BEROEPSGEHEIM OP DE RAND DELEN VAN INFORMATIE MET JUSTITIE?

Transcriptie

1

2 VAKGROEP CRIMINOLOGIE, STRAFRECHT & SOCIAAL RECHT ONDERZOEKSGROEP IRCP BEROEPSGEHEIM OP DE RAND DELEN VAN INFORMATIE MET JUSTITIE? 11de Ethiek-symposium van de Commissie voor ethiek: vorming & intervisie: Beroepsgeheim: onze zorg, Zorgnet-Icuro, Hasselt, 19/10/2018

3 STRUCTUUR De context Breken of niet breken? Rapporteren of niet rapporteren? -> Doorheen presentatie casussen, vragen info specifieke situaties = annex 3

4 1. CONTEXT: VERMAATSCHAPPELIJKING Inspraak en participatie (familie)ervaringsdeskundigheid Brede invulling herstel kwaliteit van leven Zorg op maat vraaggerichte zorg Participatie en overlegmodel Autonomie en geïnformeerde toestemming centraal Bemoeizorg aanklampende zorg Verontrusting - maatschappelijke noodzaak Grenzen aan autonomie en toestemming Bijv. kindermishandeling, intra-familiaal geweld & beroepsgeheim in tijden van terrorisme 4

5 BEROEPSGEHEIM IN TIJDEN VAN TERRORISME 5

6 CONTEXT: AUTONOMIE EN GEÏNFORMEEDE TOESTEMMING CLIËNT CENTRAAL Geïnformeerde, voorafgaandelijke, vrije toestemming patiënt bij iedere tussenkomst (Art Wet Patiëntenrechten) Toestemming kan schriftelijk geïnformeerde toestemming cliënt van bij start hulpverlening Transparantie ~ rol, doelstellingen, informatie-uitwisseling cliënt kan weigeren dient geëerbiedigd te worden wel dialoog Ook geïnformeerde toestemming bij verwerking persoonsgegevens patiëntendossier (art. 10 Wet Patiëntenrechten) 6

7 AUTONOMIE EN GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING CLIËNT CENTRAAL 7

8 BEROEPSGEHEIM OP DE RAND Beroepsgeheim = regel Vanaf hier - Uitzonderingen Meestal spreekrecht Uitzonderlijk spreekplicht 8

9 2. BREKEN OF NIET BREKEN? Context Zorgverleners soms geconfronteerd met situatie met twijfel over doorbreken beroepsgeheim Bijv. cliënt/patiënt is slachtoffer (partnergeweld of oudermishandeling, ), patiënt is dader (kindermishandeling, ) vragen Kan/mag/zal ik informatie delen met justitie? Hoe ga ik om met dit soort situaties naar cliënt/patiënt Is er een verschil of een cliënt/patiënt dader is of slachtoffer? 9

10 CASUSSEN Indien we vrezen dat een kind/partner/ouder van een patiënt in gevaar is, in welke mate vervalt ons beroepsgeheim (niet)? Wat houdt deontologisch correct handelen ten aanzien van kinderen én tegelijk ten aanzien van onze cliënt in, als we op de hoogte zijn dat ouders onder invloed rijden? 10

11 SPREEKRECHT MOGELIJKHEDEN noodtoestand Art. 458 bis Strafwetboek Cliënt is slachtoffer Art. 458 ter Strafwetboek 11

12 SPREEKRECHT - NOODTOESTAND Mits drie cumulatieve voorwaarden 1. aanwezigheid daadwerkelijk (actueel, zeker en ernstig) gevaar fysieke, psychische, seksuele integriteit voor anderen niet misdrijf uit (recent) verleden zonder gevaar 2. Afweging: Belang bescherming integriteit > beroepsgeheim 3. integriteit kan niet op andere manier gevrijwaard worden dan door doorbreken beroepsgeheim Bijv. hulp inroepen andere zorgverstrekkers 12

13 SPREEKRECHT ART. 458BIS STRAFWETBOEK Slachtoffers Kennis van gepleegd misdrijf Hoeft slachtoffer niet zelf onderzocht of door slachtoffer in vertrouwen genomen Kan via familielid, andere hulpverlener, getuige, dader ook onrechtstreeks vernomen info wel voldoende aanwijzingen hebben slachtoffer = minderjarig of kwetsbaar ~ leeftijd, zwangerschap, partnergeweld, (G)GZ, beperking op moment feiten specifieke misdrijven mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik 13

14 SPREEKRECHT ART. 458 BIS STRAFWETBOEK Gevaar 1) ernstig en dreigend voor het slachtoffer zelf 2) OF aanwijzingen gewichtig en reëel gevaar op slachtofferschap andere minderjarigen of kwetsbaren = minder strikt ook preventief aangifte doen - ook als slachtoffer veilig, maar mogelijk andere minderjarigen of kwetsbare personen nog in gevaar Hulpverleningsplicht blijft Wanneer integriteit slachtoffer niet kan beschermd worden door hulpverlener of met hulp anderen* [* = Werken in gelijkaardige context] Dan pas melden + enkel aan Procureur des Konings aanleiding tot aanpassing Code Geneeskundige Plichtenleer (2013): stappenplan 14

15 ART. 458BIS ~ ART. 29 NIEUWE CODE GENEESKUNDIGE PLICHTENLEER de basis op grond waarvan een arts kan beslissen zijn beroepsgeheim te laten varen, blijft evenwel de noodtoestand waarbij hij van geval tot geval het respect voor het beroepsgeheim dient af te wegen tegen zijn verplichting een persoon in gevaar te beschermen (Advies Nationale Raad Orde der Artsen, 14/09/2013) 15

16 CLIËNT IS SLACHTOFFER Ook buiten art. 458bis Strafwetboek Advies Nationale Raad Orde der Artsen 04/07/ cliënt is minderjarig of kwetsbaar art. 29 Code Geneeskundige Plichtenleer 2. cliënt is volledig oordeelsbekwaam zal de arts met hem de actiemogelijkheden bespreken opdat hij zelf, indien gewenst, de nodige stappen kan ondernemen (met verwijzing naar autonomie uit Wet Patiëntenrechten) eventueel doorverwijzing naar gespecialiseerde hulpverlening 3. enkel bij groot gevaar, en hulp slechts mogelijk via schenden beroepsgeheim, via noodtoestand melden aan Procureur - het komt de arts zelf toe de afweging te maken tussen beroepsgeheim en wettelijke hulpverleningsplicht 16

17 HANDVATEN? MELDCODE PARTNERGEWELD 17

18 HANDVATEN? OUDER(EN) MISHANDELING (anoniem) advies en tips? VLOCO.be Specifiek voor professionelen 18

19 SPREEKRECHT ART. 458TER STRAFWETBOEK Bij overleg tussen diverse actoren i.k.v. ketenaanpak preventief Welke misdrijven? Terro, criminele organisaties + overleg met het oog op de bescherming van de fysieke en psychische integriteit van de persoon of van derden = breed bijv. intra-familiaal geweld, kindermishandeling, dak- en thuisloosheid, ( 19

20 SPREEKRECHT ART. 458TER STRAFWETBOEK Wanneer kan (moet) het? Specifieke wettelijke regeling nodig Moet verplichting deel te nemen voorzien Tot nu: Lokale Integrale Veiligheidscel (v.a. eind 09/2018) Geen verplichting deelname Deelname zorgverstrekkers uit gemeenschappen? Enkel na een specifieke regelgeving Deelname zorgverstrekker federaal? Kan nu al Of toestemming Procureur des Konings voor deelname zorgverstrekkers Geen verplichting om deel te nemen Zou uitzondering moeten blijven, want verleent aan het openbaar ministerie een zeer verregaande bevoegdheid waarmee uiterst verantwoord en zorgvuldig moet omgesprongen worden (Omzendbrief 04/2018 casusoverleg 15/03/2018, p. 21) 20

21 SPREEKRECHT ART. 458TER STRAFWETBOEK Wat houdt overleg in? Wel: uitwisselen van info duidelijk afgebakend(e) overlegmoment(en) Niet: vraag tot info vanuit politie/parket niet samenwerking buiten overleg niet gezamenlijk dossier Niet enkel informatie delen met procureur - met alle deelnemers rond de tafel 21

22 SPREEKRECHT ART. 458TER STRAFWETBOEK Op basis van goede afspraken, op papier (Omzendbrief 04/2018 casusoverleg 15/03/2018) wie kan deelnemen modaliteiten organisatie overleg (wie kan initiatief nemen, frequentie, hoe beslissen over gevolg overleg, ) schriftelijk akkoord betrokken partners Principe: Wat gedeeld wordt tijdens overleg mag niet buiten het overleg gedeeld worden Wel mogelijk afspraken te maken over terugkoppeling naar eigen organisatie in consensus Wat gedeeld wordt in functie van het overleg kan aanleiding kan tot strafrechtelijke vervolging 22

23 EVEN OP ADEM KOMEN EN DAN SPREEKPLICHT 23

24 RAPPORTEREN OF NIET RAPPORTEREN? Context Werken met cliënten/patiënten die al in contact zijn gekomen met politie of justitie Bijv. druggebruik, intra-familiaal geweld Vragen Moet ik informatie van mijn cliënt/patiënt delen met de rechter of met de justitie assistent? Welke informatie kan en moet ik delen? Hoe reageer ik het beste op vragen van bijvoorbeeld politie? 24

25 GEDEELD BEROEPSGEHEIM? Welke informatie mag met wie gedeeld worden? Ik denk dan vooral aan telefonische vragen van politie, advocaten,? Patiënt is in begeleiding. Centrum Algemeen Welzijnswerk krijgt opdracht vanuit jeugdparket tot uitvoeren sociaal onderzoek rond welzijn van de 2 kinderen. De medewerkster van het CAW belt begeleider met de vraag naar informatie over het druggebruik van patiënt. Beroepsgeheim? 25

26 DELEN INFO? - MET POLITIE? Vragen van politie? Neen Cf adviezen Nationale Raad Orde der Artsen 08/05/2010: niet politie/procureur bij vooronderzoek 19/03/2005 ~ vragen van politie aan ziekenhuis over aanwezigheid patiënt?: neen, zelfs bevestigen vermoeden laat staan adres Uitz. Oproepen dienst 100 verplicht -> 101 Ongeval/vechtpartij openbare weg/plaats, verkeersongeval, suïcidepoging met wapen 26

27 DELEN INFO? MET POLITIE? Casus: onrustwekkende verdwijning Adviezen Nationale Raad Orde der Artsen 25/04/1998 ~ onrustwekkende verdwijning Psychiatrisch ziekenhuis & 08/05/2010 & 24/03/2012 ~ voor alle ziekenhuizen Bij uitbreiding artsen, Bijzondere jeugdzorg, Arts oordeelt: ernstig gevaar eigen gezondheid en veiligheid en/of ernstige bedreiging voor andermans leven of integriteit? Ja signaleren aangewezen of niet? Ja meewerken aan onderzoek enkel gegevens die kunnen bijdragen tot tijdig terugvinden Ondervraging andere patiënten? Arts oordeelt: 1. medisch verantwoord? 2. onder welke voorwaarden kan ondervraging? 27

28 DELEN INFO? HULPVERLENER ONDER MANDAAT? Bijv. justitie assistent, Psychosociale Dienst gevangenis, m.w. Centrum Algemeen Welzijnswerk met opdracht jeugdparket, GEEN gedeeld beroepsgeheim, Want, niet binnen eenzelfde context en finaliteit betrokken bij hulpverlening - specifieke patiënt Mogelijkheden tot delen? Ja, zie scenario s infra 28

29 CASUS Communicatie met justitie-assistent In welke mate moeten wij ons strikt vasthouden aan het beroepsgeheim? Mogen wij iets meer zeggen dan enkel de melding van de aan- en afwezigheden van cliënten? Meestal vraagt justitie een kort inhoudelijk verslagje: wat doen we hiermee? 29

30 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Scenario 1 Zonder rapportageplicht Patiënt heeft geen justitiële voorwaarden Patiënt die strafbaar gedrag stelt (of dreigt te stellen) is vrijwillig in behandeling Scenario 2 Zonder rapportageplicht Wel justitiële voorwaarden (en opvolging door justitie-assistent) Voorwaarde is niet zorg-gerelateerd Scenario 3 Met rapportageplicht Wel justitiële voorwaarden (en opvolging door justitieassistent) 1 voorwaarde is volgen van behandeling Specifieke justitiële statuten: VOV, VI en ET, IOP internering => Regels beroepsgeheim en uitzonderingen Seksueel delinquenten : Alle specifieke + probatie Statuten zonder rapportageplicht: Praetoriaanse probatie, probatie ET t.e.m. 3 jaar SPREEK-RECHT 30

31 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Rapporteren over cliënten aan justitie(assistent)? Scenario 1. zonder rapportageplicht Zorgverlener met cliënt/patiënt zonder justitiële voorwaarden + patiënt die strafbaar gedrag stelt of dreigt te stellen vrijwillig in behandeling regels beroepsgeheim en uitzonderingen (spreekrecht) gelden Regels blijven gelden ook als patiënt, tijdens zijn zorgtraject, in contact komt met politie of justitie zolang geen voorwaarden die ~ strafbaar gedrag Wel voorwaarden die ~ strafbaar gedrag zie scenario 3 31

32 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Rapporteren over cliënten aan justitie(assistent)? Scenario 2. zonder rapportageplicht Zorgverlener met cliënt/patiënt met justitiële voorwaarden & justitie assistent + voorwaarde is NIET ~ zorg bijv. dader seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar verblijft in rusthuis regels beroepsgeheim gelden = scenario 1 32

33 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Rapporteren over cliënten aan justitie(assistent)? Sommige wettelijke bepalingen -> verplichting tot bekendmaking/rapportage Scenario 3. Met rapportageplicht Zorgverlener met cliënt/patiënt met justitiële voorwaarden & justitie assistent + (één) voorwaarde is: volgen begeleiding/behandeling bij zorgverstrekker bijv. druggebruiker in drughulpverlening; dader geweld in agressie-therapie rapportageverplichting? Hangt ervan af 33

34 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Scenario 3: Voor welke justitiële statuten? De wet zegt Vrijheid onder voorwaarden, voorwaardelijke invrijheidsstelling en elektronisch toezicht + 3 jaar, Invrijheidsstelling op proef internering Probatie: enkel voor seksuele delinquenten De praktijk leert Vaak (verwachting) voor alle justitiële statuten 34

35 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Scenario 3: Aan wie rapporteren? De wet zegt Aan rechter/gerecht/kamer ter Bescherming Maatschappij en justitie assistent De praktijk leert Vaak alleen aan justitie assistent Wanneer rapporteren? De wet zegt 1e keer binnen een maand Daarna minstens elke zes maanden (vrijheid onder voorwaarden om de 2 maanden) + KAN telkens als de dienst of persoon het nuttig acht De praktijk leert Hangt af van (afspraken met) justitie assistent 35

36 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Scenario 3: Wat moet gerapporteerd worden? 1) daadwerkelijke aanwezigheden betrokkene 2) ongewettigde afwezigheden 3) eenzijdig stopzetten begeleiding of behandeling door betrokkene 4) moeilijkheden die bij uitvoering daarvan zijn gerezen 5) situaties die ernstig risico inhouden voor derden + Hoe 4) & 5) interpreteren? geen therapeutische moeilijkheden Cf advies Nationale Raad Orde der Artsen (14/07/2007): het betreffen geenszins moeilijkheden van medische aard en betreffen alleen feitelijke problemen die vreemd zijn aan elk therapeutisch optreden waarin de justitieassistent op geen enkele wijze tussenkomt. 36

37 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT? Scenario 3 bij statuten zonder rapportageverplichting? Praetoriaanse probatie, probatie, elektronisch toezicht t.e.m. 3 jaar Wet zegt niets Praktijk - SPREEKRECHT Duidelijke afspraken protocol/samenwerkingsovereenkomst rol- en taakafbakening ~ doelstellingen Wat rapporteren? stappenplan 1. Goede en duidelijke afspraken op cliënt-overstijgend niveau voor afspraken cliëntniveau -> vermijden discussie in individuele dossiers 2. Afspraken op cliëntniveau, en voor start hulpverlening Cliënt: Well Informed consent - voorkeur driehoeksoverleg Tip: structureel overleg op cliëntoverstijgend niveau altijd mogelijk ~problemen en aanpak 37

38 TIPS 1. Ontwikkel visie en gedragen beleid Via Intern overleg in team/organisatie eigen rol- en taakafbakening; eigen doelstellingen; eigen finaliteit Afspraken informatie-uitwisseling en (grenzen) beroepsgeheim Via overleg met andere teams/voorzieningen - sector 2. cliëntniveau Dialoog - van bij start hulpverlening - transparantie ~ rol, doelstellingen, informatie-uitwisseling, grenzen beroepsgeheim => geïnformeerde toestemming cliënt: geïnformeerd toestemmen of weigeren 38

39 TIPS Twijfel over doorbreken beroepsgeheim? Stappenplan afspreken in team 1. Dialoog met cliënt ongemakkelijk soms 2. Spreek met andere collega in team 3. Vraag anoniem advies, bijv. Vertrouwenscentrum Kindermishandeling 4. Schrijf draaiboek uit Inspiratie? Bijv. g.html Aanpak van vermoeden van kindermishandeling, Gevalideerd Belgisch Centrum voor Evidence-Based Medicine 10/

40 40

41 Freya Vander Laenen Hoofddocent Criminologie IRCP E freya.vanderlaenen@ugent.be Universiteit Ghent University

42 ANNEX: ANTWOORDEN BIJ SPECIFIEKE VRAGEN Spreekrecht Wat als hulpverlener slachtoffer is? Spreekrecht/plicht Wat als gerechtsdeskundige info vraagt? Spreek/rapportageplicht over cliënten aan justitie(assistent)? Wat bij personen die geïnterneerd zijn? Wat bij daders van seksuele feiten? 42

43 HULPVERLENER IS SLACHTOFFER = spreekrecht (zoals wanneer cliënt slachtoffer is) ~ eigen verdediging kunnen opnemen recht op verdediging voorrang op beroepsgeheim Geweld persoonlijk/gericht of situatie/problematiek? Centrale plaats slachtoffer Impact samenwerkingsrelatie? -> klacht/proces Verbaal of geen klacht? Feiten - geen informatie over problematiek Bij dreiging eventueel klacht namens voorziening Verderzetten hulpverlening in voorziening? -> doorverwijzing mogelijk? 43

44 DELEN INFO MET GERECHTSDESKUNDIGE? Discussie: moet/mag zorgverstrekker info over patiënt ((deel) patiëntendossier) geven aan gerechtsdeskundige? - spreekrecht of spreekplicht? Zaak voor burgerlijke rechter? Vansweevelt (2014): moeten info geven op bevel rechter (art. 877 Gerechtelijk Wetboek) Zaak voor strafrechter (als zorgverstrekker zelf niet verdacht)? Geen wettelijke basis ~ beslag In principe geen beslag stukken door rechter ~ vertrouwensrelatie met patiënt Uitz. Patiënt is slachtoffer (Zorgverstrekker verdachte alles kan in beslag genomen en hij mag alle stukken gebruiken (recht op verdediging)) Discussie beslecht? - Nieuwe Code Geneeskundige Plichtenleer Art. 44, 2 :! Op bevel rechter (of procureur bij heterdaad) niet op vraag deskundige (zie Advies Nationale Raad Orde der Artsen, inzage in medisch dossier door wetsdokter, 24/03/2012) 44

45 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT Scenario 3: Specifiek geïnterneerden (Art. 57 interneringswet) Specifiek bij plaatsingsovereenkomst internering (Art. 57 interneringswet) (Forensisch Psychiatrisch Centrum, longstay & vrouwenafdeling Zelzate) Directeur of verantwoordelijke van de zorg (of afgevaardigde) verslag aan Kamer ter Bescherming Maatschappij of op hun vraag i.p.v. en zoals justitie assistent Over verloop plaatsing Over maatregelen die hij nuttig acht Geen plaatsingsovereenkomst (Invrijheidstelling op Proef) zie gewoon scenario 3 Wat rapporteren? situaties met ernstig risico voor derden of voor zichzelf 45

46 SPREEK/RAPPORTAGEPLICHT Scenario 3: specifiek voor zorgverlener gespecialiseerde voorziening seksuele feiten (Samenwerkingsakkoord,1998) Prestatieverbintenis hulpverlener justitie assistent cliënt Op papier & ondertekend Wat rapporteren? 1) data en uren gemaakte afspraken 2) de niet gerechtvaardigde afwezigheden 3) het eenzijdig stopzetten van de behandeling door de betrokken persoon 5) situaties acute sociale gevaarlijkheid met ernstig risico voor derden (noodtoestand) 4) mate waarin betrokkene inspanning levert om nuttig gebruik te maken van begeleidingssessies + verplichting in spoedeisende gevallen en bij onbereikbaarheid justitie assistent rapporteren aan Procureur 46

47 PRO MEMORIE Schuldig hulpverzuim (Art. 422bis Strafwetboek) ~ verplichting hulp te verlenen aan persoon in groot gevaar voorwaarden 1. Bij groot gevaar: ernstig, reëel en actueel Fysieke, seksuele, psychische integriteit Niet enkel voor eigen patiënt + moet persoonlijk hebben vastgesteld 2. Verplichting hulp bieden of hulp inroepen 3. zonder ernstig gevaar voor zichzelf of anderen 4. opzettelijk weten dat je nalaat hulp te bieden Dan pas doorbreken beroepsgeheim en melding politie of justitie 47