Draaiboek Parkmanagement. Energie-efficiëntie Duurzame energie

Transcriptie

1 Draaiboek Parkmanagement Energie-efficiëntie Duurzame energie

2 Draaiboek parkmanagement Themadeel energie-efficiëntie / duurzame energie Oost NV Provincie Gelderland Provincie Overijssel 1

3 2

4 Inhoud 1 Inleiding Parkmanagement en energie Argumenten Ver vooruitkijken Leeswijzer 6 2 Parkmanagement voor energiewinst Kansen voor energiewinst Gerelateerde informatie 9 3 Rol parkmanager Altijd analyseren 10 4 Energiebesparing en duurzame energie De aanbodkant De vraagkant De energie-infrastructuur 12 5 Beleid en instrumentarium Betrokken partijen Overzicht betrokken partijen 15 6 Stappenplan Bestaand bedrijventerrein Stappen Stappenschema Nieuw bedrijventerrein Stappen 18 1 Bijlage: toelichting wetgeving en instrumentarium energiebesparing Europese Normering (EPBD) Wettelijke eisen energiezuinigheid nieuwbouw utiliteit (EPN) Wettelijke eisen energielabel / energiecertificaat bestaande bouw Wet Milieubeheer (WMB) Meerjarenafspraken energie-efficiency bedrijven (MJA) 22 2 Bijlage: het energieaanbod Warmte-koude opslag (WKO) Biomassa Restwarmte Windenergie 24 3

5 3 Bijlage: maatregelen vraagkant Energiebesparing bestaande gebouwen Energiebesparing nieuwbouw Klimatisering Verlichting Toepassing van duurzame energie Energiebesparing procesgebonden energiegebruik Koeling Perslucht Bijlage: de energie infrastructuur Aandachtspunten warmtenetten Bestaande bouw Revitalisering 28 5 Bijlage: achtergrond klimaatvraagstuk 29 4

6 1 Inleiding Klimaat, energie en duurzaamheid staan sinds enige tijd hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. De provincies Overijssel en Gelderland ontwikkelen actief milieu- en energiebeleid en stimuleren op tal van manieren energiebesparing in de gebouwde omgeving. Ook de gemeenten en het bedrijfsleven roeren zich op dit onderwerp: vanuit maatschappelijke opvattingen (maatschappelijk verantwoord ondernemen) en vanuit bewustzijn over steeds hoger wordende energielasten. De provincies Gelderland en Overijssel bieden met deze brochure een handvat voor een energieaanpak door de parkmanager van een bedrijventerrein. De informatie is bruikbaar voor parkmanagement van bestaande terreinen en voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijfsterreinen. De informatie is bruikbaar voor de parkmanager die energie in zijn pakket heeft én voor de parkmanager waarbij dat niet zo is. In de Provincies Gelderland en Overijssel worden de komende jaren diverse nieuwe bedrijventerreinen gerealiseerd, maar ook worden bestaande bedrijven gerevitaliseerd. In beide situaties worden kansen geboden tot het (her)overwegen van de energieinfrastructuur. Maar ook bij bestaande bedrijven dienen zich kansen voor energiebesparing en verduurzaming van de energievoorziening. 1.1 Parkmanagement en energie Bedrijfsprocessen en de energiehuishouding van bedrijfshuisvesting vormen belangrijke energieposten in Nederland. Ter illustratie: bedrijven zijn goed voor een kwart van het Nederlandse energiegebruik. Energie is daarmee ook een interessant onderwerp voor het parkmanagement van Nederlandse bedrijventerreinen. Er zijn immers volop kansen voor energiewinst. Winst die zich vertaald in economisch voordeel en in een grote klimaatwinst. Er zijn dan ook veel argumenten om met het thema energie gestructureerd aan de slag te gaan. 1.2 Argumenten Er is een groot aantal argumenten energie tot een belangrijk onderdeel van het parkmanagement te maken: argumenten voor agendering van het thema energie bij parkmanagement verlaging exploitatielasten selfsupporting werkomstandigheden duurzame inkoop commercieel imago, MVO Energiebesparing levert exploitatiewinst voor bedrijfsprocessen en bedrijfshuisvesting, in veel gevallen met een korte terugverdientijd. Energiebesparing maakt exploitatie minder afhankelijk van de steeds verder stijgende energieprijzen. Er bestaan veel oplossingen waarmee de werkomstandigheden binnen een gebouw verbeteren en gelijkertijd een forse energiebesparing wordt gerealiseerd. Bij collectieve inkoop van energie is het een kleine stap naar inkoop van duurzame energie (groene stroom). Een efficiënte en duurzame collectieve energievoorziening versterkt de aantrekkingskracht van een bedrijventerrein. Energiebesparing en gebruik van duurzame energie past in een bedrijfsfilosofie van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. 5

7 1.3 Ver vooruitkijken Bij de ontwikkeling van de locaties wordt meer dan 10 jaar vooruit gekeken. Voor de energievoorziening kan en moet ook ver vooruit gekeken worden. Een duurzame energievoorziening voor één locatie heeft meestal ook relaties met de omgeving. Zo kan een bodemwarmtebron voor een locatie een bron voor een andere locatie belemmeren. De keuze voor de vorm van energievoorziening is onder andere afhankelijk van de grootte, de gebouwtypologie, en de bebouwingsdichtheid van de locatie. Ook is de aard van de bedrijvigheid van belang. Veel activiteiten op dit gebied kunnen met een beter resultaat uitgevoerd worden indien er een gezamenlijke basis is voor een gemeenschappelijke voorziening. Het parkmanagement kan hierin een rol vervullen als initiator, door ondersteuning en coördinatie. Omdat de energievoorziening een integraal onderdeel vormt van de gebouwen wordt hiermee ook de kwaliteit van het vastgoed bewaakt. In deze brochure worden de mogelijkheden op het gebied van energie gedefinieerd. 1.4 Leeswijzer Deze handreiking geeft stappen en tips voor de parkmanager. Waar liggen de kansen en wat kunt u doen om die kansen te verzilveren. De bundel geeft u de noodzakelijke achtergrond informatie: hoe zit de energiehuishouding op een bedrijvengebied in elkaar? Wat is de regelgeving op dit punt, wat zijn succesfactoren in een aanpak, welke instrumenten kunnen worden ingezet? De handreiking sluit af met een praktisch stappenplan. 6

8 2 Parkmanagement voor energiewinst 2.1 Kansen voor energiewinst De huidige markt biedt tal van nieuwe en innovatieve oplossingen voor vergaande beperking van het energiegebruik bij bedrijven. Denk aan energiebesparende technieken voor productieprocessen, zuinige installaties voor verwarming van kantoor- en bedrijfsgebouwen, efficiënte regelingen en zuinige armaturen voor verlichting, lokale opwekking van duurzame energie. Technieken voor energiebesparing met voordelen voor exploitatie én milieu. De afgelopen decennia vonden veel innovaties plaats op het gebied van energieconcepten, installaties en producten. Een eerste stimulerende factor is de weten regelgeving geweest: de Nederlandse overheid introduceerde de afgelopen jaren energieprestatieeisen voor nieuwbouw van kantoren en bedrijfshuisvesting (1995, met aanscherpingen van de eisen per 1 januari 2009). De overheid introduceerde in 2008 het energielabel voor openbare gebouwen. Een breed spectrum van financieel/fiscale regelingen stimuleerde innovatie en de ontwikkeling van nieuwe technieken en producten voor verbetering van de energie efficiëntie. Veel producten zijn nu - of komen - beschikbaar op de markt. In de huidige bedrijfshuisvesting en productielijnen is inmiddels al veel vernieuwing waar te nemen. Enkele voorbeelden van systeem- en productinnovatie: - Verwarmen en koelen van gebouwen met warmte/koudeopslag in de bodem en warmtepomptechnieken: economisch aantrekkelijk met forse CO2 reductie; - Sterk besparende regelingen voor verlichting: aanwezigheiddetectie en daglichtregelingen; - Sterk verbeterde efficiëntie van gasgestookte verwarmingsketels; - Nieuwe generatie verlichting: van spaarlamp tot LED verlichting; - HR++ glas; - Bouwkundige technieken voor isolatie en kierdichting; - Besparende systemen voor ventilatie van gebouwen; - Technieken voor duurzame productieprocessen. Naast innovatie in technieken vindt er ook innovatie in aanpak en proces plaats: - Ontwikkeling van locatiegebonden energievisie en een beknopte versie daarvan: de Energie-quick scan; - Aanleg van collectieve installaties met duurzame energie voor verwarming en koeling; - Aansturing door de parkmanager. De parkmanager van een bedrijventerrein heeft de mogelijkheid het thema energie onder de aandacht te brengen en toepassing van de besparende en duurzame oplossingen te stimuleren. De mogelijkheden zijn afhankelijk van de omstandigheden en de taken en verantwoordelijkheden van de parkmanager. Om een indruk te geven een aantal mogelijkheden op een rij. Concept 1: Energiescans op een bestaand bedrijventerrein Gegeven situatie Actie van parkmanagement Gegeven: een goed functionerend gemengd bedrijventerrein met kantoor, showroom en bedrijfsfuncties. Bebouwing uit periode (vóór energieprestatienorm). Dominante energieposten: energiegebruik (aardgas) voor verwarming, elektriciteit voor verlichting. Globaal analyserend verwacht de parkmanager dat de bedrijven een onnodig hoog energiegebruik hebben: installaties met relatief lage rendementen en niet optimaal ingeregeld. De parkmanager kan in deze situatie een programma uitvoeren waarin hij de Installatie Performance Scan promoot bij bedrijven. De Scan is een instrument van SenterNovem waarmee een adviseur in korte tijd tot een advies kan komen voor verbetering van de energie-efficiënte van een gebouw. Een stimulans kan zijn: een aanbod om een deel van de kosten te dekken met middelen van parkmanagement of met een bijdrage van derden (gemeente). 7

9 Concept 2: collectieve energievoorziening op een nieuw bedrijventerrein Gegeven situatie Actie van parkmanagement Gegeven: een gemeente ontwikkelt in drie fasen vanaf medio 2003 een nieuw bedrijventerrein. Thans gaat de tweede fase in uitgifte, de gemeente stelt een uitgiftekader op met uitgangspunten en eisen. Het terrein biedt ruimte aan kantoren en bedrijven met een warmte en koudevraag. De parkmanager kan in deze fase initiatieven nemen voor een duurzame collectieve voorziening voor levering van warmte en koude. Globaal in drie stappen: (1) ontsluiting van algemene kennis in samenwerking met de gemeente, de provincie en/of consulenten van SenterNovem. Bij de ontwikkeling van het terrein is voorzien in parkmanagement. Het parkmanagement maakt deel uit van het projectteam dat aansturing geeft aan de ontwikkeling van de tweede fase. (2) uitvoering van een haalbaarheidstudie en (3) betrekken van de bedrijven. Plan van aanpak restwarmtelevering op het bedrijfsterrein Uitwisseling van restwarmte en andere energiestromen heeft een groot potentieel. Dit potentieel is afhankelijk van de mogelijkheden die de diverse bedrijven biede Concept 3: energiezuinige openbare verlichting Gegeven situatie Actie van parkmanagement Bestaand bedrijventerrein met gemeentelijke openbare verlichting. In voorbereiding is aanpassing van de inrichting vanuit oogpunt van representativiteit en veiligheid en ICT infrastructuur. De parkmanager signaleert kansen en synergie voor aanpassing van openbare verlichting. Met nieuwe technieken en armaturen voor openbare verlichting (LED) verbetert de lichtopbrengst bij een substantieel lager energiegebruik en lagere CO2 uitstoot. Een oplossing die bijdraagt aan veiligheid en een aantrekkelijk straatbeeld bij avond en nacht. Noot: voor openbare verlichting zijn leaseconstructies mogelijk met voor lage energiegebruiklasten - benutting van fiscale voordelen (EIA) door de investeerder. 8

10 Concept 4: zichtbare duurzame energieopwekking op het bedrijventerrein Gegeven situatie Actie van parkmanagement Gegeven situatie Actie van parkmanagement Bedrijventerrein waarvoor een duurzaam en maatschappelijk verantwoord imago moet worden ontwikkeld. Kleinschalige windenergie of toepassing van zon PV op de daken of aan de gevels zijn goede opties voor bedrijven die kunnen leiden tot extra aandacht voor het bedrijf op bijvoorbeeld een zichtlocatie. Ze leveren meer op dan alleen elektriciteit: imago voor het bedrijf, aandacht voor duurzame energie. Concept 5: gezamenlijke inkoop van duurzame energie op het bedrijfsterrein Gegeven situatie Actie van parkmanagement Een bestaand bedrijventerrein met een intensief gebruik van elektriciteit voor gebouwen en/ of bedrijfsprocessen. Voor gebouwen geldt dat verlichting een omvangrijke post is van gebruik van elektriciteit.. Het parkmanagement richt zich op de organisatie van gezamenlijke inkoop van energie. De gezamenlijke inkoop leidt tot goedkopere elektriciteit. Door de gezamenlijke inkoop is het mogelijk een deel van de energie duurzaam in te kopen. Daarmee zijn de bedrijven én goedkoper uit, én ze kopen een deel van de elektriciteit van duurzame bronnen. Noot: voor de organisatie van gezamenlijke inkoop biedt de provincie een aparte brochure in de reeks waartoe ook deze publicatie behoort. 2.2 Gerelateerde informatie In de serie draaiboeken voor parkmanagement zijn delen beschikbaar die een sterk raakvlak hebben met het thema energie-efficiëntie en duurzame energie: - draaiboek parkmanagement, themadeel energie: collectief inkopen van energie - draaiboek parkmanagement, themadeel mobiliteit: organiseren van optimaal vervoer voor bezoekers en gebruikers van een bedrijventerrein. 9

11 3 Rol parkmanager De voorbeelden laten zien: de parkmanager kán initiatieven nemen rond het thema energie. Initiatieven in de zin van agenderen, kennis ontsluiten, stimuleren van onderzoek en begeleiden van projecten. Initiatieven kunnen ook vorm krijgen in voorlichtingsbijeenkomsten, voorbeeldprojecten en excursies. De parkmanager heeft daarvoor twee argumenten: het economische argument (besparing geeft exploitatievoordeel) en het klimaatargument (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen). De parkmanager heeft de argumenten nodig om binnen de eigen functie speelruimte te creëren. In veel gevallen is de functie immers primair gericht op andere zaken: beheer openbare ruimte, afvalmanagement. De argumenten zijn vaak ook nodig om draagvlak te krijgen bij de bedrijven en gebouwbeheerders en om overeenstemming in de visie en de aanpak te krijgen. De vraag of het thema in uw situatie van belang is begint altijd bij een analyse. 3.1 Altijd analyseren Een inschatting van de kansen begint altijd bij het analyseren van het (te verwachten) energiegebruik. Bedrijven kennen heel verschillende energieposten en kunnen enorm verschillen in energie-intensiteit. Enkele algemene inzichten: - gebouwen met een intensieve personele bezetting hebben in verwarming een energiepost van betekenis. Denk aan gebouwen met kantoorfuncties, zorg- en onderwijsgebouwen. Veel gebouwen hebben een eigen gasgestookte installatie voor verwarming. Gebouwen na 1995 hebben moeten voldoen aan de energieprestatieeisen van de bouwwetgeving (Bouwbesluit); - deze gebouwen hebben ook in verlichting een belangrijke energiepost. De benodigde elektriciteit wordt hoofdzakelijk met fossiele brandstof opgewekt en draagt daardoor bij aan uitstoot van ondermeer CO2; - Vaak hebben deze gebouwen een voorziening voor koeling. Soms geïntegreerd in de algemene klimatisering van het gebouw, soms in de vorm van toegevoegde airco-units. Indien gekoeld wordt is er vaak sprake van een belangrijke energiepost; - bedrijven met energiegebruikende productie hebben juist hierin een energiepost van betekenis. Deze kan veruit dominant zijn boven energiegebruik voor verlichting; - logistieke bedrijven met bedrijfsgebouwen voor opslag kunnen zeer energie-extensief zijn: relatief weinig personeel, nauwelijks verwarming. Een belangrijke uitzondering zijn de logistieke bedrijven met koelfunctie; - bedrijven in de retailsector met winkel en showroomfunctie hebben in elektriciteitsgebruik voor verlichting een dominantie energiepost; - bedrijven met glastuinbouw zijn energie-intensief; - bij logistieke bedrijven en bedrijven met een omvangrijke personele bezetting is transportenergie een belangrijke energiepost. bedrijfsfunctie Dominante energieposten verwarming koeling verlichting productie transport Kantoor met grote bezetting Kantoor (kleine bezetting ) met koeling Bedrijf met nadruk op productie ++ Logistiek /opslag ++ Opslag met koeling ++ Retail met winkel / showroom Glastuinbouw ++ Glastuinbouw met groeiverlichting ++ Overzicht dominante energiefuncties bij verschillende gebouwfuncties (++ = substantiële energiepost). 10

12 4 Energiebesparing en duurzame energie Primaire doelen van de klimaat- en energieaanpak zijn een forse beperking van het gebruik van fossiele brandstoffen (eindige bronnen, afhankelijkheid van andere landen) en een forse beperking van de uitstoot van broeikasgassen (CO2, NOx). De Trias Energetica is inmiddels de klassiek strategie om deze doelstellingen naar de praktijk te vertalen: Stap 1 Beperk de vraag naar energie (denk aan isoleren van een gebouw of een schakeling waarbij verlichting in een vertrek uitgaat als er niemand aanwezig is); Stap 2 Benut voor de energiebehoefte een zo groot mogelijk aandeel energie uit duurzame bronnen (denk aan zonneen windenergie, energie uit biomassa, duurzame energie middels warmte/ koudeopslag in de bodem); Stap 3 Gebruik zo efficiënt mogelijke energieconcepten en installaties bij gebruik van de energie. Voor stap 1 kijk je naar de plaatsen waar energie gebruikt wordt (de vraagkant): gebouwen, productieprocessen en mobiliteit. Voor stap 2 (duurzame energie) kun je kijken naar de vraagkant (toepassing zonneboiler), maar juist ook naar de aanbod kant. De energiesector kan immers duurzame energie leveren: energie uit zonlicht, wind, biomassa of de aardbodem (geothermie) De aanbodkant De energiesector levert aardgas, elektriciteit, warmte, koude en nog tal van andere vormen van energie. Bedrijven benutten energie voor verwarming, verlichting en kracht (aandrijving). Daarnaast levert de energiesector benzine, diesel, LPG, aardgas en biodiesel als brandstof voor vrachten personenvervoer. Een infrastructuur van leidingen voor gas, elektriciteit, eventueel voor warmte- en koude zorgen voor koppeling van vraag en aanbodkant. Energiebron Voorbeelden energie uit fossiele brandstoffen aardgas, aardolie, steenkool, bruinkool kernenergie elektriciteit uit kerncentrales energie uit duurzame bron zonnewarmte, elektriciteit uit zonlicht, warmte / elektriciteit uit biomassa, windenergie Driedeling van energiebronnen Bijlage 2 geeft een overzicht van maatregelen en oplossingen aan de aanbodkant. 11

13 Op lokaal niveau (bedrijventerrein) kunnen samenwerkende bedrijven met het parkmanagement aansturen op duurzame energie: inkoop van groene stroom, benutting van restwarmte en lokale energieproductie met bijvoorbeeld een windturbine of warmte / elektriciteit uit biomassa. Bijlage 4 geeft een overzicht van maatregelen en oplossingen in de infrastructuur. Bedrijventerrein de Trompet (Heemskerk) is een voorbeeld van bedrijventerrein met koudwaterdistributienet : www. detrompet.com Bedrijventerrein Distripark Doelwijk in Waddinxveen heeft drie grote windturbines voor duurzame elektriciteitsproductie De vraagkant De bedrijven op een terrein bepalen de energievraag. Energie is nodig voor bedrijfshuisvesting, voor bedrijfsprocessen en voor transport cq logistiek. Met name bij wat oudere huisvesting en productielijnen is al gauw, en met korte terugverdientijden, energiewinst te halen. Bijlage 3 geeft een overzicht van maatregelen en oplossingen aan de vraagkant. Onderzoek heeft uitgewezen dat bedrijven al gauw 30 % besparing kunnen realiseren met verbetering van de inregeling van de installaties en enkele eenvoudig te realiseren verbeteringen. De kansen kunnen snel worden opgespoord met de Installatie Performance Scan, een instrument dat beschikbaar wordt gesteld door SenterNovem De energie-infrastructuur Een infrastructuur van leidingen voor gas, elektriciteit, eventueel voor warmte- en koude zorgen voor koppeling van vraag en aanbodkant. Met een warmtenet kan warmte op verschillende temperatuurniveaus worden aangeboden. Lagere temperaturen zijn aantrekkelijk vanwege beperking van het warmteverlies in de transportleidingen. In opkomst zijn de zogenaamde koutwaternetten: aangeboden wordt water uit de bodem waarmee een afnemer zelf, met een warmtepompsysteem, kan zorgen voor verwarming, koeling en eventueel warm tapwater. 12

14 5 Beleid en instrumentarium Stimuleren van energiebesparing is al decennia vanaf de eerste energiecrisis in 1972 beleid van de rijksoverheid. Ook de Europese Unie richt zich op energiebesparing en duurzame energie. Het streven van de overheid is te komen tot een energiebesparing van gemiddeld 2% per jaar tot 2020 en een aandeel van 15% hernieuwbare energie in Het bedrijfsleven speelt een belangrijke rol in het bereiken van deze doelen. Hierover hebben de Rijksoverheid, VNO NCW en MKB Nederland een duurzaamheidakkoord gesloten. De Rijksoverheid werkt beleid op verschillende manieren uit: in wet- en regelgeving, in stimuleringsprogramma s en in fiscale regelingen. Het huidige Rijksbeleid is beschreven in het werkprogramma Schoon en Zuinig. Voor bedrijven zijn de belangrijkste punten: Wetgeving - Bouwbesluit met energieprestatie-eisen voor nieuwbouw. In deze vorm ingevoerd in 1995 (energieprestatienorm). Per 1 januari 2009 geldt een aanscherping van de eisen: nieuwe bedrijfshuisvesting moet een hoge mate van energiezuinigheid hebben. Gemeenten hebben een taak tot handhaving. - Energielabel of Energiecerticificaat bestaande bouw: Vanaf 1 januari 2008 is de eigenaar van een gebouw verantwoordelijk voor de aanwezigheid van een energiecertificaat (energielabel). Dit certificaat geeft de mate van energiezuinigheid aan. In grotere openbare gebouwen (> 1000 m2) moet dit certificaat op een voor publiek goed zichtbare plaats worden aangebracht. - De Wet Milieubeheer bepaalt dat bedrijven verplicht zijn tot uitvoering van energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder. Dit geldt voor bedrijven met een jaarlijks gasverbruik van meer dan m3 of een jaarlijks elektriciteitsverbruik van meer dan m3. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de handhaving. Stimuleringsprogramma s - Meerjarenafspraken energiebesparing (MJA): stelsel van afspraken tussen rijksoverheid en bedrijfsleven voor verbetering van de energieefficency van die bedrijven. De Rijksoverheid faciliteert bedrijven via SenterNovem. Veel informatie is te vinden op de MJA site van SenterNovem. Fiscale regelingen - Vamil: regeling met financieel voordeel door vervroegd afschrijven van investeringen in energiemaatregelen, voor bedrijfsmiddelen. De overheid publiceert jaarlijks een overzicht van maatregelen die in aanmerking komen. - Energie Investeringsaftrek (EIA) Ondernemers die investeren in energiebesparing en duurzame energie kunnen in 2008 weer rekenen op een fiscaal voordeel als zij Energie-investeringsaftrek (EIA) aanvragen. Van 28 november 2007 tot eind december was de regeling tijdelijk gesloten vanwege een grote hoeveelheid aanvragen. Vanaf 1 januari 2008 is de regeling weer open. Hulpmiddelen, instrumenten - EnergiePrestatieAdvies (EPA): Een EPAmaatwerkadvies geeft inzicht in bouwkundige en installatietechnische verbetermaatregelen en is er voor zowel woningbouw als utiliteitsbouw. Een EPA-maatwerkrapport biedt een helder overzicht van de huidige energieprestatie van een gebouw en van de kosten en baten als gevolg van energiegerelateerde maatregelen, inclusief de terugverdientijden. - De Installatie Performance Scan geeft inzicht in de mogelijkheden om de klimaatinstallatie in gebouwen te verbeteren. De Installatie Performance Scan laat zien dat eenvoudig te realiseren aanpassingen leiden tot een lager energiegebruik, - minder storingen en minder comfortklachten. 13

15 Relatie EPA / Energielabel / Installatie Performance Scan Er zijn enkele overeenkomsten tussen het energielabel en het EPA-maatwerkadvies, maar ook behoorlijke verschillen. Heel globaal geschetst kun je zeggen, dat het EPAmaatwerkadvies een verdieping is van het energielabel. De installatie Performance Scan gaat daarentegen meer in op het functioneren van de installaties van een gebouw (verwarming, koeling, regelingen etc). (bron: SenterNovem) 5.1 Betrokken partijen Primair betrokken partij is de energiegebruiker: de verzameling van bedrijven op een terrein. Lang niet in alle gevallen is dat de enige of juiste betrokken partij: - daar waar bedrijven een gebouw of bedrijfsruimte huren zijn de gebouweigenaren en/of de beheerder mede de primaire doelgroep. - In een aantal gevallen is het bedrijf franchisehouder van een nationale of internationale holding. Vooral in de retailsector is de holding bepalend voor inrichtingsaspecten, bijvoorbeeld voor het verlichtingsplan van een showroom. De provincie heeft wettelijke taken ten aanzien van streekplannen en voert tevens beleid voor ruimtelijke ordening, milieu en klimaat. Een vierde betrokken partij is te vinden in de energiesector. De rijksoverheid verplichtte recent deze sector tot een scheiding tussen productie van energie en beheer en exploitatie van de netwerken. Zowel een netwerkbedrijf als een leveringsbedrijf kan een betrokken partij zijn. De leveringssector in Nederland wordt gedomineerd door drie grote bedrijven, er is ook een aantal kleinere en gespecialiseerde aanbieders van energie actief in de markt. Met name op het gebied van de levering van warmte- en koude en op het gebied van biomassa. De landelijke overheid is altijd betrokken als wetgever voor zaken rond de aanleg en beheer van elektriciteits- en gasnetten. De wet laat ruimte voor de levering van warmte en koude en de aanleg van de infrastructuur hiervoor. De vestiging van een bouwmarkt gerund door een franchisehouder - is in dit geval voorzien van een uitgekiend en energiezuinig verlichtingsplan dat is ontwikkeld door de holding. Een tweede betrokken partij vormt de gemeente. De gemeente is een partner in de planontwikkeling van nieuwe terreinen en bij herstructurering van bestaande terreinen. De gemeente geeft hierbij aansturing vanuit wettelijke taken (ondermeer de wet Ruimtelijke Ordening, de wet Milieubeheer en het Bouwbesluit) én vanuit gemeentelijk beleid (beleid voor ruimtelijke ordening, milieu en klimaatbeleid). Daarnaast zorgt de gemeente voor het bouwrijp maken en, in veel gevallen, voor verlichting en het beheer van de openbare ruimte. Een derde betrokken partij vormt de provincie. 14

16 5.1.1 Overzicht betrokken partijen betrokken partij specificatie verantwoordelijkheid t.a.v energievoorziening bedrijf zelfstandig bedrijf bedrijfsprocessen eventueel gebouwbeheerder verwarming / koeling eventueel gebouw eigenaar verlichting eventueel holding parkmanager agenderen gemeente ruimtelijke ordening beleid aansturing van planontwikkeling bestemmingsplan grondbedrijf, economische zaken uitgifte van terreinen openbare werken bouwrijp maken openbare verlichting bouwtoezicht bouwvergunning milieu klimaat / energiebeleid handhaving wet milieubeheer provincie beleid ruimtelijke ordening klimaat en energiebeleid inzet consulenten subsidies energiesector energieleverancier gas / elektriciteit gas- en elektriciteitsproductie en levering netwerkbedrijf aanleg en beheer infrastructuur gas en elektriciteit energieleverancier warmte / koude productie en distributie van warmte en koude rijksoverheid wetgeving elektriciteitswet gaswet besluit aanleg energie-infrastructuur 15

17 6 Stappenplan 6.1 Bestaand bedrijventerrein Vrijwel altijd is er op een bestaand bedrijventerrein potentieel voor besparing op energie en energielasten. Het potentieel is sterk afhankelijk van de soort bedrijven en de aandacht die bedrijven mogelijk al geven of gegeven hebben aan dit onderwerp. De parkmanager kan in een aantal stappen een beeld krijgen van het potentieel en afhankelijk daarvan mogelijkheden creëren voor een aanpak Stappen Stap 1: globale verkenning door parkmanager In deze stap geeft de parkmanager voor de eigen situatie een bevestiging of ontkenning van de eerste stelling. Simpel door vanuit eigen kennis en het analyse model van 2.3 een beeld te vormen: - op welke onderdelen hebben de bedrijven belangrijke energieposten - is er sprake van nieuwe productielijnen / gebouwen of van al jarenlang functionerende bedrijven - wat zijn hiervan de grotere bedrijven - hebben deze bedrijven een actief energiebeleid / energiecoördinator De parkmanager kan, eventueel steekproefsgewijsinformatie inwinnen bij de bedrijven. In veel gevallen zal het beeld ontstaan dat energiewinst mogelijk is. Dan volgt stap 2. Themadag Energie Initieer een themaoverleg voor de uitwisseling van kennis er ervaring over energievraag reductie, duurzame energie in bedrijf of bedrijfsterrein en de financiële strategieën daarbij. De eerste Stap 3: uitbreiding en toetsing van de inventarisatie, ontwikkelen draagvlak De parkmanager legt contacten met de bedrijven om de globale inventarisatie verder uit te werken en om het draagvlak voor een aanpak te verkennen. Hiervoor zijn er twee opties. - het organiseren van een bijeenkomst met de bedrijven op het terrein; - interviews / besprekingen met individuele bedrijven. Stap 4: gezamenlijk analyse In de gezamenlijke analyse wordt antwoord gegeven op de vraag: - wat zijn kansen bij individuele bedrijven; - op welke punten komen kansen overeen; - op welke punten liggen gezamenlijk belangen; - wat is er nodig op kansen te benutten en gezamenlijke belangen uit te werken:aanpak, instrumentarium etc. De gezamenlijke analyse is complex zijn en vereist inhoudelijke. Verwacht mag worden dat externe ondersteuning nodig is: via de gemeente, de provincie of externe adviseurs. Stap 2: de parkmanager creëert mogelijkheden voor een aanpak - De parkmanager kaart de bevindingen aan bij de opdrachtgever voor parkmanagement en maakt afspraken om werkzaamheden rond het thema energie op te nemen in het eigen takenpakket. De vervolgstappen geven een beeld van de werkzaamheden. - De parkmanager zoekt contact met beleidsafdelingen van de gemeente en de provincie. - De parkmanager maakt een Plan van Aanpak 1e fase, (t/m stap 5) en zoekt dekking voor kosten van uitvoering van het plan (budget parkmanagement of externe financiering). Stap 5: Plan van Aanpak 2e fase Geheel afhankelijk van de resultaten van stap 1 t/m 4 kan een Plan van aanpak worden opgesteld. De resultaten kunnen zover uiteenlopen dat geen blauwdruk is te geven voor een dergelijk plan. 16

18 Stappenschema

19 6.2 Nieuw bedrijventerrein Stappen Ook voor een nieuw bedrijventerrein geldt: vrijwel altijd is er op een potentieel voor besparing op energie en energielasten. Het potentieel is sterk afhankelijk van de soort bedrijven en de aandacht die bedrijven mogelijk al geven aan dit onderwerp. Voor een succesvolle aanpak is agendering in een vroegtijdig stadium gewenst, een stadium waarbij parkmanagement nog niet operationeel zal zijn. Agendering en uitwerking in een vroegtijdig stadium zal bijvoorbeeld geïnitieerd moeten door de gemeente. In deze fase kan een energievisie worden opgesteld Een energievisie is een visie op het tot stand komen daadwerkelijk realiseren - van een zo duurzaam mogelijke energievoorziening voor een gebied. Aangegeven wordt: - tot op welk niveau CO2 reductie kan worden gerealiseerd; - welke oplossingen daarbij moeten / kunnen worden ingezet; - welke middelen, met welke exploitatie voor- en nadelen; - welke partijen een rol spelen; - welke eisen worden gesteld aan de energieprestatie van gebouwen; - hoe het proces moet worden gerealiseerd. In de praktijk worden visies vaak uitgewerkt als variantenstudie (welke oplossingen zijn mogelijk) of als concreet plan (deze oplossing wordt gerealiseerd). Afhankelijk van de omstandigheden is voor visieontwikkeling een Quick Scan of een uitgebreide inventarisatie en variantenstudie studie nodig door een extern adviesbureau. Stap 1: ontwikkel een energievisie Een visie kan op verschillende manieren tot stand komen: - op basis van actuele energievisies voor vergelijkbare bedrijventerreinen (gebruik ontwikkelde kennis en voorbeelden); - op basis van een Quick Scan: een globale verkenning van omstandigheden met varianten op basis van kengetallen; - op basis van een uitgebreide studie door een extern bureau bij een bij complexe situatie (omvangrijk gebied, energie-intensieve bedrijven, kansen voor restwarmtebenutting in de omgeving). Stap 2: zorg voor commitment over de energievisie - zorg voor voldoende bestuurlijk commitment (op basis van beleid, van collegebesluit of van raadsbesluit); - onderzoek indien mogelijk het draagvlak bij kandidaat-bedrijven. Stap 3: neem de uitwerking van de energievisie op in het planproces, plandocumenten en de projectplanning - wordt ingezet op een collectief systeem voor levering van warmte en/of koude?; - wordt ingezet op een aanbesteding van een collectief systeem?; - wordt ingezet op aangescherpte energieprestaties van de bedrijfshuisvesting?. Stap 4: verwerk de uitwerking van de energievisie in de opzet van het parkmanagement - maak indien wordt ingezet op een collectief systeem de ontwikkeling en beheer onderdeel van het parkmanagement. 18

20 Stap 5: neem visie en eisen aan EnergieInfrastructuur en energieprestatie van gebouwen op in uitgiftekader - neem indien wordt ingezet op een collectief systeem - eisen op ten aanzien deelname aan een collectief systeem; - neem eisen op ten aanzien van de energieprestatie van de bedrijfsgebouwen; - positioneer de uitwerking van de energievisie als onderdeel van het parkmanagement. Stap 6: zorg voor aansturing en/of begeleiding van de uitwerking van de energievisie. De aansturing van de uitwerking van de energievisie is sterk afhankelijk van de inhoud van de visie. Aansturing op een collectief systeem vergt een specifieke aanpak waarbij via een aanbesteding een bedrijf kan worden geselecteerd voor aanleg, onderhoud en exploitatie. Aansturing op individuele maatregelen vergt een maatwerkaanpak. 19