Florainventarisatie van de mogelijk locatie voor de bouw van het kunstwerk Anima Mundi op de Waalbandijk ten noordoosten van Winssen

Transcriptie

1 Florainventarisatie van de mogelijk locatie voor de bouw van het kunstwerk Anima Mundi op de Waalbandijk ten noordoosten van Winssen Floron district Midden Gelderland, juni 2015 ÈN Tekst: Er* Slootweg Op 28 mei 2015 hebben we met enkele vrijwilligers van Floron (Erik Slootweg, Lieuwe Haanstra, Marcel Bolten, Casper Quist) het deel van de Waalbandijk bij Winssen bezocht waar men van plan is het kunstwerk Anima Mundi te plaatsen. Deze inventarisatie heeft plaatsgevonden op verzoek van de initiatiefgroep "Bescherm Winssens Dijklandschap". Het cortenstalen bouwwerk zal een omvang krijgen van bij benadering 15 bij 100 meter en op de zuidelijke helft van de dijk komen. Ter plekke zal de dijk daarvoor 70 cm opgehoogd en naar het zuiden toe 10 meter verbreed moeten worden. We hebben de zuidelijke helft van de dijk (kruin en talud) en een ongeveer 10 meter brede strook van de net ten zuiden van de dijk liggende Biezenwaard geïnventariseerd op de er voorkomende plantensoorten met bijzondere aandacht voor beschermde en zeldzame soorten en vegetaties. De uiterwaarden van de Waal ten noorden van de dijk zijn onderdeel van het Natura 2000 gebied Rijntakken. Direct ten zuiden van de dijk bevindt zich het beschermd natuurgebied de Biezenwaard (Staatsbosbeheer) dat bestaat uit een zeer vochtig loofbos met voornamelijk populieren en wilgen (rabattenbos). De Waalbandijk zelf is bekend vanwege zijn bijzonder rijke riviergebonden flora, vooral op het steile zuid talud. Deze flora wordt gekenmerkt door plantensoorten afkomstig uit de bovenloop van de Rijn die zich via de rivier verspreidden en zich vestigden op de hogere oeverwallen en de dijken. Bij de dijkverzwaring in de jaren '90 is rekening gehouden met het speciale karakter van de plantengemeenschappen; de dijk is voornamelijk aan de noordzijde verzwaard en het steile zuid talud is ongemoeid gelaten om flora en fauna te sparen. Ter plaatse is het dijkprofiel daardoor ook opvallend breed. Het beheer (hooien) van de zuidhellingen van de Waalbandijk wordt uitgevoerd door het Vrijwillig Landschapsbeheer Beuningen in opdracht van het waterschap Rivierenland. In totaal hebben wij bij ons bezoek in het plangebied 128 soorten hogere planten aangetroffen. Klavervreter (Orobanche minor) is in 2012 op deze locatie gevonden, maar werd door ons niet gezien. Twee weken later is deze soort hier echter wel weer gevonden en doorgegeven via waarneming.nl. Verder is door ons rapunzelklokje (Campanula rapunculus) niet gezien, maar deze is er half juni wel in bloei gevonden en is al langer bekend van deze locatie. Alle aangetroffen soorten zijn ook opgenomen in de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF). Het aantal van 130 soorten in een gebied van ongeveer 100 bij 25 meter is erg hoog en laat zien dat de aanwezige vegetaties een hoge biodiversiteit hebben. Van de totaal 130 soorten die voor deze locatie dit jaar gezien zijn, staan 9 soorten op de rode lijst vaatplanten 2012 (gewone agrimonie, moeraswolfsmelk, beemdkroon, ruige

2 leeuwentand, klavervreter, veldsalie, oosterse morgenster, rapunzelklokje en gegroefde veldsla). Verder zijn een aantal soorten die hier voorkomen landelijk zeldzaam, maar zijn ze niet opgenomen in de rode lijst, zoals kruisbladwalstro, zachte haver en geoorde zuring. Veldsalie, rapunzelklokje en wilde marjolein zijn wettelijk beschermde soorten (Flora- en Faunawet; tabel 2). In het kleine plasje aan de rand van de Biezenwaard vonden we onder andere moerasspirea, echte valeriaan, fijne waterranonkel, grote egelskop, poelruit, grote wederik, waterviolier en moeraswolfsmelk. De vegetatie die gekenmerkd wordt door de moerasspirea, poelruit en moeraswolfsmelk (associatie van Moerasspirea en Valeriaan) valt onder het beschermde habitattype H A (Ruigte en Zomen met Moerasspirea). Vergelijkbare groeiplaatsen van moeraswolfsmelk zijn helaas erg zeldzaam en in het aangrenzende Natura 2000 gebied Rijntakken zijn er slechts enkele voorbeelden van te vinden en doet men moeite om deze te behouden. De verbreding van de dijk zou de groeiplaats van circa 20 exemplaren van moeraswolfsmelk bedekken. Dit is ongeveer een kwart van de lokale populatie. De Glanshaver-associatie is wijdverbreid in Europa maar heeft in Nederland het zwaartepunt in het stroomgebied van de grote rivieren. We hebben verschillende typische soorten voor het habitat(sub)type Glanshaverhooilanden (HöS^A) op de dijk gevonden: goudhaver, groot streepzaad, rapunzelklokje en oosterse morgenster. Binnen het subtype glanshaverhooiland wordt nog de subassociatie festucetosum arundinaceae (H Ąfo) onderscheiden. Deze vegetatie is ooit gedefinieerd aan de hand van de binnentaluds van de zogenaamde marjoleindijken bij Winssen en Weurt en komt buiten dit gebied (vrijwel) niet voor. De meeste soorten die karakteristiek zijn voor deze subassociatie hebben we gevonden op het onderzochte deel van de dijk; wilde marjolein, gewone agrimonie, kruisbladwalstro, echt bitterkruid, viltig kruiskruid, wilde cichorei, kruldistel en rietzwenkgras. Dit habitattype kan alleen met een hooilandbeheer onderhouden worden. De kruin van de dijk ( waar vroeger de weg liep voor de dijkverbreding ) en de bovenzijde van het zuid talud bevatten de meeste van de typische soorten. Onderaan het talud en dichter tegen de weg aan was er duidelijk sprake van verruiging; soorten als grote brandnetel en rietzwenkgras hadden hier de overhand. Een aangepast hooibeheer zou hier verbetering in kunnen brengen. De grond die gebruikt is voor de dijkverzwaring aan het noord talud was zwaarder en voedselrijker dan de grond die nu op het binnendijks talud aanwezig is. Groot streepzaad stond er in grote aantallen in bloei, maar juist de kenmerkende soorten als wilde marjolein, gewone agrimonie en kruisbladwalstro waren op het noord talud niet te zien. Voor het habitattype Stroomdalgraslanden (H6120) hebben we alleen veldsalie als typische soort gevonden. Op de nabijgelegen oeverwallen van de Waal is dit habitattype vollediger aanwezig.

3 Ons bezoek aan het deze dijk heeft duidelijk gemaakt dat op deze 100 meter lange strook van de Waalbandijk een grote rijkdom aan plantensoorten aanwezig is, waaronder een drietal wettelijk beschermde soorten en in totaal 9 rode lijst soorten. De vegetatie zoals je die op deze marjoleindijken aantreft vind je vrijwel nergens anders. Opvallend is dat volgens het bestemmingsplan Anima Mundi Winssen (W-14026) een andere mogelijke locatie voor het bouwwerk is afgevallen wegens de daar aanwezige beschermde flora (paragraaf locatie-onderzoek, locatie nr. 2). De Waalbandijk ongeveer ten noorden van slot Doddendael waar de afgevallen locatie nr. 2 zich bevindt, heeft een soortensamenstelling en vegetatie die heel vergelijkbaar is met de locatie die nu gekozen is bij Winssen. Een vraag is in hoeverre de plaatsing van het bouwwerk en de daarmee gepaard gaande wijzigingen aan het dijkprofiel aanwezige vegetaties zullen beïnvloeden. De dijk wordt verbreed aan de zuidzijde, juist het deel dat bij de dijkverzwaringen ongemoeid is gelaten en waarop nog de oorspronkelijke vegetaties aanwezig zijn. Men is van plan een steil talud te handhaven en de stroomdalflora te herstellen door terugplaatsen van de afgegraven zode of het inzaaien van een kruidenmengsel. Verder zal, doordat de fundering niet lager dan de huidige kruin van de dijk mag komen, het uiteindelijk maaiveld circa 70 cm boven het huidige maaiveld uitkomen; de funderingsplaten worden afgedekt met 15 cm grond of halfverharding. Zowel het verbreden van de zuidzijde van de dijk als het ophogen van het maaiveld op de dijk zullen aanzienlijke gevolgen hebben voor de huidige vegetatie op de dijk en deels ook voor de strook van de Biezenwaard die er direct aan grenst. Het terugplaatsen van zoden zou op termijn de vegetatie kunnen herstellen. In dat geval worden zowel de oorspronkelijke bodem als de daarin aanwezige zaadbank teruggeplaatst. Als niet de oorspronkelijke bodem wordt teruggeplaatst zal herstel veel moeilijker zijn. De in de jaren '90 verzwaarde noordzijde van de dijk lijkt bijvoorbeeld door een iets zwaardere en voedselrijkere bodem nog niet de soortenrijke glanshaverhooilandvegetatie ontwikkeld te hebben die er ooit lag. Het uitzaaien van bijvoorbeeld commercieel verkrijgbare zaadmengsels leidt tot een weinig authentieke flora; vaak bevatten deze mengsels niet streekeigen varianten van soorten (een bekend voorbeeld is het gebruik van moespimpernel in plaats van kleine pimpernel in dit type zaaimengsels). Uitkruising (outbreeding) van de ingezaaide planten kan er toe leiden dat de genetische samenstelling van de naburige oorspronkelijke plantenpopulaties buiten het ingezaaide gebied ook zal veranderen. Als er voor inzaaien gekozen worden dan is het gebruik van maaisel van naburige marjoleindijken te preferen. Maar ook dan hangt het succes af van de ondergrond. De dijkkruin zelf, waar de fundering van het bouwwerk op komt te liggen, is nu de groeiplaats van de drie beschermde soorten die we gezien hebben en deze bevinding zich hier in het beschermde habitattype glanshaverhooiland (H A en in het bijzonder de subassociatie H AZo). Het leggen van een fundering afgedekt met slechts 15 cm grond zal heel andere groeiomstandigheden creëren (o.a. een groot verschil in waterhuishouding) en in dat geval zal zelfs het inzaaien van de juiste soorten een vegetatie niet blijvend herstellen. Een bijkomend punt van zorg is het beheer; de hier voorkomende dijkvegetaties kunnen alleen in stand gehouden worden

4 met een zorgvuldig hooibeheer. Nu al waren er aanwijzingen dat er verruiging optreedt. In hoeverre staat de aanwezigheid van het kunstwerk het beheer in de weg? We concluderen daarom dat de bouw van het kunstwerk op de gekozen locatie grote schade zal toebrengen aan de zeer bijzondere en beschermde plantengroei (3 beschermde plantensoorten, 9 soorten die op de rode lijst staan en de beschermde habitattypen H A(Zo) en H A). De voorsgestelde mitigerende maatregelen zijn onvoldoende. Er kan daarom beter voor een andere locatie gekozen worden voor de plaatsing van Anima Mundi. Tabel 1. Plantensoorten op de dijk bij Winssen Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Rode Flora- en lijst Faunawet 1 Duizendblad Achillea millefolium 2 Zevenblad Aegopodium podagraria 3 Gewone agrimonie Agrimonia eupatoria GE-12 4 Kruipend zenegroen Ajuga reptans 5 Look-zonder-look Alliaria petiolata 6 Kraailook Allium vineale 7 Zwarte els Alnus glutinosa 8 Grote vossenstaart Alopecurus pratensis 9 Gewoon reukgras Anthoxanthum odoratum 10 Fluitenkruid Anthriscus sylvestris 11 Grote klit Arctium lappa 12 Glanshaver Arrhenatherum elatius 13 Madeliefje Bellis perennis 14 Zachte dravik Bromus hordeaceus 15 Rapunzelklokje Campanula rapunculus KW-7 beschermd 16 Kleine veldkers Cardamine hirsuta 17 Pinksterbloem Cardamine pratensis 18 Kruldistel Carduus crispus 19 Ruige zegge Carex hirta 20 Knoopkruid Centaurea jacea 21 Akkerhoorn bloem Cerastium arvense 22 Gewone hoornbloem Cerastium fontanum subsp. vulgare 23 Wilde cichorei Cichorium intybus 24 Groot heksenkruid Circaea lutetiana 25 Akkerdistel Cirsium arvense 26 Speerdistel Cirsium vulgare 27 Akkerwinde Convolvulus arvensis 28 Rode kornoelje Cornus sanguinea 29 Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna 30 Groot streepzaad Crepis biennis 31 Kruisbladwalstro Cruciata laevipes 32 Kropaar Dactylis glomerata

5 33 Harig wilgenroosje Epilobium hirsutum 34 Heermoes Equisetum arvense 35 Heksenmelk Euphorbia esula 36 Moeraswolfsmelk Euphorbia palustris KW-6 37 Rietzwenkgras Festuca arundinacea 38 Beemdlangbloem Festuca pratensis 39 Gewoon speenkruid Ficaria verna subsp. verna 40 Moerasspirea Filipendula ulmaria 41 Es Fraxinus excelsior 42 Kleefkruid Galium sparine 43 Glad walstro Galium mollugo 44 Moeraswalstro Galium palustre 45 Slipbladige ooievaarsbek Geranium dissectum 46 Robertskruid Geranium robertianum 47 Geel nagelkruid Geum urbanum 48 Hondsdraf Glechoma hederacea 49 Mannagras Glyceria fluitans 50 Liesgras Glyceria maxima 51 Zachte haver Helictotrichon pubescens 52 Gewone berenklauw Heracleum sphondylium 53 Gestreepte witbol Holcus lanatus 54 Waterviolier Hottonia palustris 55 Hop Humulus lupulus 56 Hypericum x desetangsii Hypericum x desetangsii 57 Gele lis Iris pseudacorus 58 Viltig kruiskruid Jacobaea erucifolia 59 Jakobskruiskruid Jacobaea vulgaris 60 Beemdkroon Knautia arvensis KW-7 61 Gevlekte dovenetel Lamium maculatum s.s. 62 Akkerkool Lapsana communis 63 Veldlathyrus Lathyrus pratensis 64 Ruige leeuwentand Leontodon hispidus KW-7 65 Gewone margriet Leucanthemum vulgare 66 Engels raaigras Lolium perenne 67 Gewone rolklaver s.l. Lotus corniculatus 68 Wolfspoot Lycopus europaeus 69 Penningkruid Lysimachia nummularia 70 Grote wederik Lysimachia vulgaris 71 Hopklaver Medicago lupulina 72 Watermunt Mentha aquatica 73 Muursla Mycelis muralis 74 Akkervergeet-mij-nietje Myosotis arvensis 75 Moerasvergeet-mij-nietje Myosotis scorpioides subsp. scorpioides 76 Watertorkruid Oenanthe aquatica 77 Wilde marjolein Origanum vulgare Beschermd

6 78 Klavervreter Orobanche minor KW-6 79 Veenwortel Persicaria amphibia 80 Rietgras Phalaris arundinacea 81 Echt bitterkruid Picris hieracioides 82 Grote bevernel Pimpinella major 83 Smalle weegbree Plantago lanceolata 84 Grote weegbree Plantago major subsp. major 85 Straatgras Poa annua 86 Veldbeemdgras Poa pratensis 87 Ruw beemdgras Poa trivialis 88 Gewone eikvaren Polypodium vulgare 89 Vijfvingerkruid Potentilla reptans 90 Gewone brunel Prunella vulgaris 91 Gewone vogelkers Prunus padus 92 Sleedoorn Prunus spinosa 93 Scherpe boterbloem Ranunculus acris 94 Fijne waterranonkel Ranunculus aquatilis 95 Knolboterbloem Ranunculus bulbosus 96 Kruipende boterbloem Ranunculus repens Kleine ratelaar Gewone braam Rhinanthus minor Rubus fruticosus 99 Dauwbraam Rubus caesius 100 Veldzuring Rumex acetosa 101 Krulzuring Rumex crispus 102 Ridderzuring Rumex obtusifolius 103 Geoorde zuring Rumex thyrsiflorus 104 Bermzuring Rumex x pratensis 105 Sch ietwilg Salix alba 106 Veldsalie Salvia pratensis KW-6 Beschermd 107 Gewone vlier Sambucus nigra 108 Bitterzoet Solanum dulcamara 109 Grote egelskop Sparganium erectum 110 Gewone smeerwortel Symphytum officinalis 111 Boerenwormkruid Tanacetum vulgare 112 Gewone paardenbloem Taraxacum officinale s.s. 113 Poelruit Thalictrum flavum 114 Oosterse morgenster Tragopogon pratensis subsp. orientalis 115 Kleine klaver Trifolium dubium 116 Rode klaver Trifolium pratense 117 Witte klaver Trifolium repens 118 Goudhaver Trisetum flavescens 119 Grote brandnetel Urtica dioica 120 Echte valeriaan Valeriana officinalis KW Gegroefde veldsla Valerianella carinata KW Veldsla Valerianella locusta

7 123 Veldereprijs Veronica arvensis 124 Gewone ereprijs Veronica chamaedrys 125 Tijmereprijs Veronica serpyllifolia 126 Gelderse roos Viburnum opulus 127 Vogelwikke Vicia cracca 128 Ringelwikke Vicia hirsuta 129 Smalle wikke Vicia sativa subsp. nigra 130 Heggenwikke Vicia sepium