VAN ROZENGEUR NAAR DUURZAAMHEID, DOOR MIDDEL VAN SAAMHORIGHEID

Transcriptie

1 VAN ROZENGEUR NAAR DUURZAAMHEID, DOOR MIDDEL VAN SAAMHORIGHEID Een onderzoek naar de Regeling Verlaagd tarief en de hiervoor verplicht gestelde rechtsvorm coöperatie Auteur: L. Folkersma Studentnummer: Kenniscentrum NoorderRuimte Praktijkbegeleider: T. van der Schoor HBO-Rechten, Hanzehogeschool Groningen Afstudeerdocent: mw. mr. G.R. Werkman Uithuizermeeden, augustus 2017

2 VAN ROZENGEUR NAAR DUURZAAMHEID, DOOR MIDDEL VAN SAAMHORIGHEID Een onderzoek naar de Regeling Verlaagd tarief en de hiervoor verplicht gestelde rechtsvorm coöperatie Auteur: L. Folkersma Studentnummer: Kenniscentrum NoorderRuimte Praktijkbegeleider: T. van der Schoor HBO-Rechten, Hanzehogeschool Groningen Afstudeerdocent: mr. G.R. Werkman Uithuizermeeden, augustus

3 Samenvatting Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Tineke van der Schoor, onderzoeker bij Kenniscentrum NoorderRuimte. Dit onderzoek is gedaan naar de Regeling Verlaagd tarief, in de volksmond ook wel de postcoderoosregeling genoemd. In dit onderzoeksrapport wordt onderzocht wat het juridisch gevolg is van de verplicht gestelde rechtsvorm coöperatie voor deelname aan een postcoderoosproject. Dit is een duurzaam project waarbij mensen uit een bepaalde regio met elkaar groene stroom opwekken en vervolgens op grond van de postcoderoosregeling een korting ontvangen op hun energienota. Tevens wordt in dit onderzoeksrapport een vergelijking gemaakt met de overige rechtsvormen. Aanleiding voor dit onderzoek zijn de eerste evaluaties op de postcoderoosregeling. De regeling is sinds 1 januari 2014 al twee keer aangepast en nog steeds ervaart de burger de regeling als onduidelijk en ingewikkeld, terwijl het doel juist was een regeling te creëren die eenvoudig en efficiënt uitgevoerd kan worden. De huidige uitwerking van de Regeling Verlaagd tarief draagt bij aan voornoemde onduidelijkheid en ingewikkeldheid. Hier slaat de titel van dit onderzoek dan ook op. Van een mooi idee, de rozengeur, wil men naar duurzaamheid. Momenteel loopt dit niet goed en hoe dit opgelost wordt is door middel van samenwerken. De doelstelling van dit onderzoek luidt als volgt: Teneinde het traject van realisatie en de uiteindelijke werking van een postcoderoosproject te vergemakkelijken, zal op basis van dit onderzoek aanbevelingen worden gedaan met betrekking tot de rechtsvorm van de postcoderoosprojecten door de theorie met betrekking tot de coöperatie (de huidige verplichte rechtsvorm) en andere mogelijke rechtsvormen in kaart te brengen en met elkaar te vergelijken, daaruit onderzoekspunten vast te stellen en deze te onderzoeken in de praktijk, waarbij de praktijk bestaat uit leden van postcoderooscoöperaties en experts, die door middel van het afnemen van interviews worden onderzocht. De uitkomsten van het theorieonderzoek worden vergeleken met de uitkomsten van het praktijkonderzoek en tevens worden de uitkomsten van het praktijkonderzoek onderling vergeleken. Om voornoemde doelstelling te behalen is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: In hoeverre draagt de huidige rechtsvorm van postcoderoosprojecten bij aan de realisatie en uiteindelijke werking van deze projecten en welke alternatieve rechtsvormen bieden kansen? Deze onderzoeksvraag wordt beantwoordt aan de hand van de volgende deelvragen: 1. Wat leert de theorie over de postcoderoosregeling, de rechtsvorm coöperatie en verschillende andere rechtsvormen? 1.1 Wat houdt de postcoderoosregeling in? Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de postcoderoosregeling? Hoe is de postcoderoosregeling hierin uitgewerkt? 1.2 Wat houdt de ondernemingsvorm coöperatie in? Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de ondernemingsvorm coöperatie en hoe is de coöperatie hierin uitgewerkt? Waarom heeft de wetgever gekozen voor de rechtsvorm coöperatie? 1.3 Welke problemen kunnen er in theorie bestaan voor bestuurders van een postcoderoos-coöperatie, door het systeem van de wet, de inhoud van de coöperatie en de keuze van de wetgever voor deze rechtsvorm? 1.4 Welke andere ondernemingsvormen kunnen in het licht van de postcoderoosregeling een eventueel alternatief voor de coöperatie vormen? 2

4 2. Wat leren leden van postcoderooscoöperaties en experts over (het gebruik van) de rechtsvorm coöperatie en eventuele alternatieve rechtsvormen? 2.1 Wat zijn de ervaringen van de leden van de coöperatie met de rechtsvorm coöperatie? 2.2 Wat vinden experts van de rechtsvorm coöperatie en de keuze hiervoor in het licht van de postcoderoosregeling, tevens in vergelijking met alternatieve rechtsvormen? 3. Wat leren een analyse van de resultaten van de onderzoeksobjecten onderling en een analyse van de resultaten van de onderzoeksobjecten in vergelijking met de theorie? 3.1 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over de voordelen van de coöperatieve rechtsvorm? 3.2 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele knelpunten? 3.3 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele alternatieven voor de coöperatie rechtsvorm? Nadat alle deelvragen zijn beantwoord, zijn de volgende conclusies getrokken: De praktijk ervaart de belangrijkste theoretische voordelen van de coöperatie die van essentieel belang zijn voor de totstandkoming en werking van een postcoderoosproject: het oprichten van de coöperatie is eenvoudig en samenwerking staat centraal. De conclusie die hieruit is getrokken is dat de praktijk van mening is dat de wetgever een goede keuze heeft gemaakt, door voor de coöperatie te kiezen. In theorie bestaat een probleem met betrekking tot de bestuursaansprakelijkheid van de bestuurders van postcoderooscoöperaties. Gevolg hiervan is dat de bestuurders hoofdelijk aansprakelijk zijn. In de praktijk ervaart men knelpunten, maar voornoemd theoretisch probleem wordt door de praktijk niet ervaren. De conclusie die hieruit is getrokken is dat de coöperaties zich niet bewust zijn van voornoemd probleem of dat zij ervan uit gaan dat zij met hun uitgesloten aansprakelijkheid en rechtspersoonlijkheid genoeg beschermd zijn. Tevens is de conclusie getrokken dat voornoemd theoretisch probleem in de praktijk per coöperatie zal verschillen, gelet op de verschillende inkomens van de verschillende coöperaties. In theorie is de coöperatie de beste rechtsvorm voor een postcoderoosproject. Dit vinden de coöperaties, die ten behoeve van een dergelijk project zijn opgericht, zelf ook, zie de eerste conclusie. De experts zijn het hier niet mee eens. Zij begrijpen waarom de wetgever voor de coöperatie heeft gekozen. Echter, een uitsluitende keuze, waarbij alle overige rechtsvormen dus zijn uitgesloten begrijpen zij niet. De experts zien mogelijkheden voor de stichting, (inkoop)vereniging, bv en stichting administratiekantoor. Hieruit is de conclusie getrokken dat de wetgever zijn keuze voor de rechtsvorm coöperatie dient te heroverwegen. Vanuit de conclusies zijn ten slotte de volgende aanbevelingen geformuleerd: Naar het theoretisch probleem met betrekking tot de hoofdelijke aansprakelijkheid van de bestuurders dient verder onderzoek te worden gedaan. Dit probleem bestaat op papier en wordt niet door de praktijk ervaren. De vraag is of dit probleem in de praktijk ook een probleem is. Is dit daadwerkelijk het gevolg van de huidige uitwerking van de postcoderoosregeling in de wet? Zo ja, hoe zit het dan precies met de hoofdelijke aansprakelijkheid van bestuurders? En welke oplossingen kunnen vervolgens verzonnen worden? 3

5 Experts begrijpen de uitsluitende keuze van de wetgever niet en zien mogelijkheden voor de stichting, (inkoop)vereniging, bv en stichting administratiekantoor. Het advies is om ook hier verder onderzoek naar te laten doen. In hoeverre is de coöperatie beter voor een postcoderoosproject dan voornoemde rechtsvormen? Welke voordelen van voornoemde rechtsvormen dragen bij aan postcoderoosprojecten, die de coöperatie niet bij kan dragen. In hoeverre is het wenselijk initiatiefnemers van duurzame projecten de keuze te geven, wanneer het op rechtsvormen aankomt? 4

6 Voorwoord Voor u ligt mijn onderzoeksrapport, geschreven in opdracht van Kenniscentrum NoorderRuimte en mevrouw T. van der Schoor. Dit onderzoeksrapport is mijn afstudeeronderzoek en betreft dan ook de laatste fase van mijn opleiding HBO-Rechten aan de Hanzehogeschool te Groningen. De afgelopen vier jaren heb ik enorm veel geleerd over diverse rechtsgebieden. Ik kan mij nog herinneren dat de heer mr. John Meijer bij de aftrap van de allereerste dag van de opleiding in De Appel zei: Over vier jaar staan jullie hier weer, maar dan met een diploma! Het lijkt nog heel veel weg, maar voor dat je het weet is het zover. Nou, ik kan u vertellen: hij heeft gelijk gekregen! Dankzij Kenniscentrum NoorderRuimte en mevrouw Van der Schoor heb ik dit uitdagende en leuke onderzoek kunnen doen. Mijn eerste dank gaat dan ook naar hen uit voor deze mogelijkheid. Ten tweede gaat mijn dank uit naar mijn afstudeerdocent mevrouw mr. G. R. Werkman voor haar advies en feedback. Tevens wil ik de heer mr. D. Schuldink bedanken voor zijn begeleiding vanuit de examencommissie bij het opzetten van dit onderzoek. Met zijn enthousiasme voor het onderwerp en vele ideeën heeft hij mij op momenten dat ik het even niet meer zag zitten er doorheen gesleept. Tevens wil ik mijn dank uitspreken aan de coöperaties en experts die aan dit onderzoek een grote bijdrage hebben geleverd. Zij maakten tijd vrij om bij hen interviews af te kunnen nemen en dachten allemaal mee en kwamen met veel ideeën en input. Daarnaast wil ik mijn medestudente Manon Klooster graag bedanken. Eindeloos hebben we met elkaar zitten sparren en overleggen. Als de één het even niet meer wist, kwam de ander met een oplossing. Tot slot wil ik mijn ouders en vriend bedanken. Zij wisten mij te motiveren om aan de slag te gaan en hielpen mij te relaxen op momenten dat het nodig was. Ik wens u veel leesplezier toe. Lisa Folkersma Uithuizermeeden, augustus

7 Inhoudsopgave Samenvatting... 2 Voorwoord... 5 Inhoudsopgave Inleidend hoofdstuk Onderzoekskader en type onderzoek Doelstelling Centrale onderzoeksvraag Deelvragen Onderzoeksobjecten en methoden Leeswijzer Methodologische verantwoording Vooronderzoek Theoretische bronnen Onderzoeksobjecten Onderzoeksmethoden Terugblik Theorie Wat houdt de postcoderoosregeling in? Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de postcoderoosregeling? Hoe is de postcoderoosregeling hierin uitgewerkt? Wat houdt de ondernemingsvorm coöperatie in? Welke wet en regelgeving spelen een rol bij de rechtsvorm coöperatie en hoe is de coöperatie hierin uitgewerkt? Waarom heeft de wetgever gekozen voor de rechtsvorm coöperatie?...25 Ad 1. Energiebedrijven kunnen hiermee contracten sluiten Ad 2. De rechtspersoon kan aangesproken worden als niet meer aan de voorwaarden voor het verlaagde tarief wordt voldaan Ad 3. De deelnemers worden beschermd Welke problemen kunnen er in theorie bestaan voor bestuurders van een Postcoderooscoöperatie, door het systeem van de wet, de inhoud van de coöperatie en de keuze van de wetgever voor deze rechtsvorm? Het systeem van de wet De inhoud van de coöperatie en de keuze van de wetgever Probleem Welke andere ondernemingsvormen kunnen in het licht van de postcoderoosregeling een eventueel alternatief voor de coöperatie vormen?

8 3.4.2 Overige rechtsvormen Coöperatie vs. besloten vennootschap Coöperatie vs. stichting Tussenconclusie Welke onderzoekspunten vloeien voort uit de theorie? Praktijk Wat zijn de praktijkervaringen van de leden van de coöperatie met de rechtsvorm coöperatie? Praktijkervaringen met het oprichten van de coöperatie (OP1) Praktijkervaringen met het samenwerken binnen de coöperatie (OP1) Praktijkervaringen met eventuele knelpunten ontstaan door de coöperatieve rechtsvorm (OP2) Wat vinden experts van de rechtsvorm coöperatie en de keuze hiervoor in het licht van de postcoderoosregeling, tevens in vergelijking met alternatieve rechtsvormen? Mening over de coöperatie (OP1) De keuze voor de coöperatie voor een postcoderoosproject (OP3) Analyse, conclusies en aanbevelingen Inleiding Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over de voordelen van de coöperatieve rechtsvorm? (OP1) Analyse praktijk onderling Analyse theorie praktijk Conclusie en aanbeveling OP Conclusie Aanbeveling Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele knelpunten? (OP2) Analyse praktijk onderling Analyse theorie praktijk Conclusie en aanbeveling OP Conclusie Aanbeveling Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele alternatieven voor de coöperatie rechtsvorm? (OP3) Analyse praktijk onderling Analyse theorie praktijk Conclusie en aanbeveling OP Conclusie Aanbeveling

9 Literatuurlijst...40 Inleiding...40 Literatuur...40 Jurisprudentie...40 Tijdschriftartikelen...41 Overige documenten...41 Bijlagen...42 Bijlage 1: Onderzoeksmodel...42 Bijlage 2a: Interviewvragen aan de coöperaties...43 Bijlage 2b: Interviewvragen aan de experts

10 1. Inleidend hoofdstuk In dit hoofdstuk wordt het onderzoek ingeleid. Ten eerste worden het onderzoekskader en type onderzoek behandeld. Ten tweede komen de doelstelling, centrale vraag en deelvragen aan bod. Ten derde worden de onderzoeksobjecten en -methoden behandeld en op het einde vindt u de leeswijzer voor dit onderzoeksrapport. 1.1 Onderzoekskader en type onderzoek Met het Energieakkoord werd een nieuw woord geboren, waar geen mens ooit eerder van gehoord had, te weten: de postcoderoosregeling. In 2014 werd deze regeling voor het eerst bij wet ingevoerd en werd het voor burgers mogelijk in aanmerking te komen voor deze regeling, en wel in de samenwerkingsvorm van een decentrale coöperatie. Vandaag de dag bestaat de regeling drie jaren en zijn de eerste ervaringen met de postcoderoosregeling opgedaan. Vanaf het begin af aan zijn veel negatieve geluiden over de regeling te horen en de regeling is in twee jaar tijd al twee keer aangepast. De praktische aanleiding voor het onderzoek zijn de eerste evaluaties op het Energieakkoord 2013 en de praktijkervaringen van decentrale energiecoöperaties met de hieruit voortvloeiende postcoderoosregeling. De regeling heeft het doel lokale energie-initiatieven waarin meerdere dorpen, steden en/of regio s met elkaar samenwerken, te stimuleren. Deze energie-initiatieven worden in het geval van de postcoderoosregeling postcoderoosprojecten genoemd. Alle postcodes grenzend aan een project kunnen participeren in het project, de zogeheten postcoderoos. Participerende leden, bestaande uit burgers en MKB-bedrijven, krijgen een korting op hun energierekening. Wanneer men een postcoderoosproject wil starten, dient men zich te verenigen in een coöperatie om de samenwerking vorm te geven. In het Energieakkoord zijn partijen het eens geworden dat de regeling zo eenvoudig en efficiënt mogelijk uitgevoerd dient te worden. Vandaag de dag is gebleken dat met de huidige wet- en regelgeving en het gebrek aan kennis en expertise op het gebied van deze regeling, het tegenovergestelde bereikt is. De regeling is ingewikkeld (geformuleerd) en relatief nieuw. Hieruit vloeit logischerwijs voort dat weinig (leden van) coöperaties praktijkervaring met de postcoderoosregeling hebben opgedaan. Hierbij speelt tevens het feit dat het proces van realisatie van een postcoderoosproject lang is en onzekerheid schept. Initiatieven worden hierdoor soms van te voren al afgeschrikt om werkelijk te starten met de realisatie van een project. Daarnaast komen deze initiatieven van burgers, die zich hiervoor vrijwillig inzetten. Zij moeten veel tijd investeren in een project, waarvan zij niet weten of het überhaupt van de grond komt. Daarnaast hebben deze initiatieven vaak geen geld voor adviseurs met kennis van zaken, welke al zeldzaam zijn. Vorenstaande is buitengewoon jammer te noemen, want het idee van de postcoderoosregeling komt niet zomaar uit de lucht vallen en dergelijke regelingen zijn met het oog op de toekomst zeer urgent. Klimaatverandering en opwarming van de aarde zijn een feit en de fossiele brandstoffen raken steeds meer op. Dit wijst direct op de relevantie van het onderzoek. 1 Energieakkoord voor duurzame groei, Sociaal Economische Raad, september

11 Vandaag de dag zal er iets moeten veranderen in onze samenleving om de aarde in de toekomst leefbaar te houden voor de komende generaties. De decentrale energiecoöperaties die daadwerkelijk een initiatief aan de hand van de postcoderoosregeling willen starten ondervinden het probleem. Hun wens is dat de regeling gemakkelijk en overzichtelijker wordt gemaakt, dit is een reeds bekende opvatting. Daarnaast willen zij graag van te voren in kunnen schatten of zij het initiatief van de grond kunnen krijgen. Hierbij speelt de startfase van een postcoderoosproject, te weten het oprichten van een coöperatie, een belangrijke rol. Daarnaast is de verdere samenwerking in de coöperatie, die bij afronding van een project minimaal vijftien jaren gaat duren, van belang. Leden dienen onderling alles goed te regelen, want het is zonde wanneer een project door een niet goed geregelde samenwerking de doodsteek kan krijgen. In dit onderzoek zal worden uitgezocht wat het gevolg is van de verplicht gestelde rechtsvorm coöperatie voor de totstandkoming en werking van postcoderoosprojecten in de praktijk. Daarnaast zal er een vergelijking worden gemaakt met andere rechtsvormen. Dit onderzoek kan in de fase probleemanalyse van de interventiecyclus worden geplaatst, omdat dit onderzoek gericht is op het analyseren van het probleem, dat de huidige uitwerking van de postcoderoosregeling ingewikkeld is en niet genoeg bijdraagt aan het starten van veel nieuwe projecten. Dit is de eerste fase van de interventiecyclus. Het betreft een kwalitatief praktijkgericht, juridisch onderzoek. Eerder onderzoek naar de postcoderoosregeling is niet bekend. De regeling is nieuw en de eerste initiatieven zijn net van de grond. Het onderzoek zal dan ook vooral gedaan worden aan de hand van praktijkervaringen van decentrale energiecoöperaties en reeds bestaande rapporten en papers over de regeling. De opdrachtgever voor dit onderzoek is Tineke van der Schoor, onderzoeker Ruimtelijke Transformaties Energie bij Kenniscentrum NoorderRuimte. Zij doet onderzoek naar lokale energie-initiatieven, heeft voornoemd probleem vastgesteld en heeft mij gevraagd hier onderzoek naar te doen. 1.2 Doelstelling Teneinde het traject van realisatie en de uiteindelijke werking van een postcoderoosproject te vergemakkelijken, zal op basis van dit onderzoek aanbevelingen worden gedaan met betrekking tot de rechtsvorm van de postcoderoosprojecten door de theorie met betrekking tot de coöperatie (de huidige verplichte rechtsvorm) en andere mogelijke rechtsvormen in kaart te brengen en met elkaar te vergelijken, daaruit onderzoekspunten vast te stellen en deze te onderzoeken in de praktijk, waarbij de praktijk bestaat uit leden van postcoderooscoöperaties en experts, die door middel van het afnemen van interviews worden onderzocht. De uitkomsten van het theorieonderzoek worden vergeleken met de uitkomsten van het praktijkonderzoek en tevens worden de uitkomsten van praktijkonderzoek onderling vergeleken. 1.3 Centrale onderzoeksvraag Om de doelstelling van het onderzoek te kunnen behalen is de volgende centrale onderzoeksvraag geformuleerd: In hoeverre draagt de huidige rechtsvorm van postcoderoosprojecten bij aan de realisatie en uiteindelijke werking van deze projecten en welke alternatieve rechtsvormen bieden kansen? 10

12 1.4 Deelvragen Om de centrale onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn de volgende deelvragen geformuleerd: 1. Wat leert de theorie over de postcoderoosregeling, de rechtsvorm coöperatie en verschillende andere rechtsvormen? 1.1 Wat houdt de postcoderoosregeling in? Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de postcoderoosregeling? Hoe is de postcoderoosregeling hierin uitgewerkt? 1.2 Wat houdt de ondernemingsvorm coöperatie in? Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de ondernemingsvorm coöperatie en hoe is de coöperatie hierin uitgewerkt? Waarom heeft de wetgever gekozen voor de rechtsvorm coöperatie? 1.3 Welke problemen kunnen er in theorie bestaan voor bestuurders van een postcoderoos-coöperatie, door het systeem van de wet, de inhoud van de coöperatie en de keuze van de wetgever voor deze rechtsvorm? 1.4 Welke andere ondernemingsvormen kunnen in het licht van de postcoderoosregeling een eventueel alternatief voor de coöperatie vormen? 2. Wat leren leden van postcoderooscoöperaties en experts over (het gebruik van) de rechtsvorm coöperatie en eventuele alternatieve rechtsvormen? 2.1 Wat zijn de ervaringen van de leden van de coöperatie met de rechtsvorm coöperatie? 2.2 Wat vinden experts van de rechtsvorm coöperatie en de keuze hiervoor in het licht van de postcoderoosregeling, tevens in vergelijking met alternatieve rechtsvormen? 3. Wat leren een analyse van de resultaten van de onderzoeksobjecten onderling en een analyse van de resultaten van de onderzoeksobjecten in vergelijking met de theorie? 3.1 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over de voordelen van de coöperatieve rechtsvorm? 3.2 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele knelpunten? 3.3 Wat leren een analyse van de praktijk onderling en een analyse van de theorie en praktijk over eventuele alternatieven voor de coöperatie rechtsvorm? 1.5 Onderzoeksobjecten en methoden. In dit onderzoek zijn de volgende onderzoeksobjecten onderzocht: postcoderooscoöperaties en experts. Deze onderzoeksobjecten zijn onderzocht aan de hand van de methoden deskresearch en door middel van het afnemen van interviews. Een schematische weergave van het onderzoek vindt u in het onderzoeksmodel, bijlage 1. 11

13 1.6 Leeswijzer In dit eerste hoofdstuk heeft u de inleiding van dit onderzoek kunnen lezen. In hoofdstuk 2 vindt u de methodologische verantwoording. In dit tweede hoofdstuk worden de verschillende gemaakte keuzes uiteengezet. Hoofdstuk 3 betreft het theoretische hoofdstuk. Hierin worden de vier deelvragen met betrekking tot de theorie beantwoord. Dit hoofdstuk sluit af met een drietal onderzoekspunten, die in de praktijk zijn onderzocht. Logischerwijs volgt na het theoretische hoofdstuk, het hoofdstuk praktijk. Dit is hoofdstuk 4. Hierin worden de ervaringen van de coöperaties en de ideeën en meningen van de experts uiteengezet. Na hoofdstuk 4 volgt hoofdstuk 5 met de analyse, conclusies en aanbevelingen. 12

14 2. Methodologische verantwoording In dit hoofdstuk worden de door de onderzoeker gemaakte keuzes uiteengezet, om op een transparante manier duidelijk te maken hoe dit onderzoek is uitgevoerd. Ten eerste wordt ingegaan op het uitgevoerde vooronderzoek. Ten tweede wordt ingegaan op de gebruikte theoretische bronnen, onderzoeksobjecten en onderzoeksmethoden. Ten derde wordt een terugblik geworpen op de uitvoering van het onderzoek. 2.1 Vooronderzoek Het vooronderzoek is uitgevoerd om tot een gedegen onderzoeksopzet te komen. De opdrachtgever had in eerste instantie een opdracht in gedachten, maar dit bleek een aantal weken na de start van de afstudeerfase niet meer relevant te zijn. Dit betrof namelijk het opstellen van modelcontracten, maar deze verschenen in de loop van de tijd op het internet. Aangezien zowel bij de onderzoeker als opdrachtgever de behoefte bestond een onderzoek uit te voeren dat daadwerkelijk iets bij kan dragen aan de praktijk en tevens een andere rechtenstudent aan dit onderwerp verbonden is, is vervolgens een lange periode besteed aan het formuleren en opzetten van dit onderzoek. Hier is veel tijd in gaan zitten. Medio mei kreeg het onderzoeksopzet een Go. Het grootste gedeelte van het onderzoek is dan ook uitgevoerd in mei, juni en juli. 2.2 Theoretische bronnen Om literatuur te vinden is gebruik gemaakt van de Hanze Mediatheek en online zoekmachines Kluwer Navigator en Legalintelligence. Het selecteren van de juiste literatuur voor daadwerkelijk gebruik voor dit onderzoek was een hele uitdaging. Tijdens het interviewen van verscheidene experts is gevraagd welke literatuur zij zouden aanraden en zij bevestigden de reeds gevonden literatuur. Dit betreffen Dijk/Van der Ploeg, Hamers e.a. en Asser-Rensen 2-3*. Naar deze literatuur wordt in andere literatuur steeds verwezen en tevens onderling verwijzen zij steeds naar elkaar. Tevens is er voor gekozen om gebruik te maken van minder juridische maar meer praktische literatuur, waarin op een begrijpelijke wijze juridische zaken worden uitgelegd. Reden hiervoor is dat de opdrachtgever niet juridisch aangelegd is en de uiteindelijke aanbevelingen wel moeten kunnen bijdragen aan de praktijk. 2.3 Onderzoeksobjecten Om aanbevelingen te kunnen doen met betrekking tot de huidige rechtsvorm van de postcoderoosprojecten, is het van belang deze huidige rechtsvorm te onderzoeken. Om deze reden is er voor gekozen de leden van de coöperaties als onderzoeksobjecten te onderzoeken. Om de meer juridische kant te kunnen onderzoeken is er tevens voor gekozen een viertal experts als onderzoeksobjecten te gebruiken. De onderzochte experts zijn experts te noemen, omdat zij allen ruime ervaring hebben op het gebied van hun specialismen en tevens een juridische achtergrond en/of juridische ervaring hebben. 13

15 De onderzochte experts betreffen de volgende: - Geïnterviewde 5, specialisme: ondernemingsrecht. Verbonden aan het Van der Heijden Instituut, onderdeel van het Onderzoekcentrum voor Onderneming en Recht van de Radboud Universiteit. - Geïnterviewde 6, specialisme: fiscaal recht en belastingen. Betrokken bij het opstellen van de businesscases van de coöperaties. - Geïnterviewde 7, specialisme: klimaatbeleid. Betrokken bij het vormgeven van het beleid van de provincie Groningen met betrekking tot klimaat en groene energie. Tevens verantwoordelijk voor de ontwikkeling en coördinatie van klimaat- en energieprojecten. - Geïnterviewde 8, specialisme: lokale energie-initiatieven. Is projectleider lokale energie-initiatieven bij de provincie Groningen. Het aantal afgenomen interviews, zowel bij de coöperaties als experts, is tot stand gekomen aan de hand van de respons die gegeven werd op het verzoek tot het mogen afnemen van een interview. Het streven was om in totaal 10 interviews af te nemen, omdat dit aantal valide en betrouwbare resultaten oplevert. 2 Gelet op de respons en de tijd is gekozen om het bij een aantal van 8 interviews te houden. In eerste instantie was het tevens de bedoeling een aantal statuten en ledenovereenkomsten van de coöperaties te bestuderen. Een drietal coöperaties hebben deze documenten hiervoor beschikbaar gesteld. Uiteindelijk is ervoor gekozen om dit niet te doen, gelet op de tijd en de omvang van het onderzoek. 2.4 Onderzoeksmethoden Ten eerste is gebruik gemaakt van de methode deskresearch. Juridische literatuur en niet juridische documenten, zoals kamerstukken en documenten van onder andere de belastingdienst en het Ministerie van Financiën, pogen een overzichtelijke en betrouwbare weergave te geven van de totstandkoming van de postcoderoosregeling, de keuze voor de coöperatie en de inhoud van de coöperatie. Ten tweede is gebruik gemaakt van de methode interviews afnemen. Bij een viertal coöperaties en een viertal experts zijn interviews afgenomen. Deze interviews zijn semigestructureerd van opzet. Van te voren is een lijst met vragen opgesteld die gevraagd dienden te worden, terwijl de geïnterviewde alle ruimte kreeg voor zijn eigen inbreng. Tevens was er ruimte voor de onderzoeker om door te vragen. De interviewvragen zijn te vinden in bijlagen 2a en 2b. Wanneer de gestelde vragen worden bekeken, valt op dat een aantal gestelde vragen in dit onderzoeksrapport niet terugkomen. Deze vragen zijn gesteld ten behoeve van de opdrachtgever, zodat zij deze informatie wel verkrijgt. Ten tweede zal het opvallen dat aan de coöperaties gevraagd is of zij alternatieven voor de coöperatieve rechtsvorm weten. Alle coöperaties hebben dit ontkennend beantwoord en daarom is er voor gekozen dit in de praktijkuitwerking niet mee te nemen. 2 G. van Schaaijk, Praktijkgericht juridisch onderzoek, Den Haag: Boom Juridisch uitgevers 2011, par

16 2.5 Terugblik Terugkijkend naar de uitvoering van het onderzoek, kom ik tot de conclusie dat ik de volgende keer een aantal dingen anders aan zal pakken. Ik moest in het begin erg wennen aan het feit dat ik als onderzoeker zelf alle initiatief moet nemen, wil er iets gebeuren. In de eerste paar maanden ben ik hier dan ook te afwachtend in geweest. Het opzetten van het onderzoek heeft dan ook te lang geduurd. De volgende keer zal ik hier meer vaart achter zetten en meer initiatief tonen om het gehele proces van onderzoek doen en een onderzoeksrapport te schrijven, te versnellen. Tevens is er veel tijd besteed aan het schrijven van de theorie. Daarnaast bleek niet alle geschreven theorie relevant te zijn voor het behalen van de doelstelling van het onderzoek en dus is een relatief groot deel van de theorie weer geschrapt. Deze ervaring heeft mij geleerd de doelstelling in vervolg beter voor ogen te houden. Het praktijkonderzoek verliep wel vlot. In twee weken tijd is het gelukt om acht interviews af te nemen. De communicatie met de geïnterviewden verliep erg fijn en plezierig. Er is dan ook veel input verkregen van de onderzoeksobjecten, waar de opdrachtgever ook weer belang bij heeft. Deze huidige onderzoeksmethode is goed bevallen en verlopen en zal een goede basis vormen voor eventuele volgende onderzoeksopdrachten. Al met al is de tijdsplanning erg uitgelopen. In plaats van mei is het augustus wanneer het onderzoeksrapport definitief wordt ingeleverd. De planning zal in vervolg realistischer vorm worden gegeven en dient beter afgestemd te worden met eventuele samenwerkingspartners. 15

17 3. Theorie 3.1 Wat houdt de postcoderoosregeling in? Om de context van dit onderzoek te kunnen begrijpen is het van belang om eerst een duik in de regeling zelf te nemen. Om dit overzichtelijk te maken zal eerst de wet- en regelgeving die bij de postcoderoosregeling een rol spelen, aan bod komen. Vervolgens wordt ingezoomd op hoe de postcoderoosregeling nu precies in deze wet- en regelgeving is uitgewerkt Welke wet- en regelgeving spelen een rol bij de postcoderoosregeling? De naam postcoderoosregeling is de naam die men in de volksmond gebruikt. Echter, de officiële naam van de postcoderoosregeling is Regeling Verlaagd tarief 3 en de regeling is per 1 januari 2014 van kracht geworden. Maar waar komt deze regeling nu vandaan? De grondslag voor de regeling is te vinden in het Energieakkoord 4. Dit akkoord is gesloten tussen ruim veertig organisaties waaronder natuur- en milieuorganisaties, maatschappelijke organisaties, financiële instellingen en werkgevers- en werknemersorganisaties. Deze organisaties hebben door ondertekening van het akkoord zich bereid verklaart zich in te zetten voor een verduurzaming van de samenleving en economie. In het akkoord zijn tussen partijen afspraken gemaakt die de basis leggen voor een breed gedragen energie- en klimaatbeleid. De partijen hebben een vijftal hoofddoelen geformuleerd die ze door middel van het akkoord willen bereiken. Deze hoofddoelen zijn vervolgens uitgewerkt in de tien pijlers van het akkoord. Deze pijlers vormen samen een versterkend geheel en daarmee een volledig pakket, om de doelen te kunnen verwezenlijken. 5 Pijler drie van het akkoord betreft: Stimuleren van decentrale duurzame energie. Deze pijler begint met de formulering van een specifiekere doelstelling. Deze luidt dat partijen ernaar streven dat voor 2021 minimaal 1 miljoen huishoudens en/of mkb-bedrijven voor een substantieel deel in hun eigen energievraag voorzien, door middel van duurzame decentrale energieopwekking. 6 Vervolgens wordt er onder het kopje Fiscale maatregelen voor het eerst ingegaan op de regeling en is het woord postcoderoos voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis te lezen. Het akkoord introduceert de regeling als een fiscale maatregel met het karakter van een belastingkorting, die duurzame decentrale energie-initiatieven de mogelijkheid biedt om in de eigen woonomgeving te starten met het zelfstandig produceren van duurzame energie voor eigen gebruik. 7 Hierbij wordt er verwezen naar het regeerakkoord 8 van de coalitiepartijen van het kabinet Rutte 2. Hierin werd al gesproken over een verlaagd tarief voor energiebelasting voor het kleinschalig 3 Hierna: de regeling 4 Energieakkoord voor duurzame groei, Sociaal Economische Raad, september Energieakkoord voor duurzame groei, Sociaal Economische Raad, september 2013, p. 11 en 12 6 Energieakkoord voor duurzame groei, Sociaal Economische Raad, september 2013, hoofdstuk 5.1 inleiding, p Energieakkoord voor duurzame groei, Sociaal Economische Raad, september 2013, hoofdstuk 5.4, Fiscale maatregelen, p.. 85/86. 8 Bruggen slaan, Regeerakkoord VVD PvdA, 29 oktober

18 en duurzaam opwekken van energie door kleinverbruikers in de eigen woonomgeving; Het kleinschalig, duurzaam opwekken van (zonne-)energie waarvoor geen rijkssubsidie wordt ontvangen, wordt fiscaal gestimuleerd door invoering van een verlaagd tarief in de eerste schijf van de energiebelasting op elektriciteit die afkomstig is van coöperaties van particuliere kleinverbruikers, aan deze verbruikers geleverd wordt en in hun nabijheid is opgewekt. Deze wordt lastenneutraal gefinancierd door een generieke verhoging van het reguliere tarief in de eerste schijf van de energiebelasting. Uiteindelijk is het de wetgever die de Regeling Verlaagd tarief helemaal uitwerkt. 9 Voordat de uitwerking van de regeling in de wet- en regelgeving aan bod komt, worden nu eerst te aanpassingen van de regeling in de tussenliggende periode na 1 januari 2014 behandelt. Op 22 december 2015 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het Belastingplan Hierin is de regeling verruimd. Bijna geen coöperatie slaagde erin met de eerste korting 10 een solide businesscase te maken. Dit werd door het kabinet erkend en daarom werd in het oorspronkelijke Belastingplan 2016 voorgesteld om de korting te verhogen naar 0,09 per kilowattuur. Vervolgens is er in de Tweede Kamer een amendement 11 aangenomen om de korting verder te verhogen tot nihil. Dit betekent dat de korting nu gelijk is aan de energiebelasting van de eerste schijf 12 voor elektriciteit. Het voordeel hiervan is dat de korting nu meebeweegt met het tarief van de eerste schijf. De tweede aanpassing in de regeling is tevens ingevoerd per 1 januari 2016 en heeft betrekking op het postcodegebied. Per voornoemde datum hoeft de productie-installatie zich niet meer in het hart van de postcoderoos te bevinden, maar mag deze zich ook in een van de blaadjes van de roos bevinden. Hierdoor is het voor coöperaties gemakkelijker geworden om een geschikte locatie voor de opwek-installatie te vinden. Kortom, de volgende wet- en regelgeving spelen een rol bij de postcoderoosregeling: het Energieakkoord, het regeerakkoord Rutte 2, artikelen 59a t/m 59c Wet belastingen op milieugrondslag, artikel 21b Uitvoeringsbesluit belastingen op milieugrondslag en artikel 19a en 19b Uitvoeringsregeling belastingen op milieugrondslag, het Belastingplan 2016 en het amendement Schouten Hoe is de postcoderoosregeling hierin uitgewerkt? Op grond van artikel 59a lid 1 Wet belastingen op milieugrondslag 13 wordt het tarief voor de eerste schijf van de energiebelasting verlaagd tot nihil. Dit is het geval wanneer op grond van een gesloten overeenkomst met de aangewezen coöperatie de elektriciteit wordt geleverd aan 9 Dit wordt gedaan in de artikelen 59a t/m 59c Wet belastingen op milieugrondslag, artikel 21b Uitvoeringsbesluit belastingen op milieugrondslag en artikel 19a en 19b Uitvoeringsregeling belastingen op milieugrondslag. 10 Bij de invoering van de regeling per 1 januari 2014 kreeg een lid van een coöperatie een korting van 0,075 per kilowattuur. 11 Amendement Schouten, Tweede Kamer der Staten-Generaal, Vergaderjaar , Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2016), Nr. 84, Gewijzigd amendement van het lid Schouten c.s. ter vervangen van dat gedrukt onder nr. 37, Ontvangen 17 november kwh, per 1 januari ,10130 per kwh, artikel 59 lid 1, onder c Wet belastingen op milieugrondslag 13 Hierna: de wet 17

19 een lid van die coöperatie. De wetgever wilde de regeling beperken tot kleinverbruikers 14 en daarom is de regeling beperkt tot aansluitingen met een maximale doorlaatwaarde van 3 maal 80 Ampère. Om in aanmerking te komen voor de regeling dient de coöperatie op grond van artikel 59a lid 2 sub a tot en met e van de wet, te voldoen aan de volgende vijf voorwaarden: 1) De coöperatie dient in een bepaalde gebruiksperiode dezelfde hoeveelheid door haar opgewekte elektriciteit aan een bepaald lid toe te rekenen, als de hoeveelheid in diezelfde verbruiksperiode geleverde elektriciteit, waarvoor de korting wordt toegepast. Het verlaagde tarief kan worden toegepast na de eerstvolgende elektriciteitseindafrekening. Voordat dit kan geschieden dient de coöperatie eerst aan de betrokken energiebedrijven te melden hoeveel opgewekte elektriciteit aan welk lid kan worden toegerekend. De coöperatie levert zelf dus niet de opgewekte energie aan haar leden. De door de coöperatie opgewekte energie wordt aan een elektriciteitsbedrijf geleverd. Aan de andere kant leveren één of meerdere elektriciteitsbedrijven weer elektriciteit aan de individuele leden van de coöperatie. De coöperatie dient hiertoe niet alleen overeenkomsten te sluiten met het bedrijf waar zij aan levert, maar ook met de bedrijven die weer aan haar leden leveren. Echter, leden van duurzame energie-coöperaties willen graag de eigen opgewekte duurzame energie geleverd krijgen. Hoe dit in de praktijk opgelost wordt, is door middel van het gebruik van koepelcoöperaties die een energiebedrijf uitoefenen. Een goed voorbeeld hiervan is Noordelijk Lokaal Duurzaam 15. Dit is een coöperatieve energieleverancier die duurzaam opgewekte elektriciteit krijgt aangeleverd, van bij haar aangesloten duurzame energiecoöperaties en -initiatieven. De leden van deze coöperaties en initiatieven kunnen zich aansluiten bij het energiebedrijf en op deze manier de toch door hen zelf opgewekte duurzame energie geleverd krijgen. 2) Ten tweede dient de elektriciteit opgewekt te zijn met behulp van een productie-installatie, die zowel juridisch als economisch eigendom is van de coöperatie. De regeling biedt een korting aan verbruikers die gezamenlijk duurzame energie hebben opgewekt. Het zou daarom niet passen dat deze kortingen ook voor productie-installaties geldt, waarvan het eigendom is gelegen bij derden of wanneer de elektriciteit voor rekening en risico van deze derden zou worden opgewekt. Deze bepaling sluit tevens uit dat de coöperatie een productie-installatie gebruikt op basis van een huur- of leaseovereenkomst. In deze gevallen behoort de productie-installatie niet toe aan de coöperatie, wat bij juridisch eigendom wel het geval is. Echter, op het juridische eigendom is bij beleidsbesluit van 3 april één uitzondering gemaakt. Dit betreft het geval dat het juridische eigendom alleen dient als zekerheid voor financiering van de productie-installatie en de coöperatie zowel de economische eigendom heeft, als de feitelijke macht om als eigenaar over de productie-installatie te beschikken. Dit is het geval bij overeenkomsten van financial-lease. Of sprake is van een dergelijke 14 Op grond van artikel 95a lid 1 Elektriciteitswet wordt onder een kleinverbruiker verstaan: Een afnemer die beschikt over een aansluiting op een net met een totale maximale doorlaatwaarde van ten hoogste 3x80A Beleidsbesluit van 3 april 2015, nr. BLKB2015/370M, Stcrt nr

20 overeenkomst, dient van geval tot geval te worden beoordeelt aan de hand van de daartoe gesloten contracten. 3) De derde voorwaarde betreft de voorwaarde dat de productie-installatie alleen wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit door middel van hernieuwbare energiebronnen. Hiermee waarborgt de wetgever dat de korting alleen wordt toegepast met betrekking tot duurzaam opgewekte elektriciteit. 4) In de vierde voorwaarde is het zogeheten nabijheidscriterium uitgewerkt. Hier komt de naam postcoderoos vandaan. De productie-installatie en de verbruik van de hierdoor opgewekte elektriciteit dienen in elkaars nabijheid plaats te vinden. Om voornoemde te kunnen vaststellen, is aangesloten bij het postcodesysteem. Een lid van de coöperatie komt in aanmerking voor de korting, wanneer de onroerende zaak waar de elektriciteit wordt gebruikt, in hetzelfde postcodegebied op het net is aangesloten, als de productieinstallatie. Onder een postcodegebied 17 wordt verstaan: een gebied van aaneengesloten postcodes, die samen een roos vormen. De productie-installatie mag zich in een willekeurig blad van de roos bevinden. 5) De laatste voorwaarde betreft de voorwaarde dat de rijksoverheid voor de productieinstallatie of opwekking van de elektriciteit geen andere subsidie of financiële tegemoetkoming heeft verstrekt. Deze voorwaarde is opgenomen om een stapeling van financiële tegemoetkomingen door het rijk te voorkomen. Tegemoetkomingen uit andere bronnen, zoals van een provincie of gemeente, zijn dus wel toegestaan. Wanneer aan deze vijf voorwaarden is voldaan kan de regeling toegepast worden. 18 Op grond van artikel 19a Uitvoeringsregeling belastingen op milieugrondslag dient de coöperatie hiertoe een schriftelijk verzoek in te dienen bij de belastingdienst. Wanneer de inspecteur beslist dat aan alle voorwaarden is voldaan, wordt een beschikking 19 afgegeven voor de duur van vijftien jaren. Echter, het is wel van belang dat de coöperatie tijdens deze periode van vijftien jaren aan de voorwaarden blijft voldoen, anders is de inspecteur bevoegd om de beschikking in te trekken De afbeelding komt van de website: Zakelijk Zonnepanelen coöperatie informatie opgevraagd op 9 juni Belastingdienst, Handboek Milieubelastingen 2017, Hoofdstuk Verlaagd tarief hernieuwbare energiebronnen, p Onder beschikking wordt verstaan: een besluit dat niet van algemene strekking is, met inbegrip van de afwijzing van een aanvraag daarvan, ex artikel 1:3 lid 2 Algemene Wet Bestuursrecht 20 Artikel 19a lid 9 sub b Uitvoeringsregeling belastingen op milieugrondslag 19

21 3.2 Wat houdt de ondernemingsvorm coöperatie in? Voordat dieper op de coöperatie als rechtsvorm voor een postcoderoosproject wordt ingegaan, is het van belang om te weten wat de rechtsvorm coöperatie inhoudt. Hoe is deze rechtsvorm uitgewerkt in de wet en wat betekent dit allemaal precies? Nadat de inhoud van de coöperatie duidelijk voor ogen staat, wordt ingaan op de keuze van de wetgever. Waarom heeft de wetgever voor de coöperatieve rechtsvorm gekozen? Welke wet en regelgeving spelen een rol bij de rechtsvorm coöperatie en hoe is de coöperatie hierin uitgewerkt? Nu wordt eerst ingaan op de coöperatie als rechtsvorm. Aan het einde van deze deelvraag vindt u een overzicht van de wet- en regelgeving die een rol spelen bij de coöperatie en een overzicht van de voor- en nadelen van de coöperatieve rechtsvorm De geschiedenis van de coöperatie Op 1 januari is de rechtsvorm coöperatie bij wet in het leven geroepen. De coöperatie wordt ingevolge artikel 2:53 lid 1 BW als volgt geformuleerd: De coöperatie is een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging. Zij moet zich blijkens de statuten ten doel stellen in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien krachtens overeenkomsten, anders dan van verzekering, met hen gesloten in het bedrijf dat zij te dien einde te hunnen behoeve uitoefent of doet uitoefenen. Uit de wettekst valt op te maken dat de coöperatie eigenlijk een vereniging is. Dit heeft te maken met de geschiedenis van de vereniging. Vanaf de jaren 1850 begonnen ondernemers zich steeds meer te verenigen in de rechtsvorm vereniging. Echter, in tegenstelling tot een officiële vereniging die geen winstoogmerk heeft, wel met het oogmerk om winst te behalen. Dit is voor de rechtsvorm vereniging niet toegestaan, zie artikel 2:26 lid 3 Burgerlijk Wetboek 22. Derhalve kwam men tot de conclusie dat er een nieuwe rechtsvorm ontwikkeld moest worden, wat uiteindelijk leidde tot de oprichting van de rechtsvorm coöperatie. Aangezien de coöperatie nog vele raakvlakken met de vereniging heeft, heeft men in 1992 een schakelbepaling geformuleerd, te weten artikel 2:53a Burgerlijk Wetboek. Op grond van dit artikel zijn alle bepalingen die voor de vereniging gelden, tevens van toepassing op de coöperatie. De titel over de coöperatie betreft Titel 3 van het Burgerlijk Wetboek 2. Hieruit vloeit logischerwijs voort, met het oog op de gelaagde structuur van het Burgerlijk Wetboek, dat ook Titel 1: Algemene bepalingen, van Burgerlijk Wetboek 2 van toepassing is. Tevens zijn op de coöperatie van toepassing Titel 8 en 9 van Burgerlijk Wetboek, aldus artikel 2:344 onder a en 2:360 lid 1 Burgerlijk Wetboek Het doel van de coöperatie De coöperatie dient als doel te hebben een bedrijf uit te oefenen en in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien, aldus artikel 2:53 lid 1 Burgerlijk Wetboek. Het uitoefenen van een bedrijf is het grootste verschil met de vereniging. Het uitoefenen van een bedrijf mag ruim worden opgevat. Hier is al sprake van wanneer de coöperatie zich ten doel stelt in de stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien. 25 Om hieraan te kunnen voldoen, 21 Hamers, Schwarz, Zaman (red.), p Artikel 2:26 lid 3 Burgerlijk Wetboek: Een vereniging mag geen winst onder haar leden verdelen. 23 Dijk/ Van der Ploeg, par Asser/ Rensen 2-3* 2012/210 en 2012/ Asser/ Rensen 2-3* 2012/224 20

22 dient de coöperatie overeenkomsten met haar leden te sluiten. Dit kunnen onder andere koophuur- of leenovereenkomsten zijn, maar ook arbeidsovereenkomsten of overeenkomsten van geldlening of kapitaaldeelneming. 26 Gevolg van het lidmaatschap van een lid van de coöperatie, is dat een contractuele verhouding is ontstaan tussen het lid en de coöperatie. Naast het uitoefenen van een bedrijf, dient de coöperatie in de stoffelijke behoeften van de leden te voorzien. In het geval van een postcoderoosproject houdt dit in: het opwekken van groene stroom, dit toekennen aan de leden van de coöperatie en het verkrijgen van belastingkorting door de leden De oprichting van de coöperatie De coöperatie dient opgericht te worden bij de notaris, door middel van een notariële akte, aldus artikel 2:54 lid 1 Burgerlijk Wetboek. Dit brengt rechtspersoonlijkheid voor de coöperatie met zich mee, waarover hierna meer. In de notariële akte dienen de statuten van de coöperatie te worden opgenomen. De notariële akte en daarmee de statuten dienen te voldoen aan de eisen van artikel 2:27 Burgerlijk Wetboek. Dit zijn praktische eisen, zoals het opnemen van de naam van de coöperatie. Het is de taak van de notaris om te zorgen dat de akte aan alle eisen van artikel 2:27 Burgerlijk Wetboek voldoet. 28 Een belangrijk kenmerk van de rechtsvorm coöperatie is de flexibiliteit. 29 De wettelijke bepalingen voor de coöperatie bevatten veel minder dwingend recht dan bijvoorbeeld die van de nv. De coöperatie bezit dus een grote vrijheid om haar statuten vorm te geven zoals zij dat zelf wenst. 30 Wanneer de coöperatie is opgericht bij notariële akte dient zij zich in te schrijven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel en een afschrift of uittreksel van haar notariële akte te deponeren, zodat derden deze kunnen inzien. Dit betekent dat ook de Handelsregisterwet 2007, het Handelsregisterbesluit 2008 en de Handelsnaamwet op de coöperatie van toepassing zijn Rechtspersoonlijkheid Zoals hiervoor is uitgelegd brengt oprichting van de coöperatie rechtspersoonlijkheid met zich mee, aldus artikel 2:3 Burgerlijk Wetboek. De coöperatie is een rechtspersoon. Dit betekent volgens Van Schilfgaarde 31 : drager zijn van rechten en plichten. De coöperatie kan tegenover derden haar rechten geldig maken en haar plichten zijn afdwingbaar. Mr. J. Keizer legt rechtspersoonlijkheid uit als niets anders dan een juridische constructie die zich kenmerkt door een zekere organisatie. 32 Een rechtspersoon kan als afzonderlijke eenheid deelnemen aan het rechts- en handelsverkeer. Dit houdt in dat er geen mens vereist is voor deelname aan het rechts- en handelsverkeer. Een rechtspersoon is drager van rechten en plichten, de betekenis die Van Schilfgaarde ook aan de rechtspersoon toekent. 26 Dijk/ Van der Ploeg 2013, par Heeger, V&O 2012, p Artikel 2:27 lid 5 Burgerlijk Wetboek. 29 Mohr 2013, p Kok en Swaters, WFR 2007, p Van Schilfgaarde 2013, p Keizer 2013, p. 83/84 21

23 Op grond van de wet 33 staat een rechtspersoon gelijk aan een natuurlijk persoon wat het vermogensrecht betreft, tenzij uit de wet zelf iets anders blijkt. Naast de eigen rechten en verplichtingen die een rechtspersoon heeft, heeft de rechtspersoon tevens een eigen, afgescheiden vermogen. Net zoals natuurlijke personen kunnen rechtspersonen kopen, overeenkomsten sluiten, huren en zelfs strafbare feiten plegen, zie artikel 51 Wetboek van Strafrecht en de uitspraak van de Hoge Raad, waarin zij uitlegt wanneer een rechtspersoon kan worden gezien als dader van een strafbaar feit. 34 Het vermogen van de rechtspersoon staat los van het vermogen van de natuurlijke personen. Wanneer het mis gaat met de onderneming, kan in beginsel slechts de rechtspersoon worden aangesproken en niet de natuurlijke personen. Hierdoor blijf de continuïteit van de onderneming gewaarborgd. 35 Hamers, Schwarz en Zaman (red.) sluiten hier geheel bij aan De aansprakelijkheid van de leden In beginsel zijn de leden van de coöperatie aansprakelijk voor de schulden van de coöperatie 37. Dit hangt samen met de coöperatieve gedachte en draagt bij aan de kredietwaardigheid van de coöperatie. 38 Echter, de coöperatie heeft de vrijheid in haar statuten te bepalen dat deze aansprakelijkheid van haar leden wordt beperkt of geheel wordt uitgesloten. Dit is geregeld in artikel 2:56 lid 1 Burgerlijk Wetboek. Wanneer de coöperatie hiervoor kiest, dient zij vervolgens achter haar naam B.A. (beperkte aansprakelijkheid) of U.A. (uitsluiting van aansprakelijkheid) toe te voegen. Alleen dan kunnen de leden van de coöperatie zich beroepen op de beperking of uitsluiting van hun aansprakelijkheid. Echter, beperkte of uitgesloten aansprakelijkheid draagt niet bij aan de kredietwaardigheid van de coöperatie. Wanneer de coöperatie niet kiest voor beperking of uitsluiting van de aansprakelijkheid van haar leden dient zij de letters W.A. (wettelijk aansprakelijk) aan haar naam toe te voegen. In dit geval zijn de leden van de coöperatie voor gelijke delen aansprakelijk. 39 Voornoemde vormen van aansprakelijkheid spelen een rol wanneer de coöperatie ontbonden wordt of failliet gaat, aldus artikel 2:55 lid 1 Burgerlijk Wetboek. Dit betekent dat leden van de coöperatie aansprakelijk zijn tegenover de coöperatie zelf en niet tegenover de schuldeisers van de coöperatie. 40 Wanneer de coöperatie kiest voor een wettelijke aansprakelijkheid of beperkte aansprakelijk dient zij er rekening mee te houden dat er voor haar in dit geval extra eisen gelden met betrekking tot de Kamer van Koophandel. Zij dient in dit geval namelijk een lijst van haar leden op het kantoor van de Kamer van Koophandel te leggen. Wanneer de coöperatie hiermee een fout maakt en iemands naam niet op de ledenlijst voorkomt, betekent dit niet automatisch dat diegene geen lid is van de betreffende coöperatie, aldus de Rechtbank Zwolle Artikel 2:5 Burgerlijk Wetboek 34 Hoge Raad, 26 april 2016, ECLI:NL:HR:2016:733, r.o Keizer 2013, p Hamers, Schwarz & Zaman 2015, p Artikel 2:55 lid 1 Burgerlijk Wetboek 38 Dijk/ Van der Ploeg 2013, par Koppenrol 2009, p Keizer 2013, p Rb. Zwolle, 24 mei 2000, JOR 2000/148 22