RADICALISERING IN NEDERLAND

Transcriptie

1 3 RADICALISERING IN NEDERLAND UITGAVE 2018 CONRISQ GROEP OG HELDRINGSTICHTING BIJZONDER JEUGDWERK PACTUM/PACT18 DE ROOYSE WISSEL

2 2 3 3 RADICALISERING IN NEDERLAND UITGAVE 2018

3 CONRISQ Groep Vijf zelfstandige stichtingen die hun hulpverlening, kennis en middelen bundelen. Vanuit de ambitie groot te zijn in kleinschaligheid. Dát is CONRISQ. De stichtingen binnen CONRISQ zijn Bijzonder Jeugdwerk, de O.G. Heldringstichting, Pactum, PACT18 en de Rooyse Wissel. Organisaties die elkaar aanvullen qua doelgroep én hulpaanbod. Daardoor beschikken we over een breed palet aan kennis en ervaring op het gebied van zorg, behandeling en begeleiding. Het bieden van effectieve en betaalbare zorg, behandeling en begeleiding aan jongeren en volwassen. Dat is ons werk. Dichtbij voor cliënten, wijkteams en beleidsmakers en voorop in kennisontwikkeling CONRISQ Groep Overname uit deze uitgave alleen met bronvermelding. Auteurs Mw. drs. M.J.A. Gradussen Mw. dr. A.A.G. Verwaaijen Mw. drs. J.A.M.A. Venmans Contact CONRISQ Groep Wageningsestraat DH Zetten Postbus AA Zetten NB Als we in het rapport over cliënten spreken, kunt u ook patiënten lezen. En daar waar hij staat kan ook zij worden gelezen. 4 5

4 6 7 VOORWOORD Het fenomeen radicalisering en de effecten daarvan houden de maatschappij al een tijd erg bezig. Radicalisering manifesteert zich op verschillende manieren en door alle lagen van de samenleving heen. Het zal dan ook niemand ontgaan zijn dat er in de afgelopen jaren door middel van protestacties, stakingen en radicale of terroristische acties signalen van onvrede zijn afgegeven aan de regering en maatschappij. Radicalisering is cyclisch: alles wat we de afgelopen vijftien jaar hebben gezien op dit gebied, hebben we al eerder gezien en herhaalt zich in de wereldgeschiedenis (drs. Annemiek Dokter, mondelinge communicatie 12 december 2017). Juist omdat het onderwerp radicalisering actueel en relevant is en de dreiging van met name jihadistisch radicaliserende en terroristische groeperingen groot is, heeft de CONRISQ Groep besloten een beschrijvend onderzoek te doen naar dit onderwerp. In dit document wordt de stand van zaken rondom signalering, advisering en behandeling van radicalisering toegelicht. Ook wordt algemene informatie over radicalisering gegeven. Bijvoorbeeld over het proces van radicaliseren, de beweegredenen om te radicaliseren, de verschillende radicale groeperingen, cijfers die hierover bekend zijn en het proces van de-radicalisering. Vanwege de actualiteit en het huidige dreigingsniveau, ligt de focus van het onderzoek wat meer op islamitische radicalisering en jihadisme. Verder gaan we kort in op de State of the Art en mogelijke best practices in de behandeling en begeleiding van jongeren die dreigen te radicaliseren. En we beschrijven de ontwikkelingen binnen de dochterinstellingen van de CONRISQ Groep.

5 8 9 Inhoudsopgave Begripsbepaling 10 Algemeen 11 Radicaliseringsproces 12 Fasen 14 Het radicaliseringsproces bij jongeren 15 Beweegredenen en Triggerfactoren 16 Werving door Terroristische organisaties 18 Radicale groeperingen 20 Single issue-groepen 21 Lone wolves 21 Religieus gemotiveerde groepen 21 Nationalistische of separatistische groepen 22 Extreem rechtse groepen 22 Extreem linkse groepen 23 Dreigingsbeeld Nederland 26 Extreem rechts 27 Extreem links 27 Jihadisme 27 Jihadisme 28 Cijfers 29 Minderjarigen bij Islamtisiche Staat (IS) 32 Kalifaat 32 Verblijf in een IS-gebied 32 Risico s voor Nederland 33 Terugkeerders 34 Huidige stand van zaken IS 35 Beleid 36 Contraterrorismestrategie 37 Beleid in de praktijk 41 Handreiking Herkenning en duiding Radicalisering 41 Kritische kanttekening 42 Opvang en Behandeling 44 Opvang 45 Behandeling 45 Lokale projecten en methoden 46 Systeembenadering 46 Peermethode 46 Methode overbruggend contact 47 Weerbaarheidsversterking 47 Diamanttraining 47 Programma Omtrent Zorgen Over Radicalisering met Geweld (PRO-ZORG) 48 De CONRISQ Groep en radicalisering 50 Behandelvisie 51 Kenniskringen 52 Up to date 53 Professionalisering 53 Pactum 53 PACT18 55 Otto Gerhard Heldringstichting 55 Bijzonder Jeugdwerk 56 De Rooyse Wissel 57 Praktijkervaringen van de CONRISQ Groep 60 Referenties 62

6 BEGRIPSBEPALING In de literatuur worden de begrippen radicalisme, radicalisering, extremisme en terrorisme op veel verschillende manieren omschreven. Hieronder staat wat wij in dit document verstaan onder deze begrippen. Radicalisme We omschrijven radicalisme als de groeiende bereidheid om ingrijpende veranderingen in de samenleving na te streven en/of te ondersteunen. Deze veranderingen zouden een gevaar kunnen vormen voor het (voortbestaan van) de democratische rechtsorde. Dit, omdat er veelal ondemocratische methoden gebruikt worden die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van deze betreffende rechtsorde (AIVD, 2004). Radicalisering Deze term wordt opgevat als het proces van steeds radicaler worden. Gewelddadige radicalisering Deze term wordt hier beschreven als het steeds radicaler worden en met toenemende inzet betrokken willen worden bij politiek geweld (McCormick, 2003). INLEIDING Radicalisering wordt gezien als een wereldwijd politiek en maatschappelijk probleem (Neumann, 2008). Radicalisering neemt in bepaalde gebieden toe, om daar in de loop van de tijd weer langzaam af te zwakken en zich vervolgens te manifesteren en ontwikkelen in andere gebieden. (Massoud Djabani, mondelinge communicatie 12 december 2017). Radicalisering kenmerkt zich door een denken en doen dat wordt overheerst door een geloof, ideaal of doel, waaraan de complexe werkelijkheid en ook het eigen leven ondergeschikt wordt gemaakt (Ministerie van Justitie 2005:7). Binnen het proces van radicalisering zet een individu of groep zich dan ook af tegen óf verwijdert zich van de normen en waarden die gelden in een gevestigde samenleving (Buijs, Demant, & Hamdy, 2006). De dreiging die als gevolg hiervan tot stand komt, is veelal gebaseerd op de negatieve gevolgen van een radicale denkwijze. Zo neemt de motivatie toe om niet-democratische middelen als geweld in te zetten om radicale ideeën voor veranderingen in de samenleving door te voeren (Nederlands Jeugdinstituut (NJI) 2017 b ). Uiteindelijk is het streven om hiermee een gedragsverandering teweeg te brengen en/of politieke en symbolische doelen te bereiken. Niet-gewelddadige radicalisering Steeds vaker wordt het bewijs van radicalisering zichtbaar: de polarisatie in onze huidige Wij beschrijven niet-gewelddadige radicalisering als het steeds radicaler worden met samenleving en stigmatisering van sommige gemeenschappen neemt toe. Bovendien is het toenemende inzet voor radicale, maar niet-gewelddadige, standpunten (Bartlett & Miller, aantal extremistische en terroristische aanslagen binnen en buiten Europa gestegen. Ook 2012). Deze vorm van radicalisering kan een steunpunt zijn voor maatschappelijke groei en zien we steeds vaker haat-uitingen en (zelf-)censuur in de sociale media. Radicalisering is lijkt in een samenleving niet ongewoon. niet alleen vaker zichtbaar, ze heeft ook grote invloed op het veiligheidsgevoel van burgers en de relaties tussen verschillende bevolkingsgroepen. Dit maakt dat radicalisering een Extremisme bedreiging kan vormen voor de Nederlandse samenleving. Extremisme wordt in document omschreven als de uitkomst van het radicaliseringsproces. Een persoon of groep gaat in dit geval daadwerkelijk de strijd aan om In veel buitenlandse literatuur wordt een verbinding gemaakt tussen radicalisme en ingrijpende veranderingen in de samenleving te bewerkstelligen (NJI, 2017 b ) terrorisme. Hoewel radicalisering veelal vooraf gaat aan extremistische of terroristische acties, leidt dit proces echter enkel in uiterste gevallen tot extremisme of zelfs terrorisme Terrorisme (NCTV, 2017). Hierbij is het goed om te beseffen dat er veel meer matig actieve radicalen zijn Van terrorisme wordt hier gesproken zodra een persoon of groep zowel binnenlandse dan terroristen en dat niet iedere radicaal zich ontwikkelt tot terrorist. als internationaal gewelddadige handelingen verricht op onschuldige burgers met als doel om angst te creëren onder de bevolking, maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. Dit geweld veroorzaakt veelal maatschappijontwrichtende schade (Doosje, et al. 2016)

7 RADICALISERINGSPROCES Om radicalisering te kunnen doorgronden is het noodzakelijk om het proces vanuit een hoger abstractieniveau te bekijken. Dan wordt zichtbaar dat het radicaliseringsproces een complex fenomeen is dat veroorzaakt en in stand gehouden wordt door individuele risicofactoren, hersenspoeling en cognitieve veranderingen. Eén van de belangrijkste redenen om te radicaliseren, is eenzaamheid, blijkt uit analyses van de achtergrond van geradicaliseerde daders. Geradicaliseerde mensen zien over het algemeen geen toekomstperspectief meer, denken dat ze geen plek in de samenleving kunnen verwerven en hebben het gevoel dat ze langdurig en ernstig buitengesloten zijn van de wereld om hen heen (Verbeek, 2017). Radicalisering is een sociaal en psychologisch proces dat groeit op een voedingsbodem van bijvoorbeeld onderdrukking, armoede of wraakgevoel. En het leidt tot isolatie en een proces van de-legitimatie. Gebeurtenissen en gevoelens kunnen dus een doorslaggevende rol spelen bij radicalisering (Sirin & Fine, 2007; Abu-Ras & Suarez, 2009). Net zoals eenzaamheid lijkt ook een toenemend wantrouwen in het maatschappelijke en politieke systeem een belangrijke voedingsbodem voor radicalisering. Door het verlies van vertrouwen trekken mensen zich terug in de eigen groep waarbij ze diepgaande veranderingen nastreven. Psychologische processen op groepsniveau zoals maatschappelijke invloed of polarisatie lijken het meest van invloed op de mate waarin mensen dergelijke veranderingen nastreven. De aanleiding voor een radicaliseringsproces verschilt van mens tot mens, net zoals de overtuigingen en de afkomst verschillen. Toch hebben geradicaliseerde mensen één ding met elkaar gemeen: een zéér heftige emotie, zoals woede of verdriet (Massoud Djabani, mondelinge communicatie 12 december 2017). Deze heftige emotie komt tot stand door een combinatie van push- en pullfactoren. Een pushfactor is het aantal ongunstige sociale omstandigheden van een persoon. Denk hierbij aan sociale uitsluiting, vernedering, onrecht en kansloosheid op de arbeidsmarkt. Daarnaast kunnen factoren ín een persoon, zoals psychische problematiek of een licht sociale of cognitieve beperking ook een pushfactor zijn. Pullfactoren hebben betrekking op de aanwezigheid en het aanbod van radicale ideologieën. Hierbij valt te denken aan propagandamateriaal van radiale groeperingen dat zich richt op het in verzet brengen van bevolkingsgroepen (NJI, 2017). Al deze factoren samen kunnen een potentiële voedingsbodem vormen voor radicalisering.

8 14 15 Fasen 4. In fase vier wordt een daad uitgevoerd. De persoon wordt in deze fase in staat geacht Radicalisering en de-radicalisering verloopt via vijf fasen. In de vierde fase wordt om volgens de ideologie van de groep te handelen en (eventueel) geweld te gebruiken overgegaan tot terrorisme (Horgan, 2008): tegen andere groepen. Naast de daad staan in deze fase de opbrengsten, verwachtingen 1. Creëren cognitieve opening; en feedback van de groepering op de daad centraal (Doosje, et al. 2016). 2. Betrokkenheid in de hand werken; 3. Rolinname in organisatie; 5. In de vijfde en laatste fase tot slot, staat de-radicalisering centraal. Deze fase kenmerkt 4. Uitvoering daad; zich door een afname in betrokkenheid en het verwerpen van de eerder omarmde 5. De-radicalisering; (Moghaddam, 2005; Van der Pligt en Koomen, 2009; Fermin, 2009). ideologie. Dit kan het gevolg zijn van een (on)vrijwillige fysieke en/of psychologische afstand. Bijvoorbeeld doordat iemand wordt opgepakt na een daad en daardoor minder De afzonderlijke fasen zullen hieronder worden toegelicht. Echter, niet iedereen hoeft contact heeft met de groepering. Of het geschetste beeld van de jihad blijkt bij uitreizen alle fasen afzonderlijk en achtereenvolgens te doorlopen om tot uitvoering van een daad te niet te kloppen en iemand neemt daardoor afstand van de groepering. komen. Dit gaat bijvoorbeeld op voor de zogenaamde lone wolves. Hierover volgt later in dit document meer. Het radicaliseringsproces bij jongeren Verschillende factoren hebben invloed op het radicaliseringsproces van jongeren. Voor de overgang van de ene naar de andere fase spelen triggerfactoren een belangrijke Deze factoren worden beschreven in het vraag- en aanbodmodel van Mellis (2007). Dit rol. Deze factoren kunnen dienen als katalysator of keerpunt (Feddes, Nickolson, & Doosje, model gaat uit van de tocht die jongeren doormaken op zoek naar een eigen identiteit en 2016). Hoe snel het radicaliseringsproces verloopt, is afhankelijk van de situatie en de de kwetsbaarheid die hiermee gepaard gaat. Een dergelijke zoektocht maakt jongeren persoon: indien er sprake is van een plotselinge trigger kan het proces ineens zéér explosief vatbaar voor radicale ideeën als antwoord op hun levensvragen. Daarnaast zijn de verlopen (Massoud Djabani, mondelinge communicatie 12 december 2017). sociaal-emotionele functies, zoals impulscontrole, nog niet volledig ontwikkeld en zijn de hersenen van jongeren veelal nog niet volgroeid waardoor jongeren streven naar directe 1. De eerste fase van het proces wordt gekenmerkt door het creëren van een openheid of behoeftebevrediging. Bovendien maakt een nog veelal gering relativeringsvermogen deze gevoeligheid voor radicale ideologieën (een zogenaamde cognitieve opening). In deze jongeren gevoeliger voor risicovol en extreem gedrag (NJI, 2017 a ). fase zijn persoonlijke ervaringen, de wijze waarop kennis, normen en waarden worden eigengemaakt en toegang tot relevante groepen van belang, evenals onzekerheid (Hogg, Het model van Mellis beschrijft ook push- en pullfactoren en maakt daarmee een Kruglanski & Van den Bos, 2013) en de zoektocht naar betekenis (Kruglanski, et al. 2014; onderscheid tussen een vraag- en aanbodzijde. Hierbij wordt onder de vraagzijde de Webber, et al. 2016). zoektocht van jongeren naar een eigen identiteit verstaan en onder de aanbodzijde de idealen en ideologische antwoorden op deze identiteitsvorming. 2. De fase die daarop volgt, wordt gekenmerkt door factoren die verdere betrokkenheid bij radicale groeperingen uit de eerste fase in de hand werken, zoals groepsprocessen, toewijding en loyaliteit. 3. In de derde fase neemt een persoon daadwerkelijk een rol in binnen de organisatie. In deze fase is het leiderschap en de interne cultuur van een organisatie bepalend. Net zoals de rol die een persoon inneemt en door de aard van de rol die een persoon inneemt binnen de organisatie.

9 BEWEEGREDENEN EN TRIGGERFACTOREN Het radicaliseringsproces wordt gekenmerkt door een aantal verschillende fasen. Deze fasen volgen elkaar op maar niet volgens een vast patroon. Zo hangt het proces van radicalisering af van de manier waarop de context, individuele factoren en netwerk- of groepsdynamiek (Horgan, 2008) met elkaar interacteren. Een voorbeeld van netwerkof groepsdynamiek is groupthink. Dit is groepsdenken waarbij de eigen groep wordt overschat, de werkelijkheid wordt versimpeld en er een sterke groepsdruk tot uniformiteit en verzetsidentiteit heerst die leidt tot saamhorigheidsgevoel (Meertens, 2007). Hoe hoger het aantal factoren en hoe krachtiger en langduriger deze zijn, des te groter de kans op radicalisering. Deze triggerfactoren zijn onder te verdelen in niveaus: het micro-, meso- en macroniveau (Feddes, Nickolson, & Doosje). Bovendien zijn er vaak gebeurtenissen, incidenten, problemen of keuzes die radicalisering kunnen triggeren. Het effect hiervan hangt af van de gebeurtenis(sen) zelf: Het microniveau of persoonlijk niveau bestaat uit de toevalligheden in iemands omgeving die in combinatie met een persoonlijkheid een trigger kunnen vormen. Ze verhogen de kwets- en vatbaarheid voor radicalisering. Mede hierdoor kan een cognitieve opening ontstaan waarin iemand zichzelf vragen stelt over het bestaan en zich openstelt voor alternatieve wereldbeelden en nieuwe (radicale) ideeën (Wiktorowicz, 2004). Voorbeelden van micro- of persoonlijke triggerfactoren zijn: confrontatie met de dood, aanvaringen met autoriteiten, problemen thuis, verlies van (perspectief op) werk of problemen op school, directe ervaringen van discriminatie, racisme of uitsluiting en detentie (Feddes, Nickolson, & Doosje, 2016). Het mesoniveau bestaat uit gebeurtenissen op groepsniveau die van invloed kunnen zijn. Voorbeelden van zulke triggerfactoren zijn: het verbreken van sociale verbindingen, het ontmoeten van een radicaal persoon, het toetreden tot een radicale groep, trouwen, deelname aan een trainingskamp en de confrontatie met propaganda. Het macroniveau of internationaal niveau tot slot, verwijst naar wereldwijde gebeurtenissen die kunnen aanzetten tot radicalisering. Zo kunnen internationale gebeurtenissen dienen als triggers door het oproepen tot geweld, zéker voor personen die aanvallen op de eigen groep, weerstand tegen het overheidsbeleid en een gebrek aan invloed ervaren.

10 18 19 Niet alleen triggerfactoren verschillen. Er is ook een onderscheid te maken in het type radicalist. Er zijn vier types (Buijs et al. 2006; Linden, 2009; Venhaus, 2010): 1. De identiteitszoeker zoekt een positieve identiteit en hoopt deze te verkrijgen door het aangaan van sociale bindingen met anderen. 2. De rechtvaardigheidszoeker streeft naar politieke rechtvaardigheid of een hogere sociale status voor de eigen sociale groep. 3. De zingevingszoeker is op zoek naar meer houvast en zingeving in het leven. 4. De sensatiezoeker is enkel op zoek naar spanning en avontuur. Werving door terroristische organisaties Een radicaal gedachtengoed kan worden versterkt door de betrokkenheid van en werving door terroristische organisaties. Deze organisaties weten zichzelf via schuilnamen en dekmantels te presenteren en pretenderen zich in te zetten voor vrijheid, voor de bevolking, tegen armoede, onderdrukking, enzovoorts (Massoud Djabani, mondelinge communicatie 12 december 2017). Ze hebben idealistische namen en richten zich op kwetsbare doelgroepen, in het bijzonder emotioneel instabiele jongeren. Deze jongeren laatste doelgroep beseft beseffen door de vernuftige werkwijze van deze organisaties lang niet altijd dat zij geworven worden voor deelname aan de organisatie. Ze zijn in de veronderstelling dat zij zich aansluiten bij een organisatie die vecht voor een goede zaak. Maar zodra een jongere eenmaal lid is van deze idealistische beweging en zich realiseert dat er iets niet klopt, is dit vaak te laat. Zo zouden dergelijke organisaties beschouwd kunnen worden als sekten met charismatische leiders: zodra je binnen bent, worden vanuit een idealistische doelstelling je paspoort, je geld en andere bezittingen opgeëist waardoor het vrijwel onmogelijk wordt zelfstandig te vertrekken.

11 RADICALE GROEPERINGEN Er zijn verschillende radicale groeperingen met ieder hun eigen uitgangspunten. Desondanks is er een aantal overeenkomsten tussen radicale groeperingen. Een eerste overeenkomst is dat iedere groepering een ernstig probleem in de samenleving ondervindt. En ten tweede, dat er onvrede is over de aanpak van dit probleem (Moghaddam, 2005). Het gevolg hiervan is dat er een laag institutioneel vertrouwen kan ontstaan, en het idee dat autoriteiten niet legitiem zijn (Doosje, Van den Bos, & Loseman, 2013). Een tweede overeenkomst is dat iedere groepering de eigen normen en waarden superieur vindt aan die van andere groeperingen (Doosje, et al. 2012). De derde overeenkomst is identificatie met de eigen groep, disidentificatie met de out-groep en geweld tegen out-groep leden (Reicher & Haslam, 2016). Tot slot is er in alle radicale groeperingen een sterk geloof in de werkzaamheid van het gebruik van geweld. Single issue-groepen Single issue-groepen kenmerken zich door het uiten van zorgen over één bepaald onderwerp, zoals het milieu, dierenrechten of abortus. The Animal Liberation Front (ALF) of, zoals in Nederland bekend: het Dierenbevrijdingsfront, is een voorbeeld van een internationale groepering die opkomt voor de dierenrechten met acties als vandalisme, brandstichting of bommeldingen bij instituten die dieren uitbuiten. Lone Wolves Lone wolves zijn individuen of kleine groepen die betrokken zijn bij radicalisme en terrorisme, maar niet afhankelijk zijn van of behoren tot een radicale groepering, leider of ondersteunend netwerk (Kaplan, 1997). Deze personen handelen alleen en hebben een beperkte mentale gezondheid (bijvoorbeeld door depressies of posttraumatische stress). Ook zijn ze status-seeking, en hebben het gevoel niet geaccepteerd te worden binnen de samenleving (McCauley, Moskalenk, & Van Son, 2013). Verschillende radiale ideeën vormen de motivatie voor het gedrag van deze groep en de onvoorspelbaarheid daarvan maakt het moeilijk deze personen op te sporen en mogelijke aanslagen te voorkomen. Religieus gemotiveerde groepen Religieus gemotiveerde groeperingen worden gekenmerkt door een strikte interpretatie van de eigen religie. Gewelddadig gedrag tegen ongelovigen of allen die de religie niet volgens deze interpretatie volgen, wordt gerechtvaardigd. Een voorbeeld is de Islamitische Staat in Irak en al-sham, ook wel ISIS of IS.

12 22 23 Nationalistische of separatistische groepen maakt in het laatste rapport een onderscheid tussen drie verschillende formaties binnen Nationalistische of separatistische radicale groeperingen streven naar een stuk eigen deze organisaties: grondgebied. Voorbeelden van dergelijke groeperingen zijn de Euskadi Ta Askatasuna (ETA) 1. Identitaire formaties; groeperingen die streven naar een ideaal van het homogeen die in Spanje tot april 2011 streed voor een onafhankelijke socialistische Baskische staat, Nederlands volk waarbij de cultuur-etnische eigenheid (taal, cultuur, etniciteit) centraal de Tamil Tijgers in Sri Lanka die tot mei 2009 vochten voor een stuk onafhankelijk thuisland staat. Externe invloeden of gevaren die deze eigenheid mogelijk beïnvloeden, zoals en de Islamitische Staat in Irak en al-sham (IS) die strijden voor een wereldwijd salafistisch immigratie, worden bestreden. Voorbeelden van deze groeperingen zijn: Het Hollands kalifaat. Volksbelang en het Identitair Verzet. Extreem rechtse groepen Extreem rechtse groeperingen streven naar bescherming en hoge(re) statuspositie van het eigene (het eigen volk) en een afkeer van het vreemde (het andere volk). Deze groeperingen geloven dat het andere volk een bedreiging vormt voor het eigen volk gebaseerd op etnische verschillen (Wagenaar, 2018). Typerend voor deze groeperingen is het openlijk uitkomen voor racistische, antidemocratische, antisemitische en neonazistische ideologie. Extreem rechtse groepen worden beschouwd als een vorm van collectief activisme dat zich richt op het, door middel van zowel ondemocratische als democratische middelen, beïnvloeden van het gedrag van politieke actoren (Buijs & Van Donselaar, 1994). 2. Neonazistische formaties: deze groeperingen verschillen van de identitaire formaties doordat zij het eigen (het blanke ras) en het andere volk benaderen vanuit biologischracistische kenmerken. Deze groeperingen streven veelal naar herstel van het Derde Rijk van Hitler. Voorbeelden van dergelijke groeperingen zijn het Nederlands Verbond en Blood & Honour. 3. Nieuw rechts-radicale formaties: deze groeperingen hebben hun ideologie niet gebaseerd op oude extreemrechtse ideologieën maar kenmerken zich door de sterke afwijzing van de Islam en moslims in Nederland. Voorbeelden zijn Pegida en Alt-right beweging Erkenbrand. Van verschillende extreem rechtse groeperingen is niet altijd bekend óf en in welke mate ze nog actief zijn (Wagenaar, 2018). Wel is bekend dat veel groepen maar een klein aantal (soms minder dan tien, soms meerdere tientallen) leden hebben en dat een aantal van de organisaties expliciet bereid is tot het uitoefenen van geweld. De dreiging van extreemrechtse of rechts extremistische groeperingen lijkt echter op basis van het laatste rapport van de AIVD in Nederland gering. Zo is de maatschappelijke onrust rondom de vluchtelingen die naar Nederland kwamen inmiddels afgenomen. Bovendien beschrijft de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) dat er voor Nederland geen geweldsdreiging geldt. Wél blijft de kans aanwezig dat een eenling of kleine, snel geradicaliseerde groep over gaat tot een geweldsdaad en kan het sporadisch komen tot gewelddadige confrontaties tussen links- en rechtsextremisten (NCTV, 2018). Extreem linkse groepen Extreem linkse groeperingen streven naar de bestrijding van het fascisme en de globalisering, en zien onder meer het asiel- en vreemdelingenbeleid als hun actieterrein. Deze groeperingen kenmerken zich door het nastreven van antidemocratische doelen, door de bedreiging van de democratische rechtsorde en de inzet van geweld. Voorbeelden van zulke extreem linkse groeperingen zijn the Revolutionary Armed Foces of Colombia (FARC) in Colombia en de Rote Armee Fraction (RAF) in de jaren 70 Duitsland. Onder links extremisme in Nederland verstaat de AIVD vooral het antifascistisch extremisme, het verzet tegen het Nederlandse asiel- en vreemdelingenbeleid en het anarcho-extremisme. Dit laatste wordt gekenmerkt door een samenwerking van individuen of groeperingen die zich niet langer beperken tot een single issue. In Nederland zijn zo n 25 extreem rechtse organisaties, waarvan niet altijd bekend is of en in welke mate ze nog actief zijn. De Anne Frank Stichting doet in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoek naar deze groeperingen en Nederland is al bijna vier decennia lang bekend met linkse bewegingen. Echter, daar waar activisten en extremisten zich in eerste instantie nog bezig hielden met één thema en zogenaamde single issue acties uitvoerden (zie hieronder ad Enkele probleem groepen),

13 24 25 constateert het AIVD sinds 2009 een verandering. Zo lijken links-activistische en linksextremistische organisaties elkaars activiteiten de laatste jaren veel meer te ondersteunen en lijkt het erop dat de groeperingen zich niet langer altijd richten op de eigen klassieke vijand, maar op een gezamenlijke vijand als het fascisme of asielbeleid (AIVD, 2018). Er is dan ook regelmatig sprake van een zogenaamde gelegenheidscoalitie. Ondanks deze samenwerkingsverbanden, bestaat er een onderscheid in deze linkse organisaties: 1. Antifascisme; antifascistische groeperingen hebben als doel om manifestaties van fascisten te voorkomen. Een voorbeeld van een antifascistische groepering is Laat Ze Niet Lopen (LZNL). 2. Verzet tegen asiel- en vreemdelingen beleid; deze groeperingen zijn het niet eens met het huidige asiel- en vreemdelingenbeleid en uiten dit middels vandalisme, vernielingen, brandstichtingen en verbaal geweld. Voorbeelden van dergelijke groeperingen zijn de Anarchistische Anti-deportatie Groep Utrecht (AAGU) en Werkgroep Stop Deportaties (WSD). 3. Anarcho-extremisme; deze groeperingen zijn uit op een vrije samenleving zonder klassen, staten en grenzen, en een goed milieu. Om dit te bewerkstelligen, zijn deze groeperingen bereid tot objectgericht geweld. Een voorbeeld van een dergelijke groepering is de Vrije bond. 4. Dierenrechtenextremisme; deze groeperingen zetten zich in voor de rechten van het dier in Nederland. Ze doen dit vaak op illegale wijze. Voorbeelden van dergelijke groeperingen zijn de Anti Dierproeven Coalitie, Respect voor Dieren en 269Life Netherlands.

14 Figuur DREIGINGSBEELD NEDERLAND Extreem rechts De dreiging van extreemrechtse groeperingen in Nederland blijft relatief beperkt. Er zijn momenteel geen aanwijzingen voor rechtsterroristische aanslagen. Wel trekt de racistische groepering Erkenbrand steeds meer geïnteresseerden. Zo vierde de groepering in oktober 2017 nog het succes van zijn tweede conferentie en de verdubbeling van het aantal deelnemers. Deze groei moet in het vizier moet worden gehouden, omdat antisemitisme in extreemrechtse kringen uit de Amerikaanse alt right beweging weer terug lijkt te komen (NCTV, 2018). 1; NCTV, 2018 Extreem Links De dreiging van extreemlinkse groeperingen in Nederland lijkt relatief beperkt (NCTV, 2018). Het is sinds eind 2017 rustig gebleven op het gebied van extreemlinkse protestacties en demonstraties. Uitzondering zijn enkele tegendemonstraties van de extreemlinkse actiegroep Anti-Fascistische Actie (AFA) bij demonstraties van het extreemrechtse Pegida Nederland. Wel lijkt het Nederlandse asiel- en migratiebeleid, evenals de Zwarte Piet-discussie en (vermeend) geweld bij de politie een voedingsbodem voor verzet van linksextremisten. Jihadisme Het dreigingsbeeld van jihadistisch terrorisme in Nederland wordt ingeschat op 4, op een schaal van 5 (Figuur 1; NCTV, 2018). Dat betekent dat het dreigingsniveau substantieel is, en de kans op een aanslag in Nederland reëel, ook al is er onvoldoende bewijs dat er voorbereidingen worden getroffen. Het dreigingsniveau is gebaseerd op een aantal ontwikkelingen. Zo gaat er een langetermijndreiging uit van terugkeerders, die deel kunnen gaan uitmaken van nieuwe transnationale netwerken. Daarnaast maakt de Nederlandse jihadistische beweging gestaag een transitie door. Zo lijkt de beweging zich meer te gaan richten op jihadistische prediking (dawa) en sociale activiteiten, en lijkt propaganda binnen de gesloten online kringen van deze beweging een steeds grotere rol te krijgen. Omdat het dreigingsbeeld zo hoog is, blijft bestrijding van extremisme en terrorisme de komende jaren een belangrijk doel van het kabinet.

15 JIHADISME Cijfers Nederland; Het is lastig te bepalen in welke mate radicalisering daadwerkelijk in Nederland voorkomt, met name onder jongeren. Zo geeft de Monitor Sociale Veiligheid in de mbo-sector geen informatie over dit thema en verstrekt ook de Onderwijsinspectie hierover geen cijfers in het jaarverslag. Ook publiceert het Ministerie van Buitenlandse Zaken hierover geen cijfers. Wel is het een gegeven dat toetreding tot radicale groeperingen vaak al plaatsvindt in de adolescentie en jong-volwassenheid en dat radicalisering juist vooral onder de oudere jeugd (vanaf 17 jaar) voorkomt (Decker & Pyrooz, 2007). Om toch een indicatie te kunnen geven van de mate van radicalisering, wordt het aantal Nederlanders dat besluit zich aan te sluiten bij de Islamitische Staat (IS) en daarvoor naar Syrië of Irak vertrekt, als indicator gebruikt. Figuur 2 (AIVD, 2017) geeft een overzicht van het aantal uitreizigers (onderverdeeld in mannen en vrouwen), het aantal terugkeerders en het aantal overleden personen tussen juli 2012 en juni Inmiddels weten we dat er sinds 1 juni 2017 geen nieuwe geslaagde uitreizen meer bekend zijn geworden. Het totale aantal uitreizigers was toen 300 en dat is op 1 september 2018 nog steeds het geval. Van deze uitreizigers zijn zo n 55 mensen teruggekeerd naar Nederland en zijn circa 80 mensen omgekomen in het strijdgebied. Ook is er nog een groep uitreizigers die het strijdgebied al heeft verlaten, maar nog niet als terugkeerder kan worden beschouwd: dit is een groep van zo n circa 35 mensen. Deze mensen verblijven veelal in detentie of in vluchtelingenkampen. In het strijdgebied verbleven op 1 september 2018 ten minste 175 minderjarigen die een Nederlands paspoort hebben of van wie één van de ouders Nederlands is. Meer dan de helft hiervan is jonger dan 4 jaar. Tien Nederlandse kinderen maakten samen met hun ouders de reis naar het strijdgebied en keerden vervolgens weer terug (AIVD, 2017). Met het uiteenvallen van het kalifaat is een deel van de kinderen terecht gekomen in vluchtelingenkampen in Syrië. Voor de Kinderombudsman is het momenteel onduidelijk of deze kinderen veilig zijn en volgens welk gedachtegoed ze opgevoed worden. De Kinderombudsman roept de Nederlandse regering op deze kinderen terug te halen naar Nederland, voor hun veiligheid én de nationale veiligheid. Dit verzoek leidde tot onenigheid met als uitkomst dat de Nederlandse regering aangaf zich niet actief in te gaan zetten om kinderen uit strijdgebieden en vluchtelingenkampen naar Nederland te halen. Wij gaan niet dat onveilige gebied in. Punt. Aldus minister Grapperhaus (Veiligheid & Justitie).

16 30 31 de en Europese Jihadgangers. De meerderheid van deze groep was afkomstig Reinier Bergema (onderzoeker bij The Hague Centre for Strategic Studies) heeft in samenwerking met Marion van San (terrorismeonderzoeker verbonden aan Erasmus Universiteit Rotterdam) onderzoek gedaan naar de profielen van uitreizigers. Via openbare bronnen, juridische documenten en overheidsdocumentatie, interviews met onderzoekers en met direct betrokkenen heeft hij 207 profielen verkregen. Dit is een groot deel van de uitreizigers. Op basis van deze profielen (mogelijkheden voor blinde vlekken inbegrepen) wordt zichtbaar dat de meerderheid van deze groep een Marokkaanse afkomst (zo n 45,9%), een Nederlandse afkomst (17,3%) of Turkse afkomst (10%) heeft. De gemiddelde leeftijd is 23 jaar en ongeveer een kwart van de uitreizigers is vrouw (HCSS, 2017). Bovendien blijkt zo n 17% van het totaal aantal Jihadgangers, dat sinds 2012 is afgereisd naar Syrië en Irak, niet als moslim geboren is. uit vier landen: minstens 900 strijders uit Frankrijk, minstens 760 uit het Verenigd Koninkrijk, minstens 720 uit Duitsland en minstens 420 strijders uit België besloten af te reizen naar deze oorlogsgebieden. Hiermee levert België in verhouding de grootste groep. Andere landen van waaruit ook grotere groepen zijn afgereisd naar Syrië en Irak zijn Zweden (minstens 300), Oostenrijk (minstens 250), Nederland (minstens 220), Denemarken (minstens 125) en Spanje (minstens 120). Ook is bekend dat ongeveer een derde later terugkeert naar het land van herkomst en dat zo n 14% overlijdt in de oorlog. FOREIGN FIGHTERS FROM THE EU Total Foreign Fighters: Gender: Returned: 30% 17% of foreign fighters Confirmed Dead: 14% are female Residence: % of foreign fighters come from urban or built-up areas. Converts: 6-23% of foreign fighters are converts The percentage of returnees is based on data from nine MS accounting for 94% of FF. The percentage of confirmed dead is based on data from sixteen MS accounting for 99% of FF. The percentage of female FF is based on data from eleven MS accounting for 80% of FF. The percentage of converts is based on data from three MS accounting for 51% of FF. The percentage of urban residents is based on data from fivems accounting for 9% of FF. Four more countries responded to the question in the questionnaire, stating a majority originated from an urban environment. The nine countries together accounting for 30%of the total FF, and have at least a majority of FF originating from an urban environment. 50 Figuur 3; Van Ginkel & Entenmann, juli 2012 januari 2013 juli 2013 januari 2014 juli 2014 januari 2015 juli 2015 januari 2016 juli 2016 januari 2017 februari 2017 Van de Jihadgangers heeft een groot deel een crimineel verleden. Bovendien zijn er aanwijzingen dat een deel van de uitreizigers te maken heeft of al eerder te maken had met psychologische of psychiatrische problematiek. Dit blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek (ICCT, 2016) naar Nederlandse Syrië- en Irakgangers: zo n 60% van de Nederlandse Syrië- en Irakgangers bleek te kampen met psychische problematiek. Totaal uitgereisd Mannen Vrouwen Teruggekeerd Overleden Figuur 2; AIVD, 2017 Europa; Op Europees niveau is al meer bekend over de mate van radicalisering dankzij onderzoek van The International Centre for Counter-Terrorism (Van Ginkel & Entenmann, 2016). Figuur 3 geeft een globaal overzicht van de cijfers. In het jaar 2015 waren er tussen

17 Minderjarigen bij Islamitische Staat (IS 1 ) Kalifaat; Minderjarigen zijn van groot belang voor IS: zij hebben de toekomst en zijn daarmee verantwoordelijk voor het voortbestaan van het kalifaat. IS ziet minderjarigen dan ook als één van de pijlers waarop het kalifaat rust. IS beschrijft minderjarigen als welpen die moeten uitgroeien tot leeuwen en vormt deze groep al op jonge leeftijd naar het gedachtegoed van IS: de jeugdige martelaar wordt verheerlijkt (NCTV/AIVD, 2017). Minderjarigen kunnen op meerdere manieren terechtkomen in of betrokken raken bij een IS-gebied. Ze kunnen er geboren worden, of er alleen of met hun gezin naartoe reizen. Daarnaast is er ook een groep minderjarigen die niet per se af reist naar een IS-gebied maar erdoor geïnspireerd en beïnvloed raakt via sociale media. Zo blijken sociale media voor ISstrijders dé toegangspoort tot contact met minderjarigen. Social media stellen de strijders in staat om aanwijzingen en opdrachten te geven over van het plegen van aanslagen en om propaganda aan steeds jongere minderjarigen te laten zien (NCTV/AIVD, 2017). Verblijf in een IS-gebied; Het opgroeien in een IS-gebied gaat voor minderjarigen vaak gepaard met risico s en trauma s. Het leven in deze gebieden is zwaar en kinderen worden er al vanaf zeer jonge leeftijd geïndoctrineerd via onderwijs en trainingskampen. De minderjarigen komen, los van hun eigen activiteiten, veelvuldig in aanraking met geweld en de dood. Zo is er veel aandacht voor het immuun maken van de minderjarigen voorgeweld: zij worden aangespoord om met hun ouders mee te gaan naar vertoningen waar lijfstraffen of executies worden uitgevoerd (NCTV/AVID, 2017). Bovendien worden de minderjarigen voortdurend blootgesteld aan propaganda: bij iedere gelegenheid wordt hun verteld welke rol zij hebben binnen het kalifaat en dat iedereen die zich niet aan de juiste interpretatie van de islam houdt een ongelovige is en gedood moet worden. Binnen het kalifaat kunnen de rollen die minderjaren krijgen toegewezen, variëren van huisvrouw of verklikker tot soldaat of beul. Indien de minderjarige deze rol goed vervult, laat hij zien loyaal te zijn aan IS en kan hij doorgroeien naar een rol met meer verantwoordelijkheid (NCTV/AVID, 2017). ideologisch onderwijs wordt zowel aan jongens als meisjes gegeven. Jongens krijgen daar bovenop nog voorbereidende fysieke training tijdens gym. Hierbij ligt de focus op uithoudingsvermogen, gehoorzaamheid en samenwerking (NCTV/AIVD, 2017). Van de minderjarige meisjes wordt verwacht dat zij goede echtgenotes voor de strijders en moeders van de nieuwe generatie IS-strijders worden. Zij worden dan ook voorbereid op huishoudelijke taken en moeten zich aan speciale regels houden. Bovendien worden de meisjes geacht aan het begin van de puberteit te trouwen met een IS-strijder (NCTV/AIVD, 2017). Minderjarige jongens leren hoe zij executies moeten uitvoeren en dat het uitvoeren van dergelijke executies een eer en voorrecht is. Zij zijn veelal nog te jong om weerstand te bieden aan al het geweld waaraan zij worden blootgesteld. Hierdoor zijn de jongens gemakkelijk te manipuleren, en een makkelijk doelwit voor rekrutering voor bijvoorbeeld zelfmoordaanslagen (NCTV/AIVD, 2017). Risico s voor Nederland; Wanneer minderjarigen van Nederlandse afkomst verblijven in een IS-gebied, vormt dit een risico voor Nederland. Dit vanwege de indoctrinatie die plaatsvindt: IS zorgt voor een inprenting van het idee dat het Westen, waaronder ook Nederland, de vijand is. Dit risico wordt groter zodra minderjarigen directe gevechtservaringen hebben opgedaan of zijn geselecteerd voor trainingskampen en deze hebben bijgewoond. Tijdens dergelijke trainingskampen worden jongens losgeweekt van hun familie en raken ze gehard. De jongens leren in de trainingskampen om te gaan met steek- en vuurwapens, voeren van fysiek zware oefeningen uit én leren leven met een beperkte hoeveelheid voeding. Bovendien leren zij dat groepsgevoel centraal staat. Deze jongens zijn veelal geweldsbereid. Ze vormen een extra groot risico voor Nederland, omdat de kans dat zij terugkeren naar Nederland zeer aannemelijk is (AIVD, 2017). Tot slot kan het risico voor Nederland ook vergroot worden door de houding die ouders aannemen bij terugkomst. Hoe staan zij tegenover de geldende normen en waarden van onze maatschappij én welk voorbeeld geven zij? Hun houding beïnvloedt de mate waarin de minderjarige re-integreert in de maatschappij. Op school krijgen de minderjarigen een strikte interpretatie van de Islam onderwezen waarbij de daden van IS worden gelegitimeerd aan de hand van Koranpassages. Dit religieus 1 De laatste jaren is de term ISIS steeds meer in onbruik geraakt en wordt gesproken van IS-strijders. Wij hanteren hier in het kader van eenheid van taal steeds de term IS, ook waar de voorloper ISIS bedoeld wordt

18 Toekomstige terugkeerders - ideologisch gehard - strijdervaring - wapentraining - jihadistisch netwerk - minstens 1 jaar in strijdgebied Figuur 4; AIVD, 2017 Terugkeerders Van een terugkeerder wordt gesproken als iemand met jihadistische bedoelingen naar een strijdgebied uitreist, dit gebied bereikt, hier verblijft en vervolgens weer terugkeert naar Nederland (AIVD, 2017). Er zijn verschillende typen Nederlandse terugkeerders (AIVD, 2017). Zo wordt een onderscheid gemaakt tussen terugkeerders van wie wordt in geschat dat zij kunnen overgaan tot geweldsdreiging en het plegen of beramen van aanslagen. Een tweede type is de groep terugkeerders van wie geen geweldsdreiging uitgaat, maar wel van een risico op nietgewelddadige activiteiten zoals rekrutering. Tot slot is er nog een groep terugkeerders die het jihadisme lijkt te hebben afgezworen. Deze laatste groep vormt geen risico of bedreiging. De eerste twee groepen vormen een grote bedreiging voor Nederland, omdat ze anderen kunnen stimuleren om te radicaliseren, omdat ze mensen kunnen rekruteren en omdat ze aanslagen kunnen voorbereiden en/of plegen. Bij de aanslagen in Parijs en Brussel werd bijvoorbeeld gebruik gemaakt van onder andere getrainde en aangestuurde terugkeerders. Gezien de zware verliezen van IS en het daarmee gepaard gaande terreinverlies, lijkt de kans op aanslagen in het Westen steeds groter te worden. Het vermoeden is dat IS zich tegen het Westen wil bewijzen door aanslagen en dreigementen. Hierbij bestaat de kans dat IS terugkeerders inzet. Dit vergroot de dreiging nog verder. Dit hangt samen met kenmerken die in figuur 4 (AIVD, 2017) staan. Allereerst zullen de huidige terugkeerders naar verwachting ideologisch meer gehard zijn dan de eerdere groep terugkeerders, omdat ze langer in het strijdgebied verbleven hebben. Daardoor zijn zij naar verwachting meer bereidwillig tot geweldsdreiging en het plegen van aanslagen (AVID, 2017). Bovendien is er door de eerder gepleegde aanslagen al angst gezaaid en blijft IS aanslagen plegen/claimen. Hierdoor blijven mensen bang voor terugkeerders, ook als ze geen aanslagen plegen. Bij het bepalen van de dreiging die een terugkeerder vormt, moet dan ook rekening gehouden worden met onder andere de verblijfsduur in het strijdgebied. Niet alleen omdat deze mensen ideologisch gehard zijn, maar ook omdat ze trainingen hebben gevolgd en ervaringen hebben opgedaan. Bovendien hebben ze mogelijk opdrachten meegekregen vanuit het gebied bij terugkeer. Het is daarom belangrijk om na te gaan wat de reden is voor terugkeer. Wanneer hierover weinig bekend is of blijkt dat de terugkeerder toestemming heeft gehad om het strijdgebied te verlaten, lijkt het aannemelijk dat hij met een opdracht naar Europa is teruggestuurd. Voor iedere terugkeerder moet daarom afzonderlijk bekeken worden hoe groot de dreiging is die van deze persoon uitgaat en wat er nodig is om mogelijke dreigingen het hoofd te bieden. Hierbij spelen actuele kennis over gedrag en de overtuigingen en intenties van deze terugkeerders een grote rol. Bijvoorbeeld omdat terugkeerders zich soms minder radicaal voordoen dan zij daadwerkelijk zijn (AIVD, 2017). Huidige stand van zaken IS Sinds eind 2017 heeft IS veel terrein en daarmee fysiek kalifaat in Irak en Syrië verloren waardoor IS verzwakt lijkt te zijn geraakt. Daarnaast lijkt ook de omvang van officiële propaganda-uitgaven van IS te zijn geslonken (NCTV, 2018). Hiermee is echter de dreiging van aanslagen niet verminderd. Sterker nog, het verlies van dit grondgebied kan gepaard gaan met de dreiging vanuit andere strijdgebieden. Zo bestaan er nog enkele verzetshaarden buiten Irak en Syrië. Bovendien lijkt het kalifaat nog als virtueel en ideologisch concept in stand te blijven. Uitreizen naar IS-gebied lijkt dan niet meer mogelijk, missiewerk en het uitdragen van IS-gedachtengoed nog wel. Tot slot lijkt IS steeds vaker een beroep te doen op de in het Westen wonende familie- en/of vriendennetwerken van uitreizigers (NCTV, 2018)

19 BELEID Om te voorkomen dat de Nederlandse radicale, extremistische en jihadistische groeperingen kunnen (door)ontwikkelen en invloed kunnen uitoefenen, is het belangrijk om deze groeperingen te verzwakken. Ook is het nodig om radicalisering bij mensen zelf zo veel mogelijk te voorkomen. De driehoek van politie, onderwijs en gezondheidszorg werkt hier samen aan (Verbeek, 2017). Daarnaast is er voor de periode een contraterrorismestrategie ontwikkeld, onder de noemer Integrale Aanpak Terrorisme. De aanleiding van deze aanpak is de evaluatie van het Actieprogramma Integrale Aanpak Jihadisme (Rijksoverheid, 2014) en de handreikingen die daarbij hoorden. Op basis van deze contra-terrorismestrategie is er de afgelopen jaren al veel geïnvesteerd in de preventieve aanpak. Momenteel wordt er in de contra-terrorismestrategie ingezet op lokale samenwerking van gemeentes. Door overleg met lokale partners kan kennis van en ervaring met radicalisering worden gedeeld. Contraterrorismestrategie Eind 2017 is besloten om de lokale aanpak te bevorderen via vijf interventiegebieden: verwerven, voorkomen, verdedigen, voorbereiden en vervolgen (zie Figuur 5). De vervolging, de-radicalisatie en re-integratie van risicopersonen worden gecontinueerd, al dan niet na detentie. Nederland werkt hiervoor samen met andere landen, in EU- en VN-verband, om het Global Counter Terrorism Forum (GCTF) en de anti IS-coalitie voort te zetten (NCTV, 2016).

20 1. Verwerven het bijtijds zicht krijgen op en duiden van (potentiële) dreigingen in of tegen Nederland en de Nederlandse belangen in het buitenland. Eén van de belangrijkste kenmerken van dit interventiegebied is dat de lokale informatie-uitwisseling wordt versterkt, zodat alle mogelijk relevante informatie over individuen gedeeld kan worden. Dit heeft als voornaamste doel dat potentiële terroristen al op lokaal niveau in beeld zijn. Daarnaast staat binnen dit interventiegebied de versteviging van internationale informatie-uitwisseling centraal. Het doel hiervan is om detectie- en signaleringssystemen te ontwikkelen die ingezet kunnen worden om zicht te krijgen op reisbewegingen. Op deze manier zou uitreizen voorkomen moeten worden en terugkeerders op tijd gesignaleerd moeten worden. Tot slot staat een verbetering van de opsporing van jihadisten en geradicaliseerden in de vreemdelingenketen centraal. Beoogd wordt om risicoprofielen te leren schetsen. Hierdoor kunnen personen die een dreiging vormen voor Nederland, maar zich buiten Nederland melden, nauwkeurig in beeld worden gebracht door ambassade-medewerkers. 2. Voorkomen het voorkomen en verstoren van extremisme en terrorisme en het nutteloos maken van aanslagen. Dit tweede interventiegebied richt zich op de ondersteuning van kleine gemeenten bij het vergroten van de kennis en vaardigheden op het gebied van signalering en interventie. Daarnaast staat voorkomen en tegengaan van extremisme centraal. Om deze doelen te halen: 1. wordt in het jeugd- en onderwijsdomein de kennis vergroot en de samenwerking geïntensiveerd; Partijen in het jeugddomein spelen namelijk een essentiële rol in het voorkomen van nieuwe aanwas besteedt het Openbaar Ministerie (OM) aandacht aan extremistische propaganda; Op het moment dat de wet wordt overtreden, zal het OM optreden. Daarnaast verbeteren de lidstaten van de Europese Unie (EU) de signalering van extremistische sprekers via het Schengen Informatie Systeem. De informatie uit dit systeem kan geanalyseerd worden dankzij de aanpak digitale media worden er continu gestructureerde dreigingsanalyses uitgevoerd; Met behulp van deze analyses kunnen er gerichte maatregelen worden genomen tegen aanslagmiddelen, modus operandi en terrorismefinanciering

21 4.... wordt de de-radicaliseringsmethodiek voor terugkeerders binnen en buiten detentie verder doorontwikkeld; Op deze manier worden het de-radicaliseringsproces en de reintegratie in de samenleving verder bevorderd. 5. wordt er door militaire missies in Nederland en door internationale interventies gewerkt aan de versterking van de weerbaarheid van landen buiten Europa. 3. Verdedigen het beschermen van personen, objecten en vitale processen tegen fysieke en digitale extremistische en terroristisch dreigingen. Dit interventiegebied beoogt een verbeterde bewaking en beveiliging van personen, objecten en openbare ruimtes. Hiervoor worden beveiligingsconcepten geactualiseerd en verbeterd. Eén van de speerpunten is de doorontwikkeling van de screeningsapparatuur die gebruikt wordt in de beveiliging van burgerluchtvaart. Een ander speerpunt is het vergroten van de digitale weerbaarheid (cybersecurity). 4. Voorbereiden het optimaal voorbereid zijn op extremistisch en terroristisch geweld en de gevolgen daarvan. Het vierde interventiegebied gaat over het uniform en gezamenlijk voorbereid zijn op mogelijke aanslagen. Kennis over (de aanleidingen van) aanslagen wordt gedeeld met het buitenland, geborgd en steeds weer geactualiseerd. Op basis van deze kennis en het dreigingsbeeld worden opleidingen en oefeningen vormgegeven. Bovendien wordt de overheidscommunicatie en nazorg voor slachtoffers van terroristische aanslagen verbeterd. 5. Vervolgen handhaving van de democratische rechtsstaat tegen extremisme en terrorisme. Dit vijfde en laatste interventiegebied richt zich op het verbeteren van de opsporing en vervolging van jihadistische uitreizigers, terugkeerders en thuisblijvers. Hiervoor worden dossiers opgebouwd. En hiervoor is een wetsvoorstel ingediend: Versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme (Kamerstuk , nr.2). Tot slot wordt de aanpak Maatwerk in detentie en toezicht doorontwikkeld door het team Terrorisme, Extremisme en Radicalisering (TER) van Reclassering Nederland. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het voor een effectieve handhaving van contraterrorisme van cruciaal belang is om altijd met een kritische blik te blijven kijken naar de voortdurend veranderende dreiging. Beleid in de praktijk Zoals eerder al kort besproken, wordt de manier waarop deze aanpak tegen radicalisering doorwerkt in de praktijk, goed zichtbaar op lokaal niveau. Het beleid wordt namelijk lokaal uitgevoerd. De afspraken in het beleid gaan over de manier waarop gemeenten radicalisering tegengaan via preventie en beheersing van maatschappelijke spanningen. Het streven is dat gemeenten, lokale partners, onderwijsinstellingen en politie met elkaar samenwerken zodat een integrale benadering ontstaat (Butter & el Kaddouri, 2017). De burgemeesters (en soms ook wethouders) dragen uiteindelijk de verantwoordelijkheid voor het tegengaan van radicalisering. De minister van Justitie en Veiligheid en de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben financiële steun beschikbaar gesteld aan gemeenten. Hiermee kunnen gemeenten de gerichte preventie en persoonsgerichte aanpak verder verbeteren. De middelen worden bijvoorbeeld ingezet voor deskundigheidsbevordering van professionals die werken met geradicaliseerde jongeren, voor het bieden van een ondersteunend netwerk voor deze jongeren, voor de opbouw van strategische netwerken van sleutelfiguren én het analyseren van lokale problematiek en weerbaarheid (NCTV, 2017). Handreiking Herkenning en duiding Radicalisering Om het radicaliseringsproces te helpen herkennen en duiden, hebben het Nederlands Jeugd Instituut en het Kennis- en Adviescentrum Nuansa van het ministerie van Justitie en Veiligheid een zogenoemd servicedocument opgesteld. Dit document is te downloaden via De handreiking beschrijft allereerst waar de lezer rekening mee moet houden voordat hij het document gaat gebruiken. Bijvoorbeeld dat het belangrijk is om geen overhaaste en onterechte labels te plakken. Vervolgens staat er dat de duiding van radicalisme nooit op eigen houtje moet worden gedaan, maar dat professionals er altijd over moeten overleggen met collega s. Daarnaast gaat de handreiking in op bedreigende factoren en signalen die een mogelijk geradicaliseerde persoon kan afgeven. Er zijn bovendien controlevragen en een signalenlijst opgenomen. Hiermee kan de professional inschatten of de signalen duiden op radicalisering of dat ze mogelijk op iets anders duiden. Tot slot beschrijft de handreiking het belang van 40 41