Lesmateriaal Fairplay Theater DeGasten i.o.v. de Anne Frank Stichting!

Transcriptie

1 Benodigdheden: A4 blaadjes en pennen. Lesmateriaal Fairplay Theater DeGasten i.o.v. de Anne Frank Stichting Fairplay We bedoelen dingen die we niet zeggen. We zeggen dingen die we niet bedoelen. We kunnen niet in het hoofd van de ander kijken en toch vullen we zoveel voor elkaar in. Woorden kunnen raken, breken, pijn doen of zacht zijn. Vaak weten we niet wat we aanrichten met onze taal. We maken ergens anders slachtoffers en likken onze eigen wonden. Fairplay is een voorstelling over de kracht en het misbruik van het woord. De voorstelling laat zien hoe moeilijk het is je nek uit te steken in een groep. Inleiding: iedereen heeft vooroordelen Alle mensen maken gebruik van stereotypen en vooroordelen, niemand uitgezonderd. Vooroordelen zijn in de meest letterlijke zin van het woord voorbarige oordelen over anderen. Hoe komt een mens eigenlijk aan zijn of haar vooroordelen? Stereotype beelden in de samenleving kunnen leiden tot vooroordelen. Door dingen en gebeurtenissen die we horen, zien of meemaken ontwikkelen we zowel een positief als negatief vooroordeel over een bepaalde groep. Tekst Robin de blanke Nederlander in de voorstelling: Vooroordelen. Het klinkt best positief dat woord. Vooroordelen. Vooroordelen hebben, gaat voornamelijk over wat we zien. Meestal nemen we niet de moeite om te luisteren. Naar de ander. We hebben ons plaatje in ons hoofd al gemaakt. Oren doen er niet toe. Die kun je net zo goed weghalen. Als je het woordje oor weghaalt, krijg je voor delen. Dus. Opdracht 1: ervaring van de voorstelling delen Doel: ze kunnen hun ervaringen delen over de voorstelling. Je bespreekt de voorstelling aan de hand van de volgende vragen: Wat heb je gezien? Welke scene van de voorstelling maakte het meeste indruk op je? Waarom? Was je tevreden met bij wie je aan tafel zat of had je achteraf liever bij iemand anders gezeten? Waarom? Of als je in het publiek zat, bij wie had je aan tafel willen zitten? Waarom? Wat vond je er van dat de spelers zo dichtbij waren? Op een gegeven moment hebben de spelers het over dat ze een rol spelen. Wat was echt? Wat niet? Voelde jij je in de maling genomen? Wanneer dacht je in de voorstelling dat zeg je toch niet of moest je lachen om een grap? (Bijvoorbeeld bij de tekst van Tariq: Waarom deden de Joden niet mee aan de Tweede Wereldoorlog? Ze waren op kamp. ) Heeft iemand op het punt gestaan om naar de microfoon te gaan? Waarom wel/niet?

2 Opdracht 2: associëren op bepaalde woorden Doel: bewust worden van het feit dat deze woorden allerlei associaties oproepen. Zowel negatief als positief. Je stelt de vraag: Welke rollen zag je in de voorstelling? (In de voorstelling zijn de rollen: Marokkaan, homo, moslima, Curaçaoënaar, Afrikaanse, vluchteling, Surinamer, Nederlander, mocro en Jood te zien of genoemd.) Je schrijft deze woorden op en vraag ze waar zelf bij horen. Kies met de leerlingen drie woorden uit waarop jullie gaan associëren. Schrijf ieder gekozen woord op in het midden van een A4. Daarna vraag je de leerlingen te associëren op deze woorden. Iedere leerling geeft een andere associatie of kenmerk bij het genoemde woord. Laat het A4 in de kring rond gaan zodat de leerlingen zelf hun associatie bij het woord kunnen op schrijven. Het zijn niet alleen associaties die bij hen opkomen, maar ook waarvan ze denken dat hun buurvrouw ze denkt. Vervolgens leg je de beschreven A4 blaadjes in het midden van de kring en bespreek je deze. Vraag welke woorden opvallen. Of er woorden zijn die niet begrepen worden? Voelt iemand zich aangesproken door een associatie? Opdracht 3: een groepsopstelling maken Doel: door het maken van een groepsopstelling kan je systemen inzichtelijk maken, wat tot verandering in hun dagelijkse leven kan leiden. Eveneens is het maken van een groepsopstelling een heldere en veilige theatrale opdracht die goed kan worden besproken en gecorrigeerd. Werkvorm: de leerlingen staan op de vloer. Je legt uit dat je de vraag in brengt: Hoe ziet het eruit als? (Zie onderstaande vragen.) en dat ze naar aanleiding van deze vraag een groepsopstelling moeten gaan maken. Leg uit dat ze een groepsopstelling kunnen maken door op een bepaalde manier ten opzichte van elkaar te gaan liggen, zitten of staan. Je vertelt dat het gaat om de compositie. De houdingen die ze aannemen, moeten karakteristiek zijn voor de situatie die ze uitbeelden. Optie 1: Je brengt de vraag in: Hoe ziet het eruit als? Je vraagt de leerlingen naar aanleiding van de gestelde vraag een groepsopstelling te maken. Vraag ze vervolgens wie ze zijn in de groepsopstelling: Ben jij de dader? Het slachtoffer? De meeloper? Of houd jij je afzijdig? Let op Mocht er al iemand buiten de groep liggen, zorg er dan voor dat jij de sterkere uit de groep in de groepsopstelling buiten de groep plaats en de zwakkere in de groep. Of vraag wie er zo stoer is om in deze fictieve situatie het buitenbeentje te zijn. Optie 2: Ook kan je elke leerling een cijfer geven; 1 voor dader, 2 voor slachtoffer, 3 voor meeloper, 4 voor afzijdig. Vervolgens breng je de vraag in: Hoe ziet het eruit als?, en kan je ze per cijfer de groepsopstelling laten maken. Vervolg: Tijdens deze opstelling ga je vragen stellen die leiden tot (nieuwe) bewegingen met als resultaat dat er meer inzicht in de vraag verkregen kan worden. Wat nou als? (Zie onderstaande aanpassingsvragen.) Vragen die je kan stellen om tot een situatie te komen: Hoe ziet het er uit als één persoon of een groepje het woord Marokkaan, homo, moslima, Curaçaoënaar, Afrikaanse, vluchteling, Surinamer, Nederlander, mocro, Jood of een associatie daarvan of geïnspireerde zin daarop: Als een beschuldiging wordt geuit naar een ander persoon of een groep? In een onderling grapje wordt gebruikt in bijzijn van zo een persoon of een groep? (Mochten ze geen grap weten, dan kunnen ze een grap uit de voorstelling gebruiken of de aanwezige peer educator kan een grap maken.) Liefkozend gebruikt wordt naar zo een persoon of een groep toe? Vervolg optie 1: De leerlingen kunnen ook zelf een situatie bedenken. Vraag dan iemand uit de groep de groepsopstelling vorm te geven. Vervolg optie 2: Ook kan je een situatie uit de voorstelling halen. Bijvoorbeeld de onderstaande scene.

3 Ilanith: (tegen meisje) Voel je je ongemakkelijk? Je hebt die jurk/rok/blouse/etc. zelf aangetrokken, of niet? En nu zit jij in je mooie kleren je heel erg ongemakkelijk te voelen. Vervelend zeg. Vraag je aandacht, krijg je aandacht, ga je blozen. Wat wil je nou eigenlijk? Lichaamstaal is ook taal. En als jouw lichaam schreeuwt: zie mij, kijk naar mij, naar mijn lange benen, mijn slanke hals (in te vullen zoals het desbetreffende meisje gekleed is), dan kun je toch niet verwachten dat zij (wijst naar de jongens) dat negeren? Dat zou heel onbeleefd zijn van deze jongens. Dit zijn gevoelige jongens. En hun ogen zitten niet in hun zak. Jij spreekt hen toch aan met deze kleding, of niet? Dan mogen zij jou toch een compliment maken? Je kunt niet iets vragen maar dan geen antwoord willen horen. Je kunt niet zomaar dingen roepen met dat lijf van je. Zomaar dingen gaan zitten uitstralen. Zonder er iets voor terug te krijgen. Lichaamstaal verstaan wij ook. Taal is een brug. Wist je dat? Als jij iets uitstraalt wat je niet meent, maak je de brug wel erg onbetrouwbaar. Een brug stort in als ze op leugens is gebouwd. Daar ben je het toch mee eens? Fijn. Dat we het eens zijn. Jij en ik. Voor de waarheid heb je altijd twee mensen nodig. Kimberly: Hebben jullie nu echt een hekel aan haar, of spelen jullie dat? Ilanith: Maakt dat wat uit? Als het maar echt lijkt. Kimberly: Ik vind dat dit niet kan. Jullie spelen het, maar zij zit hier echt. Jullie geven haar een rol die ze niet zelf gekozen heeft. Ilaniet: Zo gaat het toch de hele dag? Zo werkt dat toch? Zij heeft toch de rol van de hijabi? Of ze nou hier staat of buiten? Ziggy: Het is toch best grappig? Vonden jullie het niet grappig? Takka: Als het niet grappig was, dan had iemand toch naar de microfoon kunnen lopen? Ziggy: Ja, waarom nam niemand het eigenlijk voor haar op?

4 Vragen die tot aanpassing van de groepsopstelling kan leiden: Als er een groepsopstelling is gemaakt, kun je deze bespreken en eventueel laten aanpassen door te vragen: Wat vind je van de situatie die de groepsopstelling weerspiegelt? Wat doet dat met jou? Wat zou je kunnen doen in een dergelijke situatie? Wat zijn de mogelijkheden? Wat zijn daar de gevolgen van? Is er een goed of een fout? Wat zijn de gevolgen als iemand/iedereen zich ineens bij het slachtoffer voegt en deze probeert te helpen? Wat gebeurt er als individuen zich aan de groepsdruk proberen te ontworstelen? Wat zijn de gevolgen als iemand/iedereen zich ineens bij de dader voegt? Wat nou als je nu ineens dichterbij staat? Kan je dan die beschuldiging of grap nog maken? Wat nou als je dit doet omdat je vrienden het van je verwachten en je ineens wordt aangesproken door de dader van de andere groep? Vervolg: Tussendoor kan je vragen welke zinnen er bij hun opkomen nu ze daar zo staan. Opdracht 4: reflecteren Wat jij doet, doet er toe Doel: ze kunnen hun ervaringen delen over het onderwerp. Je bespreekt het onderwerp aan de hand van de volgende vragen: Herkennen jullie discriminatie? Is het je wel eens overkomen? Of wanneer voel jij je weleens gediscrimineerd? Wil je daar iets over vertellen? Heb jij jezelf er wel eens op betrapt dat je dader of meeloper bent geweest? In de voorstelling wordt door iemand gezegd dat je alles moet kunnen zeggen. Zijn jullie het daar mee eens? Of juist niet? Ook heeft een speler het over respect. (Zie onderstaande tekst.) Wanneer begint respect voor jullie? Wat zou jij in het vervolg (anders) doen? Laat ze het antwoord op deze vraag opschrijven, ondertekenen en inleveren, alsof ze een belofte doen. Bijvoorbeeld: Ik zoek een medestander, want samen sta je sterker. Ik ben assertiever en zeg nee wanneer ik iets niet wil doen. Ik vraag mezelf af waarom ik mee doe met de groep en wanneer niet. Ik val een ander bij wanneer die laat weten niet mee te willen doen, zodat die ander niet alleen staat. Ik vraag hulp aan een buitenstaander over hoe je kan omgaan met groepsdruk. Tekst Takka over respect: Geen respect? Heb ik geen respect? Zal ik jou eens vertellen wanneer respect begint, humorloze zwart aangebrande Afrikaan? (woedend) Respect begint als je de ander niet begrijpt, als je zijn of haar achterlijke ideeën niet deelt, als je het oneens bent, als de woorden van de ander je pijn doen, en je misschien zelfs woedend maken, dan begint respect. Als ik ik kan zijn en jij jij.

5 Handreiking om in gesprek te gaan met de leerlingen Het is niet gemakkelijk om met jongeren op een veilige manier te praten over het onderwerp discriminatie. Dat kan verschillende redenen hebben; omdat er een taboe op rust, omdat iedereen zijn mening al gevormd heeft en het onderwerp daarmee onbespreekbaar lijkt, omdat jongeren het idee hebben dat hun gevoel niet mag bestaan of niet serieus genomen wordt, of omdat de emoties snel hoog op kunnen lopen. Daarom hierbij een handreiking om in gesprek te gaan met de leerlingen. Natuurlijk gelden de gebruikelijke regels van elk ander gesprek, maar daarnaast zijn er een aantal specifieke regels waar je rekening mee kunt houden. Zorg bij voorkeur voor een opstelling waarin de leerlingen elkaar kunnen zien. Vertel vooraf dat het nabespreken van de voorstelling een groepsproces is, waarbij je luistert naar de redenen achter een mening, ook of juist als je het er niet mee eens bent. Wie een mening inbrengt moet bereid zijn uit te leggen waarom hij/zij dat vindt. Elkaar laten uitpraten is vanzelfsprekend. Als docent doe je zelf niet mee aan het gesprek, want jij hebt een andere essentiële taak, die van gespreksleider. Alleen de ideeën en gedachten van de leerlingen doen er toe. Wel kun je uiteraard het gesprek op gang brengen door vragen te stellen of voorbeelden te geven. Leerlingen hebben het recht om te zwijgen Niet iedereen hoeft aan het woord te komen. Betrokken luisteren is even waardevol. Als iemand je tijdens het gesprek probeert te provoceren, blijf dan nog steeds oprecht geïnteresseerd. Waarom brengt deze leerling dit in? Vraag diegene zijn inbreng uit te leggen, zoals je dat vraagt bij elke inbreng in het gesprek. Als de leerling zijn inbreng niet wil uitleggen, hoef je deze ook niet serieus mee te nemen en kun je het naast je neer leggen. De groep kan verder met het gesprek zonder dat er onnodig veel tijd en energie wordt verspild. Soms zeggen leerlingen dingen die jij niet maatschappelijk oké vindt. Verander dan niet van gespreksleider naar de rol van opvoeder Blijf de onpartijdige gespreksleider en vraag naar uitleg. De rol van opvoeder ligt namelijk altijd besloten in de groep zelf. Hiervoor moet je vertrouwen hebben in je groep en hun kritisch denkvermogen. Rond een gesprek altijd af. Dat kan door samen met de groep de lijn van het gesprek na te lopen. Kijk of er misschien conclusies getrokken kunnen worden. Let op Deze conclusies komen altijd uit het gesprek en kunnen dus verschillen van je eigen ideeën of mening over het onderwerp. Je kunt ook de mooiste uitspraken van het gesprek laten benoemen of vragen of de leerlingen tijdens het gesprek iets hebben gehoord dat ze nog lang zullen onthouden. Laat je als docent aan het einde van een gesprek niet (toch nog) verleiden jouw persoonlijke mening over het onderwerp te geven. Laat de leerlingen geloven in het belang van hun eigen onderzoek en meningen. Die zijn interessant en waardevol genoeg.