Nieuwsbrief juni 2011

Transcriptie

1 Nieuwsbrief juni 2011 IZW-ateliers bij GGZ Noord-Holland-Noord, Langdurende psychiatrische zorg Karin van Ophem Dagbesteding is essentieel voor de structuur in iemands leven. Als dat bij cliënten wegvalt en zij hebben de hele dag niets te doen, kan het ertoe leiden dat mensen weer moeten worden opgenomen en meer medicijnen moeten gebruiken. De overheid ziet de meerwaarde van de dagbesteding niet voldoende in. Dat zou sterker naar die overheid geprofileerd moeten worden, zeker als die zoals nu aan het bezuinigen slaat. Dan denken regeerders en politici al gauw heel simplistisch over de dagbesteding van langdurende psychiatrisch patiënten. Zo van dat is gezelligheid, dat is extra, terwijl ze niet zien dat de therapeutische lijn vanuit het behandelplan voor die cliënt daarmee ook dagelijks geborgd is. Dan is het maar een kleine stap voor de overheid om deze begeleiding door te schuiven naar de WMO, omdat men niet de essentiële effecten van dagbesteding kent. Aan het woord is Karin van Ophem, coördinator Activiteitencentrum Alkmaar die, samen met acht andere medewerkers uit de Langdurende Psychiatrisch zorg bij GGZ Noord-Holland-Noord, deelnam aan het 2 e tranche van het IZW-onderzoek in de eerste helft van Dit onderdeel van het onderzoek Intrapreneurship in Zorg en Welzijn bestaat uit een verkort traject van twee oriënterende sessies met de professionals gevolgd door drie ateliers. Met de twee eerste bijeenkomsten wordt in relatief korte tijd de balans opgemaakt over waar welke methodieken op kunnen worden ingezet om bij te dragen aan ondernemender handelen. Aan intrapreneuren, zoals deze deelnemers het tijdens de sessies zelf zijn gaan noemen. De deelnemers werken in de clusters Wijkteams, Dagbesteding & Arbeid, en Beschermd Wonen. Het gaat om casemanagers, coördinatoren en teamleiders. In deze Nieuwsbrief besteden we aandacht aan de Activiteitencentra en de ervaringen met de IZW-ateliers, op basis van een interview met Karin van Ophem en Tineke Valkering, die coördinator is van het Activiteitencentrum te Heerhugowaard. Tineke Valkering

2 Cluster Dagbesteding & Arbeid Bij de activiteitencentra (AC) gaat het om de begeleiding van een heel gemêleerde groep volwassenen: mensen die (deels) begeleid wonen of die zelfstandig wonen, mensen met autisme, schizofrenie, borderlinestoornis of manische depressiviteit. Zij hebben regelmatig contact met een SPV er, psychiatrische verpleegkundige of casemanager voor begeleiding of medicatie. Vanuit wijk- of regionale teams werken deze professionals samen met een psychiater of psycholoog. De AC s bieden gerichte activiteiten aan, naast een inloopmogelijkheid voor de cliënten voor onderling contact, om koffie te drinken, een krantje te lezen of een praatje. Om aan de activiteiten deel te nemen is een CIZ-indicatie nodig. De teams van de AC s bestaan uit een coördinator met hun activiteitenbegeleiders (AB ers) en vrijwilligers. Naast sport- en recreatieve activiteiten zijn er in beide centra ook arbeidsgerelateerde activiteiten. Deelnemen daaraan is al iets wat op arbeid lijkt: ze werken, zij het in een aangepast tempo, met kleine deeltaken en onder begeleiding in een fietsenreparatie, het restaurant en de keuken, een lijstenmakerij of bij een computerafdeling, waar cursussen gegeven worden en websites worden gemaakt. Het belang van een dagbesteding, wordt in de samenleving niet goed op waarde geschat. Wmo veranderingen in de Langdurende psychiatrische zorg De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo; 2007) heeft ook consequenties voor de Zorg, waaronder Psychiatrie valt. Meedoen aan alle facetten in de samenleving al of niet geholpen door vrienden, familie of bekenden geldt hier ook als langer termijn perspectief, voor zover haalbaar. En waar dit zo niet lukt met ondersteuning via de Wmo vanuit de gemeente. In dat kader maken de welzijninstellingen zich ook op om die ondersteuning te bieden. Zij streven naar een HKZ-certificering van hun organisatie. Die maakt het mogelijk om de psychiatrische cliënten onderdak te bieden, die nu nog op de Activiteitencentra aangewezen zijn. Het beleid van de overheid is om aldus taken van de Zorg door de welzijnssector over te laten nemen. Hoewel financieel begrijpelijk is dit streven volgens Tineke en Karin gebaseerd op een te positief beeld van de gemiddelde cliënt in het AC. Deze kentering heeft natuurlijk hele positieve gedachten. Het is mooi als je ons niet meer nodig hebt, en dat je in je eigen buurtcentrum terecht kan. En geaccepteerd wordt door de andere mensen die daar ook komen. Maar Karin en ik maken ons wel erg zorgen om die groepen die eigenlijk veel zwaarder ziek zijn. Die de veiligheid en hulp die wij bieden ècht nodig hebben, maar aan wie dat niet geboden kan worden in een centrum waar Jan en alleman maar binnenkomt. De welzijnswerkers daar kunnen de gedragsproblemen niet hanteren, denk ik. De begeleiding van onze cliënten vraagt iets meer dan sociaal-cultureel of maatschappelijk werk. Bij de discussies over de vertaalslag van de Wmo voor de sector is daarvoor te weinig oog. Het hele verhaal is dit voor beide coördinatoren echter niet, want met de nuance die Karin aanbrengt kan Tineke ook instemmen, al vinden beiden dat de omvang van deze groep niet te snel moet worden opgeblazen. Er is ook wel een groep cliënten, waarvan ik zelf denk dat het voor hen gezonder zou zijn als ze in een meer maatschappelijke context gaan functioneren. Voor bepaalde cliënten zal het dus goed zijn, als je hen meer gedwongen die stap zou laten zetten. Vanwege de verplichte financiële bijdrage sinds vorig jaar kwamen sommige cliënten niet meer bij de activiteiten. Een aantal van hen is door onze instelling ook gevolgd, en gebleken is dat niet iedereen is teruggevallen in zijn gedrag. Een aantal heeft andere stappen genomen, zijn

3 vrijwilligerswerk gaan doen. Dus dan denk je: hé, dat is mooi, dat is een goede ontwikkeling. Binnen mijn AC zie ik cliënten rondlopen die dat ook zouden kunnen, daar ben ik wel van overtuigd. Dat zal voor Tineke ook wel gelden. Cliënten die dus wat meer gemotiveerd moeten worden, en voor wie het nu te gemakkelijk is geworden om maar het AC te bezoeken. Al zijn er ook mensen bij wie dat absoluut niet zonder meer gaat lukken. Het ligt allemaal dus veel genuanceerder. Ondernemender naar buiten brengen: spanningen en spagaten AC Heerhugowaard heeft een gesubsidieerd traject om cliënten die het aan kunnen, deel te laten nemen aan activiteiten in een wijkcentrum. De gemeente wil dat, maar ook de nabije sluiting van de inloop heeft de activiteitenbegeleiders nog duidelijker de noodzaak van deze beweging onder de ogen gebracht. Nu gaat een begeleider op een middag per week met cliënten naar een wijkcentrum. Dat werpt vruchten af, want er is een aantal cliënten dat zich daar veilig voelt, dus dat is winst. Maar deze cliënten uit de Langdurende psychiatrische zorg moeten ook als bezoekers in zo n centrum professioneel begeleid worden, en dat vraagt meer dan sociaal cultureel werk. Als dat niet gebeurt, bestaat de kans op ongelukken. In dat centrum is ook een kindergroep aan het werk. Dat moet allemaal in één ruimte, want dat is goed voor de integratie. Dan zit er een groep volwassen buurtbewoners, een groep kinderen, en mensen uit onze doelgroep - dus mensen met een beperking - bij elkaar en allemaal met hun activiteiten. Die kinderen hollen een beetje heen en weer, dat is normaal. Maar dan is er een kind dat bij een bezoeker van ons spontaan een arm om die man heen slaat en kijkt naar wat hij aan het doen is. Dan zie je de welzijnswerkers van dat wijkcentru m denken Kijk eens hoe leuk, wat geweldig, wat mooi die integratie, maar mijn activiteitenbegeleider ziet hoe die cliënt van ons, met een autismestoornis, compleet verstart! Dat is het verschil: zij juichen over de integratie en wij zien dat het fout loopt met onze cliënt. Stel als die medewerker er te zijner tijd niet meer bij is om in te grijpen, wat dan? Het gevolg is waarschijnlijk dat die autistische man niet meer komt. Die gaat thuis zitten, het gaat misschien eens een dag goed, maar hij raakt ook in een sociaal isole ment. En dan komt hij daarna weer in het hele circus van een psychiatrische opname enzovoorts. Dat wordt dan wel een veel intensievere zorg. Zo kleven er aan een te voortvarende uitvoering van de Wmo wel degelijk zware risico s, voor overheid en de cliënt, die met het oog op bezuinigingen in wensdenken snel over het hoofd worden gezien. Ook bij de interne bedrijfsvoering brengt het voornemen om cliënten naar buiten te brengen, mee gaan laten doen in de samenleving, spanningen en spagaten. Dankzij een goede bezettingsgraad in een activiteitencentrum kunnen activiteiten en professionele begeleiders worden betaald. Loopt het aantal deelnemers terug dan komt er een probleem, de gemaakte `productie -afspraken worden niet behaald en budgetten worden gekort. Dat is het spanningsveld. Je hebt een goed draaiend centrum nodig om ervoor te zorgen dat je geld genereert. Als we helemaal gaan werken volgens onze GGZ-visie kost dat enerzijds veel tijd van Activiteitenbegeleiders waar een minimale tot geen vergoeding tegenover staat en bovendien krijg je minder mensen binnen je AC. Dat brengt minder omzet met zich mee. Je mag het dan volgens onze visie wel heel goed doen als je veel deelnemers naar buiten brengt, maar je zet hiermee ook de financiering van je AC op de tocht. Terwijl je die financiering heel hard nodig hebt voor de groep cliënten die niet zonder het AC kunnen, de meest kwetsbare en de meest beperkte cliënten. Daar zitten dus veel spanningsvelden. Dat brengt je in een spagaat.

4 IZW-ateliers In de context met voorgaande problemen en drives om naar oplossingen te zoeken namen Tineke en Karin deel aan de IZW-ateliers, die in het voorjaar 2011 werden aangeboden. En met hen nog zeven andere collega s van GGZ NHN die werken in de Langdurende Zorg voor psychiatrische patiënten, zij het in andere functies, zij het met andere problemen. Maar al deze professionals staan voor de opgave om ingrijpende veranderingen in de sector met ondernemender gedrag het hoofd te bieden. Onder leiding van de trainer Annelies Jansen analyseerden de deelnemers bij zich zelf maar ook op organisatieniveaus hun kansen en belemmeringen voor ondernemender gedrag. Ze deden een test om hun eigen ondernemerschap in kaart te brengen; dat maakte gedragskenmerken van intern ondernemerschap concreter, dit bracht het intrapreneuren een beetje dichter bij. Met een krachtenveldanalyse van hun project of voorgenomen actie leerden de GGZ-professionals om belangrijke en te beïnvloeden personen en organisaties in beeld te krijgen. Weer andere methodieken werden benut om vaardigheden en ondernemingszin (verder) te ontwikkelen en om beter om te gaan met vormen van ontmoediging vanuit instituties, regelingen en functionele verhoudingen of vanuit de onderlinge communicatie. De samenwerking met andere GGZprofessionals uit de regio, die allen met cliënten uit de langdurende zorg vanuit verschillende invalshoeken werken, bleek stimulerend en vruchtbaar. Het contact met andere collega s vormde ook een grote meerwaarde bij de ateliers: het haalt je uit de stroom van de dagelijkse dingen, uit de waan van de dag. Je kunt gezamenlijk kijken naar wat er gebeurt, wat jou w rol daarin is, en hoe die zou kunnen zijn. Waarbij Annelies en jij methodieken aanreikten om in concrete praktijksituaties mee te werken dat werkte heel verhelderend. Dat was op zich al heel belangrijk: er zijn allerlei processen in je werk, je raakt het overzicht erop snel kwijt, want er gebeurt immers zo veel. Nu deden we even een pas op de plaats, en dat gaf weer meer overzicht. En je hoort ook vanuit andere hoeken van de organisaties over de zaken die spelen, zoals van de woonbegeleiders, terwijl je met dezelfde problematiek van de cliënten werkt. Het was heel verrijkend, om te zien dat zij soms ook met dezelfde items worstelen. Steeds werd vanuit de eigen praktijk met casussen gewerkt, steeds werd daar over terug gekoppeld ook om zo, gaandeweg het proces van de ateliers, op aantoonbare veranderingen in het dagelijks werk aan te sturen. Het succes van de ateliers was mede te danken aan de verankering in die constante uit de praktijk. De IZW-ateliers sloten goed aan bij de praktijk, ook vanwege de casussen die vanuit het werkveld als basis werden gemaakt. De veranderingen en de input die het management van ons vraagt door die ateliers werd je wel gesterkt om die wegen in te slaan. Minder afwachtend, meer leren koersen op je zelf. En meer de opstelling vinden van als ik wil dat dit niet gebeurt, dan gebeurt dat gewoon niet. En ergens voor gaan en er voor staan. Je zelf sterk maken voor de dingen die je veranderd wilt hebben. Met de methodieken en de eigen praktijk moesten de deelnemers het zelf gewoon gaan dóen, in de ateliers onder het kritische en stimulerende oog van Annelies Jansen. En er moest flink gewerkt worden: vooraf vanwege het huiswerk, achteraf voor reflectie in een actieplan en tijdens de ateliers zelf. De deelnemers zouden er qua intrapreneurship zo sterker moeten uitkomen. En dat kwamen ze. Het toonde ook, zelfs bij dit relatief korte traject, de opvallend vruchtbare effecten van actie-onderzoek. Gaandeweg de ateliers merkte ik dat het ging om bronnen in mijzelf aanboren om ondernemender te worden. Wat zijn mijn kwaliteiten daarvoor en waar mis ik welke? Zelfverzekerder worden, als ik iets doe, hoe doe ik het

5 dan, en er voor gaan. Die ervaring is wel heel goed geweest, om er met deze groep mee bezig te zijn. Het heeft mij persoonlijke groei voor mijn werk opgeleverd. Als ik nu achteraf kijk naar de ateliers, heb ik vooral heel veel gehad aan het concreet beno emen van ondernemende eigenschappen. Profileren met name, is iets waar ik zelf bij die ateliers heel veel van heb geleerd. Over de assertiviteit die erbij komt kijken, de noodzaak om de gebaande wegen te verlaten en daarbij ook het risico durven te nemen. Voor mij werd het zo steeds concreter. Daardoor heb ik ook meer toegepast in mijn werk en daar ook meer grip op gekregen. Ook ben ik meer mijn eigen weg durven te gaan, in plaats van je alleen maar afwachtend en afhankelijk op te stellen. Dat heb ik mij allemaal eigen gemaakt - ik ben ondernemender geworden. Paul P.J. Overvoorde Programmaleider Intrapreneurship in Zorg en Welzijn