ISOLATIEMATERIALEN EN BRANDRISICO'S

Transcriptie

1 ISOLATIEMATERIALEN EN BRANDRISICO'S Verslag van de themadag van 4 juni 1999 door ing. A.J. Boes (technisch secretaris Brand Preventie Forum) Isolatiematerialen hebben een grote invloed op de brandrisico's die verband houden met bouwconstructies. Een zeer groot aantal branden ontstaat namelijk als gevolg van werkzaamheden met open vuur door loodgieters en dakdekkers, in combinatie met toegepaste brandbare isolatiematerialen. Rockwool behoort tot 's werelds meest toonaangevende fabrikanten van onbrandbare isolatiematerialen. Dit was onlangs aanleiding voor het Brand Preventie Forum (BPF, vakgroep van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde) om in de Rockwoolvestiging in Roermond een themadag te organiseren over de brandpreventieaspecten van bouwconstructies. "Rockwool produceert al sinds 1930 steenwolproducten", stelt de Ir. C. Wijshoff, manager public affairs van Rockwool. De multinational, met 20 fabrieken in 11 landen en de hoofdvestiging in Denemarken, heeft een jaaromzet van ruim 2 miljard gulden. Rockwool Lapinus in Roermond is de grootste steenwolfabriek ter wereld. De verschillende producten worden via verkoopmaatschappijen op de markt gebracht als isolatie voor de bouw en industrie. Daarnaast wordt steenwol toegepast in Rockfon-plafondplaten, Rockpanel-gevelplaten en Grodansubstraatproducten voor de tuinbouw. Verder zijn Fibres-steenwolvezels te vinden in een enorm groot aantal toepassingen, uiteenlopend van vezels in verf tot remvoeringen en autobumpers. De heer A. Klabbers van de Rockwoolafdeling Conrock ging in dit verband in op de zogenaamde Conrock-panelen die op grote schaal in de bouw worden toegepast. Eén van de (met name voor BPF-leden) belangrijkste aspecten is dat deze panelen geleverd kunnen worden met een aangetoonde brandwerende waarde van meer dan 2 uur. Ze bestaan in het algemeen uit een plaatstalen binnen- en buitenzijde, waartussen een kern van constructieve steenwol. Verschillende paneelfabrikanten brengen uitvoeringen op de markt met toepassing van bijvoorbeeld glas of multiplex op de steenwolkern. In de bouwpanelenmarkt moet men (uiteraard) concurreren met kunststofschuimmaterialen. Thans omvat de bouwpanelenmarkt in Nederland c.a m 2 /jaar; België c.a m 2 /jaar en deze is wat betreft het kernmateriaal als volgt opgebouwd: Nederland België PUR (polyurethaanschuim) 77% 94% EPS (polystyreenschuim 12% 2% Steenwol 7% 4% PIR (polyisolcyanuraatschuim) 4% 0% Theo A. Klein Woud, secretaris Brand Preventie Forum, theo.kleinwoud@marsh.com, internet: Het Brand Preventie Forum (BPF) is een VAKGROEP van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK). Zij stelt zich ten doel de vakkennis van de leden op het gebied van brandveiligheidskunde te bevorderen. De NVVK is ingeschreven in het verenigingsregister van de Kamer van Koophandel te Amsterdam onder nummer V

2 Isolatiematerialen en brandrisico s Blad nr. 2 Als voordelen van deze panelen geeft de heer Klabbers aan: zeer goede brandwerende kwaliteiten en een rookgetal van 0 maatvastheid (geen uitzetting of krimp) gelijkblijvende thermische isolatie betrouwbare en duurzame constructie zeer lage milieubelasting (waarbij wordt benadrukt dat onderzoekingen over een periode van 60 jaar geen gezondheidsrisico's hebben aangetoond bij normale verwerking van het materiaal) zeer goede akoestische prestaties Uiteraard zijn er ook nadelen aan te wijzen. Zo zijn bij de zelfde isolatiewaarde naar verhouding panelen met steenwol wat zwaarder dan wanneer kunststofschuim wordt toegepast en ze zijn ook omstreeks 15% duurder. Bij toepassing voor vriescellen vergt de verwerking van Conrockpanelen een veel grotere nauwkeurigheid dan bij panelen met kunststofschuimvulling. De isolatie van (buiten)wanden en daken vormt de belangrijkste toepassing van steenwol als isolatiemateriaal. BRANDVEILIGHEID EN NORMEN Ing. C. de Raadt, firesafety manager van Rockwool, ging in dit verband in op de beoordeling van brandveiligheidsaspecten. In Nederland hanteert de Overheid ondermeer: de NEN 6063 voor daken in verband met vliegvuur de NEN 6064 bij de bepaling of het materiaal wel of niet brandbaar is de NEN 6065 wat betreft de mate waarin brandbaar materiaal bijdraagt aan de brandvoortplanting (waarbij vijf klassen worden onderkend; klasse 1 geeft het beste en klasse 5 het slechtste resultaat) de NEN 6066 wat betreft de rookproductie de NEN 6069 voor de experimenteel bepaalde brandwerendheid van bouwconstructiedelen, met name wat betreft de weerstand tegen branddoorslag (WBD) bij brand van binnenuit; van buitenaf en in de constructie zelf De Overheid stelt daarbij voorwaarden voor de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag (WBDBO) en een dusdanige projectering van gebouwen dat een brand beheersbaar moet zijn (zoals in het Bouwbesluit vastgelegd). Met name dakconstructies spelen bij het brandgedrag een zeer belangrijke rol. Een zeer groot deel van de platte daken bestaat tegenwoordig in Nederland uit geprofileerde staalplaat met erop isolatiemateriaal, afgedekt met bitumineuze dakbedekking. Bij het ontwerp spelen de brandaspecten een essentiële rol en daarvan zijn de belangrijkste criteria: het bezwijkgedrag het brandgedrag (en de kans dat het isolatiemateriaal smelt, vloeibaar omlaag druipt, verdampt, respectievelijk in brand raakt, waarbij deze zichtbaar of onzichtbaar zich verspreidt) ontstekingsgedrag van de dakbedekking en met name het gedrag bij toepassing van bitumen Voor de beeldvorming is het van belang zich te realiseren dat een laag van 10 cm thermoplastisch kunststofschuim (zoals polystyreen) op een m 2 dakoppervlak overeenkomt met een verbrandingswaarde en brandgedrag van 2,5 l benzine...

3 Isolatiematerialen en brandrisico s Blad nr. 3 De heer De Raadt ging voorts in op Europese ontwikkelingen die moeten leiden tot harmonisatie van de brandproeven, waarop de gewenste uniforme klassering in de EG-lidstaten zal worden gebaseerd. Omdat deze nieuwe brandproeven en de daarbij behorende klassering snel en verplicht zullen worden ingevoerd in alle lidstaten van de Europese Unie, zal in een volgend artikel in "NVVK Info" daarop nader worden ingegaan. BRANDVERZEKERINGEN Het brandgedrag van bouwconstructies heeft ook consequenties voor de brandverzekeringssector. A.J. Boes ging tijdens deze bijeenkomst met name in op de combinatie dakdekkers en kunststofschuimisolatie die erg vaak blijkt te leiden tot zeer forse brandschaden. De verzekeringssector wordt daarbij in sterke mate geconfronteerd met de financiële gevolgen van de nadelen die kleven aan de toepassing van kunststofschuimen. Ook wordt men geconfronteerd met belangengroepen die de aandacht zoveel mogelijk proberen af te leiden van deze negatieve eigenschappen. Daarbij legt men vooral de nadruk op "vlamdovende" kwaliteiten door het bijmengen van bepaalde chemicaliën. Uit een groot aantal branden is inmiddels gebleken dat bij een grotere warmtetoevoer (wat o.a. bij laswerkzaamheden het geval is) er van een "vlamdovende werking" van dit kunststofschuim niets te merken is! Proefjes, waarbij een lucifer gehouden wordt bij een stuk "vlamdovend" thermoplastisch kunststofschuim, wat dan alleen smeltverschijnselen veroorzaakt, zeggen niets over het brandgedrag van dit materiaal bij een grotere warmtetoevoer. En dat kan door veel oorzaken kan gebeuren! Dat er jaarlijks ettelijke branden optreden waarbij de bouwaard een belangrijke rol speelt bij de schadeontwikkeling, wordt door verzekeraars (zij het ietwat morrend) geaccepteerd (en waarbij wordt getracht die door te berekenen in de premies!) Ook worden er pogingen gedaan vanuit de verzekeringshoek om tot een meer structurele brandschadebeperking te komen. Een probleem bij de beoordeling van brandrisico's is dat deze zich slechts in vrij beperkte mate lenen voor wetenschappelijk verantwoorde beoordelingen. Testmethoden (zoals vastgelegd in de genoemde Nederlandse normen) zijn in feite empirisch bepaald. Verder dienen de resultaten van deze testen met enige argwaan te worden beoordeeld omdat degenen (fabrikanten en leveranciers) die deze materialen aanbieden om getest te worden, uiteraard er belang bij hebben dat de resultaten zo positief mogelijk uitgelegd kunnen worden. Een andere manier om zich een beeld te vormen van de materiaaleigenschappen bij brand, is het beschouwen van het verloop van bepaalde branden. Daarbij kan worden geconcludeerd dat dit materiaal een bepaalde rol heeft gespeeld in relatie met bepaalde omstandigheden. Zo verwoestte een paar jaar geleden een zeer hevige brand grotendeels het gebouwencomplex van een Belgische fabrikant van glazen flessen. De oorzaak was waarschijnlijk het uitvoeren van laswerkzaamheden bij een scheidingswand, waarin "vlamdovend" geëxpandeerd polystyreenschuim was aangebracht. Het vuur verspreidde zich razendsnel via dit polystyreen. De vuurbelasting (hoeveelheid brandbaar materiaal) in het complex was (vrij) laag. Het vuur verspreidde zich onmiddellijk door het isolatiemateriaal naar het 8 meter hoog gelegen dak. Dit was ook met polystyreen schuim geïsoleerd. De polystyreen platen kwamen vervolgens brandend omlaag, waardoor een personeelslid om het leven kwam. In tien minuten tijd was het

4 Isolatiematerialen en brandrisico s Blad nr. 4 polystyreen isolatiemateriaal over een oppervlak van bijna 6000 m 2 vrijwel geheel gesmolten en opgebrand! Een ander voorbeeld waar van "vlamdovende werking" van polystyreenschuim niets te merken was, betrof een 2200 m 2 grote bouwmarkt die enige jaren geleden tot de grond toe afbrandde. Een toevallig passerend ambulance signaleerde enige brandende afvalcontainers die buiten tegen de gesloten achtergevel stonden opgesteld. Het ambulancepersoneel heeft nog geprobeerd de brandende containers weg te rollen, maar daar brandden ze al te fel voor. Via de ambulancemobilofoon alarmeerden zij de brandweer, die snel ter plaatse was. In de tussenliggende tijd, vatte de isolatie in de gevelpanelen vlam. Na aankomst van het eerste blusvoertuig, kon de bevelvoerder alleen maar constateren dat de situatie de bouwmarkt hopeloos was. Dat het ook anders kan, bleek na een zich aanvankelijk zeer ernstig aanziende brand op het dak van een bijna voltooid distributiecentrum. De brand ontstond op het dak van het kantoorgebouw in of nabij een teerketel die daar stond. De brand verspreidde zich snel over de bitumineuze bedekking van het 1100 m 2 dak. De constructie daarvan bestond uit beton, met daarop Foamglass-isolatie. Dit voorkwam dat de brand zich uitbreidde naar de lager gelegen verdiepingen. Verschillende gasflessen van de dakbedekkers kwamen echter in de vuurhaard terecht, waardoor deze explodeerden. Eén van deze brandende projectielen kwam op het lager gelegen m 2 grote magazijndak terecht. Daardoor raakte ook daar de dakbedekking in brand. Samenhangend met de bouwconstructie (staalplaat met daarop Rockwool) verspreidde de brand zich alleen over een strook met een breedte van 15 meter (tussen twee stalen sheddakconstructies) over een oppervlak van 1050 m 2. Ondanks een door verschillende omstandigheden verlate aanpak van de brand bleef toch 90 % van dit dak en de rest van het gebouwencomplex gespaard! REGELGEVING In tegenstelling tot de Overheid, is er in de verzekeringssector geen sprake van een strikt eisenpakket waaraan een bouwproject moet voldoen. De verzekeringssector wordt nu eenmaal gevormd door verzekeraars die in een concurrentiepositie ten opzichte van elkaar staan. Elke verzekeraar is vrij om zijn eigen verzekeringscondities te formuleren. Verder staat de EGregelgeving geen kartelafspraken toe. Dit uitgangspunt speelt ook een rol bij de beoordeling van het brandrisico en de daarmee samenhangende verzekeringscondities. Wel zijn er algemene gedragslijnen te onderkennen, zoals een alom aanwezige aversie tegen de toepassing van kunststofschuimisolatie. Zo zal een gebouw met een dak dat geïsoleerd is met kunststofschuim doorgaans moeilijker, of tegen een hogere premie verzekerbaar zijn dan een gelijksoortig gebouw met onbrandbaar isolatiemateriaal. Gebouwen die zijn voorzien van een gecertificeerde automatische sprinklerinstallatie worden in het algemeen verzekerd tegen een aanzienlijk lagere premie dan zonder zo'n installatie. Een met (brandbaar) isolatieschuim geïsoleerd dak kan daarbij zorgen voor complicaties. Een brand op zo'n dak is nu eenmaal niet te blussen met een in het pand aangebrachte sprinklerinstallatie. Om de aanwezigheid van een sprinklerinstallatie gehonoreerd te krijgen in de premiestelling, is een zogenaamd "sprinklercertificaat" van groot belang. Dit

5 Isolatiematerialen en brandrisico s Blad nr. 5 wordt in Nederland in het algemeen afgegeven door het Nationaal Centrum voor Preventie (NCP, waarin het voormalige Bureau voor Sprinklerbeveiliging enige jaren geleden opging) in Bilthoven. Wanneer in een bouwvergunning wordt voorgeschreven dat een sprinklerinstallatie dient te worden aangebracht, wordt tevens veelal aangegeven dat deze gecertificeerd dient te worden door het NCP. Voor het NCP kan de brandbaarheid van de dakconstructie een rol spelen voor het wel of niet verstrekken van een volledig sprinklercertificaat. Wanneer bijvoorbeeld dak- en gevelconstructies niet voldoende onbrandbaar zijn uitgevoerd, kan alleen een "partieel sprinklercertificaat" worden afgegeven. Dit houdt in dat van de installatie alleen een adequate blusactie kan worden verwacht, wanneer de brand in het pand ontstaat. Voor verzekeraars heeft uiteraard een partieel sprinklercertificaat veel minder waarde dan een volledig certificaat. Bij nieuwbouwprojecten vormt helaas veelal de dakconstructie budgettair een "sluitpost". Het gevolg is dat men vaak kiest voor de goedkoopste constructie (een licht stalen dak met kunststofschuimisolatie). Opdrachtgevers missen doorgaans de kennis (en interesse) om zich te verdiepen in de consequenties van deze keuze. Ook architecten blijken meestal nauwelijks op de hoogte te zijn van de gevolgen van deze keuze. Verder is de Nederlandse (brand)verzekeringssector in de afgelopen jaren, met name door marktontwikkelingen, niet bij machte geweest om voldoende aandacht voor deze problematiek te verkrijgen.