ACCOUNTANTSVERSLAG 2015 GEMEENTE HEUSDEN

Transcriptie

1 ACCOUNTANTSVERSLAG 2015 GEMEENTE HEUSDEN P 1 vrijdag 8 juli 2016

2 ACCOUNTANTSVERSLAG 2015 VERTROUWELIJK Aan de leden van de gemeenteraad van de gemeente Heusden Postbus AA VLIJMEN Tilburg, 8 juli 2016 Kenmerk: DMe/NBo/SAi/CWi/ / Geachte leden van de raad, Zoals afgesproken in onze opdrachtbevestiging ontvangt u hierbij ons accountantsverslag 2015 van de gemeente Heusden. Dit verslag bevat onze belangrijkste bevindingen uit de controle van de jaarrekening Met dit verslag willen wij u zo goed mogelijk informeren en ondersteunen in de uitoefening van uw kaderstellende en controlerende taak. De onderwerpen, die in dit verslag aan de orde komen, hebben onderdeel uitgemaakt van onze overwegingen bij de bepaling van de aard, het tijdstip van uitvoering en de diepgang van de controlemaatregelen die zijn toegepast bij de uitvoering van de controle van de jaarrekening. Onze bevindingen en aanbevelingen hebben wij toegelicht in de auditcommissie d.d. 21 juni Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van burgemeester en wethouders. Het opstellen en controleren van de jaarrekening vraagt elk jaar weer een aanzienlijke inspanning. Bij deze willen wij alle betrokken medewerkers van de gemeente bedanken voor de constructieve en plezierige samenwerking tijdens de controle. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid om deze rapportage nader toe te lichten. Hoogachtend, BDO Audit & Assurance B.V. drs. D.O. Meeuwissen RA P 2 vrijdag 8 juli 2016

3 INHOUDSOPGAVE 1 DASHBOARD ACCOUNTANTS- CONTROLE 1.1 ONS OORDEEL 1.2 TOP 3 AANDACHTSPUNTEN VOOR RESULTAAT TRANSITIE IN HET SOCIAAL DOMEIN 1.5 BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN ANALYSE VAN UW FINANCIËLE POSITIE 2 CONTROLEVERKLARING 2.1 STREKKING CONTROLEVERKLARING 2.2 OVERZICHT CONTROLEVERSCHILLEN 3 TOP 3 AANDACHTSPUNTEN VOOR INVOERING SOCIAAL DOMEIN 3.2 INVOERING VPB-PLICHT 3.3 INVOERING KENGETALLEN 4 UW FINANCIËLE POSITIE 4.1 RESULTAAT UW FINANCIËLE POSITIE VERGELEKEN 4.3 TOELICHTING OP UW FINANCIËLE POSITIE 5 DE UITKOMSTEN VAN ONZE JAARREKENING- CONTROLE 5.1 REIKWIJDTE VAN ONZE CONTROLE EN GEHANTEERDE TOLERANTIES 5.2 SOCIAAL DOMEIN 5.3 JAARVERSLAG EN GRONDSLAGEN JAARREKENING 5.4 WETTELIJKE VERSLAGGEVINGSREGELS (BBV) 5.5 ACTUALISATIE EN BIJSTELLING GRONDEXPLOITATIES 5.6 SCHATTINGSPROCESSEN BINNEN DE JAARREKENING 5.7 BEGROTINGSRECHTMATIGHEID 5.8 DE WET NORMERING TOPINKOMENS (WNT) 5.9 DE INTERNE BEHEERSING BIJ UW GEMEENTE BIJLAGEN A. BEVINDINGEN SISA-BIJLAGE IN ÉÉN OOGOPSLAG B. OVERIGE ONDERWERPEN EN BELANGRIJKE ACTUALITEITEN C. ONZE CONTROLE P 3 vrijdag 8 juli 2016

4 1. DASHBOARD ACCOUNTANTSCONTROLE 1.1 Ons oordeel 1.2 Top 3 aandachtspunten voor Resultaat 2015: 0,3 miljoen nadelig Verklaring met beperking omtrent de jaarstukken De fouten/onzekerheden hebben betrekking op het sociaal domein. Wij hebben geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage. Het jaarverslag is verenigbaar met de jaarrekening. De samenwerking is constructief en plezierig verlopen. Invoering en doorontwikkeling interne beheersing in het sociaal domein. Invoering Vpb-plicht overheidsbedrijven per 1 januari Invoering kengetallen met ingang van de begroting 2016 en jaarstukken De exploitatie laat een negatief gerealiseerd resultaat (na resultaatbestemming) zien ad 0,3 miljoen (begroot 1,2 miljoen nadelig). Dit is een voordeel van afgerond 0,9 miljoen. De exploitatie laat een voordelig gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten (voor resultaatbestemming) ad 1,4 miljoen zien. Voordelen zijn op diverse programma s gerealiseerd. De belangrijkste voordelen zijn binnen het programma Zorg en Welzijn gerealiseerd. 1.4 Transitie in het sociaal domein 1.5 Overige bevindingen Analyse van uw financiële positie Onzekerheid ad omtrent de PGB Jeugd/WMO. Onzekerheid ad omtrent de zorg in natura. Fout ad omtrent verschillen tussen de productieverantwoordingen en de lasten in de jaarrekening. Fout ad omtrent eigen bijdragen CAK. De grondslagen van de jaarrekening zijn aanvaardbaar en het BBV wordt nageleefd. Totale boekwaarde van de grondexploitatie ultimo 2015 is 92,8 miljoen. Waardering is aanvaardbaar en de veronderstellingen zijn redelijk. Gezien de relatief grote financiële omvang van de grondportefeuille is frequente monitoring noodzakelijk. Op basis van de set financiële kengetallen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in uw jaarstukken 2015 concluderen we dat financiële positie in de basis voldoende is. De hoge grondposities zorgen echter voor belangrijke risico s. Omvang eigen vermogen bedraagt ultimo 2015 circa 19,1 miljoen, 10% van het balanstotaal (ultimo 2014: circa 17,7 miljoen, 10%). Ratio weerstandsvermogen ultimo 2015 gestegen naar 1,44 (2014: 1,21). P 4 vrijdag 8 juli 2016

5 2. CONTROLEVERKLARING 2.1 STREKKING CONTROLEVERKLARING CONTROLEVERKLARING GETROUWHEID De strekking van de controleverklaring bij de jaarrekening 2015 van de gemeente Heusden is niet goedkeurend. Wij geven een oordeel met beperking omtrent de getrouwheid en rechtmatigheid van de in de jaarstukken opgenomen jaarrekening. Naar ons oordeel geeft de in de jaarstukken opgenomen jaarrekening, uitgezonderd de mogelijke gevolgen van het sociaal domein, een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2015 als van de activa en passiva op 31 december 2015 in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording voor Provincies en Gemeenten. RECHTMATIGHEID Naar ons oordeel zijn de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2015, uitgezonderd de mogelijke gevolgen van het sociaal domein, in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving, waaronder gemeentelijke verordeningen. GEEN BEVINDINGEN IN DE SISA- BIJLAGE JAARVERSLAG VERENIGBAAR BELANGRIJKSTE PUNTEN IN HET VERANTWOORDINGSPROCES Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole Op grond van ons onderzoek hebben wij bij uw specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. Ingevolge artikel 213 lid 3 onder d Gemeentewet vermelden wij dat het jaarverslag (programmaverantwoording en verplichte paragrafen), voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening (balans met toelichting, overzicht van baten en lasten met toelichting en SiSa-bijlage). Belangrijkste aspecten in het verantwoordingsproces voor onze controletaak zijn het voldoen aan de (interne en externe) aanbestedingsrichtlijnen, de waardering van de (regionale) grondexploitaties en de controle van het sociaal domein. De grondexploitaties zijn geactualiseerd. Het proces van bepaling van de aard en de noodzakelijke omvang van voorzieningen is in opzet en bestaan adequaat en de voor de gevormde voorzieningen gehanteerde uitgangspunten voor schattingen zijn reëel en consistent. Voor wat betreft de lasten omtrent het sociaal domein zijn wij niet in staat geweest om voldoende en geschikte controle-informatie te verkrijgen. De begrotingsoverschrijdingen passen binnen het bestaande beleid. De begrotingsoverschrijdingen zijn in de jaarrekening adequaat toegelicht. Wij hebben geen controleverschillen in de verantwoorde informatie in de SiSabijlage geconstateerd. Tot slot hebben wij vastgesteld dat de bezoldigingen over 2015 niet strijdig zijn met de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) en dat de jaarrekening 2015 van de gemeente Heusden voldoet aan de publicatieverplichtingen van de WNT. P 5 vrijdag 8 juli 2016

6 2.2 OVERZICHT CONTROLEVERSCHILLEN Ongecorrigeerde controleverschillen Post/omschrijving van de toelichting Fouten (in euro s) Onzekerheden (in euro s) Verwijzing Getrouwheid Persoonsgebonden budgetten (PGB s) Zorg in natura Afwijkingen van de productieverantwoordingen Eigen bijdragen CAK Paragraaf 5.2 Totaal Rechtmatigheid Persoonsgebonden budgetten (PGB s) Zorg in natura Afwijkingen van de productieverantwoordingen Eigen bijdragen CAK Paragraaf 5.2 Totaal Materialiteit (1% voor fouten / 3% voor onzekerheden) De rapportagetolerantie voor fouten en onzekerheden is, conform uw controleprotocol, door de raad vastgesteld op de bedragen van de goedkeuringstoleranties. P 6 vrijdag 8 juli 2016

7 3. TOP 3 AANDACHTSPUNTEN VOOR 2016 INLEIDING Naar aanleiding van onze controle van de jaarrekening 2015 hebben wij een aantal bevindingen en aanbevelingen weergegeven. Daarnaast willen wij, vanuit onze natuurlijke adviesfunctie, de volgende top 3 van aandachtspunten voor het komende jaar 2016 benoemen. 1. INVOERING SOCIAAL DOMEIN Invoering Sociaal domein De geconstateerde bevindingen over boekjaar 2015 zullen mogelijk ook doorwerken naar Volledigheidshalve verwijzen we voor de geconstateerde bevindingen naar paragraaf 5.2. Hoe dit dan doorwerkt en welke financieel effect dit heeft is op dit moment nog onvoldoende duidelijk. Graag gaan we met u in overleg om te kijken hoe de interne beheersing vanuit de kant van de gemeente verder vorm kan krijgen. 2. INVOERING VPB-PLICHT Invoering Vpb-plicht overheidsbedrijven per 1 januari 2016 Vanaf 1 januari 2016 zijn overheidsbedrijven Vpb-plichtig, zo ook de gemeente Heusden. Uit de eerste inventarisatie in oktober 2015 is gebleken dat met uitzondering van de grondexploitatie de Vpb druk op de exploitatie beperkt is. Voor de grondexploitaties is er een intern onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat deze activiteiten voor gemeente Heusden naar verwachting Vpb-plichtig zijn. Dit onderzoek wordt nu verder uitgebreid waarna er afstemming zal plaatsvinden met de Belastingdienst. De gemeente wordt hierbij ondersteund door een externe partij. Onderstaand geven wij u enkele aandachtspunten mee die van belang zijn bij het inzichtelijke maken van de gevolgen van de invoering van de Vpb-plicht op de gemeente Heusden. Enkele aandachtspunten Het grootste deel van de activiteiten van overheidslichamen, wordt uitgevoerd in het kader van het maatschappelijk belang. Deze activiteiten zijn normaliter niet rendabel en veelal structureel verlieslatend. Er is dan geen sprake van een ondernemingsactiviteit. Er zijn enkele activiteiten die wel in de belastingplicht kunnen vallen en daardoor extra aandacht vereisen. Denk hierbij aan: het gemeentelijk grondbedrijf, dienstverlening in algemene zin aan burgers en bedrijven en onder omstandigheden ook de decentralisaties. Opvallend in het algemeen is dat de afvalinzameling niet belastingplichtig is omdat dat wordt gezien als een dienst aan de gemeente zelf waarmee niet wordt deelgenomen aan het economisch verkeer. De afvalinzameling van bedrijfsafval is daarentegen wel een belastingplichtige ondernemingsactiviteit. P 7 vrijdag 8 juli 2016

8 3. TOP 3 AANDACHTSPUNTEN VOOR 2016 Inventarisatie De inventarisatie van de genoemde activiteiten dient nauwkeurig te worden gedaan aan de hand van het inventarisatiemodel. Zowel de opbrengsten als (in)directe kosten dienen in aanmerking te worden genomen bij de beoordeling van de belastingplicht. Ook de subsidies dienen in beginsel tot de opbrengsten van een activiteit te worden gerekend. In het model wordt per activiteit aangegeven welke stappen worden genomen. Het kan dus als audit trail dienen voor Vpb gerealiseerde activiteiten. U bent ten tijde van de jaarrekeningcontrole aan de slag met deze inventarisatie. Grondbedrijf Uit de Samenwerking Vennootschapsbelasting Lokale Overheden (SVLO) blijkt dat het gemeentelijk grondbedrijf één fiscale onderneming is. Dit betekent dat positieve grondexploitaties kunnen worden verrekend met negatieve grondexploitaties. De SVLO heeft eveneens een QuickScan gepubliceerd, waarmee beoordeeld kan worden of het grondbedrijf een fiscaal winstoogmerk heeft. Dit is van belang omdat er dan belastingplicht ontstaat en daarmee de verplichting een openingsbalans op te stellen. De waarde van een grondexploitatie kan worden berekend op basis van de discounted cash flow, rekening houdend met de contante waarde van alle toekomstige kasstromen. Het fiscale resultaat van het grondbedrijf wordt eveneens beïnvloed door de toerekenbare rentekosten. U heeft de BBV wijzigingen ten aanzien van de grondexploitaties nog niet kunnen verwerken in de begroting Deze worden in de eerste bestuursrapportage en vervolgens in de jaarrekening 2016 verwerkt. Samenwerkingsverbanden Lagere overheden kiezen vaak voor samenwerking omdat dit leidt tot meer efficiëntie. Er is een vrijstelling voor samenwerkingsverbanden opgenomen in de wet modernisering Vpb. De activiteiten die gemeenten verrichten in het kader van de Jeugdwet, Participatiewet, WMO en schuldhulpverlening worden veelal in samenwerking verricht. Dit kan onder meer in de vorm van een gemeenschappelijke regeling. Het samenwerkingsverband dient te worden beoordeeld op belastingplicht. Het is van belang dat subsidies in beginsel ook worden meegenomen in de berekening van het fiscale resultaat. Als in de subsidievoorwaarden wordt vastgelegd dat eventuele overschotten moeten worden terugbetaald is geen sprake van een winststreven. Afhankelijk van de vorm waarin samenwerking plaats vindt kan gebruik worden gemaakt van de samenwerkingsvrijstelling. P 8 vrijdag 8 juli 2016 De gemeenschappelijke regeling zal in veel gevallen voldoen aan de samenwerkingsvrijstelling dit is echter niet het geval als het enkel gaat om een kostendelingsovereenkomst. Het is van belang dat het gaat om reële samenwerking. Ook dienstverleningsovereenkomsten kwalificeren niet als samenwerking. De kostendekkende detachering van personeel aan andere gemeenten kan daarom onder omstandigheden aangemerkt worden als belastingplichtige activiteit. Commerciële dienstverlening aan derden zal over het algemeen in de belaste sfeer vallen.

9 3. TOP 3 AANDACHTSPUNTEN VOOR INVOERING KENGETALLEN Invoering kengetallen in het jaarverslag Met ingang van de begroting 2016 en de jaarstukken vanaf 2015 dient uw gemeente enkele kengetallen op te nemen in de paragraaf betreffende het weerstandsvermogen en risicobeheersing. Voor het jaarverslag 2015 heeft u in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing (paragraaf 2) de verplichte kengetallen in overeenstemming met gewijzigde BBV opgenomen. Een deel van deze kengetallen is gebaseerd op balansposities. De kengetallen geven op eenvoudige wijze inzicht over de financiële positie van de gemeente Heusden. Hoe de kengetallen berekend moeten worden, is bij ministeriële regeling vastgelegd. De invoering van de set van vijf kengetallen is voornamelijk bedoeld om de financiële positie voor raadsleden inzichtelijker te maken. Wij merken op dat de uitkomst van de kengetallen enkel een indruk geven van specifieke onderdelen van de financiële positie van uw gemeente. Aspecten als het weerstandstandsvermogen en de financiële positie in meerjarig kader worden niet in een kengetal uitgedrukt. Deze zijn voor de beoordeling van de totale financiële positie uiteraard ook belangrijk. P 9 vrijdag 8 juli 2016

10 4. UW FINANCIËLE POSITIE 4.1 RESULTAAT 2015 GEREALISEERDE RESULTAAT 2015 BEDRAAGT 0,3 MILJOEN NADELIG Onze analyse van uw resultaat Het feitelijke saldo van baten en lasten in een jaar wordt weergegeven als het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten. Daarnaast kent de gemeente ook het gerealiseerde resultaat. Dit is het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten plus of min de tussentijdse resultaatbestemmingen. Deze bestemmingen bestaan uit in de loop van het jaar gedane onttrekkingen uit reserves minus de tussentijdse stortingen in reserves. De stortingen in dan wel onttrekkingen aan reserves vinden plaats op basis van door u genomen besluiten. Het gerealiseerde resultaat is dus mede het gevolg van de politieke besluitvorming. Concreet betekent dit voor uw gemeente het volgende: Overzicht van baten en lasten Realisatie 2014 Begroot 2015 vóór wijziging Begroot 2015 ná wijziging Realisatie 2015 Verschil begroot 2015 ná wijziging met realisatie 2015 (alle bedragen * 1.000,-) Baten Lasten Gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten -/ / Stortingen in reserves (lasten) /- 894 Onttrekkingen aan reserves (baten) / Gerealiseerde resultaat -/ / / / P 10 vrijdag 8 juli 2016

11 4.1 RESULTAAT 2015 BELANGRIJKSTE AFWIJKINGEN IN HET RESULTAAT 2015 OP 8 PROGRAMMA S Het gerealiseerde resultaat (na resultaatbestemming) over 2015 bedraagt 0,3 miljoen nadelig. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. De exploitatie over 2015 laat een voordelig gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten (voor resultaatbestemming) ad 1,4 miljoen zien (begroot 3,3 miljoen nadelig ). Dit is een voordeel van afgerond 4,7 miljoen. Deze voordelen zijn op diverse programma s gerealiseerd. De belangrijkste afwijkingen van de begroting na wijziging worden veroorzaakt door de programma s: Programma Afwijking (* 1.000,-) Programma 4. Verkeer en vervoer 774 Programma 5. Gebouwenbeheer en eigendommen -/ Programma 6. Economische zaken 516 Programma 10. Beheer groen en vesting Heusden 576 Programma 12. Zorg en welzijn Programma 13. Milieu en afval 463 Programma 14. Bouwen en wonen -/- 674 Programma 15. Financiering en belastingen exclusief reserves (980) Overige 947 Totaal Voor een nader gedetailleerd inzicht van de gerealiseerde afwijkingen ten opzichte van de begroting na wijziging en de verklarende toelichting hierop verwijzen wij u voorts naar de toelichtingen per programma, onderdeel Toelichting begroot na wijziging versus realisatie 2015, zoals opgenomen in hoofdstuk 3.3 als onderdeel van de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening Ook is in dit hoofdstuk van de jaarrekening overzichtelijk aangegeven welke baten en lasten als incidenteel zijn aan te merken. P 11 vrijdag 8 juli 2016

12 4.2 UW FINANCIËLE POSITIE VERGELEKEN Ratio weerstandsvermogen Solvabiliteitsratio 2,00 Gemid. NL* 32% 1,50 Begr % 1,00 Begr % 0,50 JR % - 1,21 1,44 0,99 1,52 JR 2014 JR 2015 Begr Begr JR % 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Gemid. NL* Begr Begr JR 2015 JR 2014 Netto schuldquote (incl. uitgeleende gelden) 63% 148% 165% 157% 170% 0% 50% 100% 150% 200% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Ratio grondexploitatie 93% JR % 105% 103% JR 2015 Begr Begr % Gemid. NL* * De bron voor de gemiddelden in Nederland is het dashboard op P 12 vrijdag 8 juli 2016

13 4.3 TOELICHTING OP UW FINANCIËLE POSITIE TOELICHTING RATIO S Meer zicht op toekomstbestendigheid gewenst Voor uw meerjarige financiële positie is een structureel sluitende begroting noodzakelijk. Gemeenten willen zich onderling vergelijken maar dat was tot op heden niet mogelijk door het ontbreken van een standaard-definitie of een set van financiële kengetallen. Gezien het belang van toekomstbestendigheid van gemeenten, een grotere druk op doelmatigheid de ontwikkeling van financiële producten, meer verbonden partijen, meer taken zoals bijvoorbeeld in het sociaal domein is het belang van inzicht in de financiële positie toegenomen. Het BBV schrijft voor dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen. De invoering van de set van vijf kengetallen is voornamelijk bedoeld om de financiële positie voor uw raadsleden inzichtelijker te maken. De ratio s op de vorige pagina lichten wij hieronder kort toe. Voor nadere details verwijzen wij naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in uw jaarstukken Volledigheidshalve merken wij hierbij op dat deze cijfers niet aan accountantscontrole of een beoordelingsopdracht zijn onderworpen. Ratio weerstandsvermogen Onze analyse van uw weerstandsvermogen komt verder op in dit hoofdstuk uitgebreid aan bod. Solvabiliteitsratio Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen ten opzichte van het totale vermogen. Deze indicator geeft inzicht in de mate waarin de gemeente Heusden in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen. Dit kengetal vertoont in 2015 (10%) een lichte daling ten opzichte van 2014 (11%). Ten opzichte van de begroting 2015 (26%) en 2016 (19%) is de werkelijke solvabiliteit fors lager. Tevens is de solvabiliteit lager dan het gemiddelde in Nederland (32%). Dit is het gevolg van de hoge schuldpositie ad 147 miljoen. Volledigheidshalve melden we dat deze hoge schuldpositie in het verleden is opgebouwd ter financiering van de omvangrijke grondpositie. P 13 vrijdag 8 juli 2016

14 4.3 TOELICHTING OP UW FINANCIËLE POSITIE TOELICHTING RATIO S Netto schuldquote (inclusief uitgeleende gelden) Zoals hiervoor is beschreven is er sprake van een forse leningportefeuille ter financiering van de omvangrijke grondpositie. Derhalve is er sprake van een hoge nettoschuld quote (2015: 157%). Er is sprake van een lichte stijging ten opzichte van 2014 (148%). Dit is het gevolg van een daling in de vorderingen maar ook een daling van de inkomsten. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. De netto schuldquote wordt berekend inclusief doorgeleende gelden door de som van de leningen en schulden te nemen en daar de vorderingen, uitgezette gelden en liquide middelen op in mindering te brengen. Het saldo wordt uitgedrukt in een percentage van de totale baten voor mutaties reserves. Ratio grondexploitatie Hierin wordt informatie gegeven over de waarde van de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uitgedrukt in een percentage. Dit kengetal geeft een indruk van de financiële impact van de grondexploitatie op de financiële huishouding van de gemeente Heusden. Ten opzichte van 2014 (93%) vertoont dit kengetal in 2015 (101%) een stijgende trend. Uit de begroting blijkt een ratio van 105%. De stijging ten opzichte van 2014 wordt veroorzaakt door zowel een stijging in de waardes van de grondexploitaties als door een daling van de baten voor mutaties reserves. In vergelijking met het gemiddelde in Nederland (24%) heeft de grondexploitatie in uw gemeente een flink hogere impact op uw financiële huishouding. Hierna gaan wij in dit hoofdstuk nader in op de financiële positie van de gemeente Heusden. P 14 vrijdag 8 juli 2016

15 4.3 TOELICHTING OP UW FINANCIËLE POSITIE ONZE ROL IN RELATIE TOT HET WEERSTANDSVERMOGEN DE VERMOGENSPOSITIE VAN UW GEMEENTE IS LICHT VERBETERD Onze rol in relatie tot het weerstandsvermogen De analyse van het weerstandsvermogen is een onderdeel van het jaarverslag (paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing). Vanuit onze controlerende rol stellen wij enkel vast te stellen of het jaarverslag (en dus deze paragraaf) niet strijdig is met de jaarrekening. Omdat de omvang en inschatting van het weerstandsvermogen voor de continuïteit en toekomst van de gemeente van groot belang is besteden wij (vanuit onze natuurlijke adviesfunctie) in dit accountantsverslag hier uitgebreid aandacht aan. Onze analyse van uw vermogen In het BBV wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening te lopen. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen worden gemuteerd. Uit de jaarrekening 2015 blijkt dat het eigen vermogen van uw gemeente licht is verbeterd, met name door het lagere negatieve resultaat in De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten bedraagt circa 1,4 miljoen voordelig. Per saldo is tussentijds circa 1,7 miljoen aan de reserves toegevoegd zodat het uiteindelijk gerealiseerde resultaat over 2015 circa 0,3 miljoen nadelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. In het hierna volgende overzicht hebben wij de ontwikkeling van het eigen vermogen en de mutaties in de reserves schematisch weergegeven. Volledigheidshalve melden we dat de gemeentelijke nota reserves en voorzieningen in 2016 zal worden geactualiseerd. (alle bedragen * 1.000,-) Eigen vermogen per 1 januari Tussentijdse resultaatbestemming -/ Gerealiseerde resultaat -/ /- 337 Totaal ( saldo van baten en lasten ) -/ Rechtstreekse vermogensmutatie -/ Eigen vermogen per 31 december De omvang van het eigen vermogen bedraagt ultimo % van het balanstotaal (ultimo 2014: 10%). P 15 vrijdag 8 juli 2016

16 4.3 TOELICHTING OP UW FINANCIËLE POSITIE ONTWIKKELING VAN UW WEERSTANDSVERMOGEN Onze analyse van uw weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit vanwege ingeschatte risico s. De beschikbare weerstandscapaciteit van uw gemeente bedraagt 12,4 miljoen en is ten opzichte van 2014 ( 11,9 miljoen) nagenoeg gelijk gebleven. Voor de samenstelling van de beschikbare weerstandscapaciteit en een gedetailleerde toelichting hierop verwijzen wij u naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing (paragraaf 2 van uw jaarverslag). De inventarisatie van risico s die in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing is opgenomen geeft een indicatie van de financiële omvang van de belangrijkste (specifieke) risico s inclusief een kans inschatting van het voordoen van het geïdentificeerde risico om zo de benodigde weerstandscapaciteit te bepalen. Daarbij wordt een doorlopend inzicht gegeven in de grootste risico s (qua financiële impact en kans) voor uw gemeente. De ratio weerstandsvermogen (beschikbare weerstandscapaciteit/benodigde weerstandscapaciteit) is verbeterd. De ratio weerstandsvermogen ultimo 2015 is 1,44, ten opzichte van een ratio weerstandsvermogen ultimo 2014 van 1,21. Op basis van de paragraaf weerstandsvermogen kan worden geconcludeerd dat de gemeente Heusden over voldoende weerstandscapaciteit beschikt. Overigens merken wij hierbij op dat deze cijfers niet aan accountantscontrole of een beoordelingsopdracht zijn onderworpen. Wij adviseren u de komende jaren deze ratio adequaat en periodiek te monitoren doordat de ontwikkelingen (denk aan de Vpb-plicht) die op uw gemeente afkomen en de daarbij behorende (financiële) onzekerheden een grote impact kunnen hebben op de ratio aan weerstandsvermogen. Voor meer gedetailleerde informatie over uw weerstandspositie verwijzen wij naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Hierbij merken wij aanvullend op dat uw gemeente in deze paragraaf op een transparante en toereikende wijze inzicht geeft in het weerstandsvermogen en het systeem van risicobeheersing. P 16 vrijdag 8 juli 2016

17 5. DE UITKOMSTEN VAN ONZE JAARREKENINGCONTROLE 5.1 REIKWIJDTE EN GEHANTEERDE TOLERANTIES DE REIKWIJDTE VAN ONZE CONTROLE ACHTEN WIJ VOLDOENDE De reikwijdte van onze controle Met de opdrachtbevestiging heeft u ons opdracht gegeven tot het controleren van de jaarrekening De reikwijdte van onze controle staat omschreven in de opdrachtbevestiging. Er is gedurende het verloop van de controle op geen enkele wijze sprake geweest van een beperking in de reikwijdte van onze controle. Naast de opdrachtbevestiging zijn bepalend voor onze controle: Het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado). Uw verordening controle op het financieel beheer en op de inrichting van de financiële organisatie van de gemeente Heusden (controleverordening op grond van artikel 213 van de Gemeentewet). Het door de gemeenteraad vastgestelde normenkader d.d Tijdens de uitvoering van de controleplanning hebben zich geen wijzigingen van materieel belang in de reikwijdte voorgedaan. Wij achten de reikwijdte van onze controle voor 2015 voldoende voor de doelstelling van onze controle. Een toelichting op de reikwijdte van onze controle 2015 is opgenomen in bijlage C van dit verslag. GEHANTEERDE TOLERANTIES Goedkeurings- en rapportagetolerantie Wij hebben de jaarrekeningcontrole 2015 uitgevoerd met inachtneming van de volgende toleranties, zoals opgenomen in de door u vastgestelde controleverordening en uw controleprotocol. Goedkeuringstoleranties Fouten 1% van het totaal van de lasten inclusief dotaties reserves Onzekerheden 3% van het totaal van de lasten inclusief dotaties reserves Rapportagetoleranties De rapportagetolerantie voor gesignaleerde individuele fouten en onzekerheden is conform uw controleprotocol vastgesteld op de bedragen van de goedkeuringstolerantie. Onze controle richt zich tevens op de getrouwheid en rechtmatigheid van de informatie in de SiSa-bijlage van de jaarrekening. Voor SiSa gelden specifiek voorgeschreven rapporteringstoleranties die veelal lager zijn dan uw rapporteringstolerantie. Wij passen deze voorgeschreven SiSa-toleranties eveneens op correcte wijze toe. Wij hebben geen fouten ten aanzien van de rechtmatigheid geconstateerd in de definitieve jaarstukken die de rapportagetolerantie overschrijden. Het (verplichte) overzicht van controleverschillen treft u aan in hoofdstuk 2.2 van dit accountantsverslag. P 17 vrijdag 8 juli 2016

18 5.2 SOCIAAL DOMEIN Controle persoonsgebonden budgetten Met ingang van 2015 is uw gemeente verantwoordelijk voor uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten (PGB s) voor de Wmo en de Jeugdwet. Uitvoering hiervan vindt (verplicht) plaats door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Uw gemeente verstrekt de beschikkingen PGB en is verantwoordelijk voor een adequate cliëntregistratie. AANLOOP PROBLEMEN TEN AANZIEN VAN PGB S 2015 was een transitiejaar met de nodige aanloopproblemen Als gevolg van het transitiejaar zijn aanloopproblemen gesignaleerd bij de uitvoering van de PGB voor Het accent heeft daarbij gelegen op het continueren van de zorg voor de burger en minder op het organiseren van de controle op en het afleggen van verantwoording. De aanloopproblemen zijn divers van aard en hebben onder meer betrekking op: De achterstanden in de verwerking en totstandkoming van beschikkingen Onjuiste aanlevering van facturen of zorgovereenkomsten De autorisatie voor geleverde prestaties door budgethouders Achterstanden in uit te voeren controles door de SVB en een verminderd controleregime in opdracht van het ministerie van VWS. AFKEURENDE CONTROLEVERKLARING SVB Uitkomsten accountantscontrole SVB: afkeurend oordeel Door de aanloopproblemen is ook de accountantscontrole van de PGB s vertraagd. Op 10 juni jl. is door de accountant van de SVB een afkeurende controleverklaring afgegeven bij de verantwoording Wmo en bij de verantwoording Jeugdwet. Voor het onderdeel WMO is sprake van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout van 14,5% en een getrouwheidsfout van 4,5% Voor het onderdeel Jeugd is eveneens sprake van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout van 39,4% en een getrouwheidsfout van 17,6% De meest voorkomende getrouwheid en rechtmatigheidsfouten die de accountant van de SVB daarbij rapporteert zijn: Burgerservicenummer (BSN) ontbreekt of is incorrect overgenomen Type wet is niet of onjuist vermeld Er is sprake van ontbrekende of strijdige informatie in de zorgovereenkomst Aantal gedeclareerde kilometers is hoger dan kortste afstand De originele factuur wijkt af van digitale declaratie of de factuur is niet nagestuurd De uitbetaling wijkt af van de factuur of de digitale declaratie Het uurtarief dat is gedeclareerd is hoger/lager dan dat op de zorgovereenkomst. P 18 vrijdag 8 juli 2016

19 5.2 SOCIAAL DOMEIN INDIVIDUELE DOORVERTALING VAN BEVINDINGEN NAAR UW GEMEENTE IS NIET MOGELIJK GEBLEKEN. Hoe hebben wij de uitkomsten van de SVB controle gewogen voor uw gemeente? We hebben de werkzaamheden van de accountant van de SVB beoordeeld en zijn daarbij tot de conclusie gekomen dat we uitkomsten van deze werkzaamheden niet één op één kunnen doorvertalen naar uw gemeente om de volgende redenen: Door de SVB accountant zijn fouten geconstateerd ten aanzien van getrouwheid en rechtmatigheid. De toerekening van deze fouten naar uw gemeente is niet te herleiden. Daarmee is onzeker welk deel van de totale fouten toegerekend moet worden naar de gemeente. Er is daarnaast sprake van verschillen in materialiteit en diepgang van de controle van de SVB (deze toetst landelijk per wet) en individuele gemeenten. De door de Auditdienst SVB gecertificeerde verantwoording gaat over de verrichte betalingen in 2015, dus op kasbasis. Dit matcht niet met het stelsel van baten en lasten wat door uw gemeente wordt gehanteerd. De accountant van de SVB heeft daarnaast niet de opdracht gekregen om te toetsen of voor de zorgkosten de prestaties ook geleverd zijn. Bij uw gemeente was het over 2015 eveneens nog onvoldoende mogelijk om zelf hierop een controle uit te voeren (informatie over facturen, informatie over levering zorg van PGB genieters). Hierdoor is er over 2015 nog onvoldoende relevante controle-informatie te verkrijgen en daarmee blijft sprake van een onzekerheid voor de PGB verstrekkingen. Deze onzekerheid bestaat uit lasten verantwoord in de jaarrekening bij het programma Zorg en welzijn. Een bedrag van circa 1,4 miljoen is daarom voor onze evaluatie meegenomen als onzekerheid. Wat betekent dit voor 2016? De geconstateerde bevindingen over boekjaar 2015 zullen mogelijk ook doorwerken naar Hoe dit dan doorwerkt en welke financieel effect dit heeft is op dit moment nog onvoldoende duidelijk. Graag gaan we met u in overleg om te kijken hoe de interne beheersing vanuit de kant van de gemeente verder vorm kan krijgen. GEEN CONTROLE OP PRESTATIELVERING BIJ ZORG IN NATURA Controle zorg in natura In de jaarrekening zijn bij het programma Zorg en welzijn lasten verantwoord van die samenhangen met zorg in natura op grond van de Jeugdwet en/of de Wet maatschappelijke ondersteuning. De gemeente Heusden heeft over 2015 in onvoldoende mate geschikte controle-informatie verkregen waaruit blijkt dat voor deze lasten de zorgprestaties zijn geleverd. Daarmee bestaat een onzekerheid omtrent de getrouwheid en rechtmatigheid van deze lasten. P 19 vrijdag 8 juli 2016

20 5.2 SOCIAAL DOMEIN AFWIJKINGEN BIJ PRODUCTIE- VERANTWOORDINGEN FOUT BIJ DE EIGEN BIJDRAGEN CAK Productieverantwoordingen versus lasten in de jaarrekening In de jaarrekening zijn bij het programma Zorg en welzijn lasten verantwoord die samenhangen met zorg in natura op grond van de Jeugdwet en/of de Wet maatschappelijke ondersteuning. Deze lasten wijken af van de onderliggende productieverantwoordingen. De productieverantwoordingen zijn voor lager en voor hoger dan de lasten in de jaarrekening. Daarmee bestaat een fout ad omtrent de getrouwheid en rechtmatigheid van deze lasten. Eigen bijdragen CAK In de jaarrekening zijn bij het programma Zorg en welzijn baten verantwoord van Uit de meest recente specificatie van CAK bedragen de eigen bijdragen over boekjaar Daarmee bestaat een fout ad omtrent de getrouwheid en rechtmatigheid van deze baten. Conclusie Als gevolg van bovenstaande bevindingen hebben wij onvoldoende c.q. geschikte controle-informatie kunnen verkrijgen omtrent deze posten. Wij hebben geconcludeerd dat de mogelijke effecten van deze aangelegenheden van materieel belang zijn voor de jaarrekening maar niet van diepgaande invloed. P 20 vrijdag 8 juli 2016

21 5.3 JAARVERSLAG EN GRONDSLAGEN JAARREKENING HET JAARVERSLAG IS VERENIGBAAR MET DE JAARREKENING Jaarverslag De jaarstukken 2015 van uw gemeente bestaan uit: Het jaarverslag 2015 (programmaverantwoording en verplichte paragrafen). De jaarrekening 2015 (balans met toelichting, overzicht van baten en lasten in de jaarrekening met toelichting inclusief SiSa-bijlage). In het onderdeel programmaverantwoording van het jaarverslag dient informatie opgenomen te worden over: wat hebben we gedaan, wat hebben we bereikt en wat heeft het gekost? De programmaverantwoording vormt samen met de verplicht voorgeschreven paragrafen (zoals weerstandsvermogen, bedrijfsvoering, etc.) het jaarverslag. Beide onderdelen vallen niet (expliciet) onder de controle van de jaarrekening. Het primaire object van de accountantscontrole (op grond van artikel 213 van de Gemeentewet) is de jaarrekening (de balans met toelichting en het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening met toelichting). De inhoud van het jaarverslag (programmaverantwoording en paragrafen) hebben wij marginaal getoetst. Deze toetsing blijft beperkt tot het signaleren van mogelijke tegenstrijdigheden tussen het jaarverslag en de jaarrekening. De accountantscontrole omvat daarom geen oordeel over de inhoudelijke juistheid en volledigheid van de informatieverstrekking opgenomen in de programmaverantwoording en de verplichte paragrafen. Bij onze controle hebben wij geen tegenstrijdigheden tussen het jaarverslag en de jaarrekening geconstateerd. Het jaarverslag en de jaarrekening zijn goed met elkaar verenigbaar. DE GRONDSLAGEN VAN DE JAARREKENING 2015 ZIJN AANVAARDBAAR Evaluatie met betrekking tot significante verslaggevingsaspecten De belangrijkste verslaggevingsgrondslagen van uw gemeente zijn uiteengezet in de grondslagen van de jaarrekening In 2015 zijn er geen wijzigingen geweest in toegepaste verslaggevingsgrondslagen die een aanzienlijke invloed hebben op de baten en lasten of de financiële positie van uw gemeente. Significante verslaggevingsgrondslagen en toepassing hiervan zijn belangrijk voor de presentatie van de financiële positie van uw gemeente en de baten en lasten in de jaarrekening. Daarnaast vereisen zij van het college en het management dat zij een oordeel vormen ten aanzien van soms moeilijke, subjectieve en complexe posities vaak vanwege de noodzaak om inschattingen te moeten maken over het effect van zaken die inherent onzeker zijn. Wij hebben het door het college en het management toegepaste proces met betrekking tot significante verslaggevingsaspecten geëvalueerd en hebben gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd. P 21 vrijdag 8 juli 2016

22 5.4 WETTELIJKE VERSLAGGEVINGSREGELS (BBV) HET BBV WORDT NAGELEEFD Bevindingen ten aanzien van naleving van de wettelijke verslaggevingsregels (BBV) Het BBV is medio 2015 beperkt aangepast. Wij hebben vastgesteld dat uw gemeente de wettelijke verslagleggingsregels (BBV) heeft nageleefd. P 22 vrijdag 8 juli 2016

23 5.5 ACTUALISATIE EN BIJSTELLING GRONDEXPLOITATIES ACTUALISATIE EN BIJSTELLING GRONDEXPLOITATIES Actualisatie en bijstelling grondexploitaties De veruit grootste balanspost met betrekking tot onderhanden projecten betreft de voorraden (grondexploitatie). Door de invloed van de parameters (zoals kostenstijgingen, fasering, druk op verkoopprijzen, rente-effecten) die bepalend zijn voor de in de toekomst te realiseren opbrengsten hebben wij bij onze controle de grondexploitaties diepgaand gecontroleerd. De economische crisis heeft immers (nog steeds) grote invloed op de resultaten van (gemeentelijke) grondexploitaties. De risico's voor de grondexploitaties zijn in essentie terug te brengen tot drie P s: Planning: is de tijdsplanning van de projecten afgestemd op de (on)mogelijkheden in de markt. Immers, de marktbehoefte bepaalt welke projecten op welk moment te realiseren zijn. Programmering: in de afgelopen jaren hebben economische ontwikkelingen geleid tot belangrijke wijzigingen in vooral de woningbehoefte. Is er een kritische analyse van de mix van woningen (huur, koop, vrije kavel appartementen, etc.) in de projecten in relatie tot de huidige marktvraag in de gemeente? Prijs: inherent gevolg van de economische crisis is dat de verkoopprijzen van woningen en dus van grond onder druk staan. Is afgewogen welke prijzen kunnen worden gehandhaafd, rekening houdend met het risico dat gronden later of in het geheel niet worden afgenomen? Deze drie P s zijn tijdens de jaarrekeningcontrole besproken met uw medewerkers. Tijdens deze gesprekken zijn de uitgangspunten gechallenged. De grondexploitaties zijn met deze uitgangspunten per 31 december 2015 geactualiseerd en waar nodig zijn de verwachtingen bijgesteld waarmee tevens is beoordeeld of de niet in exploitatie genomen gronden en het onderhanden werk in de jaarrekening op een juiste wijze zijn gewaardeerd en of er mogelijk een (aanvullende) verliesvoorziening moet worden getroffen. VOORZIENING BEDRAAGT ULTIMO 2015: 20,1 MILJOEN. Ontwikkeling resultaat en boekwaarde Ultimo 2015 bedraagt de voorziening grondexploitaties 20,1 miljoen waarvan 18,5 miljoen betrekking heeft op in exploitatie genomen bouwgronden. Het resterende deel ( 1,6 miljoen) van de voorziening heeft betrekking op niet in exploitatie genomen bouwgronden. Ten opzichte van 2014 is de totale voorziening met 1,4 miljoen afgenomen. Deze afname is met name veroorzaakt doordat twee complexen zijn afgesloten. De voorziening is bedoeld om de naar verwachting niet meer met verkopen goed te maken kosten te dekken. Voor een nadere onderbouwing van de hoogte van de voorziening verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid (hoofdstuk 2.7 van het jaarverslag) en de toelichting op de balansposten Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie en Niet in exploitatie genomen bouwgronden (hoofdstuk 3.2 van de jaarrekening). Een overzicht van de ontwikkeling in boekwaarden van de grondexploitaties treft u op de volgende pagina aan. P 23 vrijdag 8 juli 2016

24 5.5 ACTUALISATIE EN BIJSTELLING GRONDEXPLOITATIES TOTALE NETTO BOEKWAARDE GRONDEXPLOITATIES TOEGENOMEN MET 4,9 MILJOEN TOT 92,8 MILJOEN 100 Ontwikkeling netto boekwaarde grondexploitaties (x 1 miljoen) 87, , ,2 55, ,5 12,7 16,0 20,0 NIEGG BIE - Woningbouw BIE - Bedrijfsterreinen - 16,6 BIE - Poort van Heusden Totaal Uit bovenstaand overzicht blijkt dat er in 2015 een verschuiving heeft plaatsgevonden van de niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) naar de bouwgronden in exploitatie (BIE). Met raadsbesluit van 22 december 2015 zijn de exploitatieopzetten voor de volgende bouwgrondexploitaties vastgesteld: - Victoria - De Gorsen - De Grassen - Het Hoog II - Poort van Heusden Onder de verslaggevingsvoorschriften die tot en met boekjaar 2015 gelden, is deze overheveling toegestaan. Voorwaarde daarvoor is namelijk dat er een door de raad vastgestelde grondexploitatie is. Wij merken hierbij wel op dat de definitie voor bouwgronden in exploitatie met ingang van boekjaar 2016 is aangescherpt. Deze aanscherping is bedoeld om gronden niet te vroeg over te hevelen en daardoor het activeren van plan- en ontwikkelingskosten op de bouwgrondexploitaties te beperken. P 24 vrijdag 8 juli 2016

25 5.5 ACTUALISATIE EN BIJSTELLING GRONDEXPLOITATIES WIJ ACHTEN DE WAARDERING AANVAARDBAAR EN VINDEN DE VERONDERSTELLINGEN REDELIJK Onze bevindingen ten aanzien van de gehanteerde uitgangspunten en veronderstellingen Bij onze beoordeling van de door uw gemeente gehanteerde veronderstellingen voor actualisatie van de grondexploitaties hebben wij het volgende in overweging genomen: Of de afzonderlijke veronderstellingen redelijk lijken. Of de veronderstellingen onderling afhankelijk en intern consistent zijn. Of de veronderstellingen redelijk lijken wanneer ze collectief of in samenhang met andere veronderstellingen worden beschouwd. Of de veronderstellingen in de markt de waarneembare veronderstellingen op passende wijze weerspiegelen, met andere woorden is er consistentie met de algemene economische omgeving en de economische omstandigheden in/bij uw gemeente. Of de veronderstellingen aansluiten op de (vastgestelde) plannen (besluiten) van de uw raad. Of de veronderstellingen consistent zijn met de ervaringscijfers van uw gemeente (met andere woorden is historische informatie representatief voor toekomstige situaties). Naar onze mening is de waardering van de gronden op een zorgvuldige wijze tot stand gekomen. Wij hebben vastgesteld dat de uitgangspunten en veronderstellingen redelijk zijn tegen de achtergrond van de werkelijke uitkomsten in voorafgaande verslagperiodes, de huidige economische ontwikkelingen niet strijdig zijn met voornemens van uw raad of het college en de directie. Op grond van onze gesprekken en de door ons gecontroleerde documentatie stellen wij vast dat de uitkomsten van de (herziene) grondexploitaties voldoende toereikend tot stand zijn gekomen. De relatief grote financiële omvang van de grondportefeuille, de daarbij nog te maken kosten en nog te realiseren opbrengsten maken uw gemeente gevoelig voor de huidige marktontwikkelingen. Wij adviseren u om de frequentie van het actualiseren van de grondexploitatieberekeningen gezien de economische omstandigheden op het huidige niveau te handhaven en de resultaatverwachtingen van de grondexploitaties nauwlettend te blijven monitoren, gekoppeld aan toekomstige besluitvorming. P 25 vrijdag 8 juli 2016

26 5.6 SCHATTINGSPROCESSEN BINNEN DE JAARREKENING DE KWALITEIT VAN DE ONDERBOUWINGEN EN INSCHATTINGEN BIJ HET OPSTELLEN VAN DE JAARREKENING Veronderstellingen en schattingen van het management en het college Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor het maken van schattingen bij het opmaken van de jaarrekening. Als accountant beoordelen wij deze door het college gemaakte schattingen. Onderstaand hebben wij een beschouwing ten aanzien van de belangrijkste schattingen opgenomen. Voorzieningen Uw gemeente heeft voorzieningen gevormd voor verliezen, risico s of verplichtingen die hun oorsprong vinden in het huidige boekjaar of eerdere boekjaren, maar waarvan de (verwachte) uitgaven in de toekomst liggen. Deze voorzieningen bedragen ultimo 2015 in totaal 1,0 miljoen (2014: 0,5 miljoen). Binnen de voorzieningen maakt u conform het BBV in de toelichting op de balans (hoofdstuk 3.2 in de jaarrekening) onderscheid naar onderstaande voorzieningen: Voorzieningen voor verplichtingen en verliezen (2015: ); Voorzieningen ter egalisering van kosten ( groot onderhoud ) (2015: 0); Voorzieningen voor van derden verkregen middelen die specifiek besteed moeten worden (2015: ). Vooral de voorzieningen voor verplichtingen en verliezen en de voorzieningen ter egalisering van kosten zijn naar hun aard gebaseerd op veronderstellingen en schattingen van het management en het college. Zij schatten op basis van hun kennis van de gemeente en haar omgeving in wat het effect van de te voorziene risico s, verplichtingen en kosten zullen zijn in de komende jaren en wat de omvang van de voorziening moet zijn. Omdat schattingen per definitie subjectief zijn, besteden wij als uw accountant nadrukkelijk aandacht aan de onderbouwing en redelijkheid van de aannames van het college en het management. Wij hebben als onderdeel van onze controle daarom de volgende werkzaamheden uitgevoerd: Wij hebben uitvoerige gesprekken met het management gevoerd over de aard van de risico s en de verwachtingen over de ontwikkelingen in de komende jaren; Wij hebben de toereikendheid van de voorzieningen beoordeeld. Wij zijn van mening dat de gemeente Heusden adequate voorzieningen treft voor risico s en verplichtingen die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. P 26 vrijdag 8 juli 2016

27 5.6 SCHATTINGSPROCESSEN BINNEN DE JAARREKENING Bouwgrondexploitaties (BIE) Ten behoeve van uw jaarrekening 2015 heeft een gedetailleerde herijking plaatsgevonden waarbij is nagegaan in hoeverre de gehanteerde uitgangspunten realistisch zijn. Wij constateren dat de schattingen binnen de grondexploitaties van de gemeente Heusden op een grondige wijze tot stand komen. Dit neemt niet weg dat een aantal exploitaties specifieke risico s hebben zoals met name de daadwerkelijke afzet van grond welke een onzekere factor vormt in deze tijd. De hieronder vermelde boekwaarden betreffen de netto boekwaarden. Een eventuele voorziening is hierop al in mindering gebracht. WONINGBOUW: VOORNAAMSTE RISICO IS REALISATIE RANDWEG VLIJMEN PROVINCIALE AFSPRAKEN TEN AANZIEN VAN BEDRIJFSLOCATIES UITGESTELD FIETSPAD TUINBOUWWEG TEN LASTE VAN HET HOOG I Woningbouw 55,7 miljoen Het grootste deel van de boekwaarde komt voor rekening van bouwgrondexploitaties Geerpark en De Grassen, respectievelijk 11 en 34,8 miljoen. Bij deze plannen is het van belang dat vraag en aanbod in balans zijn. Door de gemeente Heusden is daarom een afstemming gemaakt tussen de vraag naar woningen (op basis van provinciale prognoses) en het aanbod vanuit de verschillende woningbouwplannen. Hieruit blijkt dat de woningbouwplanning past binnen de prognoses. Het voornaamste risico ten aanzien van de ontwikkelingen betreft naar onze mening de besluitvorming rondom de randweg Vlijmen. Dit is namelijk een voorwaarde voor volledige ontwikkeling van De Grassen. Vooralsnog zijn er geen indicaties dat dit risico zich daadwerkelijk zal voordoen. Bedrijfsterreinen 20,0 miljoen Het Hoog I ( 7,0 miljoen), het Hoog II ( 5,2 miljoen) en Metal Valley ( 6,8 miljoen) zijn de projecten met de grootste boekwaarden. Voorbedrijfsterrein het Hoog II is een voorziening getroffen van 3,7 miljoen. Op het Hoog I en Metal Valley worden positieve resultaten verwacht van 1,2 miljoen per project. Door de gemeente Heusden is ook voor de bedrijfsterreinen een analyse gemaakt tussen vraag en aanbod. Hieruit blijkt dat beiden met elkaar in evenwicht zijn. Hierbij plaatsen we wel de kanttekening dat de provinciale afspraken over de ontwikkellocaties nog niet rond zijn. Bijstelling van de prognoses en de verdeling van de ontwikkelruimte kan betekenen dat voor het Hoog II een aanvullende voorziening getroffen moet worden en/of dat de resultaten op de andere projecten minder positief worden. Wij adviseren de gemeente Heusden om de behoefte aan bedrijfsterreinen actief te monitoren en hierover tijdig te communiceren richting de gemeenteraad. In de exploitatieopzet van het Hoog I is een kostenpost ingerekend van 1,9 miljoen voor de aanleg van het fietspad langs de Tuinbouwweg. Kosten worden in de exploitatieopzet opgenomen indien er een causale relatie is met de ontwikkeling van de grondexploitatie. Tevens spelen hierbij de begrippen proportionaliteit en profijtbeginsel een rol. Op basis van de ontvangen informatie kunnen wij niet vaststellen dat deze investering terecht is opgenomen in de exploitatieopzet. De aanleg van het fietspad wordt op deze wijze gedekt vanuit de toekomstige winsten op deze bouwgrondexploitatie. Wij adviseren de gemeente Heusden opnieuw te beoordelen of deze kosten terecht worden toegerekend aan het Hoog I. Indien nodig kan via de reguliere weg een investeringskrediet worden aangevraagd. P 27 vrijdag 8 juli 2016

28 5.6 SCHATTINGSPROCESSEN BINNEN DE JAARREKENING MOMENTEEL GEEN AANLEIDING TOT VERDERE AFWAARDERING POORT VAN HEUSDEN Poort van Heusden 16,6 miljoen Op deze bouwgrondexploitatie is een voorziening getroffen van 6,5 miljoen. Er is nog geen reserveringsovereenkomst gesloten met een partij die het gebied wil ontwikkelen. Momenteel bestaat er geen aanleiding tot verdere afwaardering van deze grondexploitatie. Uiteraard moet dit steeds opnieuw worden beoordeeld en moeten eventuele aanvullende verliezen worden genomen zodra deze bekend zijn. Wij zijn van mening dat de gehanteerde uitgangspunten voor schattingen reëel en consistent zijn toegepast. Voor een verdere toelichting omtrent de waardering en risico s verwijzen wij naar onze bevindingen rondom de grondexploitaties in hoofdstuk 5.5 in dit accountantsverslag. Waardering van uw deelnemingen en langlopende schulden De grootste post onder de financiële vaste activa betreft de post Leningen aan woningbouwcorporaties met een omvang ultimo 2015 van 6,6 miljoen (67,2% van de totale financiële vaste activa). Wij hebben tijdens onze controle vastgesteld dat het grootst deel van deze leningen geborgd is en de risico s gering zijn. Het is aan te bevelen dit toe te lichten in de jaarrekening. Waardering van uw debiteuren Debiteuren worden voorzien indien de verwachting is dat deze niet meer inbaar zijn. De voorziening dubieuze debiteuren kent ultimo 2015 een omvang van 0,2 miljoen (2014: 0,1 miljoen). Wij zijn van mening dat de gemeente Heusden adequate voorzieningen treft die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. Beoordeling van de risico s ten aanzien van de niet uit de balans blijkende verplichtingen Het inzicht in de niet uit de balans blijkende verplichtingen is in 2015 nadrukkelijk toegelicht in de jaarrekening. P 28 vrijdag 8 juli 2016

29 5.7 BEGROTINGSRECHTMATIGHEID BEGROTINGS- OVERSCHRIJDINGEN ZIJN ADEQUAAT TOEGELICHT IN DE JAARREKENING 2015 Lastenoverschrijdingen in het kader van begrotingsrechtmatigheid Naast de controle op de rechtmatige totstandkoming van de baten, lasten en balansmutaties in de jaarrekening 2015, hebben wij de begrotingsrechtmatigheid gecontroleerd. De toe te passen normen voor dit begrotingscriterium zijn gebaseerd op artikel 189, 190 en 191 van de Gemeentewet en moeten door de gemeenteraad zelf nader worden ingevuld en geconcretiseerd. Dit gebeurt door middel van de begroting en via de verordening op het financieel beheer ex artikel 212 van de Gemeentewet. Het systeem van budgetbeheer en -bewaking moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan de gemeenteraad, zodat deze tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Een systeem met onvoldoende waarborgen voor tijdige melding aan de gemeenteraad van budgetoverschrijdingen heeft het risico in zich dat inbreuk wordt gemaakt op het budgetrecht van de raad. Het begrotingscriterium is verder verfijnd en uitgewerkt in de Kadernota Rechtmatigheid 2015 van de Commissie BBV. Hierin is vastgesteld dat het overschrijden van de begroting altijd onrechtmatig is, maar niet in alle gevallen hoeft te worden meegewogen in het accountantsoordeel. Essentieel is dat de raad nadere regels kan stellen wanneer kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten (1), kostenoverschrijdingen passend binnen het beleid (2) en kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen (3) moeten meewegen bij het oordeel van de accountant. In die gevallen dat de gemeenteraad geen nader beleid stelt, geldt het uitgangspunt dat deze kostenoverschrijdingen door de accountant niet worden betrokken bij de beslissing of al dan niet een goedkeurende controleverklaring kan worden afgegeven. Deze kostenoverschrijdingen moeten dan wel goed herkenbaar in de jaarrekening zijn opgenomen. Daarnaast moet de accountant in het accountantsverslag deze kostenoverschrijdingen, waarvan het college in de jaarrekening moet aangeven dat ze nog dienen te worden geautoriseerd, aan de orde stellen. Extra lasten die worden gemaakt omdat extra opbrengsten daarvoor de ruimte bieden terwijl deze extra lasten niet direct zijn gerelateerd aan de extra opbrengsten en waarbij de raad nog geen besluit heeft genomen over de aanwending van deze extra opbrengsten, zijn onrechtmatig. In totaal heeft uw gemeente circa 91,9 miljoen aan lasten begroot na wijziging, tegenover circa 90,3 miljoen aan werkelijke lasten in Dit is in totaal een onderrealisatie van circa 1,6 miljoen (1,7%). Aan baten had uw gemeente een bedrag van 88,6 miljoen begroot na wijziging, tegenover 91,7 miljoen aan werkelijke baten in In totaal gaat het om een hogere realisatie van baten van 3,1 miljoen (3,5%). P 29 vrijdag 8 juli 2016

30 1. Bestuur en communicatie 2. Burgerdiensten 3. Openbare orde en veiligheid 4. Verkeer en vervoer 5. Gebouwenbeheer en eigendommen 6. Economische zaken 7. Onderwijs 8. Cultuur en toerisme 9. Sport 10. Beheer groen en vesting Heusden 11. Werk en inkomen 12. Zorg en welzijn 13. Milieu en afval 14. Bouwen en wonen 15. Financiering en belastingen Dashboard Controleverklaring Aandachtspunten Financiële positie Bevindingen 5.7 BEGROTINGSRECHTMATIGHEID Naast het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten kent een gemeente ook het gerealiseerde resultaat. Dit is het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten plus of min de tussentijdse resultaatbestemmingen. Deze bestemmingen bestaan uit in de loop van het jaar gedane onttrekkingen uit reserves minus de tussentijdse stortingen in reserves. De stortingen in dan wel onttrekkingen aan reserves vinden plaats op basis van door u genomen besluiten. In 2015 is er per saldo circa 1,7 miljoen aan de reserves toegevoegd zodat het gerealiseerde resultaat 0,3 miljoen negatief bedraagt. In het kader van de begrotingsrechtmatigheid moet gekeken worden naar de lastenoverschrijdingen per programma. Overzicht verschillen tussen begrote en werkelijke lasten 2015 (x 1.000) Begroot Werkelijk (127) (134) (538) (4.679) Zoals blijkt uit bovenstaand figuur is op vier programma s een begrotingsoverschrijding op de lasten te constateren. Deze zijn in te delen in de onderstaande categorieën zoals opgenomen in de Kadernota Rechtmatigheid 2015 van de Commissie BBV. P 30 vrijdag 8 juli 2016

31 5.7 BEGROTINGSRECHTMATIGHEID Lastenoverschrijding programma Begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee in het oordeel Onrechtmatig, telt wel mee in het oordeel 2. Burgerdiensten (totaal ) Past binnen het bestaande beleid en is ontstaan door een technische boekingsgang met betrekking tot interne uren. 5. Gebouwenbeheer en eigendommen (totaal ) Past binnen het bestaande beleid en is ontstaan door een technische boekingsgang voornamelijk met betrekking tot interne uren. 11. Werk en inkomen (totaal ) Past binnen het bestaande beleid en is ontstaan door een technische boekingsgang als gevolg van het afboeken van de vordering uit hoofde van doorschuif BTW. 14. Financiering en belastingen (totaal ) Past binnen het bestaande beleid en is ontstaan door technische boekingsgang als gevolg van toevoeging aan de verliesvoorziening van diverse complexen in de grondexploitatie en de mutatie op de post onderhanden werken. In het kader van de begrotingsrechtmatigheid hebben wij tevens de lastenoverschrijdingen op investeringskredieten beoordeeld om vast te stellen of de gerealiseerde uitgaven binnen de door de gemeenteraad geautoriseerde begroting zijn gebleven. Uit deze analyse blijkt dat op diverse investeringskredieten sprake is van een overschrijding van de door de gemeenteraad vastgestelde investeringskredieten. Deze zijn in te delen in de onderstaande categorieën zoals opgenomen in de Kadernota Rechtmatigheid 2015 van de Commissie BBV. P 31 vrijdag 8 juli 2016

32 5.7 BEGROTINGSRECHTMATIGHEID Lastenoverschrijding investeringskredieten Begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee in het oordeel Onrechtmatig, telt wel mee in het oordeel Nieuwbouw kleedaccomodatie Haarsteeg (overschrijding ) Past binnen het bestaande beleid en had niet eerder gesignaleerd kunnen worden. Panden Wolput Looiersteeg (overschrijding ) Past binnen het bestaande beleid en had niet eerder gesignaleerd kunnen worden (beslissing is pas in 2016 genomen). Wij verwijzen voor een inhoudelijke en meer specifieke analyse van deze begrotingsafwijkingen alsook de overschrijdingen op de investeringskredieten naar de analyse begrotingsafwijkingen zoals opgenomen in de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening 2015 (hoofdstuk 3.3). P 32 vrijdag 8 juli 2016

33 5.8 DE WET NORMERING TOPINKOMENS (WNT) DE WET NORMERING TOPINKOMENS (WNT) IS NAGELEEFD Naleving van de (publicatieverplichtingen) WNT De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is met ingang van 2013 van toepassing en vervangt tegelijkertijd de Wopt (Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens). Doelstelling van de wet is te verhinderen dat instellingen in de publieke en semipublieke sectoren rechtens in staat zijn bovenmatige bezoldigingen toe te kennen. Voor gemeenten geldt dat de gemeentesecretaris en de griffier als topfunctionaris worden aangemerkt. De algemene bezoldiging voor een topfunctionaris mag voor 2015 niet meer bedragen dan per jaar. De externe accountant is belast met de controle op de naleving van de WNT door de instelling. Overschrijding van de bezoldigingsnorm wordt aangemerkt als een onverschuldigde betaling, die door de topfunctionaris terugbetaald moet worden aan de instelling. Gebeurt dit niet, dan is BDO als accountant wettelijk verplicht om bij het ministerie melding te doen van deze onverschuldigde betaling. Wij hebben tevens een meldingsplicht indien u geen of onjuiste gegevens heeft gepubliceerd in de jaarrekening. Wij hebben vastgesteld dat de bezoldigingen over 2015 van de gemeente Heusden niet strijdig zijn met de WNT en dat de jaarrekening 2015 van de gemeente Heusden voldoet aan de publicatieverplichtingen van de WNT. Tot slot merken wij op dat de norm voor de WNT per 1 januari 2016 op is gesteld. De huidige beloning van uw secretaris en griffier blijft onder deze bijgestelde norm voor P 33 vrijdag 8 juli 2016

34 5.9 DE INTERNE BEHEERSING BIJ UW GEMEENTE DE INTERNE (FINANCIËLE) BEHEERSING IN HET KADER VAN ONZE JAARREKENINGCONTROLE Bevindingen naar aanleiding van onze controle Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in het najaar van 2015 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB) voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid en rechtmatigheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De bevindingen naar aanleiding van deze controle hebben wij opgenomen in onze managementletter d.d. 22 januari 2016 waarbij wij constateren dat de opzet (voor de controle van de jaarrekening relevante) van de significante processen grotendeels voldoende tot goed waren. Samenvattend constateren wij dat uw organisatie de belangrijkste onderwerpen vanuit de bedrijfsvoering op de agenda heeft staan, hieraan voldoende aandacht besteedt en daarbij alert inspeelt op de externe en interne ontwikkelingen. De risico s die op korte termijn van belang zijn voor de gemeente, zoals onder andere de ontwikkelingen rondom de decentralisaties, VPB-plicht, IT, de ontwikkeling van de grondexploitatie en aanbestedingen komen in de managementletter aan bod. Voor meer gedetailleerde informatie verwijzen wij u naar onze managementletter d.d. 22 januari GEAUTOMATISEERDE GEGEVENSVERWERKING Betrouwbaarheid en continuïteit van de automatiseringsomgeving en geautomatiseerde maatregelen in de digitale workflow inkoopfacturen Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel over de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken over de betrouwbaarheid en de continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel en van onderdelen daarvan. Onze bevindingen gaan over de onderdelen die wij onderzocht hebben in het kader van de jaarrekening, wat wil zeggen dat wij geen volledigheid pretenderen. In het kader van onze jaarrekeningcontrole hebben wij een IT-audit uitgevoerd op de algemene ITbeheersmaatregelen (de zogenaamde general IT-controls). De bevindingen c.q. aanbevelingen hebben uitgewezen dat wij voor de jaarrekeningcontrole 2015 niet kunnen steunen op de geautomatiseerde beheersingsmaatregelen zoals opgenomen in de digitale workflow van de inkoopfacturen. Om alsnog voldoende zekerheid te verkrijgen over de betrouwbare en rechtmatige verwerking en betaling van de inkoopfacturen hebben wij aanvullende gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd. Uit deze controlewerkzaamheden volgen geen bijzonderheden. Wij hebben het college en management geadviseerd erop toe te zien dat de bevindingen en adviezen vanuit deze IT-audit op korte termijn opvolging krijgen. Verder hebben wij geen zaken gesignaleerd betreffende de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking in het kader van onze jaarrekeningcontrole voor rapportering in aanmerking komen. P 34 vrijdag 8 juli 2016

35 BIJLAGEN P 35 vrijdag 8 juli 2016