Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed

Transcriptie

1 Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 1

2 Inleiding De Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed, ingesteld per 7 mei 2008, heeft tot taak het gemeentebestuur te adviseren op alle aangelegenheden betreffende de behartiging van de belangen van het cultuurhistorisch erfgoed in de gemeente Oude IJsselstreek. De commissie vergadert elke eerste woensdag van de maand, u, in het gemeentehuis te Gendringen. De vergaderingen zijn openbaar. In dit jaarverslag wordt een overzicht gegeven van de bemoeienissen en activiteiten van de commissie in het voorbije jaar; daarnaast worden er regelmatig, weliswaar beknopt, voornemens genoemd voor de komende tijd. Inhoudsopgave pagina Bijeenkomsten 3 Leden commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 3 Bespreking nieuwe en gewijzigde bestemmingsplannen 3 Commissie Ruimtelijke Kwaliteit 3 Communicatie 5 Gemeentelijke eigendommen met cultuurhistorische waarde 6 Archeologie 6 Actualisering gemeentelijke monumentenlijst 7 Overige activiteiten gemeentelijke monumentenlijst 8 Deskundigheidsbevordering 9 Doelen en taken Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 2

3 Bijeenkomsten De Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed is in 2011 elf keer bijeen geweest. De bijeenkomsten worden gehouden elke eerste woensdag van de maand om uur. Leden commissie Cultuurhistorisch Erfgoed De commissie Cultuurhistorisch Erfgoed telt 10 leden. Bij de samenstelling is gelet op spreiding over disciplines (monumenten, archeologie, streekhistorie, musea) en de spreiding over de gemeente (diverse dorpskernen). De volgende leden zijn gerekruteerd uit het Monumentenplatform: Helma Tuenter (ADW), André Tangelder (HVOS), Peter van Toor (OVGG), Jan Tinnevelt (OVGG), André Janssen (OVGG). De overige leden zijn: Annita Kiefte (namens Terborg Stad) Herman Hofs (ADW), Boukje Overbeek (Gelders Genootschap) en Mark Kocken, (streekarcheoloog), als agenda-lid. Ambtelijk secretaris is Frans Kroesen. De voorzitter tot april is André Janssen, Annita Kiefte is voorzitter tot november, waarna Herman Schreurs het van haar overneemt; Annita verlaat de commissie. In december zegt Willem Willemsen toe om plaats te nemen in de commissie; hij woont in Terborg en werkt bij het Streekarchief. (ADW = Oudheidkundige Werkgemeenschap Aalten Dinxperlo Wisch; OVGG = Oudheidkundige Vereniging Gemeente Gendringen; HVOS = Heemkundige Vereniging Old Sillevold) Bespreking nieuwe en gewijzigde bestemmingsplannen Het adviseren over nieuwe bestemmingsplannen of over wijzigingen in bestaande plannen rekent de commissie tot haar taak. Bespreking van nieuwe en gewijzigde bestemmingsplannen staat als vast punt op de agenda. Zo zijn in Ulft het Centrumplan en het plan `t Anker enkele keren aan de orde geweest over de invulling van het gebied. Omdat plannen of wijzigingen pas in een vergevorderd stadium bij de commissie op tafel komen, heeft deze advisering de smaak van mosterd na de maaltijd. De commissie heeft er in een overleg met de wethouder voor gepleit eerder bij de planvorming betrokken te worden. Commissie Ruimtelijke kwaliteit De beoordeling van plannen tot wijziging aan beschermde monumenten gebeurt geïntegreerd met de behandeling door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Dit houdt in dat de Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed één van haar leden, mevr. B. Overbeek, heeft gemandateerd om samen met de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit de monumentenplannen te toetsen. Wanneer er wijzigingsplannen aan monumenten worden behandeld, wordt de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit daarnaast nog uitgebreid met een extra burgerlid vanuit het Monumentenplatform: dhr W. Aalders. De geïntegreerde commissie behandelt adviesaanvragen betreffende monumenten in het kader van vooroverleg en definitieve omgevingsvergunningaanvragen. Bij ieder plan wordt door de commissie zorgvuldig gekeken naar de monumentale waarden van het object en de Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 3

4 consequenties van de voorgestelde wijzigingen op zowel de fysieke aspecten (de gevolgen voor het historisch materiaal), als naar de verschijningsvorm van het monument. Uiteraard wordt ook het gebruik van het pand meegewogen in de advisering. Uitgangspunt is echter steeds weer dat we onze monumenten moeten gebruiken en niet verbruiken. Als algemene leidraad bij de toetsing worden de 10 uitgangspunten voor het omgaan met monumenten gehanteerd. Hieronder worden de meest opvallende adviesaanvragen van het afgelopen jaar kort beschreven. Agrarisch erfgoed In 2011 is de discussie rond de Meursstede (Harterinkdijk 17 Sinderen) in principe beëindigd. Het college heeft besloten de boerderij af te voeren van de gemeentelijke monumentenlijst, om op deze manier de weg vrij te maken voor het realiseren van nieuwbouw op deze plek. De Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed heeft negatief geadviseerd over het afvoeren van dit monument, omdat naar haar mening restauratie nog steeds mogelijk was zonder volledige afbraak en nieuwbouw. Het college heeft, om voor haar moverende redenen, afgeweken van dit advies. Via de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit heeft de Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed desondanks op constructieve wijze proberen mee te denken over het nieuwbouwplan. Naast de Meursstede zijn er gelukkig in onze gemeente ook vele historische boerderijen waar géén sloopplannen voor zijn. Ook in 2011 zijn weer meerdere plannen aan boerderijen de revue gepasseerd die betrekking hadden op restauratie, comfortverbetering of modernisering van de bedrijfsvoering. De commissie juicht een goed gebruik van agrarisch erfgoed toe en probeert altijd oplossingsgericht mee te denken. Uitgangspunt voor de commissie is uiteraard wel de instandhouding van de historische, agrarische karakteristieken. Industrieel erfgoed Op het DRU-terrein is ook in 2011 van alles gebeurd. De restauratie en verbouw van de badkuipen leerfabriek is van start gegaan. De commissie Ruimtelijke Kwaliteit wordt door de gemeente op de hoogte gehouden van de vorderingen hiervan en beantwoord zo nodig vragen die tijdens het bouwproces opspelen. Het Loonbureau wordt herbestemd tot radiostation van Optimaal FM. In overleg met de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit is een plan opgesteld, dat voorziet in het realiseren van kantoren, enkele radiostudio's en een toekomstige horecaruimte. Voor de 'Afbramerij' is inmiddels een schetsplan voorgelegd in het Planoverleg van het Samenwerkingsverband Cultuurhistorie Gelderland. Bij dit overleg, waaraan onder meer de Provincie Gelderland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deelnamen, was een afvaardiging van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit aanwezig. Het schetsplan is positief ontvangen in het Planoverleg. Begin 2012 zal blijken of de benodigde financiële middelen beschikbaar zijn om het project te kunnen gaan realiseren. Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 4

5 Ook buiten het DRU-terrein is er beschermd industrieel erfgoed in beweging. Een voorbeeld hiervan is het ABTB-gebouw in Megchelen. Klomps ontwikkelt in deze voormalige maalderij voor woningbouwcoöperatie Wonion een aantal appartementen. Door de architect, Arno, en Klomps is meerdere malen overleg gevoerd met de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Het resultaat is een zorgvuldig plan dat een goede balans heeft tussen eigentijds wooncomfort en het behoud van monumentale waarden. Woonhuizen Een bijzonder woonhuis dat het afgelopen jaar meerdere malen is besproken, is de Wesenthorst. Dit rijksmonument is in de jaren tachtig van de twintigste eeuw door de huidige eigenaar op ambachtelijke wijze gerestaureerd en hiermee behouden voor de toekomst. De eigenaar is inmiddels op leeftijd, maar wil graag nog vele jaren op de Wesenthorst blijven wonen. Om dit mogelijk te maken wil hij de aanbouw uit de jaren tachtig geschikt maken voor bewoning; hiervoor is een uitbreiding van de aanbouw nodig. Aanvankelijk is flink gediscussieerd over de vorm waarin deze uitbreiding gegoten moest worden. Uiteindelijk is er in goed overleg een ontwerp tot stand gekomen, waarmee alle partijen tevreden zijn. Communicatie In 2011 zijn er geen aankondigingen van de vergaderingen op de pagina s van de gemeente Oude IJsselstreek in de Gelderse Post verschenen. Dit is inmiddels voor de toekomst veiliggesteld door de opname van een maandelijkse aankondiging van de vergaderingen. Regelmatig is de gemeentelijke website onderwerp van gesprek geweest en dan met name de aandacht die er besteed wordt aan het cultuurhistorisch erfgoed. Informatieavond Onder de titel Monumenten vertellen een verhaal organiseerde de commissie Cultuurhistorisch Erfgoed een informatieavond voor eigenaren van panden die op de lijst van gemeentelijke monumenten zijn geplaatst. De avond werd gehouden op maandag 16 mei in een van de prachtige rijksmonumenten in de gemeente, namelijk de NH Kerk in Etten. Rond het in bezit hebben en het in stand houden van een pand met de status van gemeentelijk monument leven veel vragen. Om deze vragen zoveel mogelijk te beantwoorden worden deze informatieavonden om de twee jaar gehouden. Door een aantal deskundigen worden onderwerpen besproken als: De betekenis van monumenten in onze tijd Verhalen uit het verleden komen boven tijdens een restauratie Het verhaal van het landschap en de streekeigen beplanting Nieuwe informatiebrochure wint prijs De leden van de commissie stelden in samenwerking met de afdeling Communicatie een nieuw informatiebrochure samen, die tijdens de informatieavond door wethouder John Haverdil, verantwoordelijk voor de gemeentelijke monumentenzorg, is gepresenteerd. Het monumentenboekje, getiteld Monumenten onze zorg, is beschikbaar voor alle eigenaren van panden die op de gemeentelijke lijst staan. Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 5

6 Monumentenzorg is een zorg voor de hele gemeente. Veel mensen die een pand bezitten of bewonen met de status van gemeentelijk monument, zijn daar best trots op. Maar het bezit van zo n pand roept meestal ook veel vragen op: Wat is dat eigenlijk, een gemeentelijk monument? Mag een monument verbouwd of veranderd worden? Zijn er subsidies voor de instandhouding of voor onderhoud? Antwoorden op dit soort vragen zijn te vinden in deze brochure. Bijzonder is dat het boekwerkje een tweede prijs heeft gewonnen voor de Best Schrijvende Ambtenaar van 2011 in het kader van het project Ambtenaren schrijven stukken beter. De brochure 'Monumenten onze zorg' voldeed volgens het juryrapport ruimschoots aan de eisen van een heldere en burgergerichte tekst. De tekst is bewust gekozen en wars van ambtelijk taal, bestemd voor de gemiddelde lezer die weinig van het onderwerp afweet. Verder vond de jury dat tekst en beeld een mooie eenheid vormen. De prijs wordt overhandigd door de juryvoorzitter aan Corinne Schol, ambtenaar Communicatie gemeente OIJ (midden); rechts CHE-lid Helma Tuenter, medeschrijfster van de brochure Gemeentelijke eigendommen met cultuurhistorische waarde Het beheer van monumentale gebouwen in gemeentelijk eigendom is een steeds terugkomend onderwerp. Het onderhoud van deze gebouwen, zoals Gerritsens Molen in Silvolde, loopt op dit moment niet optimaal. Het is de opvatting van de commissie dat in goed overleg met de plaatselijke bevolking naar een oplossing wordt gezocht, zodat er een goede samenwerking komt met alle betrokken partijen. Inmiddels is vanuit de gemeente de overdracht van de molens in Varsseveld en Silvolde naar particuliere stichtingen in gang gezet. Archeologie In 2011 is de commissie verscheidene keren tijdens vergaderingen bijgepraat door Marc Kocken, de regionaal archeoloog, over de archeologische projecten die her en der in de gemeente spelen. Te noemen zijn onder andere Ulft-Vogelbuurt en Terborg-diverse locaties. In 2011 zijn significant minder gravende onderzoeken uitgevoerd dan in de jaren ervoor. Opmerkelijk was de toevalsvondst van een stenen hamerbijl die Peter Bresser op Marktplaats had gespot en daar te koop werd aangeboden. Het kostte enige moeite om de vinder (een loonwerker uit Westendorp) op te sporen en het voorwerp voor onderzoek beschikbaar te krijgen. De bijl en een grote ronde steen zouden zijn gevonden tijdens het aardappelrooien in Westendorp. Later blijkt de vondst gedaan te zijn in de omgeving van het voormalig kasteel Sinderen. De vinder wil de exacte vindplaats echter niet prijsgeven. Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 6

7 Om welk type bijl het exact gaat, blijkt moeilijk te achterhalen omdat de bijl na gebruik is bijgeslepen en nu een afwijkende vorm bezit. De bijl lijkt verwant met de F-hamers uit de Enkelgrafcultuur waarbij een datering hoort van voor Christus. Het bijslijpen is al in de prehistorie gebeurd. De ronde steen kan gebruikt zijn als klopsteen. Dat wil zeggen dat deze steen is gebruikt bij het maken van vuurstenen werktuigen en als aambeeld heeft gediend. Deze kan bij de hamer horen, maar dat hoeft niet het geval te zijn. Los, zonder context waarin ze zijn gevonden, zijn ze uitermate moeilijk exact te dateren. Het lastige in dit soort gevallen is altijd hoe betrouwbaar de vindplaatsgegevens zijn en die ontbreken nu juist. Verwonderlijk is een dergelijke vondst overigens niet in het relatief natte gebied van Sinderen met vooral kleine dekzandkopjes, een ideale leefomgeving voor de cultuur van de jagers en verzamelaars. Actualisering gemeentelijke monumentenlijst Gebouwen en landschapselementen Op verzoek van de Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed werd het Monumentenplatform (MP) ingeschakeld voor een actualisatie van de gemeentelijke monumentenlijst. In november 2010 is de groslijst vastgesteld en aangeboden aan de Commissie. In 2011 zijn alle panden en landschapselementen van de groslijst bekeken om te worden beoordeeld en voorzien van een prioriteit om eventuele geplaatst te worden op de gemeentelijke monumentenlijst. Ruim 60 panden kregen een hoge prioriteit en moeten nader bekeken worden door een deskundig adviesbureau. Er is afgesproken dat eerst de wederopbouw, de nutsbedrijven en de scholen bekeken zullen gaan worden. Wederopbouwperiode Bergweg 7, Terborg Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 7

8 Begraafplaatsen De commissie in 2011 het Monumentenplatform gevraagd een groslijst te maken van alle begraafplaatsen in de gemeente Oude IJsselstreek. In de gemeente zijn 25 begraafplaatsen; vijf daarvan vallen onder het beheer van de gemeente; 20 begraafplaatsen zijn bijzondere begraafplaatsen waarvan het beheer in handen is van de eigenaar; de meeste horen bij één van de kerkgenootschappen. Ten aanzien van bescherming van cultuurhistorische waarden op de begraafplaatsen is tot nu toe geen gemeentelijk beleid gevoerd. Het is wel als aandachtspunt opgenomen in de Beleidsnotitie Cultuurhistorisch Erfgoed. Eén bijzondere begraafplaats heeft de status van rijksmonument. Verder zijn twee gemeentelijke begraafplaatsen of delen daarvan aangewezen als gemeentelijk monument en zeven bijzondere begraafplaatsen of delen daarvan. Een eerste inventarisatie van waardevolle elementen zoals grafmonumenten, baarhuisjes, ommuring en hekken en de inrichting van de begraafplaatsen inclusief bijzondere flora wil het Monumentenplatform in 2012 op zich nemen. Twaalf panden uit de voormalige gemeente Wisch In de voormalige gemeente Wisch zijn 12 cultuurhistorische belangwekkende panden toentertijd wel beschreven door het Gelders Genootschap, maar om financiële redenen niet op de monumentenlijst geplaatst. De commissie adviseert aan het college van B en W om deze panden alsnog op de lijst te plaatsen. Overige activiteiten gemeentelijke monumentenlijst Naar aanleiding van de afstudeerscriptie Verdwenen kastelen in de gemeente Oude IJsselstreek van Yorick Vermeulen (hogeschool Van Hall-Larenstein) en zijn presentatie voor de CHE zijn de mogelijkheden besproken voor het realiseren van zijn aanbevelingen teneinde de drie kasteelterreinen, te weten Sinderen, Lichtenberg en Swanenburg beter zichtbaar te maken. In dit kaartje van het gebied rond huis de Lichtenberg (locatie i) zijn voorstellen voor herinrichting ingetekend De voorstellen op Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 8

9 archeologisch en landschappelijk gebied zullen eerst door de regio-archeoloog worden bekeken en beoordeeld worden op haalbaarheid op een wat langere termijn. Op kortere termijn lijken wel haalbaar de aanbevelingen om bij de drie kasteelterreinen informatiepanelen of belevingsvensters te plaatsen. Wethouder Haverdil heeft zich bij de presentatie positief uitgelaten over de aanbevelingen van Vermeulen. Het is echter onduidelijk wie hiervoor initiatief zal moeten nemen. Daarmee blijft een daad-werkelijke uitvoering in de lucht hangen. Deskundigheidsbevordering Samenvatting MoMo Erfgoed en Ruimte op 11 mei door Jeroen Westerman De heer Westerman (Van het Gelders Genootschap) heeft op 11 mei een powerpoint presentatie gegeven over het nieuwe beleid Modernisering Monumentenzorg. Hij heeft hiervoor een handout samengesteld die aan de leden van de commissie is uitgereikt. De wetgever heeft bepaald dat met ingang van 1 juli 2011 bij het opstellen van bestemmingsplannen rekening dient te worden gehouden met de in het plangebied voorkomende cultuurhistorische- en de in de grond aanwezige archeologische waarden. Er is een kans dat wettelijk de regeling pas op 1 januari 2012 zal worden ingevoerd. Hoe dan ook, cultuurhistorie en archeologie zijn aandachtspunten waar rekening mee dient te worden gehouden bij het opstellen van bestemmingsplannen. Gelderse Erfgoeddag over behoud industrieel erfgoed en leefbaarheid Donderdag 23 juni vond in de DRU Cultuurfabriek in Ulft de Gelderse Erfgoeddag 2011 plaats, georganiseerd door Het Gelderse Erfgoedplatform. Thema van deze dag was: Erfgoed als impuls. In delen van Nederland heeft de krimp toegeslagen. Hoe kan de leefbaarheid in die gebieden behouden blijven en welke rol kan erfgoed daarbij spelen? Dat was de steeds terugkerende vraag tijdens de Gelderse Erfgoeddag. Als één van de sprekers ging wethouder John Haverdil tijdens zijn presentatie in op de kansen en uitdagingen die de instandhouding van industrieel erfgoed de Achterhoek biedt. Hij noemde de DRU Cultuurfabriek een mooi voorbeeld voor behoud van leefbaarheid in plattelandsgebieden. Het biedt onderdak aan diverse verenigingen en instanties op het gebied van educatie, toerisme en kunst en cultuur. Het is een plek waar mensen elkaar ontmoeten, werken en ontspannen. Het is een bewijs van hoe cultureel erfgoed als bindmiddel voor de eigen inwoners ingezet kan worden, hoe de historische waarde van het cultureel erfgoed bewaard blijft en hoe nieuwe gebruikers tegelijkertijd een geschikt onderkomen geboden wordt. De wethouder refereerde daarbij ook aan recent landelijk onderzoek waaruit is gebleken dat investeringen in cultuur en cultureel erfgoed economisch gezien meer opleveren dan dat het kost. Conclusie van de dag was dat soortgelijke initiatieven een oplossing bieden om voorzieningen in plattelandsgebieden te behouden. In de middag waren er workshops en excursies over het DRU Industriepark en in de Cultuurfabriek. Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 9

10 Doelen en taken Naar aanleiding van een gesprek met wethouder Haverdil over de taken van de CHE is besloten dat de commissie aansluit bij het Ontwikkelingsprogramma Oude IJsselstreek Op weg naar In dit plan van aanpak voor de komende jaren staan diverse gebieden en plannen, waar al enige jaren aan wordt gewerkt en waarvan de keuze min of meer vast ligt. De commissie zal haar aandacht richten op enkele concrete onderwerpen, te weten: a. Nieuwe landgoederen b. Het gebied Kromkamp in Sinderen c. Het gebied rond het Anker in Ulft d. Het gebied van carrosserie bedrijf Susselbeek in Silvolde. e. De ontwikkelingsplannen op het DRU Industriepark De prioriteitenlijst van de Beleidsnotitie cultuurhistorisch erfgoed 2006 wordt jaarlijks punt voor punt doorgenomen. Het is de bedoeling dat na de Archeologische waardekaart een Cultuurhistorische waardekaart of Beeldskwaliteitsplan wordt gemaakt. De leden van de CHE zullen in samenwerking met een bureau de waarden van gebouwen en het landschap in beeld brengen. Commissie Cultuurhistorisch Erfgoed 10