die gebruikers, bewoners of betrokkenen geven aan de plek zelf onderwerp van het onderzoek zijn (Welke activiteiten in het fysieke publieke domein straat leiden waarom tot welke waarden en voor wie?). Het onderzoek is gepositioneerd op het brede terrein van erfgoed en ruimte, maar zoekt expliciet het crossover-gebied tussen de professionele domeinen van erfgoed en ruimtelijk ontwerp. En het verkent het nieuwe landschap op de interface tussen erfgoed, gemeenschap en ruimte vanuit een sustainistisch perspectief (cf. Sustainist Design Guide; A Sustainist Lexicon). Daarbij wordt vooral gekeken naar nieuwe vormen en praktijken die aan het opkomen zijn in de transitie naar een meer sociaal-duurzame leefomgeving. In de eerste fase van het onderzoek worden recente inzichten en praktijken verkend in drie Ateliers. Daarin wordt niet alleen de nieuwe context voor erfgoed- en (urbane) ontwerpprocesen onderzocht in relatie tot een specifieke fysieke locatie; tevens komen in de Ateliers spelers uit de verschillende werkvelden en collectieve praktijken met elkaar in gesprek en wordt gezocht naar vormen om de het nieuwe speelveld inzichtelijk en bespreekbaar te maken. 3

4 5. Drie Ateliers In drie 3-daagse Ateliers worden de crossovers tussen place-making en heritage-making verkend, onderzocht en zichtbaar gemaakt. De ateliers zijn vormgegeven als ontwerpsessies, waarbij de verbindingen tussen erfgoed en ruimte op het lokale (straat-)niveau letterlijk en figuurlijk in kaart worden gebracht. In het eerste Atelier is is het gebied op en rondom de zgn. Amsterdamse Knowledge Mile (knowledgemile.org) tussen Nieuwmarkt en Amstelstation de focus. De Ateliers zijn een vorm van ontwerpend onderzoek. Ieder van de drie ateliers heeft een thema dat niet zo zeer een onderwerp markeert als wel een kijkrichting, een doorsnede waarbinnen verschillende onderwerpen met elkaar worden verbonden. We spreken daarom van drie zichtlijnen : Atelier #1: Placemaking Atelier #2: Commons Atelier #3: Co-design Deelnemers Deelnemers aan de ateliers zijn, naast het kernteam, in wisselende samenstelling: Experts / Inspireerders (key note-houders) en verbinders met de Knowledge Mile Studenten, Inputleveranciers op het onderwerp Docenten RWA, HvA, AvB Deskundigen uit het veld 4.1 Atelier #1: Placemaking workshop maart 2016 Placemaking gaat over processen van betekenisgeving in de ruimte: hoe krijgen plekken hun identiteit? De uitdaging is om bij het verkennen van die vraag naast fysiek-ruimtelijke dimensies ook sociale aspecten van duurzaamheid mee te nemen (dat is de kern van de sustainistische ontwerpbenadering). In Atelier #1 verkennen we de straat door verschillende dimensies in kaart te brengen. Met de Knowledge Mile als concrete, fysieke locatie onderzoeken we de factoren en actoren die betekenis aan een plek geven. Het in kaart brengen mapping in het Engels geeft ons zowel een onderzoeksvorm als een bruikbare metafoor. We zijn op zoek naar verschillende soorten kaarten: welke markeringen zijn relevant en wat zijn bijbehorende legenda s? Door zijn werkwoordvorm ons perspectief (i.p.v. place ): van ruimte en plek als zelfstandige naamwoorden waarvan we de kenmerken kunnen bepalen naar een actief proces waarbinnen betekenissen ontstaan. Daarmee kunnen we het maken van een plek (placemaking) en de processen van erfgoed-formatie (heritage making) binnen hetzelfde kader beschouwen. Dat sluit aan bij etnologische inzichten in het karakter van lokaliteit: plaatsen worden plekken dankzij de betekenis van menselijk handelen, terwijl omgekeerd mensen op hun beurt weer worden geconstitueerd door die plaatsen. 4

5 Vragen Hoe kunnen we de kernwaarden en relaties die de (sociale, duurzame) kwaliteiten van (een) plek bepalen in kaarten' zichtbaar maken brengen? Waaruit bestaan die kaarten uit, wat is hun legenda en vorm? Zo geformuleerd is het dus een design-challenge, een ontwerpopgave. How might we design maps which make visible the values and relationships that make the qualities of (a) place? Concreet richt Atelier#1 zich op 3 vragen: 1. Welke praktijken zijn al gaande die betekenis geven aan de plek, welke actoren zijn daarbij betrokken en hoe? Input: afstudeerwerk van 8 vierdejaars Reinwardters. Dit is écht de belangrijkste vraag. Conceptueel: in het algemeen willen we weten welke praktijken er zijn die tot betekenissen leiden, en wat voor betekenissen dat dan zijn. Een vergelijking met vier onbekenden! Wanneer worden dingen van betekenis? Werkhypothese: door, tijdens en krachtens ontmoetingen. à Wat voor ontmoetingen? 2. Welke fysieke, ruimtelijke en sociale factoren dienen we op de kaart te zetten, om de verschillende dimensies (lagen) zichtbaar te maken die de identiteit van een/de plek bepalen? Voor dit denken in kaarten, zie Wouter Meys, Citizen DataLab. En zie Michiel van Iersels & Failed Architecture TimeLines als methode. De vraag is dan: wat willen we als legenda hebben, en wat krijg je dan? 3. Hoe zien de nieuwe kaarten van de plek eruit en wat kunnen we erin lezen over hoe de leefomgeving is vormgegeven c.q. in de toekomst vormgegeven kan worden? Concept van Culturele biografie uit de monumentenzorg/landschap kan hier input zijn. En natuurlijk hangt een kaart (= model) af van de vraag. Punt is welke vragen we tegenwoordig relevant vinden. Sprekers Atelier #1 Joost Beunderman (00:/ Ciivc System Lab, Londen) Michiel van Iersel (designer, ruimte, failed architecture, lecturer, co-curator IABR 2016) Diana Krabbendam (social designer, directeur The Beach, Amsterdam) Dick Rijken (designer, social designer, communities, ICT, lector Haagse Hogechool) Michiel Schwarz (Sustainism Lab) Nancy van Asseldonk, Riemer Knoop, Hester Dibbits (Reinwardt Academie) 4.2 Atelier #2: Commons April 2016 In the second Studio, taking place mid-april, the central focus is the idea of commons both as a conceptual lens, and as an organisational form for urban practices. It looks at the idea of commons in the civic economy and community-led urban design, whilst examining heritage as a form of commons. The Studio will explore how commons can embrace collective values to give identity and meaning to our living environment. It will do so in the context of a specific location, a swath on the Amsterdam city map, known as the Knowledge Mile (because of the large number of institutions for higher education along this street ). 5

6 In het tweede Atelier komen de waarden centraal te staan, met de vraag hoe gemeenschappen (communities) collectief waarde geven aan een plek. Anders geformuleerd: hoe komen waarden en kwaliteiten in relatie tot een plek (straat/buurt/stad) tot stand, wat betekenen die, en en hoe kom je daarachter? Het begrip commons wordt ingezet om vragen van plek-maken te bezien vanuit het perspectief van collectieve waarden van een gemeenschap (community). Een commons is een derde domein, naast de binaire oppositie van het private tegenover het publieke. De essentie van het concept van de commons is tweeledig: een collectieve toe-eigening van een plek of resource als een commons, plus een vorm van collectieve verantwoordelijkheid (stewardship) voor het collectief goed. Misschien is erfgoed in brede zin wel als een vorm van commons op te vatten. Sprekers Atelier #2 Marlous Willemsen + Danielle Kuijten (Imagine IC) Christiane Bosman (Taak, Kuns in de Wijk) Zeraja Terluin + Daniel Metz (Museum zonder Muren) Leon Paquay (Cruquius Circulair) Jaap Westbroek (ex-wijkregisseur Laak Noord, Den Haag) Joost Beunderman (00:/ Ciivc System Lab, Londen) Michiel Schwarz (Sustainism Lab) Eline Hansen (Long Live South Bank, Reinwardt Academie) Nancy van Asseldonk, Riemer Knoop, Hester Dibbits (Reinwardt Academie) 4.3 Atelier#3: Co-design [concept] juni 2016 In Atelier #3 worden uitkomsten van de eerste twee Ateliers bijeengebracht vanuit een ontwerpersperspectief. Daarmee bedoelen we dat we placemaking en heritage making expliciet beschouwen als ontwerpopgaven. Het begrip co-design geeft een kader om te kijken naar het ontwerpprocessen in termen van Waarom/Waartoe/ Hoe, Wat en Met Wie. De vraag is ook wat een ontwerpopgave is, vanuit welk perspectief dat een betekenisvolle karakterisering is. We willen hier placemaking en heritage making behandelen als uitdagingen, waarvan het de vraag welke aspecten te ontwerpen zijn, en welke niet. We willen aan de slag gaan alsof het te ontwerpen is, om te ontdekken wat daarvan de beperkingen en de mogelijkheden zijn. In Atelier #3 wordt gekeken welke co-designpraktijken er in erfgoed en ruimtelijke vormgeving in de stad (kunnen) plaatsvinden, in het bijzonder op lokaal niveau. De vraag is niet alleen wat er wordt ontworpen, maar ook hoe interventies in de vormgeving en betekenisgeving van de urbane leefomgeving eruit zien. Welke lokale ( bottom-up ) initiatieven zijn hier relevant? 6

7 Atelier #3 verkent wat co-design kan betekenen voor heritage making in de urbane context. Welke praktijken zijn er al en wat kunnen we daarvan leren. Het probeert in kaart te brengen welke verbindingen er zijn en zouden moeten zijn om een sociaal duurzame leefomgeving te ontwerpen en wie daarbij betrokken zouden moeten zijn. Het gaat daarbij om sociale en fysiek-ruimtelijke verbindingen, alsook lokale coalities en netwerken. In Atelier #3 staan 3 vragen centraal: 1. Hoe verandert het nieuwe speelveld (van co-design) erfgoed- en ruimtelijke ontwerpprocessen? 2. Wat betekent het om lokale kwaliteiten te ontwerpen in de leefomgeving en in ons erfgoed? 3. Hoe markeren we (de huidige) co-designprocessen en praktijken in relatie tot erfgoed en ruimte? Sprekers Atelier #3 (onder voorbehoud): Thomas Ermacora (London/New York), co-auteur Recoded City: Co-Creating Urban Future) Steven ten Thije (Curator Van Abbemuseum, Project Leader L Internationale) Josien Pieterse (Netwerk Democratie, Framer Framed) Hennie Groenendijk (provinciaal archeoloor Groningen, bijzonder hoogleraar Archeologie en Maatschappij, Rijksuniversiteit Groningen) Hans Karssenerg (STIPO Team vor stedelijke ontwikkeling) Patrick van der Klooster (directeur, AIR Architectuur Instituut Rotterdam) Joost Beunderman (00:/ Ciivc System Lab, Londen) Michiel van Iersel (designer, ruimte, failed architecture, lecturer, co-curator IABR 2016) Diana Krabbendam (social designer, directeur The Beach, Amsterdam) Dick Rijken (designer, social designer, communities, ICT, lector Haagse Hogechool) Michiel Schwarz (Sustainism Lab) Nancy van Asseldonk, Riemer Knoop, Hester Dibbits (Reinwardt Academie) 7