A) Algemene gegevens A1.1) Naam indiener

Transcriptie

1 Formulier aanvraag instemming winningsplan Dit formulier dient ervoor om te zorgen dat de aanvraag om instemming voldoet aan de eisen die de Mijnbouwwet en Mijnbouwbesluit aan het opstellen van een winningsplan stelt. Indien de ruimte op het formulier te beperkt is dan kan worden verwezen naar een bijlage. Indienen in zesvoud bij: Ministerie van Economische Zaken Directie Energieproductie Postbus EC DEN HAAG Artikel 1) Mw 34 lid 1 Onderwerp Verzoek om instemming voor winningsplan De Wijk Wanneperveen A) Algemene gegevens A1.1) Naam indiener Beschrijving een winningsplan voor voorkomens in het continentaal plat vanaf de 3 zeemijlszone een winningsplan voor voorkomens in Nederlands territoir tot 3 zeemijl Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. A1.2) Adres Postbus HH Assen A1.3) Contactpersoon A1.4) mr. K. Lemstra Klaas.lemstra@shell.com A1.5) Tel/Fax / Mw 22 A1.6) Indiener is houder van de vergunning is uitvoerder A2) Winningsvergunninggebied winningsvergunning: Schoonebeek Mw 34 lid1 lid 1a lid 1a A2.1) Voorkomens koolwaterstoffen A2.2) Soort koolwaterstof die wordt gewonnen De Wijk Basal Dongen Tuffite/Chalk (WYK-NLFFT) De Wijk Lower Cretacious/Triassic (WYK-RN) Wanneperveen Vlieland Sandstone (WAV-KNNS) Wanneperveen Basal Dongen Tuffite (WAV-NLFFT) Wanneperveen Rogenstein/Main Claystone (WAV-RBSH) olie hoog calorisch gas Groningen kwaliteit gas laag calorisch gas zwavelhoudend gas condensaat Mr lid 3 A3) Bestaande of nieuwe winning winningsplan voor reeds bestaande winning (inclusief voorziene uitbreiding) winningsplan voor nieuwe winning Mw 38 A4) Samenloop vergunningen Wet milieubeheer - nee ja: te weten: Winningsplan De Wijk Wanneperveen

2 B) Bedrijfs- en productiegegevens (waarop artikel 10 lid 1 sub b van de Wet openbaarheid van bestuur niet van toepassing is) Mw 35 lid 1 Mw 35 lid 1c lid 1c B1) Beknopte beschrijving van de winning De gasvoorkomens De Wijk en Wanneperveen worden geproduceerd via 13 satellietlocaties en de productielocaties Wanneperveen 1/7 en De Wijk 13. Vanaf de productielocaties wordt het gas geëxporteerd naar de productie locatie Ten Arlo. De voorkomens in dit gebied zijn in productie genomen vanaf Productie van de voorkomens eindigt in 2019 wanneer naar verwachting het Ten Arlo Systeem niet meer rendabel geëxploiteerd kan worden. B1.1) Beknopte beschrijving van wijze van winning door middel van mijnbouwwerken WAV-8 satelliet 8,12,14 Wanneperveen WAV-9 satelliet 10,11 WAV-1/7 prod.locatie -Compressie WAV-13 satelliet 13,18 WAV-1/7 putten 1,3,6,7 WAV-15 satelliet 15,16,17 WIJK-6 satelliet 6, 11,34 De Wijk Ten Arlo prod.locatie -Compressie Gasdrogen (LTS) WIJK-4 satelliet 4,23,32,33 WIJK-15 satelliet 15,22 WIJK-26 satelliet 26 WIJK-17 satelliet 17 WIJK-20 satelliet 20,31 WIJK-16 satelliet 16,29 WIJK-5 satelliet 5 WIJK-24/25 satelliet 25 WIJK-13 prod.locatie -gas/vloeistofscheiding WIJK-13 putten 13 Naar Gasunie Een deel van het gas dat wordt gewonnen op de satellietlocaties WAV-1, WAV-8, WAV-9 en WAV-13 wordt op hogere druk gebracht op de productielocatie WAV-1/7. Een ander deel van het gas dat wordt gewonnen op de bovengenoemde WAV satelliet locaties en de satelliet locaties WAV-15, WIJK-4, WIJK-6, WIJK-13, WIJK-15, WIJK-26 en WIJK-17 wordt ontdaan van vrije vloeistof op de productie locatie WIJK-13. Behandeld gas van de productielocaties WAV-1/7 en WIJK-13, en onbehandeld gas van de satellietlocaties WIJK-5, WIJK-16, WIJK-17, WIJK-20 en WIJK-24/25 wordt geëxporteerd naar de productielocatie Ten Arlo, waar het samen met gasstromen van andere voorkomens op specificatie wordt gebracht voor aflevering Winningsplan De Wijk Wanneperveen

3 lid 1a lid 1c B2) Geologische beschrijving van de voorkomens Wanneperveen Rogenstein en Main Claystone (WAV-RBSHR en WAV-RBSHM) De Rogenstein en de Main Claystone in het voorkomen Wanneperveen zijn ontstaan in het Lower Germanic Trias tijdperk. De Main Claystone omvat een dik pakket kleisteen met siltsteen intercalaties waar, in het bovenste deel, ten gevolge van uitloging een reservoir is ontstaan. De gesteentelaag heeft een lage porositeit en permeabiliteit. De Rogenstein bestaat uit een dikke kleisteen laag met kalksteen intercalaties. Het gas wordt voornamelijk geproduceerd uit de kalksteen die een goede porositeit en permeabiliteit vertoont. Het gas is van oorsprong afkomstig uit de diepere Carboon en Zechstein formaties maar kon zich ophopen door een afsluitende laag van Vlieland kleisteen op de Main Claystone en Rogenstein gesteentelagen. Wanneperveen Vlieland Sandstone (WAV-KNNS) De Vlieland zandsteen in het Wanneperveen voorkomen is een zand en klei sequentie die direct op de Base Rijnland discordantie ligt en het onderste deel vormt van het Lower Cretaceous tijdperk. De zandsteenlaag varieert nogal in dikte en vertoont een goede porositeit en permeabiliteit. Het gas in de Vlieland zandsteen van het Wanneperveen veld is afkomstig uit de diepere Carboon en Zechstein formaties. Het kon zich ophopen onder de Lower Cretaceous kleisteen die als een afsluitende laag bovenop het Vlieland zandsteen reservoir ligt. De Wijk-Wanneperveen Basal Dongen Tuffite (WYK-NLFFT en WAV-NLFFT) De Basal Dongen Tuffite in de Wanneperveen en De Wijk voorkomens is gevormd in het vroege deel van het Tertiaire tijdperk. De gesteente laag bestaat voornamelijk uit siltsteen en ongeconsolideerde klei met wat zandsteen en vulkanisch (pyroclastisch) materiaal. Deze gesteentelaag vertoond een hoge porositeit. Het gas is oorspronkelijk afkomstig uit de diepere Carboon en Zechstein formaties maar kon zich door een afsluitende laag van kleisteen uit de Dongen formatie ophopen in de Basal Dongen Tuffite gesteentelaag. De Wijk Triassic (WYK-RN) De Triassic in het De Wijk voorkomen bestaat uit meerdere reservoirs. De volgende gesteente lagen van het Lower Germanic Trias tijdperk produceren gas: de Main Claystone, de Rogenstein, de Lower Volpriehausen zandsteen, de Solling zandsteen. Ook de Lower Muschelkalk onderdeel van de Upper Germanic Trias is een producerende gas laag. De Main Claystone omvat een dik pakket kleisteen met siltsteen intercalaties waar, in het bovenste deel, ten gevolge van uitloging een reservoir is ontstaan. De Rogenstein bestaat uit een dikke kleisteen laag met kalksteen intercalaties. Het gas wordt voornamelijk geproduceerd uit de kalksteen die een goede porositeit en permeabiliteit vertoond. De Lower Volpriehausen zandsteen vertoont een uitstekende porositeit en permeabiliteit, de Solling zandsteenlaag daarentegen is meer variabel van karakter maar de porositeit en permeabiliteit zijn goed te noemen. De Main Claystone, Rogenstein, Lower Volpriehausen en Solling reservoirs worden in het westen van het De Wijk gasveld geërodeerd door de Base Rijnland discordantie. De Lower Muschelkalk wordt in het oostelijk deel van het De Wijk gasveld geërodeerd door de Base Rijnland discordantie. De gesteentelaag bestaat uit dunne dolomiet lagen die alterneren met dikkere mergelrijke lagen. De porositeit is veelal ontstaan door uitloging van evaporitische mineralen maar de stroming van gas wordt plaatselijk versterkt door van nature aanwezige open scheurtjes in het reservoirgesteente. De Wijk Triassic is verbonden met een kleine volume Vlieland zandsteen(lower Cretaceous) dat varieert in dikte en reservoir kwaliteit. Dit zand wordt geproduceerd via de Triassic zanden en wordt niet beschouwd als een apart voorkomen. Het gas in het De Wijk voorkomen is afkomstig uit de diepere Carboon en Zechstein formaties maar kon zich ophopen onder de Lower Cretaceous kleisteen die als een afsluitende laag bovenop de eerder beschreven reservoir gesteentelagen ligt. lid 1a lid 1b B2.1) Geologische doorsnede van de voorkomens Op de volgende pagina's zijn dwarsdoorsneden van de besproken voorkomens weergegeven Winningsplan De Wijk Wanneperveen

4 - 4 - Winningsplan De Wijk Wanneperveen

5 - 5 - Winningsplan De Wijk Wanneperveen

6 Mw 35 lid 1a lid 1d B3) Overzicht ligging voorkomens en gasputten -6- Winningsplan De Wijk Wanneperveen

7 In het navolgend overzicht zijn de bestaande en geabandonneerde locaties met de bijbehorende putten aangegeven. Voor de putten is aangegeven uit welke voorkomens ze produceren of geproduceerd hebben. Locatie Put Status Spud Abandonnering DE WIJK-13 WYK-13 Suspended exploration x N DE WIJK-13 WYK-14 TD reached appraisal x N DE WIJK-15 WYK-15 Suspended development x N DE WIJK-15 WYK-22 Producerend appraisal x x N DE WIJK-16 WYK-16 Producerend appraisal x N DE WIJK-16 WYK-29 Producerend development x x N DE WIJK-17 WYK-17 Producerend development x N DE WIJK-17 WYK-18 Abandoned nov-93 development N DE WIJK-19 WYK-19 Abandoned nov-99 appraisal x N DE WIJK-2 WYK-2 Suspended exploration x N DE WIJK-2 WYK-3 Abandoned mei-94 development x N DE WIJK-20 WYK-20 Producerend appraisal x x N DE WIJK-20 WYK-31 Producerend development x N DE WIJK-21 WYK-21 Suspended appraisal x N DE WIJK-24 WYK-24 Abandoned okt-93 development N DE WIJK-24 WYK-25 Producerend development x x N DE WIJK-26 WYK-26 Producerend development x N DE WIJK-26 WYK-27 Abandoned okt-93 development N DE WIJK-26 WYK-28 Abandoned okt-93 development N DE WIJK-30 WYK-30 Abandoned dec-99 development x N DE WIJK-4 WYK-23 Suspended appraisal x N DE WIJK-4 WYK-32 Producerend development x N DE WIJK-4 WYK-33 Producerend development x N DE WIJK-4 WYK-4 Producerend appraisal x N DE WIJK-5 WYK-5 Producerend appraisal x N DE WIJK-6 WYK-1 Abandoned nov-49 exploration N DE WIJK-6 WYK-10 Abandoned jul-75 development N DE WIJK-6 WYK-11 Producerend appraisal x N DE WIJK-6 WYK-12 Abandoned jul-75 development N DE WIJK-6 WYK-34 Producerend development x N DE WIJK-6 WYK-6 Producerend exploration N DE WIJK-6 WYK-8 Abandoned okt-75 development x N DE WIJK-6 WYK-9 Abandoned jul-75 development x N DE WIJK-7 WYK-7 Abandoned apr-54 appraisal WANNEPERVEEN-1 WAV-1 Suspended exploration x N WANNEPERVEEN-1 WAV-5 Abandoned jul-52 exploration WANNEPERVEEN-1 WAV-7 Suspended development x N WANNEPERVEEN-13 WAV-13 Producerend development x N WANNEPERVEEN-13 WAV-18 Producerend development x N WANNEPERVEEN-15 WAV-15 Producerend development x N WANNEPERVEEN-15 WAV-16 Producerend development x N WANNEPERVEEN-15 WAV-17 Producerend development x N WANNEPERVEEN-15 WAV-20 Abandoned exploration N WANNEPERVEEN-2 WAV-2 Suspended exploration x N WANNEPERVEEN-3 WAV-3 Abandoned aug-66 exploration x N WANNEPERVEEN-4 WAV-4 Abandoned mei-52 appraisal WANNEPERVEEN-6 WAV-6 Abandoned apr-75 exploration x N WANNEPERVEEN-8 WAV-12 Producerend appraisal x N WANNEPERVEEN-8 WAV-14 Producerend development x N WANNEPERVEEN-8 WAV-8 Producerend appraisal x N WANNEPERVEEN-9 WAV-10 Suspended development x N WANNEPERVEEN-9 WAV-11 Producerend appraisal x N WANNEPERVEEN-9 WAV-19 Abandoned nov-98 appraisal Y WANNEPERVEEN-9 WAV-9 Abandoned mei-97 appraisal N Type WYK NLFFT WYK RN Voorkomen WAV KNNS WAV NLFFT WAV RBSH H2S Winningsplan De Wijk Wanneperveen

8 lid 1e lid 1g B3.1) Situering van de mijnbouwwerken De hier weergegeven satellietlocaties/productielocaties van Wanneperveen-15, 13 en 8 liggen in de gemeente Meppel (provincie Drenthe). De satellietlocaties/productielocaties van Wanneperveen-9 en De Wijk-4, 5, 13, 15, 16, 17, 20, 24 en 26 liggen in de gemeente De Wolde (provincie Drenthe). Wanneperveen-1 ligt in de gemeente Steenwijk Winningsplan De Wijk Wanneperveen

9 - 9 - Winningsplan De Wijk Wanneperveen

10 lid 1e lid 1f lid 1g B4) Overzicht boringen in de voorkomens Er zijn geen nieuwe boringen gepland in de in dit winningsplan besproken voorkomens. B4.1) Schematische voorstelling putverbuizing(en) Typische Wijk/Wanneperveen put verbuizing 30 conductor 40 m 13,375 surface casing 9,625 intermediate casing 3,5 or 5 tubing incl. SCSSSV 400 m 1200 m 1250 m 7 prod. packer with tail 1200 m 7 sep. packer with 5 tail 1320 m 7 production liner 1480 m lid 1h lid 1ic B4.2) Plaats en wijze waarop koolwaterstoffen in verbuizing treden De Wijk en Wanneperveen putten zijn typisch tussen de en meter along hole geperforeerd op gasvoerende Trias formaties. B5) Productieontwikkelingsstrategie De voorkomens De Wijk Basal Dongen Tuffite/Chalk en Wanneperveen Basal Dongen Tuffite liggen relatief ondiep. Ze worden niet verder geproduceerd en ontwikkeld om bodemdaling te voorkomen. Het produceren van deze voorkomens met waterinjectie ter voorkoming van bodemdaling is onderzocht maar bleek niet haalbaar. Het voorkomen Wanneperveen Vlieland Sandstone heeft een actieve aquifer. Het veld is uitgewaterd en er zijn geen mogelijkheden het voorkomen verder te ontwikkelen. Het behaalde winningspercentage is 63%. De voorkomens De Wijk Lower Cretaceous/Triassic en Wanneperveen Rogenstein Main Claystone worden beschouwd als volledig ontwikkeld. De twee worden samen geproduceerd en bij de productievoorspelling wordt geen onderscheid gemaakt tussen de twee naburige voorkomens. Het verwachte winningspercentage van combinatie van de twee velden is 81% Winningsplan De Wijk Wanneperveen

11 lid 1ic lid 1ic Mw 35 lid 1a Mw 35 lid 1d lid 1a B5.1) Productiefilosofie Alle in dit winningsplan besproken voorkomens worden maximaal geproduceerd binnen de beperkingen van de bestaande leveringscontracten. Regelmatig worden capaciteit genererende activiteiten uitgevoerd om maximale productie binnen de levensduur van de faciliteiten na te streven (de-bottlenecking, herperforaties, stimulaties, reparaties, maatregelen om de verticale opvoer van vloeistoffen te verbeteren). Putten met een lage productiecapaciteit worden soms intermittent geproduceerd om problemen met de opvoer van vloeistoffen tegen te gaan. Er wordt gewerkt aan het installeren van een extra compressor die aanvankelijk gebruikt wordt voor het vergroten van de productiecapaciteit en die later gebruikt zal worden om voorkomens tegen lagere drukken te kunnen produceren. B5.2) Reservoir management De nu nog producerende voorkomens worden geproduceerd middels depletie. Regelmatig worden drukmetingen genomen om reservoirmodellen te kalibreren. Putten met een hoge waterproductie die problemen hebben met de verticale opvoer van de geproduceerde vloeistoffen, worden intermittent geproduceerd. Uiteindelijk zal te hoge vloeistof productie kunnen leiden tot het permanent insluiten van putten. B5.3) Omvang winning (hoeveelheden per voorkomen/per jaar) Van de besproken voorkomens komt alle nog te verwachten productie uit Wanneperveen Rogenstein/Main Claystone en De Wijk Lower Cretaceous/Triassic. Andere voorkomens worden niet meer geproduceerd. Jaarlijkse productie Winningsplan De Wijk Wanneperveen Wanneperveen Rogenstein/Main Claystone (WAV-RBSH) De Wijk Lower Cretacious/Triassic (WYK-RN) Jaarlijkse gas productie in mrd Nm Navolgend overzicht geeft de getalsmatige specificatie van de bovengenoemde voorspelling. mrd Nm³ WYK-NLFFT WYK-RN WAV-KNNS WAV-NLFFT WAV-RBSH Totaal De voorspelling is gebaseerd op de meest recente informatie met betrekking tot het gedrag van de bestaande putten en geprojecteerde vraag Winningsplan De Wijk Wanneperveen

12 Afwijkingen van de voorspelling door onvoorziene omstandigheden van technische of economische aard zijn mogelijk. Dit kan invloed hebben op de totale hoeveelheid te produceren gas en ook op de fasering van de productie. De putten in het voorkomen Wanneperveen Rogenstein/Main Claystone hebben lage capaciteiten ( tot m³/d). Bij lage productie kan de verticale opvoer van water in de put plotseling een probleem worden. Daarom is de onzekerheid in de voorspelling groot (+/- 40%). De totale productie van het voorkomen De Wijk Lower Cretaceous/Triassic is op dit moment in mindere mate afhankelijk van putten met lage productiecapaciteiten. Daarom is de onzekerheid in de voorspelling van de productie met name in de eerstvolgende jaren beperkt (+/- 20%). Mw 35 lid 1b lid 1i B5.4) Duur van de winning Productie van de voorkomens in De Wijk en Wanneperveen eindigt in 2019 wanneer naar verwachting het Ten Arlo Systeem niet meer rendabel geëxploiteerd kan worden. B6) Stoffen die jaarlijk worden mee geproduceerd Met de gasproductie worden water en condensaat geproduceerd. De geproduceerde hoeveelheid water en condensaat is afhankelijk van de totale gasproductie. De hoeveelheid condensaat wordt gegeven door de Condensaat Gas Ratio (CGR) en het water door de Water Gas Ratio (WGR). De CGR en WGR waarden staan in de volgende tabel: Voorkomen CGR m 3 /mln m 3 gas WGR m 3 /mln m 3 gas Wanneperveen Rogenstein/Main Claystone (WAV RBSH) 6 24 De Wijk Lower Cretaceous/Triassic (WIJK RN) 3 7 De waarden voor de WGR stijgen naarmate de druk van het reservoir afneemt. lid 1i lid 1j lid 1k B7) Jaarlijks eigengebruik bij winning Het jaarlijkse eigengebruik kan worden toegeschreven aan de op de locaties Wijk-13 en Wanneperveen-1/7 opgestelde fakkels (spoelgas en gas voor steunbranders) en de fakkel en het fornuis op Ten Arlo. Het berekende eigengebruik voor deze locaties (gerealloceerd naar de betreffende voorkomens) gebaseerd op de voorspelling van de productie in B5.3 bedraagt circa Nm³/jr. B8) Jaarlijks bij winning afgeblazen/afgefakkelde koolwaterstoffen Het volume koolwaterstoffen dat jaarlijks wordt afgeblazen ten gevolge van het afgaan van veiligheidskleppen dan wel onderhoud is te verwaarlozen. Op continue basis worden dampen van opslagtanks gevent, de stroom bedraagt circa 10 Nm³/d. Het volume koolwaterstoffen dat jaarlijks wordt gefakkeld bestaat uit: eigengebruik van de fakkels (zie B7). Dit bedraagt circa Nm³/jr. restgas, afhankelijk van de doorzet van de locaties. Dit bedraagt maximaal circa Nm³/jr. gas dat vrijkomt ten gevolge van putactiviteiten en onderhoudswerkzaamheden. Van 1998 tot en met 2001 is voor de betreffende voorkomens circa 2.5 mln Nm³ afgefakkeld, dus circa 0.63 mln Nm³/jr. Er wordt vanuit gegaan dat deze waarde ook geldt voor de komende jaren, maar afwijkingen van de voorspelling zijn mogelijk, afhankelijk van frequentie en tijdsduur van putactiviteiten en onderhoudswerkzaamheden. B9) Jaarlijks bij winning in de ondergrond terug te brengen delfstoffen en andere stoffen Het vrijkomende productiewater wordt niet in het voorkomen geïnjecteerd, maar vanaf de locaties Wijk-13, Wanneperveen-1/7 en Ten Arlo met tankwagens afgevoerd naar de locatie Schoonebeek-313, vanwaar het wordt verpompt naar de locatie Dalen-1, waar het uiteindelijk wordt geïnjecteerd Winningsplan De Wijk Wanneperveen

13 C) Gegevens inzake bodembewegin Mw 35 lid 1f C1) Aard van de bodembeweging bodemdaling Door de winning van koolwaterstoffen uit olie- en gasvoerende gesteentelagen zal de druk in de poriën van het gesteente verminderen waardoor compactie van de olie- en gasvoerende lagen optreedt. Dit manifesteert zich aan de oppervlakte in de vorm van bodemdaling. Zie voor een uitgebreide beschrijving van het bodemdalingsproces Bodemdaling door Aardgaswinning Groningen veld en randvelden in Groningen, Noord Drenthe en het Oosten van Friesland Status Rapport 2000 en Prognose tot het jaar 2050 (NAM ). bodemtrilling Compactie van de olie- en gasvoerende lagen kan onderlinge beweging tussen gesteentelagen veroorzaken. Dit kan zich soms aan de oppervlakte manifesteren in de vorm van bodemtrillingen. Mb 24 lid 1m C2) Bodemdalingscontour (uiteindelijk verwachte mate van bodemdaling) Gebaseerd op beschikbare gegevens over de ondergrond en het productiescenario zoals beschreven in sectie B5.3 is een prognose voor de toekomstige bodemdaling ten gevolge van gaswinning voor de in dit winningsplan beschreven voorkomens opgesteld. De nog verwachten bodemdaling door gaswinning uit de beschreven voorkomens is weergegeven in figuur C1. In deze figuur is de gezamelijke bodemdaling door winning uit de Trias, Vlieland en Dongen voorkomens van de Wijk en Wannerperveen getoond. De bijdrage van elk afzonderlijk voorkomen is steeds minder dan 2 cm. Aangezien een dergelijke daling kleiner is dan de onzekerheid van de berekening en het ook niet mogelijk is een dergelijke kleine daling met voldoende precisie te meten, zijn er geen contouren getoond. De resultaten van de berekeningen worden uiteraard wel meegenomen bij het beschouwen van de cumulatieve bodemdaling in dit gebied WANNEPERVEEN DE WIJK Figuur C1: Nog te verwachten bodemdaling in cm ( ) veroorzaakt door de Trias, Vlieland en Dongen voorkomens van de Wijk en Wannerperveen. De bodemdaling veroorzaakt door deze voorkomens bedraagt minder dan 2 cm km Enkele algemene kentallen van de in dit winningsplan beschreven voorkomens zijn samengevat in tabel C1. Deze (gemiddelde) kentallen reflecteren een zeer vereenvoudigd model van de voorkomens. Hierin wordt het gasvoerend reservoir beschreven door een elliptische cilinder met een halve lange as R max en een halve korte as R min en met als hoogte de dikte van het reservoir. In de berekeningen die ten grondslag liggen aan de in dit winningsplan gepresenteerde contourkaarten zijn vanzelfsprekend de werkelijke reservoirstructuur en de invloed van de eventueel aanwezige aquifers meegenomen Winningsplan De Wijk Wanneperveen

14 2 WYK NLFTT WYK KNNS WYK RN WAV KNNS WAV NLFFT WAV RBSH Diepte veld [m] Dikte reservoir [m] Initiële Druk [bar] Druk in 2003 [bar] Eind druk [bar] R max [km] R min [km] C m [10-5 bar -1 ] Tabel C1. Enkele kentallen ter indicatie van de in dit winningsplan beschreven voorkomens. Mb 24 lid 1n Mb 24 lid 1o C2.1) Verloop van de bodemdaling in tijd In deze sectie wordt aandacht besteed aan de huidige status en het verwachte verloop in tijd van de bodemdaling ten gevolge van winning uit de beschreven voorkomens, gecombineerd met de effecten van winning uit naburige voorkomens Figuur C2: In 2000 gemeten bodemdaling als gevolg van gaswinning uit alle voorkomens in dit gebied WANNEPERVEEN DE WIJK km De meest recente bodemdalingsmeting in dit gebied heeft plaatsgevonden in het jaar 2000 ( Bodemdaling Zuid Drenthe NAM ). Zoals in figuur C2 weergegeven bedroeg de in 2000 de gemeten daling (sinds de nulmeting in 1955) door gaswinning in dit gebied overal minder dan 8 cm Winningsplan De Wijk Wanneperveen

15 Figuur C3: Bodemdalingprognose voor 2008 voor in dit winningsplan beschreven voorkomens in combinatie met naburige voorkomens. De contourlijnen geven de bodemdaling in cm aan WANNEPERVEEN DE WIJK km Na het beëindigen van de winning in 2019 zal de bodemdaling door olie- en gaswinning uit de in dit winningsplan beschreven voorkomens tezamen met de naburige voorkomens maximaal circa 10 cm bedragen (Figuur C4) Figuur C4: Verwachte eindsituatie van de totale bodemdaling door gaswinning voor de in dit winningsplan beschreven voorkomens in combinatie met naburige voorkomens. De contourlijnen geven de bodemdaling in cm aan. WANNEPERVEEN DE WIJK km De onzekerheid in de uiteindelijk verwachte bodemdaling wordt bepaald door de onzekerheden in de bij de berekeningen gebruikte invoergegevens en door de betrouwbaarheid van het gebruikte gesteentemechanische model. Het resultaat hiervan is dat de onzekerheid in de verwachte bodemdaling gemiddeld zo n 20 % bedraagt (bereik: - 20 % tot + 20 % van de berekende daling) met een minimum van 2 cm Winningsplan De Wijk Wanneperveen

16 Mb 24 lid 1p C3) Risicoanalyse bodemtrilling De winning van aardolie en/of aardgas gaat in het algemeen gepaard met een daling van de druk in de ondergrond. Dit soort spanningsverandering kan leiden tot plotselinge bewegingen langs bestaande breuken, waardoor een aardtrilling plaatsvindt. Sinds het begin van de jaren negentig hebben verschillende instanties, waaronder de overheid, kennisinstituten en mijnbouwmaatschappijen, zich gezamenlijk met deze problematiek bezig gehouden. Bevindingen zijn o.a. gedocumenteerd in een aantal rapportages zoals Eindrapport multidisciplinair onderzoek naar de relatie tussen Gaswinning en Aardbevingen in Noord-Nederland; Begeleidingscommissie Onderzoek Aardbevingen, 1993, De relatie tussen schade aan gebouwen en lichte ondiepe aardbevingen in Nederland; TNO Bouw, 1998 en Seismisch risico in Noord-Nederland; KNMI, Het KNMI heeft berekend dat dergelijke aardtrillingen niet zwaarder zullen zijn dan magnitude 3,8 op de schaal van Richter. Momenteel zijn bovengenoemde instanties verenigd in het Technisch Platform Aardbevingen (TPA). Hiermee is alle aanwezige kennis op het gebied van aardtrillingen gebundeld en kan deze optimaal worden ingezet met gebruikmaking van de meest actuele stand der techniek. In Nederland is/wordt uit ruim 100 olie- en gasvelden op het vasteland geproduceerd. Boven een beperkt aantal velden (19) zijn trillingen geregistreerd. In het kader van de Seismisch Risico Analyse zijn de velden opgedeeld in drie categoriën: A. Groningen, Bergermeer en Roswinkel, waar magnitudes 3,0 en hoger zijn opgetreden. B. Andere velden waar aardtrillingen met magnitudes kleiner dan 3,0 zijn opgetreden. C. Velden waar geen trillingen zijn geregistreerd. Boven de in dit winningsplan beschreven voorkomens is er tijdens de gasproductie over de afgelopen 50 jaar, waarbij reeds 90% van de winbare hoeveelheid gas is geproduceerd, geen trilling geregistreerd. Dit is in overeenstemming met de ervaringen bij geologisch vergelijkbare velden elders in Nederland. Door het KNMI is aangegeven dat voor dergelijke velden met de huidige wetenschappelijke kennis geen betrouwbare seismisch risico analyse uitgevoerd kan worden. Deze conclusie wordt wereldwijd en volgens internationale standaarden onderschreven. Om toch een benadering van het seismisch risico te kunnen geven, wordt momenteel op initiatief en onder begeleiding van het TPA een studie uitgevoerd door TNO-NITG naar de fysische en geologische parameters die de gevoeligheid van olie/gasvelden voor aardtrillingen bepalen. Hierbij worden ook gegevens gebruikt die via de winningsplannen beschikbaar komen. De partijen verenigd in het TPA verbinden zich aan de conclusies betreffende deze parameters. Het streven is de studie medio 2004 af te ronden. Voorlopig is ook in deze velden de kans op het optreden van aardtrillingen met beperkte, niet constructieve schade als gevolg niet volledig uit te sluiten. Voor het optreden van aardtrillingen in dit gebied bestaan echter geen aanwijzingen. In onderdeel C6 wordt uiteengezet of en zo ja op welke wijze dergelijke schade zal worden beperkt of vergoed. Zoals beschreven in het meetplan De Wijk-Wanneperveen, vindt in het gebied boven de in dit winningsplan beschreven voorkomens continu monitoring van eventuele aardtrillingen plaats. Deze monitoring wordt uitgevoerd door KNMI met behulp van een daartoe aangelegd netwerk van seismische registratie-apparatuur Winningsplan De Wijk Wanneperveen

17 Mb 24 lid 1q C4) Omvang en aard van de schade C4.1 Algemeen Bodemdaling door gaswinning manifesteert zich aan de oppervlakte in de vorm van een platte, zeer gelijkmatige schotel. Die veroorzaakt een hellend vlak in het maaiveld, waarvan de gradiënt zeer gering is. De nog te verwachten bodemdaling door gaswinning uit de in dit winningsplan beschreven voorkomens bedraagt maximaal 2 centimeter. Een deel van de totale bodemdaling is reeds opgetreden omdat het hier gaat om een winningsplan voor al bestaande winning. De gevraagde instemming voor dit winningsplan zal dan ook geen betrekking kunnen hebben op in het verleden veroorzaakte bodemdaling. Dat geldt ook voor eventueel aan de goedkeuring te verbinden voorwaarden. C4.2 Schade aan openbare infrastructuur door bodembeweging Omdat bodemdaling een geleidelijk en gelijkmatig verloop heeft, wordt geen directe schade aan infrastructuur verwacht. Niet uitgesloten is echter dat de bodemdaling gevolgen kan hebben voor het normale beheer en het onderhoud van waterkeringen en waterlopen. Voor zover dat beheer onvermijdelijk te maken meerkosten met zich meebrengt die, in overeenstemming met het gestelde in onderdeel C6, voor vergoeding in aanmerking komen dan rust op NAM de verplichting die schade overeenkomstig de regels van het burgerlijk recht te vergoeden. In sommige gevallen loopt dat via een hiertoe ingestelde commissie. In andere gevallen kunnen afspraken worden gemaakt in bilateraal verband. C4.3 Schade aan bouwwerken door bodemtrillingen De ervaring met gasproductie in Nederland over de afgelopen jaren leert dat trillingen ten gevolge van gasproductie in het algemeen niet leiden tot schade. Zoals in de seismisch risico analyse (sectie C3) is beschreven kan de kans op lichte (niet structurele) schade in de nabije omgeving van het epicentrum van een aardtrilling niet volledig worden uitgesloten. Aangezien het KNMI heeft berekend dat dergelijke aardtrillingen niet zwaarder zullen zijn dan magnitude 3,8 op de schaal van Richter (sectie C3), wordt structurele schade aan gebouwen niet verwacht. Indien schade is opgetreden dan rust op NAM de verplichting die schade overeenkomstig de regels van het burgerlijk recht te vergoeden. C4.4 Schade aan natuur en milieu door bodemdaling Bij een daling van minder dan 2 cm in gebieden met een kunstmatig peilbeheer is de mate van bodemdaling aanzienlijk kleiner dan de jaarlijkse schommelingen in de waterstand (verschil zomer- en winterpeil). De waterhuishouding in het gebied dat wordt beïnvloed door bodemdaling ten gevolge van gaswinning, is in de loop van eeuwen tot stand gekomen en tegenwoordig volledig kunstmatig geregeld. Waterpeilen zijn vastgelegd in peilbesluiten. Indien een relatieve stijging van het waterpeil t.o.v. het maaiveld de geldende norm dreigt te overschrijden, moet dit worden tegengaan door aanpassingen in de waterafvoer (compartimentering, versnelde afvoer waterbezwaar). Het waterschap is verantwoordelijk voor het waterbeheer in het beheersgebied. In dit relatief kleine dalingsgebied wordt, gelet op het beperkte volume van de schotel en gezien het feit dat de nog te verwachten daling aanzienlijk minder is dan de jaarlijkse schommelingen in de waterstand, geen effect van betekenis op natuur en milieu verwacht. Mb 24 lid 1r C5) Maatregelen om bodembeweging te voorkomen / te beperken Gezien de te verwachten geringe effecten door bodembeweging als gevolg van de olie- en gasproductie en omdat het hierbij gaat om productie met behulp van al bestaande faciliteiten uit al producerende voorkomens worden in verband hiermee in het bestaande productieproces zelf geen maatregelen voorzien. Dergelijke maatregelen zullen bij voorkeur bij het ontwerp van nieuwe plannen voor nieuwe winning in overweging worden genomen zodat daarover al in de ontwerpfase kan worden beslist Winningsplan De Wijk Wanneperveen

18 Mb 24 lid 1s C6) Maatregelen die gevolgen van schade door bodembeweging beperken of voorkomen De gaswinning zal plaatsvinden overeenkomstig de in het winningsplan aangegeven productieprofielen. Door de wettelijke verplichting om bodemdaling door gaswinning te meten overeenkomstig een goedgekeurd meetplan, wordt de door gaswinning veroorzaakte bodemdaling gevolgd. Omdat gaswinning een geleidelijke en gelijkmatige bodemdaling zal veroorzaken, wordt geen schade aan bouwwerken verwacht. Indien als gevolg van bodemdaling door gaswinning de waterhuishouding of andere waterstaatkundige werken in betekenende mate worden beïnvloed dan zullen, in overleg met de beheerders of onderhoudsplichtigen van die werken, de maatregelen of voorzieningen kunnen worden getroffen ter beperking of voorkoming van hieruit voortvloeiende schade of gevaar. Als met het nemen van maatregelen niet alle door gaswinning veroorzaakte schade afdoende kan worden voorkomen dan rust op NAM de verplichting die schade overeenkomstig de regels van het burgerlijk recht te vergoeden. Voor mogelijke schade veroorzaakt door bodemtrillingen die worden veroorzaakt door gaswinning geldt een zelfde verplichting. Ter additionele bescherming en ter verzekering van het belang van gelaedeerden is middels de een hoofdstuk "waarborgfonds mijnbouwschade" in de Mijnbouwwet opgenomen en rust daarenboven op de exploitant van een mijnbouwwerk een risico aansprakelijkheid voor schade die ontstaat door beweging van de bodem als gevolg van de exploitatie van dat werk. Ondertekening Naam: ir. J.L.R. Coppes Datum: Assen, 19 december 2003 Functie: Asset Leader Land Bijlagen Geen Winningsplan De Wijk Wanneperveen