Acta. Bijlage X - V. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland

Transcriptie

1 Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage X - V 9 bijlagen bij Deputatenrapport Kerkelijke Eenheid

2 Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen worden met het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld. 2 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

3 Bijlage 1. Verschil in belijden? Inleiding Een van de zaken waarover tussen de beide kerkgemeenschappen, CGK en GKV, moest worden gesproken betreft het verschil inzake de tekst van de geloofsbelijdenis. Drie elementen hebben in de bezinning van beide deputaatschappen de aandacht gehad: 1. Er zijn verschillende vertalingen van de belijdenis gangbaar in beide kerken. 2. In de door de GKV aanvaarde editie zijn enkele tekstuele wijzigingen aangebracht. 3. In de CGK is geen passage geschrapt in de tekst van art. 36 NGB, zoals sinds 1905 in de GKV wel het geval is. 1. De tekst van de belijdenisgeschriften In de CGK zijn twee edities van de belijdenisgeschriften gangbaar: de klassieke tekst zoals die in het Kerkelijk Handboekje te vinden is, en achterin vele uitgaven van de Psalmen van 1773 is afgedrukt, en de tekst van de vertaling van 1983, van de commissie Dankbaar, een uitgave die door de generale synode van de CGK is aanvaard. In de GKV is een in opdracht van de generale synode vervaardigde vertaling aanvaard, die in het Gereformeerd Kerkboek is afgedrukt en algemeen wordt gebruikt. Van elk van deze edities kan worden gezegd, dat ze de inhoud van het belijden op een correcte manier weergeven. Er is deputaten op geen enkele manier gebleken, dat op grond van het verschil in vertaling van enig inhoudelijk verschil in het belijden van de kerk sprake is. In de kerkelijke contacten is er naar de overtuiging van deputaten dan ook geen aanleiding hierin enig probleem te zien. 2. Wijzigingen in de Gereformeerde uitgave van art. 4 en art. 9 NGB In het Gereformeerd Kerkboek is op twee punten een wijziging aangebracht in de tekst van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Bij de opsomming van de canonieke bijbelboeken in artikel 4 staat vanouds de brief aan de Hebreeën gerangschikt onder de brieven van Paulus. Daar al eeuwen door exegeten B o.a. door Calvijn - is geconstateerd dat de brief aan de Hebreeën niet van Paulus kan zijn, is in de gereformeerde editie de brief aan de Hebreeën niet meer onder de paulinische brieven geplaatst. Van CGK zijde is begrip getoond weer het wegnemen van een onjuistheid. Tegelijkertijd wordt geaarzeld bij het door één kerkgemeenschap wijzigen van de tekst. Het feit dat de belijdenisgeschriften gemeenschappelijk erfgoed zijn van vele kerken van gereformeerd belijden pleit ervoor geen afzonderlijke amendementen aan te brengen. Bovendien B de bedoeling van de belijdenis is ook in dit artikel niet om exegetische of specifieke canonieke kwesties te beslissen. De belijdenis zet juist in bij de identificatie van de boeken van de Heilige Schrift, omdat de tekst daarvan zelf de hoogste autoriteit in de kerk vormt, uitdrukkelijk boven de belijdenis. Het in de weg van zorgvuldig exegetisch onderzoek vaststellen dat de brief aan de Hebreeën niet door Paulus, maar door een andere - ons onbekende - auteur is geschreven, is daarom niet als ongehoorzaamheid aan de belijdenis te beschouwen. De belijdenis zelf beoogt het luisteren naar de Schrift te dienen. Dit verschil tussen de edities van artikel 4 kan dus zeker niet als een confessionele afwijking ten opzichte van elkaar worden beschouwd. In artikel 9 is in het Gereformeerd Kerkboek bij de bewijsplaatsen voor de bijbelse belijdenis van de Drieëenheid de verwijzing naar 1 Johannes 5:7 weggelaten. Reeds lang is bekend dat in de oorspronkelijke tekst van dit hoofdstuk deze woorden niet voorkomen, maar dat ze waarschijnlijk bij het overschrijven als een glosse, een opmerking in de kantlijn, zijn geplaatst die bij een latere afschrijving in de tekst zijn gezet. Als bewijsplaats voor de leer van de Drieëenheid is deze tekst dus beter niet te gebruiken, omdat deze plaats tekstkritisch omstreden is.. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 3

4 Om dezelfde redenen als bovengenoemd verdient het volgens de CGK deputaten daarom nog geen aanbeveling de tekst van de belijdenis zelfstandig te wijzigen. Dat er op dit punt geen sprake is van een principieel of confessioneel verschil is eveneens duidelijk. 3. De 21 woorden van artikel 36 NGB Het gaat bij art. 36 om een kwestie waarbij wel degelijk een principieel punt van de confessie in het geding is. Een korte historische weergave van de door de GKV en de CGK genomen besluiten is hierbij wel op zijn plaats. Het besluit van 1905 Op de synode van de Gereformeerde Kerken te Middelburg 1896 werd door o.a. A. Kuyper en H. Bavinck een gravamen ingediend tegen passages uit art. 36. Hun bezwaar was dat de wereldlijke overheid verplicht werd afgoderij uit te roeien en dat de kerk dit aan de overheid moet voorhouden. Na voorbereidend werk van studiecommissies werd de zaak behandeld in 1905, op de synode te Utrecht. De commissie concludeerde, dat de confessie historisch uitgelegd moest worden en dat de gewraakte zinsnede metterdaad bedoelt dat de overheid op het publieke terrein afgoderij, valse godsdienst en godslastering niet straffeloos mocht dulden. De overheid moest tegen deze dingen met maatregelen van dwang en geweld en desnoods met de doodstraf optreden. De commissie meende op die grond dat het bezwaarschrift moest worden toegewezen. Toch ontraadde de meerderheid van de commissie in de confessie te schrappen, omdat men verminking van het artikel vreesde; de confessie is immers geen aaneenrijging van losse opiniën maar een weldoordacht geheel. Bovendien vreesde de commissie dat schrappen ertoe zou leiden dat er niets overbleef van de positieve roeping van de overheid t.o.v. de eerste tafel van de wet. Men meende tegelijk dat de tijd nog niet rijp was om tot een positieve wijziging van art. 36 te komen. Toch besloot de synode, met 24 tegen 16 stemmen, tot het schrappen van de woorden: om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valse godsdienst, om het rijk van de antichrist te gronde te werpen. 1 Feit is, dat men op dezelfde gronden die werden aangevoerd ook tegen gehandhaafde passages in art. 36 bezwaar kon maken. De preadviserende commissie had hier wel op attent gemaakt. 2 Christ. Geref. synodes over art I In 1928 kreeg de CG synode een gravamen over dezelfde kwestie te behandelen. Het werd afgewezen op grond van de overweging dat art. 36 te lezen was in het licht van synode-uitspraken van 1574 en In 1937 werd tegen dit besluit bezwaar aangetekend door ds C. van der Zaal. De aangehaalde synodeuitspraken zeiden immers alleen iets over de taak van de kerk en van de predikanten, maar niet van de overheid. Er werd een commissie ingesteld, en daarna een deputaatschap. Het deputaatschap heeft in 1941 door omstandigheden niet gerapporteerd. Toen is het opgeheven! Internationale bezinning In de Christian Reformed Church in de USA is van 1912 tot 1946 dezelfde materie in discussie geweest. Toen werd de zaak in 1949 aan de GOS voorgelegd. De behandeling op de GOS leidde tot een verklaring die met algemene stemmen werd aanvaard en aan de kerken werd aanbevolen. De verklaring bestond uit vier onderdelen, waarvan de belangrijkste (B) luidde: that consequently the magistrate is called to protect the preaching of the Gospel and all the holy service of God with all the means given it by God, in order that freedom of conscience to serve God according to His Word be guaranteed and every anti-christian power which would threaten the church in the exercise of its holy ministry be resisted and prevented. 3 1 Zie voor de gang van zaken rond 1905 K. van der Zwaag, Onverkort of gekortwiekt? Artikel 36 van de Nederlandse geloofsbelijdenis en de spanning tussen overheid en religie. Een systematisch-historische interpretatie van een >omstreden= geloofsartikel, Heerenveen 1999, Acta generale synode Gereformeerde Kerken in Nederland 1905, Acts of the Reformed Ecumenical Synod of Amsterdam 1949, 29 4 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

5 Via de GOS kwam het in de Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN) weer aan de orde. De overtuiging leefde dat de schrapping van 1905 onbevredigend was. Een deputaatschap stelde een nieuwe formulering voor. De synode van 1952/3 sprak uit dat er gegronde aanleiding is art. 36 te wijzigen. Daartoe zou overleg nodig zijn met de kerken die de NGB ook hebben. Als richtlijn voor het overleg werd de volgende formulering gekozen: En aldus geroepen bij te dragen tot de opbouw van een Gode welgevallige samenleving der mensen, heeft de overheid, in onderwerping aan de wet Gods, zich verre houdende van alle volstrekte machtsoefening, op het aan haar zorg toevertrouwde terrein en met de haar toekomende middelen, iedere belemmering voor de prediking van het evangelie en voor de heilige dienst van God weg te nemen, opdat het Woord des Heren zijn loop hebbe, het koninkrijk van Jezus Christus voortgang vinde, en alle antichristelijke macht worde tegengestaan. De GKN hebben deze formulering weer voorgelegd aan de GOS van Edinburgh in 1953 en vervolgens was het de bedoeling dat er overleg tussen de verschillende kerken zou plaatshebben. Christ. Geref. synodes over art II De CGK synode van 1959 heeft op de GOS uitspraak en de GKN suggestie gereageerd. Er werden opnieuw deputaten ter bestudering van de vragen in betrekking tot art. 36 NGB benoemd. In 1962 rapporteerde dit deputaatschap aan de GS van Haarlem-Santpoort. Het waardevolle rapport B met een uitvoerig minderheidsrapport van een tweetal deputaten 4 B leidde tot de volgende besluitvorming, en dus het volgende antwoord aan de generale synode van de GKN 5 : 1. te antwoorden a. dat het volgens haar geen aanbeveling verdient tot wijziging van art. 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis over te gaan als er ter zake niet genoeg klaarheid en eenparigheid bestaat in de kerken; b. dat zij wel van oordeel is dat deze zaak de aandacht der kerken behoort te hebben, omdat de wijze waarop het in art. 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis bedoelde beginsel onder woorden is gebracht, in de kerken vragen en bedenkingen oproept; c. dat zij daarom bereid is met de generale synode van de gereformeerde kerken c.q. haar deputaten hieromtrent nader overleg te plegen; 2 a. deputaten te benoemen voor overleg met de gereformeerde kerken c.q. met haar deputaten inzake art. 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis; b. deze deputaten op te dragen in dit overleg de volgende conclusies als richtlijnen te gebruiken: 1. de bedoeling van de derde zinsnede van art. 36 der Nederlandse Geloofsbelijdenis was oorspronkelijk dat de overheid met de machtsmiddelen die haar ten dienste staan, zal optreden tegen alle afgoderij en valse godsdienst om deze te weren en uit te roeien; dit hield in dat in gevallen van openbare goddeloosheid de zwaarste straf kon worden toegepast; 2. de gronden voor deze omschrijving van de taak van de overheid ten aanzien van de religie werden ontleend aan het Oude Testament, waarbij echter de bijzondere plaats van Israël als theocratisch volk niet genoeg in het oog werd gehouden; 3. een correctie van de beslissing van de generale synode van 1928 over deze zaak (Acta, art. 70) moet niet onmogelijk worden geacht; 4. wanneer de gehele derde zinsnede van art. 36 zou vervallen, zou een gewichtig beginsel in dit artikel worden gemist, nl. dat de overheid binnen de grenzen van haar bevoegdheid de geboden Gods ook waar het de dienst des Heren betreft, heeft te doen eerbiedigen; 5. de wijze waarop dit beginsel in art. 36 onder woorden wordt gebracht, roept vragen en bedenkingen op; 6. het verdient geen aanbeveling om tot wijziging van art. 36 over te gaan als er terzake niet genoeg klaarheid en eenparigheid bestaat in de kerken; wel behoort deze zaak de aandacht van de kerken te hebben. 4 Acta generale synode CGK Haarlem-Santpoort 1962, bijlagen LXVIII en LXIX (blz ) 5 Acta idem, art 184 (blz 89v) GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 5

6 In de daaropvolgende jaren is door deputaten nog overleg geweest met GKN-deputaten. Hun werd gezegd dat in de door hen voorgestelde formulering 6 gemist wordt, dat de overheid binnen haar bevoegdheid zorg heeft te dragen voor de eerbiediging van Gods geboden. Deputaten hadden de indruk, dat de gereformeerde deputaten niet geheel afwijzend stonden tegenover de gedachte van een positieve aanvulling van de door de GKN voorgestelde formulering. Deze had echter reeds een zekere sanctie gekregen, daar de GOS haar had aanvaard. Na een nieuwe periode van overleg wordt op de CGK- synode van Hilversum 1968 de volgende formulering aanvaard die aan de GKN en aan de GOS zal worden meegedeeld Bfeitelijk een amendering van de door de GKN voorgestelde formulering 7 : En aldus geroepen bij te dragen tot de opbouw van een Gode welgevallige samenleving der mensen, heeft de overheid, in onderwerping aan de Wet Gods, zich verre houdende van alle volstrekte machtsoefening, op het aan haar zorg toevertrouwde terrein en met de haar toekomende middelen te bevorderen dat het volk leeft naar de eis van Gods Wet, en voorts iedere belemmering voor de prediking van het Evangelie en voor geheel de heilige dienst van God weg te nemen. Zij heeft deze roeping te volbrengen, opdat het Woord des Heren zijn loop hebbe, het koninkrijk van Jezus Christus voortgang vinde, en alle antichristelijke macht worde tegengestaan. De praktische onmogelijkheid bij de verdeeldheid van de kerken van gereformeerde belijdenis een wijziging in de tekst van de belijdenis aan te brengen bracht met zich mee, dat het hierbij gebleven is. In de CGK zal het verstandig zijn art. 36 NGB te lezen in het licht van deze nadere formulering, die gezien zou kunnen worden als de uitleg van wat eerder een gewichtig beginsel is genoemd, maar waarvan de formulering in de belijdenis niet het meest gelukkig is. Huidige situatie van CGK en GKV In het gesprek tussen beide deputaatschappen is geconstateerd: a. dat de in 1905 gekozen inkorting van artikel 36 - die voor de GKV nog geldt - de vragen die hier aan de orde zijn, onvoldoende oplost; b. dat in de praktijk, ook de politieke praktijk, van vandaag, de handhaving van een onverkort artikel 36 niet eenvoudig is. De politieke partij die de meest consequente toepassing voorstaat straalt, ook naar de waarneming van Van der Zwaag, een niet te miskennen onmacht uit op dit punt; c. dat ook hier geldt, dat wijziging van de confessie met het oog op de gecompliceerde kerkelijke realiteit een niet eenvoudig te begane weg is. Deputaten van de GKV zijn van mening dat de nadere verklaring die gegeven is door de synode van de CGK van Hilversum 1968 onderschreven kan worden. Zij zullen dan ook aan hun synode voorstellen uit te spreken dat er geen verschil in belijden is ten aanzien van art. 36, als de GKV synode zich stelt achter de nadere verklaring. Het ligt niet op de weg van deputaten voorstellen te doen tot herinvoering van de in 1905 geschrapte woorden. Naar het oordeel van deputaten van de GKV is dat ook niet nodig, als de kerken uitspreken in te stemmen met de verklaring van de 21 woorden door de synode van de CGK in Deze visie heeft de instemming van de CGK-deputaten. Een dergelijke verklaring dient dan als handvat aan de weerbarstige materie van de tekst van art. 36, terwijl de bestaande teksten niet behoeven te worden gewijzigd. 6 zie boven 7 Acta generale synode CGK Hilversum 1968/1969, art ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

7 Bijlage 2. Liturgische gebruiken Overzicht liturgische gebruiken cgk Kerkorde In de kerkorde wordt in de artt. 56 tot 70 gesproken over van de sacramenten en andere ceremoniën. Doop Art. 58 De dienaren des Woords zullen bij het dopen, zowel van jonge kinderen als volwassenen, de daartoe opgestelde formulieren gebruiken. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende formulieren: 1. de klassieke doopformulieren; 2. de formulieren die vastgesteld zijn door de GS 68/69, 71/72 en 74. Dit is een bewerking van de klassieke formulieren; 3. in samenwerkingsgemeenten wordt ook wel het formulier gebruikt dat ds van den Brink heeft geschreven; 4. soms wordt ook gebruik gemaakt van het formulier van de GKV. Heilig avondmaal Art. 62 Iedere kerk zal het avondmaal op zodanige wijze vieren, als naar haar oordeel het meest tot stichting van de gemeente dienen kan, met dien verstande, dat de uitwendige ceremoniën, in Gods Woord voorgeschreven, onderhouden worden en dat het formulier van het avondmaal en de daarin opgenomen gebeden zullen worden gebruikt. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende formulieren: 1. het klassieke formulier; 2. het formulier zoals vastgesteld door de GS 68/69, 71/72 en 74. Dit is een bewerking van het klassieke formulier (ook wel een verkorting: de zondenlijst is bv niet meer opgenomen); 3. het verkorte formulier zoals vastgesteld door de GS 68/69, 71/72 en 74. Overzicht liturgische gebruiken gkv Kerkorde In de kerkorde gaan de artikelen 56 t/m 61 en 65 t/m 71 over liturgische zaken. De Generale Synode van 2002 heeft een Koersbepaling aanvaard, Daarin wordt uiteengezet dat er op hoofdlijnen overeenstemming in liturgische zaken behoort te zijn, maar dat er in verschillende gemeenten ook eigen accenten kunnen worden gelegd. Doop Art. 56 Aan de kinderen van de gelovigen zal de doop als zegel van Gods verbond zo spoedig mogelijk bediend worden in de openbare eredienst Art. 59 De predikanten zullen bij de doop van de kinderen en van volwassenen zich houden aan de formulieren die daarvoor zijn vastgesteld Er wordt gebruik gemaakt van één formulier voor de kinderdoop, te weten het klassieke, taalkundig gemoderniseerd en met een 'vrijgemaakte' toevoeging, nl. de uitleg van de twee delen (partes) van het verbond als 'belofte en eis'. Er is ook een formulier voor de bediening van de volwassendoop. Op dit moment zijn deputaten eredienst van beide kerken gezamenlijk bezig een nieuw doopformulier te ontwerpen. Op de e.k. generale synodes zal een voorstel liggen. Het verschijnsel doopzondagen komt voorzover ons bekend niet voor. Er wordt hier en daar wel voorzichtig over gedacht. Heilig avondmaal Art. 61 Het avondmaal van de Here zal tenminste eens in de drie maanden gevierd worden in de openbare eredienst, volgens kerkelijke orde, onder toezicht van de ouderlingen, waarbij de daarvoor vastgestelde formulieren dienen gebruikt te worden. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende formulieren: 1. het klassieke formulier, taalkundig gemoderniseerd; 2. het zgn. korte formulier, een verkorting van het klassieke, de zondencatalogus is bijv. niet meer opgenomen, met een eschatologische toevoeging 3. kortere formulieren, vastgesteld door de generale synode van Zuidhorn 2002, met

8 De wijze van vieren verschilt al naar gelang situatie en gewoonte: met tafels, in de banken, in een kring. Art. 63 ( ) Het avondmaal des Heren zal minstens eens per drie maanden, na gehouden voorbereiding, worden gevierd. In sommige kerken wordt het avondmaal vier maal per jaar gevierd, in andere vijf maal of meer. Kerkdiensten Art. 64 Op de dag des Heren zal de gemeente minstens tweemaal samenkomen onder de bediening des Woords. Het samenkomen op werkdagen wordt aan het oordeel van de kerkenraad overgelaten. 1. In elke gemeente zal des zondagsmorgens de wet des Heren en des middags of des avonds de apostolische geloofsbelijdenis worden gelezen (1899, 1906) Het is gebruikelijk dat s morgens de tien woorden (of een vermanend gedeelte uit de Schrift) worden gelezen. s Middags of s avonds wordt de geloofsbelijdenis gelezen of gezongen of opgezegd. Dat is niet altijd de apostolische geloofsbelijdenis. Ook Nicea, of gedeelten uit andere belijdenissen worden wel gelezen. Soms wordt ook een belijdenis uit de bundel Opwekking of de Evangelische Liedbundel gezongen. Art. 68 De dienaren des Woords zullen eenmaal des zondags in de bediening des Woords de Heidelbergse Catechismus verklaren. Er zijn verschillende gewoonten: in sommige gemeenten wordt s middags/ s avonds de HC zondag na zondag uitgelegd. In andere gemeenten wordt dat afwisselend s morgens en s middags gedaan. Er zijn ook gemeenten waarin andere belijdenisgeschriften dan de HC aan de orde gesteld worden. Ook zijn er gemeenten waarin ipv een belijdenisgeschrift ook wel themata of bijbelse kernwoorden oid in leerdiensten behandeld worden. Art. 69 In de eredienst zullen de 150 Psalmen gezongen worden, alsmede berijmde Schriftgedeelten, door de generale synode vast te stellen. a. Aan de Schriftuurlijke lofzangen die gezongen mogen worden in de eredienst, wordt de Lofzang der engelen toegevoegd (1959). b. Uit het Liedboek voor de kerken behoren de nummers 8, 13b, 14, 21, 25: 1-8, 26, 27, 43, 65, 66, het oog op meer afwisseling en vaker vieren De wijze van vieren verschilt al naar gelang situatie en gewoonte: aan tafels, in de banken, staande en gaande viering. In de meeste kerken wordt het avondmaal zes maal per jaar gevierd, in een aantal gemeenten vaker (maandelijks) Er is een orde van dienst D, opgezet volgens de oudchristelijke ordinariumstructuur, die weliswaar niet voor algemeen gebruik in de kerken is vrijgegeven, maar die onder begeleiding van deputaten eredienst wel op proef in enkele kerken gebruikt wordt. Kerkdiensten Art. 65 De kerkenraad zal de gemeente op de dag des Heren tweemaal samenroepen voor de eredienst. De kerken zullen zich houden aan de orden van dienst die door de generale synode zijn goedgekeurd. De zgn. orde van Middelburg 1933 is in de Gereformeerde Kerken vrijwel geheel in onbruik geraakt. Tegenwoordig wordt het meest gebruikt orde van dienst B, vroeger de orde van Kampen 1975 geheten. Het is gebruikelijk dat s morgens de tien woorden (af en toe in de vertaling Groot Nieuws 1996) worden gelezen. s Middags of s avonds wordt de geloofsbelijdenis gezongen of gelezen: de apostolische geloofsbelijdenis, maar ook Nicea. Gedeelten uit andere belijdenissen worden af en toe gelezen. Intussen kennen we ook een orde van dienst C. Daarin hebben aan het begin van de morgendienst schuldbelijdenis en genadeverkondiging ene plaats, terwijl de wet gelezen wordt na de preek. Art. 66 De kerkenraad zal er zorg voor dragen dat als regel eenmaal per zondag in de prediking de leer van Gods Woord verklaard wordt zoals die samengevat is in de Heidelbergse Catechismus. Er zijn verschillende gewoonten: in sommige gemeenten wordt in de middagdienst de HC zondag na zondag uitgelegd. In andere gemeenten wordt dat afwisselend s morgens en s middags gedaan. In andere gemeenten is niet elke zondag een catechismuspreek. In de kerken wordt momenteel een discussie gevoerd over het verschijnsel leerdiensten in combinatie met een discussie over de teruggang van het bezoek aan de tweede kerkdienst. Art. 67 In de eredienst zullen de psalmen gezongen worden in een berijming die door de generale synode is aanvaard en verder de gezangen 8 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

9 67, 68, 78, 89, 90, 96, 107, 114 en 115 tot de in art. 69 bedoelde berijmde Schriftgedeelten (1974). c. De liederen in de bundel Schriftberijmingen proefbundel voor de Christelijke Gereformeerde Kerken (Buijten & Schipperheijn, 1987) behoren tot de in artikel 69 K.O. bedoelde berijmde Schriftgedeelten (1989). d. Ook de door deputaten aangeboden nieuwe liederen naar Genesis 17:7 en Lucas 22: behoiren tot de in artikel 69 K.O. bedoelde berijmde Schriftgedeelten (1989). Er zijn gemeenten waar alleen psalmen in de berijming 1773 gezongen worden. Er zijn gemeenten waar een mix van psalmen 1773 (ob) en 1967 (nb) gezongen wordt. Er zijn gemeenten waar naast de psalmen (ob en/of nb) ook de toegestane berijmde Schriftgedeelten worden gezongen. Er zijn gemeenten waar naast de psalmen (ob en/of nb) ook andere gezangen uit het LvdK worden gezongen. Er zijn gemeenten waar naast de psalmen (ob en/of nb) en gezangen LvdK (of Herv bundel 1938) ook liederen gezongen worden uit bundels als Johan de Heer, Opwekking, Evangelische Liedbundel, Alles wordt nieuw, Elly en Rikkert, Zingende gezegend, Zingend geloven, etc. Het criterium voor de selectie van gezangen is de vraag of het een verantwoorde berijming van een Schriftgedeelte is. Bijbelvertaling De CGK participeren niet in het project van het NBG (vertaling 2000). Wel zijn predikanten op persoonlijke titel betrokken. De CGK zijn betrokken bij de hertaling van de Statenvertaling. Er zijn gemeenten die de Statenvertaling gebruiken (in verschillende uitgaven). Er zijn gemeenten die de zgn nieuwe vertaling (1954) gebruiken. Er zijn gemeenten die naast de NV ook wel andere vertalingen (bv Groot Nieuws, of speciale vertalingen van de Psalmen) gebruiken. die de synode heeft goedgekeurd. Uit de berijming 1773 wordt nergens meer gezongen. Sinds 1986 kennen de Gereformeerde Kerken een eigen psalmbundel. Daaraan toegevoegd is een aantal van 41 gezangen. Sinds 1997 is een selectie van gezangen uit het Liedboek voor de kerken vrijgegeven. Vrijwel overal wordt uit die selectie en niet breder gezongen. Sinds 2002 (generale synode Zuidhorn) is het aantal gezangen uitgebreid met een selectie uit andere bundels. Binnenkort is een uitgave met deze liederen tegemoet te zien. In enkele kerken wordt daar al uit gezongen. In enkele gemeenten wordt op incidentele momenten gezongen uit andere bundels. Bijvoorbeeld bij diensten met aanpassingen voor mensen met een verstandelijke handicap, bij trouwdiensten en bij jongerendiensten. In enkele gemeenten wordt ook zonder een dergelijke aanleiding met enige regelmaat uit bijv. de Opwekkingsbundel gezongen. Criteria voor de selectie van liederen: 1. een goed kerklied is geschikt om te functioneren in een liturgische context, waarbinnen Gods woorden en daden het centrum vormen; 2. een goed kerklied is inhoudelijk in overeenstemming met de Schrift; 3. een goed kerklied wordt wat betreft de taalkundige en muzikale vorm gekenmerkt door stijl en kwaliteit. Het kent een goede woord-toon-verhouding. Het is bruikbaar en toegankelijk voor mensen uit de huidige tijd en cultuur. Bijbelvertaling In vrijwel alle gemeenten wordt de Nieuwe Vertaling (1951) van het NBG gebruikt. Er zijn nauwelijks gemeenten die de Statenvertaling gebruiken. De kerken participeren tot op zekere hoogte in het project van het NBG (vertaling 2000). Deputaten bijbelvertaling zijn vanaf het begin van dit project betrokken geweest. Vanuit de kerken werken supervisoren mee op persoonlijke titel. Het is wellicht te verwachten dat deze vertaling in de Gereformeerde Kerken vrij soepel in gebruik zal worden genomen. Er zijn gemeenten die naast de NV ook wel de Groot Nieuws Vertaling 1996 gebruiken, bijv. in diensten met aanpassingen voor mensen met een verstandelijke handicap, in jongerendiensten.

10 Aangepaste diensten Aangepaste diensten worden in sommige kerken gehouden (gehandicapten: art 3;6; bijl 2 KO), er zijn geen specifieke regels anders dan de algemene regels; wel wordt door sommige kerken meer vrijheid genomen. Aangepaste diensten Voor gemeenteleden met verstandelijke beperkingen worden plaatselijk en regionaal erediensten belegd met aanpassingen (eenvoudige preek, gebruik van hulpmiddelen, gemakkelijke liederen). Tot voor enkele jaren werd in dergelijke diensten soms erg veel aangepast aan het niveau van de gasten. De laatste jaren wordt meer gesproken over diensten met aanpassingen voor mensen met verstandelijke beperkingen. Voorzichtige conclusies: 1. Er zijn veel overeenkomsten. 2. In de GKV is meer eenvormigheid dan in de Christelijke Gereformeerde Kerk, maar tegen de achtergrond van de Koersbepaling is wellicht te verwachten dat er in de komende jaren meer variatie zal ontstaan in het kerkverband. Sommige kerken zullen de vrijheid die in de Koersbepaling wordt aangereikt maximaal invullen, anderen minimaal. 10 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

11 Bijlage 3. Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten? Een reactie op het rapport voor de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken Lelystad 2004: Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten? (Conceptversie maart 2003) 1 Inleiding Als Deputaten Kerkelijke eenheid van de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken ontvingen we van de Commissie vrouwelijke ouderlingen en predikanten, ingesteld door de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken 1998, een conceptrapport Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten?, met een verzoek om commentaar daarop. Bij dezen willen we aan dat verzoek voldoen. Daarbij brengen we de volgende zaken onder de aandacht: a. Deputaten Kerkelijke eenheid (DKE) zijn benoemd met een opdracht inzake kerkelijke eenheid. In dat kader zijn er gesprekken met de Commissie voor Contact en Samenspreking met andere kerken (CCS) van de NGK. Het onderwerp vrouwelijke ouderlingen en predikanten? is noch door DKE, noch door CCS op de agenda van die gesprekken gezet. Onder de opdracht aan DKE valt niet dat we commentaar geven op zaken binnen andere kerkgemeenschappen die niet direct te maken hebben met het streven naar kerkelijke eenheid. Het is daarom niet vanzelfsprekend dat DKE commentaar geeft op het rapport. b. Anderzijds begrijpen we dat u het rapport aan DKE stuurt voor commentaar. De contacten die er zijn tussen uw en onze kerken verlopen via DKE. Het feit dat die contacten er zijn, en het feit dat u prijs stelt op commentaar vanuit de GKV, heeft te maken met het gegeven dat wij, ondanks verschillen, erkennen dat we dicht bij elkaar staan en van elkaar kunnen leren. Tegen deze achtergrond willen we graag proberen aan uw verzoek te voldoen. c. Binnen de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken is er niet een kerkelijke discussie en besluitvorming geweest over het onderwerp vrouw en ambt. Dat betekent dat we geen commentaar kunnen geven op grond van een uitspraak van de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken. Het commentaar dat we bij dezen leveren is niet meer dan een reactie uit de GKV! d. We willen ons in onze reactie beperken tot vragen bij stellingnames van het rapport, zonder met alternatieve stellingnames te komen. Dat kan wat makkelijk overkomen: het is makkelijker om te zeggen hoe iets niet is, dan om aan te geven hoe het dan wel is. We zien ons tot dat laatste echter niet in staat: omdat we, zoals gezegd, als vrijgemaakte Gereformeerde Kerken geen kerkelijke besluitvorming hebben gehad over vrouw en ambt, waarop we kunnen terugvallen, en omdat het uiteindelijk niet onze taak als deputaten Kerkelijke eenheid is om namens de GKV een standpunt te formuleren over vrouw en ambt. 2 Waardering Het rapport Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten? probeert een vraag te beantwoorden die breed leeft binnen kerken van gereformeerde gezindte. Over de relevante Schriftgegevens is al veel geschreven. Het rapport biedt een duidelijke inventarisatie van die Schriftgegevens, en van de argumenten die zijn gegeven voor de uitleg daarvan.

12 Het is terecht dat het rapport niet blijft staan bij de Schriftuitleg, maar doorvraagt naar het Schriftverstaan. Daarbij gaat het met name om de vraag in hoeverre bijbelse voorschriften zijn bepaald door hun culturele context, en welke gevolgen dat heeft voor de toepassing van deze voorschriften in onze huidige context. Daarbij raakt het rapport aan vragen die niet makkelijk eenduidig te beantwoorden zijn, maar waar niemand aan voorbij kan gaan. Het is de kracht van het rapport dat het die vragen onder ogen heeft willen zien. 3 Ambtsopvatting Het rapport kiest er voor om aan te sluiten bij de gangbare ambtsvisie, en die niet ter discussie te stellen. De vraag wordt zo of zusters in de gemeente geroepen mogen worden tot de ambten zoals wij die kennen (16). Deze keus is begrijpelijk, maar heeft o.i. toch wel een belangrijk nadeel. Een beperking in de vraagstelling brengt een beperking in de mogelijke antwoorden mee. Opties die gevolgen hebben voor de manier waarop we in de gereformeerde traditie omgaan met ambten komen nu niet in beeld. Als voorbeeld wijzen we op het feit dat in de gereformeerde traditie het houden van een preek is voorbehouden aan ambtsdragers (predikanten). Ook verder zijn vaak taken op een bepaalde manier gekoppeld aan ambten (pastoraat incl. tucht, diaconaat, leiding geven, enz.). Het zou de moeite waard zijn om na te gaan in hoeverre die koppelingen terecht zijn, en of het ook anders zou kunnen. Vooruitgrijpend op het vervolg van het rapport: de commissie constateert een patstelling als het gaat om een exegetische beantwoording van de vraag of vrouwen al dan niet mogen worden toegelaten tot de ambten zoals wij die kennen. In plaats van op de manier van het rapport (zie hieronder, 4) over te gaan van Schriftuitleg naar Schriftverstaan had deze constatering ook kunnen leiden tot een bezinning op de gestelde vraag: is die vraag misschien zodanig dat de bijbel daar geen antwoord op geeft, en moeten we de bijbel een andere vraag stellen, waarop vanuit de Schriftuitleg misschien wel een antwoord gegeven kan worden? Nu het rapport dat niet doet, gaan wij daar in onze reactie ook niet verder op in, en beperken we ons tot de vraagstelling van, en de beantwoording daarvan door het rapport. 12 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

13 4 Schriftuitleg en Schriftverstaan 4.1 Verstaan in plaats van uitleg? Na een uitvoerige inventarisatie van exegetische argumenten voor resp. tegen de vrouw in het ambt luidt de conclusie: in de weg van de exegese is geen duidelijk en eenduidig antwoord te vinden (54). Daarom komt de commissie niet met een voorstel tot een (nog) grondiger exegetisch onderzoek (53). Het rapport bepleit een andere weg: niet die van de Schriftuitleg (die weg loopt dood), maar die van het Schriftverstaan (hermeneutiek). Daaronder verstaat het rapport: het begrijpen van een uitgelegd Schriftdeel in onze huidige context (60). Met deze manoeuvre lijkt de exegese buiten spel gezet: Schriftverstaan vervangt Schriftuitleg. Deze indruk wordt op diverse plaatsen in het rapport versterkt. Zo wordt er voor gepleit passages als 1 Cor. 14:34-35 en 1 Tim. 2:11-15 geen hoofdrol te laten spelen bij het bepalen van een standpunt, omdat er nog veel vragen blijven rond de precieze duiding van de door Paulus gebruikte termen (52) dus niet op grond van de exegese van deze gedeelten, maar op grond van het gebrek aan eenstemmigheid over de exegese. Sprekend over de vraag naar de toepassing van teksten stelt het rapport: Het is duidelijk dat het in deze vraag niet zozeer gaat over de juiste uitleg van de teksten, als wel over het juiste gebruik en de juiste toepassing daarvan (55; cursivering van ons; niet zozeer als wel is iets anders dan niet alleen maar ook )8. Vergelijk wat gezegd wordt in verband met de toepasbaarheid van het voorschrift van Paulus dat een vrouw geen onderricht mag geven en geen gezag over de man mag hebben (1 Tim. 2:12): het antwoord op de vraag wat de exacte betekenis is van dit verbod kunnen we laten voor wat het is. Immers, omdat wij van mening zijn dat de concrete voorschriften van Paulus nauw verweven zijn met de context waarin zij gegeven worden, zijn wij voor het rechte zicht op de mogelijke toepassing ervan minder afhankelijk geworden van de precieze exegese (98). Wanneer het er even op lijkt dat er een beslissing wordt genomen op grond van een exegese, wordt dat direct ontkend (97). Opvallend vonden we in dit verband ook de inventarisatie van thema s voor de hermeneutische bezinning (62v): naast de thema s contextbepaaldheid van bijbelse voorschriften en scheppingsorde is een apart thema De plaatsing van het gegeven dat, ondanks de inspanningen om zorgvuldig te luisteren naar de Bijbel, in de weg van de exegese geen duidelijkheid en eenduidigheid wordt gevonden (63). Op deze manier wordt hermeneutiek een middel om het probleem op te lossen dat we het niet eens worden over exegeses. Zo lijkt hermeneutiek (Schriftverstaan) een alternatief te worden voor exegese (Schriftuitleg). Het lijkt ons niet verantwoord om Schriftverstaan en Schriftuitleg zo tegenover elkaar te zetten. Hoe lastig het ook is om tot eenstemmigheid te komen over de uitleg van relevante Schriftgedeelten toch zullen we telkens weer naar de Schriften moeten luisteren. Hoezeer het waar is dat Schriftverstaan meer is dan alleen Schriftuitleg (je kunt wel precies weten wat een tekst betekent, maar je zult je ook moeten bezinnen op de vraag of en zo ja, op welke manier zo n tekst toegepast moet worden in onze situatie) zulk Schriftverstaan zal toch zoveel mogelijk aansluiting moeten zoeken bij de Schrift zelf. 4.2 De rol van de uitleg Het lijkt er op dat de soep toch niet zo heet gegeten wordt als die hierboven, op grond van diverse uitlatingen in het rapport, werd opgediend. Het leven (van een argumentatie gebaseerd op Schriftuitleg) lijkt sterker te zijn dan de leer (Schriftverstaan in plaats van Schriftuitleg). Het rapport zelf schrijft dat Schriftverstaan nauw zal moeten aansluiten bij Schriftuitleg. 8 Het is waar dat de volgende zin in het rapport bijna die andere formulering gebruikt: Het antwoord op deze vraag veronderstelt daarom niet alleen exegetische bekwaamheid, maar vooral inzicht in de boodschap van de Bijbel als geheel (55). Maar de doorgaande lijn van het rapport is toch dat het niet aankomt op precieze exegese, maar op inzicht in de boodschap van de Bijbel als geheel.

14 Impliciet in de omschrijving van het onderscheid tussen beide: de Schriftuitleg stelt de vraag Wat staat er?, het Schriftverstaan Wat betekent datgene wat er staat voor ons en onze tijd? (60; cursivering van ons). Verder in de verwijzing naar een opmerking van H. de Jong (die verwees naar H.J. Schilder, die weer aansloot bij S. Greijdanus) dat hermeneutiek alleen in de nauwste samenhang met de daadwerkelijke exegese geleerd kan worden (59 nt 31). Zo kan een hermeneutische omgang met de Schrift alleen in de nauwste samenhang met daadwerkelijke exegese beoefend worden. We zien dat ook gebeuren waar het rapport er nadruk op legt dat uitspraken van Paulus contextbepaald zijn. Dat is een overtuiging die niet losstaat van de exegese, maar die juist voortkomt uit de exegese - Schriftuitleg in de zin van: wat betekent het Schriftgedeelte binnen zijn eigen context? (60). Wat het rapport daarover naar voren brengt, is het overwegen waard. Het is zeker mogelijk dat de betreffende uitspraken van Paulus meer contextbepaald zijn dan we binnen de gereformeerde traditie tot nu toe gedacht hebben. Maar of dat zo is, en in welke mate, zal bepaald moeten worden vanuit de exegese, incl. de aandacht voor de (sociaal-culturele) context van die tijd. Het één en ander betekent dat het rapport o.i. wel degelijk keuzes maakt in het exegetische debat tussen voor- en tegenstanders van de openstelling van de ambten voor zusters. Om haar eigen beeld te gebruiken (19): ook de commissie trekt een bouwwerk op met behulp van dezelfde bouwstenen (Schriftgegevens) als altijd al zijn gebruikt. We denken dus dat de commissie minder boven het debat staat zoals dat tot nu toe gevoerd is, dan zij zelf suggereert, maar gewoon aan dat debat een nieuwe bijdrage geeft. Het bouwproces en het eindresultaat beziend, is onze constatering: het proces bestaat uit het afwijzen van de manier waarop tegenstanders van de vrouw in het ambt de bouwstenen (teksten) gebruikt hebben, en zo ruimte maken voor de manier waarop voorstanders van openstelling met hun bouwstenen werken Wat geeft de doorslag? Waarom is het proces zo en niet andersom verlopen? Waarom is niet de manier waarop voorstanders van de vrouw in het ambt de bouwstenen gebruikt hebben, afgewezen (die manier vond de commissie toch ook niet overtuigend), en is er zo ruimte is gemaakt voor de manier waarop tegenstanders van openstelling met hun bouwstenen werken? Dat de keus zo, en niet andersom is uitgevallen berust niet op het feit dat de commissie de exegese van de voorstanders overtuigender heeft bevonden dan die van de tegenstanders; uiteindelijk wordt toch niet geargumenteerd op grond van Schriftuitleg. Wat de doorslag geeft is het feit dat wij deel uitmaken van een cultuur waarin vrouwen in hun relatie met mannen geëmancipeerd zijn, en dat er aan die emancipatie ook kanten zitten die door veel christenen als goed beleefd worden ( ). We zien dat als een gevolg van het feit dat het Schriftverstaan, zoals het rapport dat opvat, onvoldoende aansluiting zoekt bij de Schrift zelf (zie boven 4.1). Het is als gevolg daarvan dat de keus voor of tegen de vrouw in het ambt uiteindelijk niet voortkomt uit (een Schriftverstaan dat zoveel mogelijk aansluiting zoekt bij) de Schrift zelf, maar uit onze overtuiging van wat het beste past in onze (geëmancipeerde) cultuur. Onze vraag daarbij is: is er dan wel voldoende ruimte gebleven voor de kritische functie van het evangelie óók in en eventueel tegenover een geëmancipeerde samenleving (109)? Wij menen dat een keus voor of tegen de vrouw in het ambt hoe dan ook moet voortkomen uit een Schriftverstaan dat maximaal geworteld is in de uitleg van die Schrift zelf. 9 Deze stellingname [het rechtstreeks toepassen van voorschriften Paulus is niet geboden, niet nodig, niet mogelijk en zelfs niet aan te bevelen, omdat die voorschriften en de argumenten daarbij sterk contextbepaald zijn] schept ruimte voor die Schriftgegevens, die er een onmiskenbare aanwijzing van zijn dat vrouwen in gelijke mate als mannen delen in de gaven van de Geest" (109). 14 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

15 5 Genesis Schriftverstaan kan niet los van Schriftuitleg. Uitleg van bepaalde sleutelpassages, maar ook van het geheel van de Schriften. Los van de vraag wat de commissie daar uiteindelijk mee doet (daarover ging de vorige paragraaf): het rapport biedt veel exegetisch materiaal (zoals we al schreven), en doet waarnemingen betreffende de context van Paulus voorschriften die te denken geven. Dat is zonder meer de waarde van dit rapport! Dat neemt niet weg dat we menen dat het rapport vraagt om aanvullingen. We constateren een manco als het gaat om het verwerken van Schriftgegevens uit de eerste hoofdstukken van Genesis. Dat heeft belangrijke gevolgen, omdat die hoofdstukken basaal zijn voor een bijbelse visie op de verhouding tussen mannen en vrouwen. We geven eerst een opsomming van een aantal punten die we misten (5.1). Daarna analyseren we wat het rapport doet met het gegeven dat Adam als eerste geschapen is, en stellen daar kritische vragen bij (5.2). Vervolgens bespreken we wat o.i. de gevolgen zijn van de manier waarop het rapport omgaat met de gegevens uit de eerste hoofdstukken van Genesis (5.3). 5.1 Elementen uit Genesis 1-3 Naar aanleiding van Schriftgegevens uit Gen. 1-3 zijn er een aantal vragen te stellen, die in het rapport onbeantwoord blijven. adam is zowel de naam van het menselijke geslacht als geheel, als die van de man in onderscheid van de vrouw. Past dit gegeven in het hele plaatje van de man-vrouw verhouding zoals Gen. 1 en 2 daarover spreken? Welke conclusie kun je aan dit gegeven verbinden? Het rapport wijst wel conclusies af, maar overweegt niet of en zo ja, wat dit gegeven te zeggen heeft over de man-vrouw verhouding (25). Het rapport waarschuwt ertegen om Paulus lezing van Gen.1:27 en 5:1-2 in 1 Cor. 11:7 tot norm te verheffen voor de uitleg van die teksten uit Genesis. Het uitgangspunt voor de exegese van deze verzen dient immers niet te liggen in Paulus (mogelijke) gebruik daarvan, maar in de teksten zelf (26). Dat lijkt ons correct. Maar dat neemt niet weg dat we ons de vraag moeten stellen wat wij kunnen en moeten leren van Paulus gebruik van die teksten voor de uitleg van die teksten zelf, en voor de toepassing van die teksten in Paulus en in onze situatie. Deze vragen worden niet gesteld, en dus ook niet beantwoord. Adam geeft zijn vrouw een naam ( mannin ). Het rapport stelt: het zou kunnen zijn dat exegeten geheel aan de bedoeling van Gen. 2:23 en 3:20 voorbij gaan, indien zij daarin een argument vinden voor het gezag van de man over de vrouw (29). De vraag wat dan wèl de betekenis kan zijn van het feit dat Adam zijn vrouw een naam geeft (en niet omgekeerd), blijft onbeantwoord. Uit het woord ezer (hulp) kan niet een algemene mannelijke prioriteit worden afgeleid, zegt het rapport (28). Maar wat kan er wèl uit worden afgeleid? Wat wil het zeggen dat niet de man is geschapen als ezer voor de vrouw, maar de vrouw als ezer voor de man? Het ezer- zijn lijkt niet uitwisselbaar, of iets wederzijds, maar is iets unieks voor de vrouw. Wat betekent dat voor de manvrouw verhouding, ook in onze context? Het rapport laat deze vraag liggen. Als keerzijde van het vorige punt: de man wordt als eerste geschapen, als eerste geroepen om de aarde te bewerken en te bewaren, en ook als eerste ter verantwoording geroepen na de zondeval (29). Deze gegevens vragen dringend om verwerking, wanneer het gaat om de man-vrouw verhouding. Het rapport is hierin opvallend terughoudend. Haast schoorvoetend komt het in drie stappen tot een erkenning van wat deze gegevens zouden kunnen betekenen voor de man-vrouw verhouding. In de

16 volgende subparagraaf willen we dat nader analyseren. 5.2 Eerst is Adam geformeerd A. Eerst erkent het rapport, op grond van de genoemde en vergelijkbare gegevens uit Gen. 1-3, dat het niet onmogelijk is hierin een bevestiging te zien van de hoofdrol die de man-mens binnen de schepping is gegeven (30). Wel doet het rapport in dit verband een vergaande suggestie: zou het kunnen zijn dat Gen. 1-3 de (patriarchale) wereld wil verklaren waarin het volk Israël leefde? En dat de prioriteit van de man dus verklaard moet worden vanuit het patriarchaat? Deze mogelijkheid wordt geopperd zonder onderbouwd te worden. De suggestie gaat veel verder dan wordt gerechtvaardigd met een verwijzing naar andere elementen in Gen. 1-3 die mogelijk zijn geformuleerd vanuit de leefwereld van het oude Israël (22-23). Het maakt nogal wat uit of bepaalde standen van zaken zijn geformuleerd in termen van een bepaald wereldbeeld, of dat die standen van zaken (i.c. de prioriteit van de man) zèlf het product zijn van een bepaald wereldbeeld. Het opperen van de mogelijkheid dat de prioriteit van de man (slechts) een weerspiegeling is van het patriarchaat in het oude Israël verdraagt zich o.i. niet met het feit dat Paulus zich beroept op de volgorde waarin Adam en Eva geschapen zijn (1 Tim. 2:13). Wanneer de suggestie van de commissie zou kloppen, zou Paulus zich dus beroepen, niet op een feitelijk gegeven (Adam eerst geschapen, daarna Eva), maar op een cultuurbepaalde invulling van de man-vrouw verhouding in het patriarchale oude Israël. Wat op blz.30 van het rapport nog een vraag is, op zich niet illegitiem, is op blz.77 een argument om het eerstezijn van Adam niet als een scheppingsordening te zien. In het oude Israël was dit eerste-zijn een scheppingsmatig gegeven. Zo deed de geschapen werkelijkheid zich aan de mensen voor en zo duidden zij dit eerste-zijn als een prioriteit die de HERE zelf stelde (cursivering van ons). Vervolgens wordt het gegeven van het eerste-zijn afgeserveerd met de opmerking: Overzien we echter Gods openbaring in haar totaliteit, dan geldt juist van dit gegeven hoezeer het keer op keer in de omgang van God met zijn volk gerelativeerd wordt. Het als eerste ter wereld komen bevat geen norm voor alle plaatsen en alle eeuwen (77). We menen dat je je niet zo van dit bijbelse gegeven kunt afmaken. Het is waar dat je terughoudend moet zijn met het spreken over scheppingsordeningen, en dat het afleiden van normen uit de natuur makkelijk iets willekeurigs krijgt (78). Maar als mensen zelf iets afleiden uit de natuur zoals wij die waarnemen is nog iets anders dan respecteren hoe God dingen geschapen heeft, volgens zijn openbaring in Gen. 1 en 2. B. Vervolgens wordt erkend dat degenen die op basis van Gen. 2 en 3 het hoofd-zijn van de man verdedigen daar in de tekst wel degelijk aanleiding voor kunnen vinden (31). Maar als relativering volgt direct dat in Gods verkiezend handelen voortdurend de laatsten de eersten en de eersten de laatsten kunnen worden (31). Dat is ongetwijfeld waar (veel vrouwen zullen behouden worden, terwijl veel mannen verloren gaan, en veel vrouwen hebben op allerlei manier meer betekend dan veel mannen), maar het rapport wijst niet aan dat God op die manier ook de man-vrouw verhouding doorkruist. C. Uiteindelijk is de conclusie dat degenen die menen in Gen. 2 en 3 een duidelijke differentiatie tussen man en vrouw waar te nemen die getypeerd zou kunnen worden als de prioriteit van de man, daar te handhaven argumenten voor kunnen aanvoeren (31-32) ook al wordt er direct bijgezegd dat die argumenten niet boven iedere discussie verheven zijn, en dat hiermee het laatste woord over de manvrouw verhouding niet gesproken is (32). Wat we missen in het rapport is vervolgens een uitwerking van wat die differentiatie tussen man en vrouw betekent, en hoe die ook in onze tijd vorm zou kunnen en moeten krijgen. Later in het rapport, bij een bespreking van 1 Cor. 11:3, wordt gesteld: Zeker, de man is als eerste geschapen en dat is niet zonder betekenis (96). Maar ook daar wordt niet uitgewerkt wat die betekenis zou kunnen zijn. Er wordt alleen verwezen naar de bespreking van Gen. 2 en 3 (27-31), waarvan we zojuist constateerden dat die uitwerking daar niet geboden wordt. Wanneer de blijvende betekenis van elk van God ingegeven Schriftwoord wordt besproken, komt het rapport niet verder dan enkele vragen (103). 5.3 Elk van God ingegeven schriftwoord is nuttig 16 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

17 Op welke manier is de Schrift nuttig (2 Tim. 3:16) voor ons nadenken over de man-vrouw verhouding, incl. het onderwerp vrouw en ambt, wanneer je keer op keer zou moeten zeggen dat beschrijvingen en voorschriften betreffende de verhouding man-vrouw contextbepaald zijn? Het rapport voorziet die vraag. Betekent hun contextbepaaldheid dat zij [de behandelde Schriftdelen van Paulus] gelaten kunnen worden voor wat ze zijn? (102). Wij kunnen ons die vraag voorstellen. Niet allereerst en niet alleen omdat van allerlei uitspraken van Paulus wordt gesteld dat die contextbepaald zijn (we schreven al: in wat het rapport daarvoor aanvoert zit veel wat inderdaad te denken geeft), maar vooral omdat het onderwijs van de Schrift in Gen. 1-2 niet voldoende gehonoreerd is. We steken in bij wat het rapport te berde brengt naar aanleiding van Paulus onderwijs in 1 Cor. 11:2-16. a. Het rapport waarschuwt: verhef Paulus lezing van Gen.1:27 en 5:1-2 in 1 Cor. 11:7 niet tot norm voor de uitleg van die teksten uit Genesis (26). Hierboven ( 5.1) zeiden we al: dat is correct, maar dat neemt toch niet weg dat we ons de vraag moeten stellen wat wij kunnen en moeten leren van Paulus gebruik van die teksten voor de uitleg van die teksten zelf, en voor de toepassing van die teksten in Paulus en in onze situatie. b. Van het spreken van Paulus over de man als hoofd van de/zijn vrouw neemt het rapport aan dat het contextbepaald is: nauw aansluitend bij de toenmalige maatschappelijke verhoudingen (96). Wat Paulus in 1 Cor. 11:3 schrijft is een vertaling van Gen. 1 en 2. Tussen het als eerste geschapen zijn in Gen. 2 en het hoofd-zijn van de man in 1 Cor. 11:3 en Ef. 5:23 valt geen is-gelijk-teken te plaatsen (96). Laten we aannemen dat dat zo is. Maar dan blijft toch de vraag hoe wij in onze tijd het als eerste geschapen zijn van de man moeten vertalen. Aan het slot van 5.3 meldden we al dat wordt gesteld: Zeker, de man is als eerste geschapen en dat is niet zonder betekenis (96), maar dat dat niet wordt uitgewerkt. c. Wanneer het rapport zich opmaakt om aan te wijzen wat we nog steeds van Paulus onderwijs in 1 Cor. 11:2-16 kunnen leren, valt de oogst tegen: Mannen en vrouwen zijn niet onderling uitwisselbaar (102). Is er tegen de achtergrond van Gen. 1-2 echt niet meer te zeggen? Dat Paulus (in zijn context) spreekt over de man als hoofd prikkelt tot nadenken: Wat is er de reden van, dat de man ook in onze geëmancipeerde samenleving veelal nog de eerste is? (103). Een vraag vanuit de (nogal ambivalente) praktijk, maar niet vanuit het gegeven dat Adam als eerste geschapen is. Verder kunnen we iets leren van het type argumenten dat Paulus gebruikt, o.a. het belang dat Paulus eraan hecht dat we als kerk Christus niet te schande maken (103). Uit de onderlinge verhouding van de Vader en de Zoon kunnen we aflezen hoe man en vrouw hun onderlinge verhouding hebben te verstaan (104). Hoe komt het dat het rapport niet verder komt in het uitwerken van wat de differentiatie tussen man en vrouw in onze tijd zou kunnen of moeten betekenen? Binnen het rapport kunnen we alleen als verklaring vinden de wat steels binnensluipende suggestie dat de prioriteit van de man in Gen. 1-3 een weerspiegeling en verklaring is van de patriarchale cultuur van het oude Israël (de niet illegitieme vraag van blz. 30, die op blz. 77 een argument geworden is; zie hierboven 5.2). Wanneer je aanneemt dat Gen. 1-3 de patriarchale cultuur van het oude Israël weerspiegelt, is het moeilijk in te zien welke handvatten deze hoofdstukken nog kunnen bieden inzake de man-vrouw verhouding in onze geëmancipeerde cultuur. Dan zijn immers niet alleen Paulus voorschriften contextbepaald, maar ook de beschrijving van de man-vrouw verhouding in de eerste hoofdstukken van Genesis. Inderdaad blijkt het rapport weinig richtinggevends te ontlenen aan die eerste hoofdstukken van Genesis. De verwevenheid met de context betekent, volgens het rapport, dat een rechtstreekse toepassing van concrete bijbelse voorschriften veelal niet mogelijk en niet gewenst is. Dat betekent niet, vervolgt het rapport, dat wij daardoor in het onzekere verkeren omtrent Gods bedoeling met ons leven. God zelf, de liefde en gerechtigheid, de trouw en goedheid die Hij geopenbaard heeft in Zijn Zoon, is het kloppende hart van heel de Schrift (79). Dat is ongetwijfeld waar, maar uit deze weergave blijkt niet op welke manier de dingen die de Schrift zegt (met name dus in Gen. 1 en 2) richtinggevend zijn voor de