Accountantsverslag 2016 Gemeente Mook en Middelaar

Transcriptie

1 Accountantsverslag 2016 Gemeente Mook en Middelaar 13 juli 2017

2 Accountantsverslag 2016 Aan de raad van de gemeente Mook en Middelaar t.a.v. de heer T. Peters-Sengers, raadsgriffier Postbus ZK MOOK Maastricht-Airport, 13 juli 2017 Kenmerk: Nbo/Dme/ / Geachte leden van de raad, Zoals afgesproken in onze opdrachtbevestiging d.d. 27 januari 2017, ontvangt u hierbij ons accountantsverslag 2016 van uw gemeente. Dit verslag bevat onze belangrijkste bevindingen uit de controle van de jaarrekening inclusief erratum Met dit verslag willen wij u zo goed mogelijk informeren en ondersteunen in de uitoefening van uw controlerende taak. De onderwerpen, die in dit verslag aan de orde komen, hebben onderdeel uitgemaakt van onze overwegingen bij de bepaling van de aard, het tijdstip van uitvoering en de diepgang van de controlemaatregelen die zijn toegepast bij de uitvoering van de controle van de jaarrekening. Onze bevindingen en aanbevelingen hebben wij toegelicht in de auditcommissie d.d. 29 juni Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van burgemeester en wethouders. Het opstellen en controleren van de jaarrekening vraagt elk jaar weer een aanzienlijke inspanning. Bij deze willen wij alle betrokken medewerkers van de gemeente bedanken voor de constructieve en plezierige samenwerking tijdens de controle. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid om deze rapportage nader toe te lichten. Hoogachtend, BDO Audit & Assurance B.V. was getekend drs. D.O. Meeuwissen RA

3 Inhoudsopgave 1. Dashboard accountantscontrole 2. Strekking controleverklaring 3. Belangrijkste bevindingen Uw financiële positie vergeleken 5. Top 3 aandachtspunten 2017 Bijlagen

4 1. Dashboard accountantscontrole Ons oordeel Analyse van uw financiële positie Gerealiseerd resultaat 2016: circa voordelig Goedkeurend oordeel bij de jaarrekening inclusief erratum De belangrijkste fouten en onzekerheden zijn: Sociaal Domein; Begrotingsrechtmatigheid. Wij hebben geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage. Het jaarverslag is verenigbaar met de jaarrekening en bevat geen materiële afwijkingen. De samenwerking is constructief en plezierig verlopen. Op basis van de set financiële kengetallen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in uw jaarstukken 2016 concluderen we dat de financiële positie in de basis goed is. Omvang eigen vermogen bedraagt ultimo 2016 circa 9,8 miljoen, 46,2% van het balanstotaal (ultimo 2015: circa 11,7 miljoen, 56,4%). De beschikbare weerstandscapaciteit ( 1,5 miljoen) is voldoende om het benodigde weerstandsvermogen ( ) te dekken ultimo De exploitatie laat een voordelig gerealiseerd resultaat zien ad Dit is ten opzichte van het nadelige begroot gerealiseerd resultaat ( 2.800) een voordeel van circa De exploitatie laat een nadelig gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten ad 1,9 miljoen zien. De verschillen zijn op diverse programma s gerealiseerd. Het verschil tussen het gerealiseerd resultaat en het gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten wordt veroorzaakt door de verwerkte mutaties in de reserves in de jaarrekening Transitie in het sociaal domein Overige bevindingen 2016 Top 3 aandachtspunten voor 2017 Onzekerheid ad en fout ad (getrouwheid) c.q (rechtmatigheid) omtrent de PGB Jeugd/WMO. Fout omtrent verschillen tussen de productieverantwoordingen en de lasten in de jaarrekening ( productieverantwoording hoger dan de lasten in de jaarrekening). Fout ad omtrent verwachting eindafrekening Combinatie 2016 voor rekening van de gemeente Mook en Middelaar welke niet in de jaarrekening is verantwoord. Onzekerheid van als gevolg van onvoldoende controle-informatie waarmee kan worden vastgesteld dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. De grondslagen van de jaarrekening zijn aanvaardbaar en het BBV wordt nageleefd met uitzondering van één kwalitatieve tekortkoming. Verder professionaliseren van het proces rondom het sociaal domein. Zelf als gemeente nog meer de regie pakken. In 2016 is de invoering van de Vpb vroegtijdig opgepakt. De concrete last is lastig in te schatten met name als gevolg van het uitblijven oordeel Belastingdienst. Werkzaamheden inzake de administratieve organisatie/interne beheersing professionaliseren. 4

5 2. Strekking controleverklaring 2.1 Strekking controleverklaring 2.3 Proces totstandkoming jaarrekening 2.2 Overzicht controleverschillen

6 2.1 Strekking controleverklaring Controleverklaring De jaarrekening is getrouw De jaarrekening is rechtmatig Gewijzigde controleverklaring Wij hebben bij de jaarrekening inclusief erratum 2016 (verder: jaarrekening 2016) van de gemeente Mook en Middelaar een goedkeurende controleverklaring afgegeven met betrekking tot de getrouwheid en rechtmatigheid. Een goedkeurende controleverklaring met betrekking tot getrouwheid betekent dat de jaarrekening 2016 een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2016 als van de activa en passiva per 31 december 2016 in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) voor Provincies en Gemeenten. Een goedkeurende controleverklaring met betrekking tot rechtmatigheid betekent dat de verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in de jaarrekening 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen en in overeenstemming zijn met de relevante wet- en regelgeving. Mede ingegeven door de financiële crisis, is in de maatschappij de vraag ontstaan om een uitgebreidere en meer begrijpelijke controleverklaring. De NBA heeft hier invulling aan gegeven middels de aangepaste Controle en Overige Standaarden (COS) 700/701. Hierin zijn regels opgenomen ten aanzien van de nieuwe opzet van de verklaring die vanaf januari 2016 verplicht is voor Organisaties van Openbaar Belang (OOB s) ofwel beursgenoteerde bedrijven. BDO heeft besloten deze controleverklaring ook te gaan hanteren voor alle overige klanten. De nieuwe controleverklaring kent de volgende wijzigingen: het oordeel is aan het begin opgenomen; de verklaring geeft ruimte voor het benoemen van kernpunten in de controle; in de controleverklaring kan tevens informatie worden opgenomen omtrent de continuïteitsveronderstelling; tevens is meer aandacht mogelijk voor de materialiteit; de verklaring is beter leesbaar. Omdat de materialiteit wettelijk is bepaald en de continuïteit voor overheden minder relevant is (overheden kunnen niet failliet gaan), zijn deze elementen niet expliciet opgenomen in uw verklaring. De kernpunten zijn weergegeven in ons accountantsverslag dat openbaar beschikbaar is. Indien u dat op prijs stelt zijn wij graag bereid een toelichting te geven op de wijzigingen in de controleverklaring. Geen bevindingen in de SiSa-bijlage Jaarverslag is verenigbaar Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole SiSa Op grond van ons onderzoek hebben wij bij uw specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. Ingevolge artikel 213 lid 3 onder d Gemeentewet vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening en geen materiële afwijkingen bevat. 6

7 2.2 Overzicht controleverschillen Ongecorrigeerde controleverschillen (* 1.000) Post/omschrijving van de toelichting Fouten (in euro s) Onzekerheden (in euro s) Verwijzing Getrouwheid Sociaal domein verschillen tussen productieverantwoordingen en de verantwoorde lasten in de 47,6 Paragraaf 3.2 jaarrekening 2016 (gesaldeerd) Sociaal domein verwachting eindafrekening Combinatie 2016 voor rekening van de gemeente Mook en 21 Paragraaf 3.2 Middelaar welke niet in de jaarrekening is verantwoord Sociaal domein onvoldoende controle-informatie ontvangen om vast te stellen dat gefactureerde zorg 194,9 Paragraaf 3.2 ook daadwerkelijk is geleverd Sociaal domein PGB WMO/Jeugd 2,6 48,9 Paragraaf 3.2 Totaal 71,2 243,8 Rechtmatigheid Sociaal domein verschillen tussen productieverantwoordingen en de verantwoorde lasten in de 47,6 Paragraaf 3.2 jaarrekening 2016 (absoluut) Sociaal domein verwachting eindafrekening Combinatie 2016 voor rekening van de gemeente Mook en 21 Paragraaf 3.2 Middelaar welke niet in de jaarrekening is verantwoord Sociaal domein onvoldoende controle-informatie ontvangen om vast te stellen dat gefactureerde zorg 194,9 Paragraaf 3.2 ook daadwerkelijk is geleverd Sociaal domein PGB WMO/Jeugd Begrotingsrechtmatigheid 6,5 9 48,9 Paragraaf 3.2 Paragraaf 3.3 Totaal 84,1 243,8 Materialiteit (1% voor fouten / 3% voor onzekerheden) Door de raad vastgestelde rapporteringstolerantie is gelijk aan de goedkeuringstolerantie

8 3. Belangrijkste bevindingen Reikwijdte en gehanteerde toleranties Sociaal Domein Grondexploitatie Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Wet Normering Topinkomens (WNT) Overige bevindingen

9 3.1 Reikwijdte en gehanteerde toleranties Doel en object van de controle Het doel van de controle is het geven van een onafhankelijk oordeel of de financiële overzichten van de gemeente Mook en Middelaar, in alle van materieel belang zijnde opzichten zijn opgesteld in overeenstemming met het BBV. Voor een uitgebreide beschrijving van onze aanpak verwijzen wij naar onze opdrachtbevestiging d.d. 16 september Er is gedurende het verloop van de controle op geen enkele wijze sprake geweest van een beperking in de reikwijdte van onze controle. Materialiteit Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Bij onze controlewerkzaamheden hebben wij als uitgangspunt de door de raad vastgestelde toleranties gehanteerd. De raad heeft ons daarbij opgedragen om bij onze oordeelsvorming en rapportering uit te gaan van de hierna vermelde goedkeurings- en rapporteringstolerantie. Goedkeuringstoleranties Fouten 1% van het totaal van de lasten inclusief dotaties reserves Onzekerheden 3% van het totaal van de lasten inclusief dotaties reserves Rapportagetoleranties De rapportagetolerantie voor gesignaleerde individuele fouten en onzekerheden is conform uw controleprotocol gelijk gesteld aan de goedkeuringstolerantie. Wij zijn met u overeengekomen dat wij tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de rapportagetolerantie rapporteren, alsmede afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn. Het (verplichte) overzicht van controleverschillen treft u aan in hoofdstuk 2.2 van dit accountantsverslag. Onze controle richt zich tevens op de getrouwheid en rechtmatigheid van de informatie in de SiSa-bijlage van de jaarrekening. Voor SiSa gelden specifiek voorgeschreven rapporteringstoleranties die veelal lager zijn dan uw rapporteringstolerantie. Wij passen deze voorgeschreven SiSa-toleranties eveneens op correcte wijze toe. 9

10 3.2 Sociaal Domein Uitgaven sociaal domein bedragen in 2016 circa 1,6 miljoen Uitgaven Sociaal Domein 2016 De uitgaven van de gemeente Mook en Middelaar in het sociaal domein zijn materieel en bedragen over 2016 circa 1,6 miljoen. In hoofdlijnen is de volgende onderverdeling naar stromen te maken: WMO / Jeugdzorg: 1,5 miljoen Persoonsgebonden budgetten (PGB s): 0,1 miljoen Totaal: 1,6 miljoen Landelijk beeld: positieve ontwikkelingen in (interne) beheersing in het sociaal domein Ontwikkelingen in het Sociaal domein in 2016 In opdracht van het ministerie van BzK heeft eind 2016 een evaluatie plaatsgevonden omtrent de uitkomsten van de controle in 2015 bij alle 393 Nederlandse gemeenten. Daaruit bleek duidelijk de gevolgen van een hectisch transitiejaar in Circa de helft van de gemeenten kregen geen goedkeurende controleverklaring, het grootste deel hiervan kreeg een verklaring met beperking (43%) de overige een oordeelsonthouding (7%). Als gevolg van de transitie hebben 33% van de gemeenten de controleverklaring 2015 ná de deadline van 15 juli 2016 ontvangen. Ons landelijk beeld is dat in 2016 belangrijke algemene verbeteringen te zien zijn in de interne beheersing van gemeenten met name door het op orde krijgen van de cliëntadministratie c.q. het indiceren van de cliënten. Hierdoor hebben gemeenten beter inzicht in de cliënten versus de kosten. Er is meer grip op de levering van de zorg door goede afspraken te maken met zorginstellingen of op andere wijze de prestatiecontroles uit te voeren. De algemene tendens lijkt daarbij dat de lasten van de PGB s dalen doordat gemeenten meer inzetten op zorg in natura. Dit is ook de situatie voor de gemeente Mook en Middelaar. De gemeente Mook en Middelaar heeft in 2016 meer de regie in handen genomen om zicht te krijgen op de door zorginstellingen gefactureerde bedragen en de hiervoor geleverde prestaties. Daarbij zijn actief zorginstellingen benaderd om informatie op te leveren en dit af te stemmen met de gemeentelijke administratie. 10

11 3.2 Sociaal Domein Sociale Verzekeringsbank en uitvoering PGB administratie In 2016 opnieuw afkeurend oordeel accountant SVB De gemeente is afhankelijk van de SVB Met ingang van 2015 is uw gemeente verantwoordelijk voor uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten (PGB s) voor de Wmo en de Jeugdwet. Uitvoering hiervan vindt (verplicht) plaats door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Uw gemeente verstrekt de beschikkingen PGB en is verantwoordelijk voor een adequate cliëntregistratie en het vaststellen van de prestatielevering. Uitkomsten accountantscontrole SVB: voor 2016 opnieuw een afkeurend oordeel Uit de accountantscontrole 2016 bij de SVB blijkt dat landelijk sprake is van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout voor de WMO van 34,18% (2015: 14,5%). Voor het onderdeel Jeugd is eveneens sprake van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout van 33,9% (2015: 39,4%). De meest voorkomende getrouwheid- en rechtmatigheidsfouten die de accountant van de SVB daarbij rapporteert zijn: Burgerservicenummer (BSN) ontbreekt of is incorrect overgenomen; Type wet is niet of onjuist vermeld; Er is sprake van ontbrekende of strijdige informatie in de zorgovereenkomst; De originele factuur wijkt af van digitale declaratie of de factuur is niet nagestuurd; De uitbetaling wijkt af van de factuur of de digitale declaratie; Het uurtarief dat is gedeclareerd is hoger c.q. lager dan dat op de zorgovereenkomst. Wij hebben een review gedaan en kunnen steunen op de werkzaamheden van de accountant van de SVB. Daarbij concluderen wij dat de formele fouten zoals geconstateerd door de accountant van de SVB geen impact hebben op het rechtmatigheidsoordeel over de jaarrekening 2016 van uw gemeente. Onderstaand geven wij onze inschatting van de financiële c.q. materiële fout weer. 11

12 3.2 Sociaal Domein Wegen uitkomsten SVB? Hoe hebben wij de uitkomsten van de SVB controle gewogen voor uw gemeente? Financiële c.q. materiële fouten Een bedrag van is meegenomen als rechtmatigheidsfout in de bestedingen van de PGB (teveel betaalde verstrekkingen). Het foutbedrag inzake getrouwheid bedraagt Deze bedragen komen middels statistisch bepaalde percentages tot stand. De door de SVB geconstateerde formele fouten hoeven we niet mee te nemen in onze foutenevaluatie. Onzekerheden De onzekerheid hebben we geraamd op een bedrag van circa Bij deze inschatting zijn wij uitgegaan van de volgende omstandigheden: In 2016 is beter inzicht ontstaan in PGB- cliënten en zijn over het algemeen meer herindicaties uitgevoerd; In tegenstelling tot vorig jaar is geen sprake meer van een transitie met alle daaraan gerelateerde problemen; Wij constateren dat sprake is van afnemende financiële fouten bij het SVB in het risicostratum nov-dec 2016; Mede door de herindicaties is de hoeveelheid PBG s in 2016 afgenomen. Wij adviseren voor 2017 om structurele maatregelen te treffen waardoor kan worden vastgesteld dat de zorg in de vorm van PGB s ook daadwerkelijk is geleverd. Volledigheidshalve melden we dat in 2016 hierin al stappen zijn gezet. Afwijkingen bij productieverantwoordingen en onzekerheden Productieverantwoordingen versus lasten in de jaarrekening en onzekerheden In de jaarrekening zijn bij het programma Sociaal domein lasten verantwoord die samenhangen met zorg in natura op grond van de Jeugdwet en/of de Wet maatschappelijke ondersteuning. Deze lasten wijken af van de onderliggende (gecontroleerde) productieverantwoordingen. De productieverantwoordingen zijn voor hoger dan de lasten in de jaarrekening. Daarmee bestaat een fout omtrent de getrouwheid en rechtmatigheid van deze lasten. Uit onze controle blijkt dat van een aantal zorginstellingen onvoldoende controle-informatie is ontvangen waarmee kan worden onderbouwd dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. Uitgaande van de interne beheersing op het proces van beschikkingen tot en met betalingen bij uw gemeente ramen wij het bedrag voor de resterende onzekerheid in totaliteit op

13 3.3 Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Het jaarverslag is verenigbaar met de jaarrekening en bevat geen materiële afwijkingen Jaarverslag De jaarstukken 2016 van uw gemeente bestaan uit: Het jaarverslag 2016 (programmaverantwoording en verplichte paragrafen). De jaarrekening 2016 (balans met toelichting, overzicht van baten en lasten in de jaarrekening met toelichting inclusief SiSa-bijlage). In het onderdeel programmaverantwoording van het jaarverslag dient informatie opgenomen te worden over: wat hebben we gedaan, wat hebben we bereikt en wat heeft het gekost? De programmaverantwoording vormt samen met de verplicht voorgeschreven paragrafen (zoals weerstandsvermogen, bedrijfsvoering, etc.) het jaarverslag. Beide onderdelen vallen niet (expliciet) onder de controle van de jaarrekening. Het primaire object van de accountantscontrole (op grond van artikel 213 van de Gemeentewet) is de jaarrekening (de balans met toelichting en het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening met toelichting). De inhoud van het jaarverslag (programmaverantwoording en paragrafen) hebben wij getoetst. Deze toetsing blijft beperkt tot het signaleren van mogelijke materiële afwijkingen tussen het jaarverslag en de jaarrekening. De accountantscontrole omvat daarom geen oordeel over de inhoudelijke juistheid en volledigheid van de informatieverstrekking opgenomen in de programmaverantwoording en de verplichte paragrafen. Bij onze controle hebben wij geen materiële afwijkingen tussen het jaarverslag en de jaarrekening geconstateerd. Het jaarverslag en de jaarrekening zijn goed met elkaar verenigbaar. De grondslagen van de jaarrekening 2016 zijn aanvaardbaar Evaluatie met betrekking tot significante verslaggevingsaspecten De belangrijkste verslaggevingsgrondslagen van uw gemeente zijn uiteengezet in de grondslagen van de jaarrekening In 2016 zijn er geen wijzigingen geweest in toegepaste verslaggevingsgrondslagen die een aanzienlijke invloed hebben op de baten en lasten of de financiële positie van uw gemeente. Significante verslaggevingsgrondslagen en toepassing hiervan zijn belangrijk voor de presentatie van de financiële positie van uw gemeente en de baten en lasten in de jaarrekening. Daarnaast vereisen zij van het college en het management dat zij een oordeel vormen ten aanzien van soms moeilijke, subjectieve en complexe posities vaak vanwege de noodzaak om inschattingen te moeten maken over het effect van zaken die inherent onzeker zijn. Wij hebben het door het college en het management toegepaste proces met betrekking tot significante verslaggevingsaspecten geëvalueerd en hebben gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd. 13

14 3.3 Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Het BBV wordt nageleefd met uitzondering van één kwalitatieve tekortkoming Bevindingen ten aanzien van naleving van de wettelijke verslaggevingsregels (BBV) Wij hebben vastgesteld dat uw gemeente de wettelijke verslagleggingsregels (BBV) heeft nageleefd met uitzondering van de volgende kwalitatieve tekortkoming. Voorzieningen: In de (toelichting op) de balans is, in afwijking van artikel 44 Bbv, niet de juiste BBV terminologie gehanteerd. Wij adviseren u dit kwalitatieve aspect op te pakken bij de jaarrekening

15 3.3 Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Schattingen bij het opstellen van de jaarrekening De kwaliteit van de onderbouwingen en inschattingen bij het opstellen van de jaarrekening. Veronderstellingen en schattingen van het management en het college Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor het maken van schattingen bij het opmaken van de jaarrekening. Als accountant beoordelen wij deze door het college gemaakte schattingen. Onderstaand hebben wij een beschouwing ten aanzien van de belangrijkste schattingen opgenomen. Voorzieningen Uw gemeente heeft voorzieningen gevormd voor verliezen, risico s of verplichtingen die hun oorsprong vinden in het huidige boekjaar of eerdere boekjaren, maar waarvan de (verwachte) uitgaven in de toekomst liggen. Deze voorzieningen bedragen ultimo 2016 in totaal circa 5,6 miljoen (2015: 4,1 miljoen). Vooral de voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico s en de voorzieningen ter egalisering van kosten zijn naar hun aard gebaseerd op veronderstellingen en schattingen van het management en het college. Zij schatten op basis van hun kennis van de gemeente en haar omgeving in wat het effect van de te voorziene risico s, verplichtingen en kosten zullen zijn in de komende jaren en wat de omvang van de voorziening moet zijn. Omdat schattingen per definitie subjectief zijn, besteden wij als uw accountant nadrukkelijk aandacht aan de onderbouwing en redelijkheid van de aannames van het college en het management. Wij hebben als onderdeel van onze controle daarom de volgende werkzaamheden uitgevoerd: Wij hebben uitvoerige gesprekken met het management en het college gevoerd over de aard van de risico s en de verwachtingen over de ontwikkelingen in de komende jaren. De in de jaarrekening 2016 resterende onderhoudsvoorzieningen (voorzieningen ter egalisering van kosten) hebben wij getoetst aan de onderliggende geactualiseerde onderhoudsplannen. Hierbij hebben wij aandacht besteed aan de houdbaarheid en betrouwbaarheid van de onderliggende onderhoudsplannen. Wij hebben de voorziening voor wethouderspensioenen en -uitkeringen getoetst aan de onderliggende actuariële berekening. Wij hebben de toereikendheid van de voorzieningen beoordeeld. Wij zijn van mening dat de gemeente Mook en Middelaar adequate voorzieningen treft voor risico s en verplichtingen die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. Waardering van uw debiteuren Debiteuren worden voorzien indien de verwachting is dat deze niet meer inbaar zijn. De voorziening dubieuze debiteuren kent ultimo 2016 een omvang van circa (2015: ). Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar de toelichting op de balans zoals opgenomen in de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de gemeente Mook en Middelaar adequate voorzieningen treft die op een betrouwbare wijze zijn in te schatten. 15

16 A. Besturen B. Beschermen C. Verplaatsen D. Werken E. Leren F. Recreëren G. Samenleven en zorgen H. Gezond leven I. Wonen J. Budgetteren J. Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien 3.4 Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Begrotingsrechtmatigheid Begrotingsrechtmatigheid Begrotingsrechtmatigheid Naast de controle op de rechtmatige totstandkoming van de baten, lasten en balansmutaties in de jaarrekening 2016, hebben wij de begrotingsrechtmatigheid gecontroleerd. De toe te passen normen voor dit begrotingscriterium zijn gebaseerd op artikelen 189, 190 en 191 van de Gemeentewet en moeten door het bestuur nader worden ingevuld en geconcretiseerd. Dit gebeurt door middel van de begroting en via de verordening op het financieel beheer ex artikel 212 van de Gemeentewet. Het begrotingscriterium is verder verfijnd en uitgewerkt in de Kadernota Rechtmatigheid van de Commissie BBV. Belangrijk hierbij is dat het overschrijden van de begroting altijd onrechtmatig is, maar niet in alle gevallen hoeft te worden meegewogen in het accountantsoordeel. In het kader van de begrotingsrechtmatigheid moet gekeken worden naar de lastenoverschrijdingen per programma. Zie hieronder voor een overzicht van de lastenoverschrijdingen per programma. Een overschrijding van de begroting is hieronder weergegeven als (14). Overzicht verschillen tussen begrote en werkelijke lasten 2016 (x 1.000) Begroot Werkelijk (101) (14) (9) (128) 5 16

17 3.3 Jaarverslag en grondslagen jaarrekening Begrotingsrechtmatigheid Begrotingsrechtmatigheid Zoals blijkt uit de figuur op voorgaande pagina is op vier programma s een begrotingsoverschrijding op de lasten te constateren. Deze zijn in te delen in de onderstaande categorieën zoals opgenomen in de Kadernota Rechtmatigheid van de Commissie BBV. Lastenoverschrijding programma Begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee in het oordeel Onrechtmatig, telt wel mee in het oordeel Werken (totaal ) Kostenoverschrijding betreffende activiteiten die passen binnen het bestaande beleid en waar opbrengsten tegenover staan. P Leren (totaal 9.000) Kostenoverschrijding betreffende activiteiten die passen binnen het bestaande beleid maar niet tijdig gemeld. O Investeringskredieten Samenleven en zorgen (totaal ) Kostenoverschrijding betreffende activiteiten die passen binnen het bestaande beleid en welke open-einde regelingen betreffen. P Budgetteren (totaal ) Kostenoverschrijding betreffende activiteiten die passen binnen het bestaande beleid en waar opbrengsten tegenover staan, zijnde een interne doorbelasting. P In het kader van de begrotingsrechtmatigheid hebben wij tevens de lastenoverschrijdingen op investeringskredieten beoordeeld om vast te stellen of de gerealiseerde uitgaven binnen de door de gemeenteraad geautoriseerde begroting zijn gebleven. Uit deze analyse blijkt dat geen sprake is van een overschrijding op de door de gemeenteraad vastgestelde investeringskredieten. Volledigheidshalve melden we dat genoemde lastenoverschrijdingen die formeel als onrechtmatig worden aangemerkt gezien de oorzaak en de adequate toelichting geen gevolgen hebben voor de strekking van onze controleverklaring. 17

18 3.4 Wet Normering Topinkomens (WNT) Wet Normering Topinkomens (WNT) Naleving van de (publicatieverplichtingen) WNT De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is met ingang van 2013 van toepassing en vervangt tegelijkertijd de Wopt (Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens). Doelstelling van de wet is te verhinderen dat instellingen in de publieke en semipublieke sectoren rechtens in staat zijn bovenmatige bezoldigingen toe te kennen. Voor gemeenten geldt dat de gemeentesecretaris en de griffier als topfunctionaris worden aangemerkt. De algemene bezoldiging voor een topfunctionaris mag voor 2016 niet meer bedragen dan per jaar. De externe accountant is belast met de controle op de naleving van de WNT door de instelling. Overschrijding van de bezoldigingsnorm wordt aangemerkt als een onverschuldigde betaling, die door de topfunctionaris terugbetaald moet worden aan de instelling. Gebeurt dit niet, dan is BDO als accountant wettelijk verplicht om bij het ministerie melding te doen van deze onverschuldigde betaling. Wij hebben tevens een meldingsplicht indien u geen of onjuiste gegevens heeft gepubliceerd in de jaarrekening. Wij hebben vastgesteld dat de bezoldigingen over 2016 van de gemeente Mook en Middelaar niet strijdig zijn met de WNT en dat de jaarrekening 2016 van de gemeente Mook en Middelaar voldoet aan de publicatieverplichtingen van de WNT. 18

19 3.5 Overige bevindingen De interne (financiële) beheersing in het kader van onze jaarrekeningcontrole Bevindingen naar aanleiding van onze controle Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB) voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid en rechtmatigheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. Samenvattend constateren wij dat uw organisatie de belangrijkste onderwerpen vanuit de bedrijfsvoering op de agenda heeft staan, hieraan voldoende aandacht besteedt en daarbij alert inspeelt op de externe en interne ontwikkelingen. De risico s die op korte termijn van belang zijn voor de gemeente, zoals onder andere de ontwikkelingen rondom de decentralisaties, VPB-plicht, IT en aanbestedingen komen in onze rapportages aan bod. Geautomatiseerde gegevensverwerking Ingevolge artikel 2:393, lid 4 BW, dient de accountant in zijn verslag aandacht te besteden aan de bevindingen met betrekking tot de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking. Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Wij hebben de automatiseringsorganisatie van uw gemeente uitsluitend in het kader van de jaarrekeningcontrole beoordeeld. Bij de controle 2016 hebben wij vastgesteld dat we nog niet hebben kunnen steunen op de ITGC s van Key2Finance. Derhalve hebben we aanvullend gegevensgerichte werkzaamheden dienen te verrichten. De bevindingen inzake de ITGC s hebben betrekking op de aspecten continuïteit, wijzigingsbeheer en logische toegangsbeveiliging. 19

20 4. Uw financiële positie vergeleken 4.1 Resultaat Uw financiële positie vergeleken 4.3 Toelichting op uw financiële positie

21 4.1 Resultaat 2016 Gerealiseerde resultaat 2016 bedraagt voordelig Onze analyse van uw resultaat Het feitelijke saldo van baten en lasten in een jaar wordt weergegeven als het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten. Daarnaast kent de gemeente ook het gerealiseerde resultaat. Dit is het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten plus of min de tussentijdse resultaatbestemmingen. Deze bestemmingen bestaan uit in de loop van het jaar gedane onttrekkingen uit reserves minus de tussentijdse stortingen in reserves. De stortingen in dan wel onttrekkingen aan reserves vinden plaats op basis van door u genomen besluiten. Het gerealiseerde resultaat is dus mede het gevolg van de politieke besluitvorming. Concreet betekent dit voor uw gemeente het volgende: Overzicht van baten en lasten Realisatie 2015 Begroot 2016 vóór wijziging Begroot 2016 na wijziging Realisatie 2016 (alle bedragen * 1.000,-) Baten Lasten (15.989) (15.716) (19.298) (18.561) Gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten 671 (382) (3.202) (1.927) Stortingen in reserves (lasten) (1.432) (67) (677) (677) Onttrekkingen aan reserves (baten) Gerealiseerde resultaat (3) Voor een uitgebreide analyse van het resultaat verwijzen wij naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening. Afwijkingen resultaat ten opzichte van begroting na wijziging Het gerealiseerde resultaat (na resultaatbestemming) over 2016 bedraagt circa voordelig. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. De exploitatie over 2016 laat een nadelig gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten (voor resultaatbestemming) ad 1,9 miljoen zien (begroot 3,2 miljoen nadelig). De voordelen zijn op diverse programma s gerealiseerd. Voor een nader gedetailleerd inzicht van de gerealiseerde afwijkingen ten opzichte van de begroting na wijziging en de verklarende toelichting hierop verwijzen wij u voorts naar de toelichtingen per programma, zoals opgenomen als onderdeel van de programmaverantwoording. 21

22 4.2 Uw financiële positie vergeleken Ratio weerstandsvermogen Solvabiliteitsratio 2,00 Gemid. NL* 37,8% 1,80 1,60 1,40 1,20 1,64 1,44 1,72 1,67 JR 2016 Begr JR ,0% 43,0% 56,0% 1,00 JR 2016 Begr JR 2015 Begr Netto schuldquote Begr ,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Ratio grondexploitatie * De bron voor de gemiddelden NL betreft het gemiddelde voor gemeenten in de categorie < inwoners volgens het dashboard op -47,0% Gemid. NL* JR ,8% 30,0% 25,0% 20,0% 25,4% -18,0% Begr ,0% -51,0% JR ,0% Begr ,0% -40,0% -20,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 10,0% 5,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% JR 2016 Begr JR 2015 Begr Gemid. NL* 22

23 4.3 Toelichting op uw financiële positie Financiële kengetallen Voor uw meerjarige financiële positie is een structureel sluitende begroting noodzakelijk. Gemeenten willen zich onderling vergelijken maar dat was tot voor kort niet mogelijk door het ontbreken van een standaard-definitie of een set van financiële kengetallen. Gezien het belang van toekomstbestendigheid van gemeenten, een grotere druk op doelmatigheid de ontwikkeling van financiële producten, meer verbonden partijen, meer taken zoals bijvoorbeeld in het sociaal domein is het belang van inzicht in de financiële positie toegenomen. Het BBV schrijft voor dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basis-set van financiële kengetallen moet worden opgenomen. De invoering van de set van kengetallen is voornamelijk bedoeld om de financiële positie voor uw raadsleden inzichtelijker te maken. De kengetallen op de vorige pagina lichten wij hieronder kort toe. Voor nadere details verwijzen wij naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in uw jaarstukken Volledigheidshalve merken wij hierbij op dat deze cijfers niet aan accountantscontrole of een beoordelingsopdracht zijn onderworpen. Weerstandsvermogen Solvabiliteit Netto schuldquote Grondexploitatie Toelichting weerstandsvermogen Onze analyse van uw weerstandsvermogen is toegelicht op de volgende pagina s. Toelichting solvabiliteitsratio Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen ten opzichte van het totale vermogen. Deze indicator geeft inzicht in de mate waarin de gemeente Mook en Middelaar in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen. Dit kengetal vertoont in 2016 (46%) een daling ten opzichte van 2015 (56%). De werkelijke solvabiliteit is hoger dan het gemiddelde in Nederland (37,8%). Hoe hoger de solvabiliteitsratio is hoe groter de weerbaarheid van uw gemeente. In vergelijking met het gemiddelde in Nederland zien wij dat uw weerbaarheid ten opzichte van andere gemeenten hoger is. Toelichting netto schuldquote (inclusief uitgeleende gelden) De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. De netto schuldquote wordt berekend inclusief doorgeleende gelden door de som van de leningen en schulden te nemen en daar de vorderingen, uitgezette gelden en liquide middelen op in mindering te brengen. Het saldo wordt uitgedrukt in een percentage van de totale baten voor mutaties reserves. De werkelijke netto schuldquote over 2016 (-47%) en 2015 (-51%) is lager dan het gemiddelde in Nederland (45,8%). Dit betekent dat de rentelasten, in vergelijking met het gemiddelde in Nederland, in mindere mate op uw exploitatie drukken. Volledigheidshalve melden we dat in de begroting 2017 als gevolg van een wetswijziging een geprognosticeerde balans is opgenomen dit in tegenstelling met begroting Toelichting ratio grondexploitatie Hierin wordt informatie gegeven over de waarde van de niet in exploitatie genomen gronden (enkel voor 2015) en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uitgedrukt in een percentage. Dit kengetal geeft een indruk van de financiële impact van de grondexploitatie op de financiële huishouding van uw gemeente. In vergelijking met het gemiddelde in Nederland (25,4%) heeft de grondexploitatie in uw gemeente géén impact op uw financiële huishouding. 23

24 4.3 Toelichting op uw financiële positie Weerstandsvermogen onze rol als accountant De vermogenspositie van uw gemeente is licht verslechterd Onze rol in relatie tot het weerstandsvermogen De analyse van het weerstandsvermogen is een onderdeel van het jaarverslag (paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing). Vanuit onze controlerende rol stellen wij enkel vast of het jaarverslag (en dus deze paragraaf) verenigbaar is met de jaarrekening en geen materiële afwijkingen bevat. Omdat de omvang en inschatting van het weerstandsvermogen voor de continuïteit en toekomst van de gemeente van groot belang is besteden wij (vanuit onze natuurlijke adviesfunctie) in dit accountantsverslag hier aandacht aan. Onze analyse van uw vermogen In het BBV wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening te lopen. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen worden gemuteerd. Uit de jaarrekening 2016 blijkt dat het eigen vermogen van uw gemeente licht verslechterd is. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten bedraagt circa 1,9 miljoen nadelig. Per saldo is tussentijds circa 2,6 miljoen aan de reserves onttrokken zodat het uiteindelijk gerealiseerde resultaat over 2016 circa voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. In het hierna volgende overzicht hebben wij de ontwikkeling van het eigen vermogen en de mutaties in de reserves schematisch weergegeven. Bedragen x Eigen vermogen per 1 januari Tussentijdse resultaatbestemming (per saldo onttrokken) Gerealiseerde resultaat Totaal ( saldo van baten en lasten ) 671 -/ Eigen vermogen per 31 december De omvang van het eigen vermogen bedraagt ultimo ,2% van het balanstotaal (ultimo 2015: 56,4%). 24

25 4.3 Toelichting op uw financiële positie Ontwikkeling van uw weerstandsvermogen Onze analyse van uw weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit vanwege ingeschatte risico s. De beschikbare weerstandscapaciteit van uw gemeente bedraagt 1,5 miljoen (2015: 1,7 miljoen). Voor de samenstelling van de beschikbare weerstandscapaciteit en een gedetailleerde toelichting hierop verwijzen wij u naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in uw jaarverslag. De inventarisatie van risico s die in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing is opgenomen geeft een indicatie van de financiële omvang van de belangrijkste (specifieke) risico s inclusief een inschatting van de kans van het voordoen van het geïdentificeerde risico om zo de benodigde weerstandscapaciteit te bepalen. Daarbij wordt een doorlopend inzicht gegeven in de grootste risico s (qua financiële impact en kans) voor uw gemeente. De benodigde weerstandscapaciteit heeft u berekend op circa (2015: ). De verhouding beschikbare weerstandscapaciteit versus benodigde weerstandscapaciteit is licht verslechterd. Op basis van de paragraaf weerstandsvermogen kan worden geconcludeerd dat uw gemeente over voldoende weerstandscapaciteit beschikt. Overigens merken wij hierbij op dat deze cijfers niet aan accountantscontrole of een beoordelingsopdracht zijn onderworpen. Wij adviseren u in het jaarverslag 2017 een ratio te koppelen aan de berekening van het weerstandsvermogen in relatie tot de beschikbare weerstandscapaciteit. Daarnaast adviseren wij u de komende jaren deze ratio adequaat en periodiek te monitoren doordat de ontwikkelingen (denk aan de Vpb-plicht) die op uw gemeente afkomen en de daarbij behorende (financiële) onzekerheden een grote impact kunnen hebben op de ratio aan weerstandsvermogen. Hierbij merken wij aanvullend op dat uw gemeente in deze paragraaf op een transparante en toereikende wijze inzicht geeft in het weerstandsvermogen en het systeem van risicobeheersing. 25

26 5. Top 3 aandachtspunten Top 3 aandachtspunten 2017

27 5. Top 3 aandachtspunten voor 2017 Inleiding Vanuit onze natuurlijke adviesfunctie benoemen we de volgende top 3 van aandachtspunten voor het komende jaar. 1. Sociaal Domein Sturing en monitoringsinformatie sociaal domein Conform onze managementletter adviseren wij u om tijdig concrete afspraken te maken met de externe partijen over de noodzakelijke inhoud van de controlewerkzaamheden op recht, hoogte en duur, de wijze en het moment van (tussentijdse) verantwoording en de eisen aan het daarbij te ontvangen assurance- rapport, productieverantwoordingen en controleverklaringen. Daarnaast adviseren wij u de afhankelijkheid van derden (zorgaanbieders) nog verder te minimaliseren door systematisch zelf werkzaamheden te verrichten ten aanzien van de kwaliteit van de geleverde zorg. In december 2016 is door I-Sociaal Domein een handreiking Stappenplan gemeentelijke controle-aanpak uitgebracht. In de handreiking wordt de gemeente gewezen op haar eigen verantwoordelijkheid en mogelijke controlemiddelen om zelf de kwaliteit van de levering vast te stellen door onder meer: Accountgesprekken tussen gemeente en aanbieders; Toetsing uit gespreksverslagen wijkteam; Klachten; Cliënt ervaringsonderzoeken Signalen van een ombudsman Sociaal Domein; en Effectmetingen. 2. Fiscaliteiten Invoering vennootschapsbelasting Overheidsondernemingen zijn met ingang van 1 januari 2016 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Vanaf het boekjaar 2016 zullen overheidsondernemingen dan ook aangifte vennootschapsbelasting moeten gaan doen. Er is geen integrale belastingplicht. Belastingplicht voor de vennootschapsbelasting bestaat slechts voor zover de overheidsinstelling met een activiteit deelneemt aan het economische verkeer. Dat wil zeggen als de activiteit wordt verricht buiten de eigen kring. Daarnaast is een aantal ondernemingsactiviteiten specifiek vrijgesteld van de heffing van vennootschapsbelasting. Dit vloeit rechtstreeks voort uit de bedoeling van de wetgeving, te weten het tegengaan van mogelijke concurrentieverstoringen met private ondernemingen. Gegeven de onderhanden implementatie heeft de gemeente in de jaarrekening 2016 nog geen verplichtingen uit hoofde van de Vpb verwerkt. Volledigheidshalve melden we dat in het jaarverslag in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een nadere toelichting is opgenomen omtrent dit onderwerp. 3. Interne beheersing Werkzaamheden administratieve organisatie/interne beheersing Samenvattend constateren wij dat uw organisatie de belangrijkste onderwerpen vanuit de bedrijfsvoering op de agenda heeft staan, hieraan voldoende aandacht besteedt en daarbij alert inspeelt op de externe en interne ontwikkelingen. De planning van de interne controlewerkzaamheden versus de beschikbare capaciteit betreft een belangrijk aandachtspunt.

28 Bijlagen Bijlage A: Bevindingen SiSa-bijlage Bijlage B: Onze controle

29 Bijlage A Bevindingen SiSa-bijlage Geen bevindingen inzake de controle van de SiSa-bijlage Inleiding Bij de jaarrekening wordt als bijlage de SiSa-verantwoording toegevoegd. De gemeente Mook en Middelaar heeft de rechtmatige totstandkoming van de SiSa-bijlage getoetst. Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2016 in het kader van SiSa worden verantwoord. Wij doen dit middels een tabel, die ook moet worden opgenomen als geen fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Per regeling wordt aangegeven of, en zo ja welke financiële fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Deze tabel wordt hierna weergegeven. Nr. Specifieke uitkering of overig Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro's Toelichting fout / onzekerheid E27B G2 G3 Brede doeluitkering verkeer en vervoer SiSa tussen medeoverheden Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet_gemeentedeel 2016 Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnend zelfstandigen)_gemeentedeel

30 Bijlage B Onze controle Bevestiging van het college is ontvangen Geen meningsverschillen of een beperking in de reikwijdte van onze controle Er is geen sprake van vermoedens of signalen van fraude Wij hebben van het college een ondertekende schriftelijke bevestiging bij de jaarrekening ontvangen. Er zijn geen meningsverschillen met het college geweest en er waren geen beperkingen bij de uitvoering van onze controle. Naar onze mening is ons bij de uitvoering van onze controleopdracht door het college en de medewerkers van uw gemeente de volledige medewerking verleend en hebben wij volledige toegang tot de benodigde informatie gehad. Fraude en non-compliance In Nederland is de accountant wettelijk verplicht om alle ontdekte fraudegevallen of vermoedens te rapporteren aan het management van de organisatie. Wij merken op dat onze controle niet specifiek is ingericht op het ontdekken van fraude. De accountant is wel verantwoordelijk voor het betrekken van frauderisico s in de planning en uitvoering van zijn controleopdracht. Bij de planning en uitvoering van de werkzaamheden voor de jaarrekeningcontrole houden wij rekening met het risico dat de jaarrekening als gevolg van fraude en onregelmatigheden onjuistheden van materieel belang zou kunnen bevatten. Eén van de door ons uitgevoerde maatregelen is het bespreken van de mogelijke frauderisico s en mogelijke fraudesituaties op verschillende niveaus binnen de gemeente. Hiertoe hebben wij de mogelijke frauderisico s en de mogelijke fraudesituaties besproken met het controleteam en met het managementteam van uw gemeente waarbij wij de nadruk hebben gelegd op de vermoedens van materiële onjuistheden als gevolg van fraude in de jaarstukken. De besprekingen en onze controlewerkzaamheden hebben geen aanwijzingen voor materiële fraude opgeleverd. Via de bevestiging bij de jaarrekening ontvangen wij van het management de bevestiging dat er geen onregelmatigheden zijn geconstateerd waarbij het management of werknemers die een belangrijke rol spelen bij de maatregelen van interne beheersing of anderen in het geval dat de fraude van materieel belang kan zijn op de jaarrekening, zijn betrokken. Tevens hebben wij zelfstandig werkzaamheden uitgevoerd die gericht waren op het risico van het omzeilen van de interne beheersingsmaatregelen door het management te detecteren. Wij hebben specifieke controles uitgevoerd op memoriaalboekingen en schattingen en hebben significante en niet-routinematige transacties met behulp van gegevensgerichte werkzaamheden onderzocht. Hierbij hebben wij geen bijzonderheden geconstateerd. Hoewel wij een professioneel kritische houding hebben ten opzichte van risico s van fraude in de jaarrekening, willen wij opmerken dat onze controle niet specifiek is gericht op het ontdekken hiervan. Tijdens de uitvoering van onze controle van de jaarrekening 2016 hebben wij geen aanwijzingen verkregen dat er sprake is geweest van fraude. U heeft in 2015 een fraude-risico analyse opgesteld en deze is in het college van B&W vastgesteld. Wij adviseren deze analyse te actualiseren en de onderwerpen omkoping en corruptie een plek te geven. Deze analyse dient ook besproken te worden met het toezichthoudend orgaan. Wij raden u aan de opgestelde frauderisicoanalyse te delen en te bespreken met de auditcommissie. Bij de interim-controle 2017 zullen wij de follow-up beoordelen en de uitkomsten samen met u bespreken. 30

31 Bijlage B Onze controle Onafhankelijkheid Bevestiging onafhankelijkheid Nederlands recht en overige beroepsregels, zoals de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO), vereisen dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controle cliënten. Wij zijn van mening dat door ons is voldaan aan deze eisen. Op basis van onze toetsing concluderen wij dat onze onafhankelijkheid als certificerend accountant bij uw gemeente in 2016 is gewaarborgd. Geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid De Nederlandse onafhankelijkheidsregels vereisen dat de eindverantwoordelijke accountant de met governance belaste organen informeert over geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid die BDO, een bestuurder of interne toezichthouder van BDO of een lid van het controleteam heeft ontvangen of verstrekt aan uw gemeente of een bij uw gemeente betrokken persoon. Wij hebben geen geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid ontvangen of verstrekt en zijn daarom van mening dat er geen sprake is van een bedreiging voor de onafhankelijke uitvoering van de controleopdracht. Overige dienstverlening Wij hebben de overige dienstverlening naast de controle van de jaarrekening beoordeeld aan de hand van onze beroepsregels en hebben geconcludeerd dat het type dienstverlening en de vergoeding onze onafhankelijkheid niet beïnvloeden. 31

32 bdo.nl Nieuwe perspectieven In de nieuwe economie doen kansen zich sneller voor dan ooit. Nieuwe spelregels geven een boost aan zakelijk werken. En een nieuwe generatie staat klaar om het anders te doen. Beter, slimmer, innovatiever. Wie succesvol wil ondernemen, moet zelf ook vernieuwen. Open staan voor verandering. En met open vizier kijken naar de mogelijkheden die voor ons liggen. Nieuwe perspectieven, dát is wat BDO u wil bieden. En kan bieden, dankzij onze unieke combinatie van lokale marktkennis en een internationaal netwerk. Persoonlijke dienstverlening en een professionele aanpak. BDO helpt u graag om vanuit een andere invalshoek naar uw business te kijken. Zodat u de juiste beslissingen neemt om uw organisatie sterker, wendbaarder en succesvoller te maken. Of u nu een mkb-bedrijf, familiebedrijf, publieke organisatie of internationale onderneming bent. BDO kijkt graag met u vooruit. Samen komen we tot nieuwe inzichten en nieuwe kansen in uw markt. Samen creëren we nieuwe perspectieven. BDO Accountants & Adviseurs verleent vanuit 28 vestigingen in heel Nederland en met ruim professionals diensten op het gebied van accountancy, belastingadvies en consultancy. BDO adviseert ondernemingen in tal van branches en is sterk in de advisering aan het Nederlandse middenbedrijf, (semi-) overheidsinstellingen en familiebedrijven. Of het nu gaat om een controle van uw jaarrekening, de begeleiding van een ingewikkelde overname of een fiscaal advies op maat. In alle gevallen heeft u te maken met professionals. Zowel lokaal, regionaal, landelijk als internationaal. BDO maakt deel uit van het internationale BDO-netwerk (actief in 158 landen, meer dan medewerkers wereldwijd) dat bestaat uit zelfstandige en onafhankelijke organisaties, die over de hele wereld onder de merknaam BDO actief zijn op het gebied van de zakelijke dienstverlening. Dat maakt ons in alle opzichten bijzonder betrokken. Kijk voor meer informatie op All rights reserved