Uitbreiding van de Europese Unie 2004 en 2007

Transcriptie

1 11 Uitbreiding van de Europese Unie 2004 en 2007 Cijfers over Nederland Tirza König Lydia Geijtenbeek Jamie Graham Linda Muller Centraal Bureau voor de Statistiek

2 Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader voorlopig cijfer x = geheim = nihil = (indien voorkomend tussen twee getallen) tot en met 0 (0,0) = het getal is kleiner dan de helft van de gekozen eenheid niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen = 2010 tot en met /2011 = het gemiddelde over de jaren 2010 tot en met / 11 = oogstjaar, boekjaar, schooljaar enz., beginnend in 2010 en eindigend in / / 11 = oogstjaar, boekjaar enz., 2008/ 09 tot en met 2010/ 11 In geval van afronding kan het voorkomen dat het weergegeven totaal niet overeenstemt met de som van de getallen. Colofon Uitgever Centraal Bureau voor de Statistiek Henri Faasdreef JP Den Haag Prepress Centraal Bureau voor de Statistiek Grafimedia Omslag TelDesign, Rotterdam Inlichtingen Tel. (088) Fax (070) Via contactformulier: Bestellingen E mail: verkoop@cbs.nl Fax (045) Internet ISSN: Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen, Verveelvoudiging is toegestaan, mits het CBS als bron wordt vermeld X 42

3 Inhoud 1. Inleiding 4 2. Resultaten Inleiding Personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland Huishoudkenmerken De arbeidsmarkt Criminaliteit Internationale handel met de EU-uitbreidingslanden Aanbevelingen verder onderzoek Beschrijving van het onderzoek Populatie Onderzoeksmethode Bronnen Kwaliteit van de uitkomsten Opmerkingen bij de tabellen Begrippen en afkortingen Begrippen Afkortingen 20 Tabellenset 21 Centrum voor Beleidsstatistiek 46 3

4 1. Inleiding Sinds de uitbreiding van de Europese Unie (EU) in 2004 en 2007, komen vanuit de politiek veel vragen over migranten uit de Midden- en Oosteuropese EU-lidstaten (vanaf nu de EU-uitbreidingslanden genoemd). Verschillende ministeries hebben daarom momenteel behoefte aan basisgegevens over de personen in Nederland die geboren zijn in één van de EU-uitbreidingslanden. Bovendien bestaat er ook behoefte om te kunnen leren van de huidige migratie door de uitbreiding van de EU en daarvoor zijn goede basisgegevens nodig. Het ministerie van Buitenlandse Zaken (BUZA) is geïnteresseerd in cijfers over de potentiële beroepsbevolking in Nederland na de EU-uitbreidingsrondes van 2004 en BUZA heeft het Centrum voor Beleidsstatistiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS-CvB) daarom gevraagd om kenmerken te berekenen van de potentiële beroepsbevolking van personen geboren in één van de EU-uitbreidingslanden. De cijfers moeten betrekking hebben op twee momenten, namelijk begin 2006 en eind Als referentie worden ook de cijfers berekend van de gehele potentiële beroepsbevolking, waarbij nog onderscheid mogelijk is naar autochtonen (en de personen wiens ouders in het buitenland zijn geboren, de tweedegeneratie) en in het buitenland geboren westers- en niet-westerse. Leeswijzer Het is voor het eerst dat het CBS de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, als aparte categorie op deze wijze integraal in haar berekeningen meeneemt. Over deze groep zijn wel verschillende artikelen en onderzoeken verschenen, maar die zijn vaak gebaseerd op enquêtes, zoals het onderzoek over de Poolse bevolking door het SCP 1). Ook het CBS heeft verschillende onderzoeken gedaan naar deze bevolking, bijvoorbeeld over de werknemers in Nederland naar nationaliteit 2). Echter, nationaliteit is iets anders dan geboorteland, aangezien een persoon meerdere nationaliteiten kan aannemen en van nationaliteit kan veranderen. In dit onderzoek is alleen gekeken naar geboorteland, en zijn er over de populatie alleen kenmerken in beeld gebracht die waarneembaar zijn in de Nederlandse registraties. In dit onderzoek is alleen gekeken naar de personen in de leeftijd van 15 tot 65 jaar die terug te vinden zijn in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Een persoon moet zich inschrijven in de GBA als hij/zij verwacht minimaal 4 maanden in Nederland te blijven. Personen die hier illegaal verblijven of seizoensarbeiders die korter dan 4 maanden in Nederland wonen, vallen hierdoor buiten dit onderzoek. Deze groepen zijn niet terug te vinden in de bevolkingsadministratie. Uit onderzoek van het CBS 3) bleek al eerder dat als er alleen gekeken wordt naar werknemers en hun nationaliteit, dat slechts een kwart van de werknemers met een nationaliteit van een van de EU-uitbreidingslanden zich inschrijft in de GBA. Omdat nationaliteit echter geen statisch gegeven is (een persoon kan veranderen van nationaliteit), kijken wij in dit onderzoek naar het geboorteland van een persoon. Dit rapport begint met de beschrijving van de belangrijkste onderzoeksresultaten in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 wordt de onderzoeksmethode toegelicht en hoofdstuk 4 beschrijft de begrippen en afkortingen. De rapportage sluit af met tabellen 1 tot en met 8. 1) Zie link: 2) Zie link: archief/2011/ wm.htm 3) Zie link: archief/2011/ wm.htm 4

5 Voorafgaand aan dit onderzoek heeft het CBS een vooronderzoek voor BUZA uitgevoerd over mogelijke indicatoren. Aan de hand van dit vooronderzoek heeft BUZA een aantal indicatoren uitgekozen die in dit onderzoek berekend zijn als een eerste verkennende studie. In de keuze voor de verschillende indicatoren heeft BUZA een begeleidingscommissie in het leven geroepen, met daarin vertegenwoordigers van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (E&LI), ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). 5

6 2. Resultaten 2.1 Inleiding In 2004 en 2007 zijn er twaalf extra lidstaten toegetreden tot de Europese Unie (EU). Voor Nederland en de andere EU-lidstaten betekende deze uitbreiding (na een overgangstermijn) een vrij verkeer van goederen en personen met twaalf extra EU-lidstaten. Zo kregen arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europese landen die in 2004 waren toegetreden tot de Europese Unie in 2007 ook vrije toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt. Voor de Roemenen en Bulgaren zal dit in 2011 zijn. In dit verkennende onderzoek zijn cijfers berekend over personen in Nederland die geboren zijn in één van de EU-uitbreidingslanden. Ter vergelijking zijn ook cijfers berekend over de gehele potentiële beroepsbevolking, waarbij nog onderscheid is gemaakt naar autochtonen (inclusief in Nederland geboren ) en in het buitenland geboren westers- en niet-westerse. De gehele groep personen uit de EU-uitbreidingslanden Op 1 januari 2003, een jaar voor de uitbreidingsronden van de EU, woonden er in Nederland bijna 70 duizend personen die zelf, of waarvan één van de ouders geboren is in een van de EU- uitbreidingslanden. Dit is een half procent van de totale bevolking in Nederland. Zeven jaar later, op 1 januari 2010 is het aantal inwoners uit deze EU- uitbreidingslanden toegenomen tot bijna 142 duizend personen. Het aandeel ten opzichte van de totale Nederlandse bevolking is dan bijna 1 procent. Dit zijn cijfers die het CBS op Statline heeft gepubliceerd. In deze publicatie hebben we een overzichtstabel van de totale bevolking uit een EU- uitbreidingsland meegenomen (zie tabel 1 in de tabellenset). Echter de populatie in dit onderzoek is kleiner. Bij het lezen en interpreteren van de onderzoeksresultaten moet rekening gehouden worden met onderstaande afbakeningen. In dit onderzoek is alleen gekeken naar de personen die zelf geboren zijn in een van deze EU-uitbreidingslanden, en op het peilmoment (1 januari 2006 en 31 december 2009) in Nederland wonen. Ook is in dit onderzoek alleen gekeken naar personen in de potentiële beroepsbevolking, dat wil zeggen, personen van 15 tot 65 jaar oud. Binnen deze selectiecriteria is het aantal personen op 1 januari 2006 bijna 47 duizend, en op 31 december 2009 ruim 90 duizend (zie tabellen 2 tot en met 6 in de tabellenset). De resultaatbeschrijving is als volgt opgebouwd. In paragraaf 2.2 worden de personen in Nederland beschreven die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland. We beschrijven hier persoonskenmerken als geboorteland, leeftijd en geslacht. In paragraaf 2.3 beschrijven we vervolgens de huishoudkenmerken aandeel alleenstaanden en belangrijkste inkomstenbron van de huishoudens. In paragraaf 2.4 kijken we vooral naar het aandeel personen met werk en/ of een uitkering en in paragraaf 2.5 besteden we nog kort aandacht aan criminaliteit. In al deze paragrafen zullen we, waar relevant, de personen uit de EU-uitbreidingslanden vergelijken met de gehele potentiële beroepsbevolking en in het buitenland geboren westers- en niet-westerse. Vervolgens gaat paragraaf 2.6 over de handel met de EU-uitbreidingslanden na de uitbreidingsronden in 2004 en Tenslotte gaat de laatste paragraaf over de mogelijkheden voor nader onderzoek. EU-uitbreidingslanden In 2004 zijn de volgende landen toegetreden: Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije, Tsjechië. In 2007 zijn ook Bulgarije en Roemenië toegetreden. 6

7 2.2 Personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland Driekwart geboren in Polen, Bulgarije of Roemenië Op 1 januari 2006 woonden er in Nederland bijna 47 duizend personen die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland. Op 31 december 2009 is dit aandeel gestegen tot ruim 90 duizend personen. Dit is 0,8 procent van de potentiële beroepsbevolking in Nederland. 1. Personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, in percentages, 2006 en % 2% 1% 1% 7% 2% 1% 9% 8% 12% 11% 12% 56% 14% 56% Polen Roemenië Voormalig Tsjecho-Slowakijë Hongarije Bulgarije Litouwen Letland Estland Polen Bulgarije Roemenië Voormalig Tsjecho-Slowakijë Hongarije Litouwen Letland In 2006 is ruim de helft (56 procent) van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, geboren in Polen. Daarnaast is 12 procent geboren in Roemenië en 12 procent in voormalig Tsjecho-Slowakije. In 2009 zien we dat het aandeel van personen geboren in Bulgarije, die in 2007 is toegetreden, sterk is toegenomen. Na Polen zijn zij nu de tweede grote groep (zie figuur 1). 2. Personen van 15 tot 65 jaar in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, naar geslacht en leeftijd op 1 januari 2006 en 31 december tot 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar Mannen Vrouwen %

8 Meer dan de helft bestaat uit vrouwen In 2006 bestaat tweederde van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland uit vrouwen. In 2009 is het aandeel vrouwen gedaald naar 59 procent, nog steeds een ruime meerderheid. Daarnaast is het ook een jonge groep personen. Ruim de helft is jonger dan 35 jaar (zie figuur 2). 2.3 Huishoudens Hoog aandeel alleenstaanden Van de personen in Nederland die in een EU-uitbreidingsland zijn geboren, is 32 procent in 2009 alleenstaand. Het aandeel alleenstaanden in deze groep personen is hiermee aanzienlijk hoger dan in de totale potentiële beroepsbevolking waar 17 procent alleenstaand is. Ook als we het vergelijken met andere groepen zoals de personen die geboren zijn in een overig westers land (25 procent) en de de personen die geboren zijn in een niet-westers land (22 procent) heeft deze groep personen een relatief hoog aandeel alleenstaanden. Belangrijkste inkomstenbron voor huishoudens is inkomsten als werknemer De belangrijkste inkomstenbron van huishoudens in Nederland in 2009 is met 68 procent inkomsten als werknemer. Bij de personen uit de EU-uitbreidingslanden zien we dit beeld ook terug. Met 61 procent is ook onder deze groep inkomsten als werknemer de belangrijkste inkomstenbron. Dezelfde trend zien we ook bij de personen die geboren zijn in een overig westers land (63 procent) en de personen die geboren zijn in een niet-westers land (58 procent). Na inkomsten als werknemer is de belangrijkste inkomstenbron van huishoudens inkomsten uit eigen onderneming, oftewel de zelfstandigen. Van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, is het aandeel zelfstandige als belangrijkste inkomstenbron 14 procent. Onder de totale potentiële beroepsbevolking ligt dit aandeel 1 procent hoger, onder de in het buitenland geboren westers- en niet-westerse ligt het aandeel juist lager. 2.4 De arbeidsmartkpositie Zoals in de vorige paragraaf beschreven is de belangrijkste inkomstenbron van huishoudens loon uit arbeid. Als we nu naar personen kijken dan zien we dat van alle personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, 47 procent op 31 december 2009 een baan in loondienst had (zie figuur 3). Hoewel het aandeel werknemers onder de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland toeneemt tussen 2006 en 2009, krijgen zij in 2009 wel vaker een tijdelijk contract in plaats van een vast contract. Kreeg in 2006 nog 66 procent een vast contract voor onbepaalde tijd, in 2009 is dat nog maar 47 procent. Dit beeld zien we terug bij alle werknemers. Wellicht is dit een gevolg van de economische crisis, er worden minder contracten voor onbepaalde tijd vastgelegd in onzekere economische tijden. Aandeel personen met een uitkering in 2009 gedaald In paragraaf 1 hebben we al gezien dat tussen 2006 en 2009 het aantal personen in Nederland die geboren zijn in de EU-uitbreidingslanden verdubbeld is. Van de bijna 47 duizend personen op 1 januari 2006, waren er ruim personen met als belangrijkste 8

9 3. Personen in Nederland naar arbeidsmarktpositie, 31 december 2009 Schoolgaand Baan als zelfstandige Baan in loondienst % EU-uitbreidingslanden Niet-westerse Westerse Autochtonen + 2e generatie inkomstenbron een uitkering. Dat is een aandeel van 12 procent van de groep personen die voor het inkomen afhankelijk is van een uitkering. Op 31 december 2009 is dit aandeel echter gedaald naar 7 procent. Deze daling zien we niet terug bij de andere groepen. Bij de totale potentiële beroepsbevolking (14 procent in 2009) en de personen die geboren zijn in een overig westers land (16 procent in 2009) zien we een daling van 1 procent, bij de personen die geboren zijn in een niet-westers land (25 procent in 2009) een daling van 2 procent. Ook als we onderscheid maken naar soort uitkering, dan zien we dat voor alle uitkeringen het aandeel laag is voor de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland (zie figuur 4). 4. Personen in Nederland naar uitkeringspositie, 31 december 2009 Overige uitkering AO-uitkering WW-uitkering Bijstandsuitkering % EU-uitbreidingslanden Niet-westerse Westerse Autochtonen + 2e generatie 91 procent heeft in heel 2009 geen uitkering gehad Om een inzicht te krijgen in de duur van een baan of uitkering, hebben we in het onderzoek ook berekend hoeveel maanden in 2009 een persoon een baan in loondienst of een AO-, WW- of bijstandsuitkering heeft gehad. Van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland heeft de helft in maanden tot een jaar een baan in loondienst gehad. Toch heeft 42 procent helemaal geen baan in loondienst gehad. Van de 9

10 totale potentiële beroepsbevolking heeft 29 procent geen baan gehad in 2009, van de personen die geboren zijn in een overig westers land 41 procent en bij de personen die geboren zijn in een niet-westers land 43 procent. Dit betekent echter niet dat zij geen andere inkomsten hebben uit arbeid (bijvoorbeeld als zelfstandig ondernemer). In figuur 5 is te zien dat 91 procent van deze groep personen in heel 2009 geen uitkering heeft gehad. Dit aandeel is hoger dan van de gehele potentiële beroepsbevolking (86 procent), de personen die geboren zijn in een overig westers land (83 procent) en de personen die geboren zijn in een niet-westers land (71 procent). 5. Personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, naar aantal maanden baan in loondienst in 2009 Werknemers in loondienst Uitkeringen 4% 5% 4% 1% 4% 42% 49% 91% 3 maanden of korter 4 tot 7 maanden 7 maanden of langer Geen baan gehad 3 maanden of korter 4 tot 7 maanden 7 maanden of langer Geen uitkering gehad Werknemers zijn vooral werkzaam in de zakelijke dienstverlening Van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland hebben in 2009 ruim 43 duizend personen een baan in loondienst. De grootste groep (40 procent) werkt in de zakelijke dienstverlening. Onder de totale potentiële beroepsbevolking met een baan in loondienst is de zakelijke dienstverlening ook een grote sector, maar met 18 procent ligt dit aandeel toch fors lager dan voor de werknemers uit een EU-uitbreidingsland (zie figuur 6). De uitzendbranche valt echter onder de zakelijke dienstverlening. Dit is mogelijk een verklaring voor het hoge aandeel werknemers in deze sector. Vooral werknemers uit Polen (44 procent) en Letland (49 procent) zijn vaker werkzaam in de zakelijke dienstverlening dan de werknemers uit de andere EU-uitbreidingslanden. Zelfstandigen vooral in de bouwnijverheid Voor de zelfstandigen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland staat de sector Bouwnijverheid op nummer één. De totale groep zelfstandigen heeft een lager aandeel in de bouwnijverheid, namelijk 13 procent (zie figuur 7). Zelfstandigen die afkomstig zijn uit Polen hebben een grote bijdrage in dit aandeel (50 procent). Van de totale potentiële beroepsbevolking zijn de zelfstandigen voornamelijk werkzaam in de zakelijke dienstverlening (21 procent) en handel (18 procent). 10

11 6. Personen met een baan in loondienst naar sector, 31 december 2009 Overig/onbekend Financiële instellingen Openbaar bestuur Bouwnijverheid Cultuur en overige dienstverlening Onderwijs Landbouw en visserij Vervoer en communicatie Horeca Gezondheids- en welzijnszorg Industrie Handel Zakelijke dienstverlening % Potentiële beroepsbevolking EU-uitbreidingslanden 7. Zelfstandigen in Nederland naar sector, 31 december 2009 Financiële instellingen Onderwijs Vervoer en communicatie Horeca Gezondheids- en welzijnszorg Industrie Overig/onbekend Landbouw en visserij Handel Cultuur en overige dienstverlening Zakelijke dienstverlening Bouwnijverheid % Alle zelfstandigen EU-uitbreidingslanden 2.5 Criminaliteit Personen tegen wie een proces-verbaal van aanhouding is opgemaakt op verdenking van een misdrijf, worden geregistreerd in de herkenningsdienstsysteem (HKS) van het Korps landelijke politiediensten (KLPD). Deze gegevens betreffen verdachten die zijn aangehouden op verdenking van het plegen van een misdrijf. Het betreft geen veroordeelden en ook geen verdachten van overtredingen. Geen verschil in trend aantallen verdachten Van de personen in Nederland die geboren zijn in een EU-uitbreidingsland, is 2 procent in 2009 geregistreerd in de HKS als verdachte van een delict. Van die 2 procent is 83 procent van één delict verdacht geweest in 2009, de overige 17 procent is van meerdere delicten verdacht geweest. Deze percentages zien we ook terug bij de totale potentiële beroepsbevolking. Bij de personen die geboren zijn in een overig westers land zien we een aandeel van 1 procent verdachten, maar betreft het iets vaker eenmalige verdachten (85 procent). Van de personen die geboren zijn in een niet-westers land is 3 procent in 2009 verdacht geweest en daarvan betreft het in 80 procent van de gevallen om eenmalige verdachten. 11

12 2.6 Internationale handel met de EU-uitbreidingslanden De handel met de EU-uitbreidingslanden is na toetreding fors toegenomen: zowel de invoer als uitvoer van goederen zijn tussen 2004 en 2010 meer dan verdubbeld. In figuur 8 zien we dat ook relatief gezien de handel met de EU-uitbreidingslanden intensiever werd: was in 2004 nog slechts 3,8 procent van alle Nederlandse uitvoer naar de EUuitbreidingslanden, in 2010 is dit opgelopen tot 6,7 procent, terwijl de invoer toenam van 2,8 naar 5,6 procent van de totale invoer. In tegenstelling tot de handel in goederen is de handel in diensten met de EU-uitbreidingslanden nagenoeg gelijk gebleven. 8. Aandeel van nieuwe EU-landen in de Nederlandse in- en uitvoer van goederen en diensten 8 % Uitvoer van goederen Invoer van goederen Uitvoer van diensten Invoer van diensten Belangrijkste handelspartner is Polen We hebben gekeken naar de totale in- en uitvoer van goederen en diensten met de EUuitbreidingslanden en berekend met welk land we de meeste handel drijven. Daaruit bleek dat bijna driekwart van de internationale handel met de EU-uitbreidingslanden met Polen, Tsjechië en Hongarije is (zie figuur 9). Dat Polen en Tsjechië de grootste handelspartners zijn ligt voor de hand: dit zijn immers de twee grootste economieën van de EU-uitbreidingslanden. Het bruto binnenlands product van Polen bedraagt ongeveer 60 procent van 9. Totale in- en uitvoer van goederen en diensten, 2010 Malta Letland Cyprus Estland Bulgarije Slovenië Litouwen Roemenië Slowakije Hongarije Tsjechië Polen mln euro Invoer Uitvoer 12

13 het Nederlandse BBP, terwijl de Tsjechische economie ongeveer een kwart zo groot is als die van Nederland 1). Samenstelling handel verandert De handel in diensten is weliswaar niet opvallend toe- of afgenomen, maar de samenstelling hiervan is wel gewijzigd. Zo is het bedrag dat Nederlandse huishoudens en bedrijven besteden aan bouwdiensten vanuit de EU-uitbreidingslanden gehalveerd. Ook de uitvoer van Nederlandse bouwdiensten naar de EU-uitbreidingslanden is gedaald. In de uitvoer steeg vooral het aandeel overige zakelijke diensten van ruim 4 procent in 2006 tot ruim 6 procent in In de totale in- en uitvoer van diensten valt op dat het aandeel royalty s en licentierechten sterk gestegen is tot ongeveer een vijfde van het totaal. Bij de EU-uitbreidingslanden is dit aandeel nog duidelijk lager met 10 procent voor Polen en 13 procent voor Tsjechië. 2.7 Aanbevelingen verder onderzoek Dit onderzoek betreft een verkennende analyse over de personen in Nederland die in een EU-uitbreidingsland zijn geboren, waarvan de belangrijkste resultaten hierboven staan beschreven. Lang niet alle mogelijkheden die in het vooronderzoek genoemd zijn, zijn in dit onderzoek meegenomen. Zo kunnen er nog gegevens berekend worden over bijvoorbeeld de woonplaats van een persoon en de soort woning. Ook kunnen er diepere analyses gedaan worden over uitkeringsduren en baanduren. Verder is het mogelijk gegevens te berekenen over Nederlandse bedrijven die zich vestigen in een EU-uitbreidingsland. Daarnaast is het ook mogelijk om deze onderzoeksgroep te volgen in de tijd. Dit onderzoek leent zich daardoor ook goed voor een jaarlijkse monitor. 1) Gemeten als binnenlands product in marktprijzen, bron: EuroStat. 13

14 3. Beschrijving van het onderzoek 3.1 Populatie We kijken in dit rapport naar personen tussen de 15 en 65 jaar die in Nederland staan ingeschreven in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA), maar die zijn geboren in één van de landen die in 2004 of in 2007 zijn toegetreden tot de Europese Unie (EU) (zie het kader hieronder). Personen van wie de ouders uit een EU-uitbreidingsland komen, maar die zelf in Nederland zijn geboren, vallen onder de categorie autochtonen en de tweedegeneratie. Verder kijken we op twee peilmomenten naar de hierboven beschreven onderzoekspopulatie, namelijk op 1 januari 2006 en op 31 december Staat 1 De EU-uitbreidingslanden In 2004 zijn toegetreden: In 2007 zijn toegetreden: Cyprus Estland Hongarije Letland Litouwen Malta Polen Slovenië Tsjechië Slowakije Bulgarije Roemenië Tot de populatie van dit onderzoek behoren alleen de personen die staan geregistreerd in de GBA, de zogenaamde GBA-bevolking (zie onderstaand kader). We missen hierdoor de mensen uit de EU-uitbreidingslanden die wel in Nederland wonen en werken maar dit GBA-bevolking Iedereen die van plan is om langer dan vier maanden in Nederland te verblijven moet zich inschrijven bij de gemeente waar hij/zij gaat wonen. Deze inschrijvingen vormen de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Personen die voor korte tijd (bijvoorbeeld voor seizoenswerk) naar Nederland komen en werken zijn daardoor niet terug te vinden in de GBA registraties. Deze personen vallen dan ook buiten de onderzoekspopulatie. korter dan vier maanden doen of die dit niet officieel doen. In de onderzoeksresultaten die we in de tabellen weergeven nemen we ook de volgende referentiegroepen mee: de autochtonen (inclusief personen die in Nederland zijn geboren maar van wie minstens één van de ouders in het buitenland is geboren, oftewel de tweedegeneratie ); de personen die geboren zijn in een westers land (eerstegeneratie westerse, exclusief de onderzoekspopulatie); de personen die geboren zijn in een niet-westers land (eerstegeneratie niet-westerse ). Personen die geboren zijn in Slovenië, Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië of Slowakije, zien we minder vaak terug in de onderzoekspopulatie dan er daadwerkelijk in Nederland wonen. Dit heeft te maken met het jaartal waarin deze landen soevereine staten zijn geworden. Zo is Slovenië in 1991 afgesplitst van Joegoslavië. Personen die op de peil momenten in Nederland wonen en voor 1991 zijn geboren in wat nu Slovenië heet, zijn feitelijk geboren in Joegoslavië. In onze tabellen presenteren we cijfers over de potentiële beroepsbevolking, de personen die op onze peilmomenten 1 januari 2006 en 31 december 2009 wel zijn geboren in Slovenië, zien we niet terug in de tabellen want die zijn dan nog jonger dan 15 jaar. 14

15 Ditzelfde geldt ook voor personen zijn geboren in Estland, Letland of Litouwen. Het verschil met Slovenië is dat deze 3 landen al soevereine staten waren (tussen 1918 en 1940) en deze landen dus al bekend waren. Deze categorie is daardoor beter gevuld. Aangezien Estland, Letland of Litouwen en Slovenië uit de Sovjet-Unie respectievelijk Joegoslavië traden kunnen we de Sovjet-Unie en Joegoslavië om deze reden niet ter vervanging in de tabellen opnemen. Voor de recent ontstane landen Tsjechië en Slowakije kan dit wel. Deze landen zijn onafhankelijk sinds 1993, dat is nog te recent om de personen die tot de potentiële beroepsbevolking op onze peilmomenten behoren, en zijn geboren in Tsjechië of Slowakije, terug te zien in de tabellen bij één van deze twee landen. We hebben er daarom voor gekozen om in de tabellen voormalig Tsjecho-Slowakije op te nemen. 3.2 Onderzoeksmethode Voor de berekening van de uitkomsten zijn twee onderzoeksbestanden samengesteld, een onderzoeksbestand op peildatum 1 januari 2006 en een onderzoeksbestand op peildatum 31 december Voor de samenstelling van deze onderzoeksbestanden dient het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) als uitgangspunt. Uit dit bestand zijn gegevens gecombineerd over personen, huishoudens, inkomens van huishoudens, informatie over banen en uitkeringen en gegevens over verdachten. 3.3 Bronnen De gebruikte bronnen voor het samenstellen van de onderzoeksbestanden worden hieronder beschreven. Sociaal Statistisch Bestand (SSB) Het SSB is een stelsel van koppelbare registers en enquêtes die onderling op elkaar zijn afgestemd en consistent gemaakt. Per jaargang worden meer dan 50 registers gebruikt. Het SSB is samengesteld uit componenten. Een component is een verzameling data over een onderwerp, die betrekking hebben op dezelfde entiteit en die gespecificeerd zijn naar peilmoment of -periode. Componenten overlappen elkaar niet. Voor dit onderzoek hebben wij de volgende SSB componenten gebruikt: Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) Deze component bevat demografische achtergrondgegevens van alle personen die vanaf 1995 in de gemeentelijke basisadministratie (GBA) ingeschreven zijn (geweest). De GBA is een geautomatiseerd persoonsregistratiesysteem van de gemeenten, in werking sinds 1 oktober In principe staan alle inwoners van een gemeente in de basisadministratie ingeschreven. De informatie over geslacht, geboortejaar, geboortemaand, geboorteland en verblijfsduur in Nederland komen uit de GBA. Huishoudensbestand Het SSB bevat gegevens over alle personen die volgens een geïntegreerd huishoudenbestand voorkomen binnen een huishouden in de Nederlandse bevolking. Hieruit kan de huishoudenstypering en de positie van personen binnen het huishouden uit worden afgeleid. Inkomensbestand Het SSB bevat gegevens over de inkomens van alle huishoudens in Nederland op 31 december van het onderzoeksjaar. De Inkomensstatistiek maakt gebruik van gegevens die ontleend zijn aan administraties, waarvan de Belastingdienst de belangrijkste dataleverancier is. Een aantal inkomensbestanddelen wordt niet waargenomen, zoals kinderalimentatie en andere inkomensoverdrachten tussen huishoudens, al dan niet in het buitenland, en zwarte inkomens. De informatie over aantal verdieners in het huishouden en de belangrijkste inkomenstenbron binnen het huishouden komen uit dit bestand. Vermogensbestand Het SSB bevat voorlopige gegevens over de vermogens van huishoudens in Nederland op 1 januari van het onderzoeksjaar. Voor dit onderzoek komt de informatie over het besteedbaar huishoudinkomen uit dit bestand. 15

16 Herkenningsdienstsysteem Het SSB bevat informatie over personen die in een bepaald jaar verdacht zijn van een misdrijf. De gegevens zijn afkomstig uit het herkenningsdienstsysteem (HKS), het is een landelijk dekkend systeem dat sinds 1986 door de politie gebruikt wordt om gegevens over verdachten te registreren. De informatie over personen die verdacht zijn van één of meer delicten en het soort delicten waarvan deze personen verdacht zijn, komt uit dit bestand. Sociaal-economische categorie Het SSB bevat gegevens over de sociaal-economische categorie waartoe een persoon behoort. Dit geeft de situatie weer van een persoon op een peilmoment op sociaal-economisch terrein, waaronder of de persoon studeert en recht heeft op studiefinanciering, of de persoon zelfstandige is, en of de persoon een uitkering uit het buitenland ontvangt. De informatie over de arbeidsmarkten uitkeringspositie van personen komt uit dit bestand. Onderwijsbestand Het SSB bevat informatie over scholieren en studenten op peilmoment, vastgesteld aan de hand van het opleidingsarchief of geïmputeerd op basis van leeftijd. Het bevat onder andere informatie over het niveau en de vorm (voltijd/ deeltijd/duaal) van de opleiding. Voor dit onderzoek gebruiken we deze informatie om te bepalen of iemand scholier of student is. Zelfstandigen Het SSB bevat gegevens over alle banen van zelfstandigen in een verslagjaar. Vanaf 2001 zijn de gegevens afkomstig uit de aangiften inkomstenbelasting van de Belastingdienst. Voor het peilmoment 1 januari 2006 gebruiken we gegeven over zelfstandigen uit Voor het peilmoment 31 december 2009 gebruiken we gegevens over zelfstandigen uit 2008 omdat meer recente gegevens nog niet beschikbaar zijn. Banenbestand Het SSB bevat gegevens over alle banen van werknemers (jaarvolume) in een verslagjaar. Een persoon kan binnen een jaar wel meerdere banen bij verschillende bedrijven hebben, maar niet binnen hetzelfde bedrijf. In dit onderzoek kijken we op 1 januari 2006 of personen een baan in loondienst hebben. Op 31 december 2009 kijken we of personen een baan in loondienst hebben en als dat zo is dan wordt de duur van de baan bepaald. Als een persoon meerdere banen heeft op het peilmoment dan kiezen we de meest recente baan. Arbeidsongeschiktheidsuitkering Het SSB bevat alle personen die op een peilmoment een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WAO, WAZ, WAJONG of WIA) ontvangen. De gegevens over AO-uitkeringen zijn afkomstig van het UWV. Aan deze UWVrecords worden fiscale gegevens met betrekking tot AO uit de Polisadministratie gekoppeld, de Fibase heeft hierbij een aanvullende rol. De informatie over de AOuitkeringen van personen komt uit dit bestand. Bijstandsuitkering Het SSB bevat gegevens van alle personen die op een peilmoment een uitkering via de Algemene bijstandswet (ABW) of de Wet Werk en Bijstand (WWB, vanaf 2004) ontvangen. Ook personen die op een bepaald peilmoment een uitkering door het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (BBZ) ontvangen, zijn opgenomen. Wanneer er een partner is opgegeven bij de aanvraag, wordt het bedrag van de uitkering over beide partners verdeeld. De informatie over de bijstandsuitkeringen van personen komt uit dit bestand. Werkloosheidsuitkering Het SSB bevat gegevens over alle personen die op een peilmoment een ontslagwerkloosheidsuitkeringen ontvangen in het kader van de Werkloosheidswet (WW). De gegevens over werkloosheidsuitkeringen zijn afkomstig van het UWV. De informatie over de WW-uitkeringen van personen komt uit dit bestand. Overige uitkeringen Het SSB bevat gegevens van alle personen die in een bepaald jaar een overige uitkering hebben ontvangen. Het gaat om uitkeringen in het kader van de ZiekteWet (ZW), IOAW, IOAZ, wachtgeld uitgekeerd door overheidsinstellingen, uitkeringen Wet inkomensvoorziening kunstenaars (WIK) en uitkeringen in het kader van de Wet Werk en Inkomen (WWIK), uitkeringen in het kader van de AWW/ANW, overige pensioenen, lijfrenten. De informatie over de overige uitkeringen van personen komt uit dit bestand. Inschrijving bij het UWV-Werkbedrijf Het SSB bevat gegevens van alle personen die op een peilmoment ingeschreven staan bij het UWV-Werkbedrijf. Voor dit onderzoek wordt deze informatie ook zo direct gebruikt voor de variabele inschrijving bij het UWV-Werkbedrijf. Economische activiteit Het SSB bevat gegevens over de economische activiteit van alle bedrijven. In dit onderzoek is de economische activiteit ingekort naar 15 sectoren, 16

17 gebaseerd op de SBI 1993-indeling. Dit is apart bepaald voor de werknemers en de zelfstandigen. StatLine Er is ook informatie van StatLine gehaald, de databank van het CBS. Het gaat om cijfers over personen die in Nederland wonen uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden als landen waar men geboren is en naar de overige referentiegroepen. Dit is gedaan voor de jaren 1996 tot en met 2011 voor alle leeftijden. Ook is informatie gebruikt over de in- en uitvoer van goederen en diensten van en naar Nederland voor de jaren 2004 tot en met 2010, evenals informatie over de in- en uitvoer van diensten van en naar Nederland uitgesplitst naar soort dienst voor de jaren 2006 en Kwaliteit van de uitkomsten De uitkomsten van dit onderzoek gaan alleen over de personen die het CBS op peildata in de GBA terug kan vinden. Personen die in Nederland wonen en geboren zijn in een EUuitbreidingsland, maar zich niet hebben ingeschreven in een gemeente worden dus niet meegenomen. Hetzelfde geldt voor seizoensarbeiders en personen die hier illegaal verblijven. De daadwerkelijke groep personen, geboren in een EU-uitbreidingsland, zal in werkelijkheid groter zijn. Echter, deze aantallen zijn niet in registraties waar te nemen. 3.5 Opmerkingen bij de tabellen De absolute aantallen in de tabellen zijn afgerond op tientallen. Totalen van 10 of minder zijn niet verder uitgesplitst. Uitzondering hierop is tabel 3 (huishoudgegevens) waarin is afgerond op honderdtallen en celwaarden van 200 personen of minder niet zijn weergegeven. In tabel 6 zijn celwaarden van 10 of minder niet gepubliceerd en groepen van 50 personen of minder niet verder uitgesplitst. Voor de uitkeringen in tabel 4 geldt dat op 1 januari 2006 wordt bepaald of een persoon die op dat moment tot de onderzoekspopulatie behoort een AO-, Bijstands-, WW- of een overige uitkering ontvangt. Op 31 december 2009 bepalen we dit ook. Personen kunnen echter meerdere uitkeringen hebben en worden dan per uitkering meegeteld. 17

18 4. Begrippen en afkortingen Begrippen Allochtoon Persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. AO-uitkering Een uitkering die wordt verstrekt op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) of de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong). Arbeidsmarktpositie De arbeidsmarktpositie is weergegeven in de categorieën werknemer, zelfstandige, scholier/student waarbij de categorie werknemer is opgesplitst in contract voor bepaalde en onbepaalde tijd. Autochtoon Persoon van wie de beide ouders in Nederland zijn geboren. Baan - Een expliciete of impliciete arbeidsovereenkomst tussen een persoon en een economische eenheid waarin is vastgelegd dat arbeid zal worden verricht waartegen een ( financiële) beloning staat. Baanduur Aantal maanden dat een persoon in heel 2009 een baan in loondienst heeft gehad. Belangrijkste inkomstenbron Bron met het meeste maandinkomen van een persoon op peilmoment. Bijstandsuitkering Een uitkering die wordt verstrekt in het kader van de Wet werk en bijstand (WWB), Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) of de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ). Delict Strafbaar feit: handeling, of juist nalatigheid om te handelen, die bij wet strafbaar is gesteld. Diensten Producten die niet tastbaar zijn, zoals horeca, handel, transport, zorg, overheid. Generatie - Voor wordt onderscheid gemaakt naar generatie. Een allochtoon die zelf in het buitenland is geboren, behoort tot de eerstegeneratie. Een allochtoon die zelf in Nederland is geboren, is een tweedegeneratieallochtoon. Goederen Tastbare producten, zoals voedingsmiddelen, duurzame consumptieartikelen, machines en dergelijke. Herkomstgroepering Voor de indeling van personen naar etnische achtergrond is de CBS-indeling naar herkomstgroepering gebruikt. De herkomstgroepering van een persoon wordt vastgesteld aan de hand van diens geboorteland en dat van zijn ouders. De volgende categorieën van herkomstgroepering worden onderscheiden: Autochtoon; Westerse. Het land van herkomst is gelegen in Europa (met uitzondering van Nederland en Turkije), Noord-Amerika, Indonesië, Japan en Oceanië; Niet-westerse. Het land van herkomst is Turkije of een land in Afrika, Azië (met uitzondering van Indonesië en Japan) of Latijns-Amerika. Huishouden Eén of meer personen die samen een woonruimte bewonen en zichzelf daar niet-bedrijfsmatig voorzien in de dagelijkse levensbehoeften. Invoer Het leveren van goederen en het verlenen van diensten door het buitenland (nietingezetenen) aan ingezetenen.

19 Niet-westerse allochtoon Allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in de werelddelen Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije. Peilmoment 1 januari 2006 en 31 december Potentiële beroepsbevolking Alle personen van 15 tot en met 64 jaar ingeschreven in de Gemeentelijke Basisadministratie. Sector De verzameling van werkzaamheden, gericht op de productie van goederen en diensten. Het gaat hierbij niet alleen om activiteiten van het bedrijfsleven, maar ook om activiteiten van niet op winst gerichte instellingen en de overheid. De sector is gebaseerd op de Standaard bedrijfsindeling 1993 (SBI 1993). Dit is de Nederlandse hiërarchische indeling van economische activiteiten die vanaf 1993 door het CBS wordt gebruikt om bedrijfseenheden in te delen naar hun hoofdactiviteit. Uitkeringspositie Een persoon die een bijstands-, werkloosheids-, ao-, een overige uitkering ontvangt of staat ingeschreven bij het UWV Werkbedrijf. Personen die meerdere verschillende uitkeringen ontvangen, worden in elk van de betreffende categorieën meegeteld. Uitkeringsduur Aantal maanden dat een persoon in heel 2009 een bijstands-, werkloosheids- of ao- uitkering heeft ontvangen. Uitvoer Het leveren van goederen en het verlenen van diensten door ingezetenen aan het buitenland (niet-ingezetenen). Verdacht van het plegen van een misdrijf Een persoon tegen wie een proces-verbaal van aanhouding is opgemaakt op verdenking van een misdrijf. Tegen een verdachte kunnen in een jaar een of meerdere processen-verbaal zijn opgemaakt. Per proces-verbaal kunnen meerdere delicten voorkomen. De gegevens betreffen verdachten en geen veroordeelden. Verdiener Een persoon bij wie sprake is van inkomen uit arbeid dan wel inkomen uit eigen onderneming. Werknemer Een persoon die in een arbeidsovereenkomst afspraken met een economische eenheid maakt om arbeid te verrichten waartegenover een financiële beloning staat. WW-uitkering Een uitkering krachtens één of meer van de volgende regelingen: de Werkloosheidswet (WW), de Wet werkloosheidsvoorziening (WWV), de Rijksgroepregeling werkloze werknemers (Rww), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en de de wachtgeldregelingen bij de overheid (WRO). Westerse allochtoon Allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in de werelddelen Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië of Indonesië of Japan. Woonachtig in Nederland Aantal jaren (vanaf 1995) dat een persoon in Nederland heeft gewoond. Alleen de periode dat een persoon daadwerkelijk ingeschreven heeft gestaan in de GBA is meegeteld. Zelfstandige Een persoon met als (hoofd)baan het verrichten van arbeid voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk, of in het bedrijf of de praktijk van een gezinslid, of in een zelfstandig uitgeoefend beroep. 19

20 4.2 Afkortingen AO Arbeidsongeschiktheid ABW Algemene bijstandswet AOW Algemene Ouderdomswet BUZA Ministerie van Buitenlandse zaken BBZ Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CvB Centrum voor Beleidsstatistiek HKS Herkenningsdienstsysteem GBA Gemeentelijke Basisadministratie IOAW Wet Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte werkloze Werknemers IOAZ Wet Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte gewezen Zelfstandigen SBI Standaard Bedrijfsindeling SSB Sociaal Statistisch Bestand UWV Uitvoeringsorgaan Werknemersverzekeringen Wajong Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten WAO Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering WAZ Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen WAZO Wet arbeid en zorg WIA Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen WIK Wet Inkomensvoorziening kunstenaars WW Werkloosheidswet WWB Wet Werk en Bijstand WWIK Wet Werk en Inkomen ZW Ziektewet 20

21 Tabellenset 21

22

23 Tabellenoverzicht Tabel 1 Personen die in Nederland wonen (alle leeftijden en alle generaties), uitgesplitst naar EU-uitbreidingslanden en referentiegroepen, Tabel 2a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar persoonskenmerken, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2009 Tabel 2b Aandeel personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar persoonskenmerken, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2010 Tabel 3a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar huishoudkenmerken, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2009 Tabel 3b Aandeel personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar huishoudkenmerken, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2010 Tabel 4a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar arbeidsmarktpositie, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2009 Tabel 4b Aandeel personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar arbeidsmarktpositie, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2010 Tabel 5a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen en werken naar sector, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2009 Tabel 5b Aandeel personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen en werken naar sector, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2010 Tabel 6a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen en verdacht zijn van een delict, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen in, 2006 en 2009 Tabel 6b Aandeel personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen en verdacht zijn van een delict, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen in, 2006 en 2010 Tabel 7 In- en uitvoer van goederen en diensten van en naar Nederland, Tabel 8 In- en uitvoer van diensten van en naar Nederland naar soort dienst, 2006 en

24 Tabel 1 Personen die in Nederland wonen (alle leeftijden en alle generaties), uitgesplitst naar EU-uitbreidingslanden en referentiegroepen, Totaal Personen afkomsting uit EU-uitbreidingslanden 1) Totaal Bulgarije Cyprus Estland Hongarije Letland Litouwen Jaren Bron: CBS StatLine. 1) Eerste- en tweedegeneratie van alle leeftijden. Tabel 2a Personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen naar persoonskenmerken, uitgesplitst naar de EU-uitbreidingslanden en de referentiegroepen, 1 januari 2006 en 31 december 2009 Totaal Personen afkomsting uit EU-uitbreidingslanden 1) Totaal Bulgarije Cyprus Estland Hongarije Letland Litouwen 2006 Totaal Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 15 tot 25 jaar tot 35 jaar tot 45 jaar tot 55 jaar tot 65 jaar Plaats in het huishouden Kind Alleenstaande Partner in (on)gehuwd stel zonder kinderen Partner in (on)gehuwd stel met kinderen Ouder in eenouderhuishouden Lid van institutioneel huishouden Overig of onbekend Woonachtig in Nederland 0 tot 3 jaar jaar of langer Totaal Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar Plaats in het huishouden Kind Alleenstaande Partner in (on)gehuwd stel zonder kinderen Partner in (on)gehuwd stel met kinderen Ouder in eenouderhuishouden Lid van institutioneel huishouden Overig of onbekend Woonachtig in Nederland 0 tot 3 jaar jaar of langer ) Alleen eerstegeneratie. 2) Bij de westerse en niet-westerse alleen eerstegeneratie. Bij de autochtonen is de tweedegeneratie van alle groepen meegenomen. 24

25 Referentiegroepen Malta Polen Roemenië Slovenië Slowakije Tsjechië Voormalig Tsjecho- Slowakije Autochtonen Westerse (excl. EUuitbreidingslanden) Niet-westerse Referentiegroepen 2) Malta Polen Roemenië Slovenië Slowakije Tsjechië Voormalig Tsjecho- Slowakije Autochtonen en tweedegeneratie Westerse (excl. EUuitbreidingslanden) Niet-westerse